Mazurskie historie ROK 1945 (3) 14 stycznia 1945 roku rozpoczęła

Mazurskie historie
ROK 1945 (3)
14 stycznia 1945 roku rozpoczęła się ofensywa jednostek 2 Frontu Białoruskiego z
przyczółków pod Serockiem i Różanem. Miały one odciąć Prusy Wschodnie od Rzeszy. W
toku kilkudniowych walk na lewym skrzydle 2 Frontu Białoruskiego wytworzyła się luka,
którą radzieckie jednostki szybko wykorzystały. Już 18 stycznia sowieckie czołgi
przekroczyły granicę Prus Wschodnich pod Rywocinem i doszły do Działdowa a 19 stycznia
oddziały 3 i 48 armii radzieckiej oraz 3 korpusu kawalerii gwardii generała Nikołaja
Oślikowskiego zajęły Janowo nad Orzycem i również tu przekroczyły granicę Prus
Wschodnich. Armia Czerwona nadchodziła do Szczytna i okolic nie ze wschodu i południa,
jak wszyscy się spodziewali, lecz od zachodu.
Wielka ofensywa
14 stycznia 1945 roku z przyczółków pod Serockiem i Różanem rozpoczęła się
ofensywa jednostek 2 Frontu Białoruskiego dowodzonego przez marszałka Konstantego
Rokossowskiego. Jednostki te miały odciąć Prusy Wschodnie od Rzeszy. Do 18 stycznia
zajęły Ciechanów i Przasnysz. W toku kilkudniowych walk na lewym skrzydle 2 Frontu
Białoruskiego wytworzyła się luka, którą jednostki radzieckie szybko wykorzystały. Prawa
część formacji uderzeniowej 2 Frontu, nie naciskając zbyt mocno, przez kilka jeszcze dni
toczyła walki w trójkącie Ostrołęka – Przasnysz – Myszyniec. Lewe skrzydło Frontu ruszyło
natomiast do zmasowanego natarcia w kierunku Prus Wschodnich. Żołnierz niemieckiej
dywizji pancernej „Grossdeutschland” wspomina: „13 stycznia, w trybie alarmowym, dywizja
opuściła miasteczko Wielbark i co sił w motorach pognaliśmy na południe w kierunku
Różana. Przybyliśmy za późno. Pod naporem potężnych sił, jakie Rosjanie zgromadzili, front
pękł i zaczął się bezładny odwrót. Zatkanie w nim luk stało się już niemożliwe. Przewaga sił
wroga była zbyt duża. W kilku miejscach pod Przasnyszem starliśmy się z nieprzyjacielem.
Wymiana ognia trwała kilka godzin. Rosjanie, przy wsparciu czołgów, nacierali falami.
Odparliśmy kilka ataków, ale gdy przyszły wieści, że Przasnysz padł, pozostał tylko odwrót
na północ. Przyszedł rozkaz: Oszczędzać paliwo. Oszczędzać, ale jak? Tereny na północ od
Przasnysza były bezleśne. Unieruchomiony czołg stawał się łatwym łupem sowieckich
samolotów, które panowały w powietrzu. Pod naciskiem wroga odwrót zamienił się w
chaotyczną ucieczkę. Jednostki wojskowe przemieszały się między sobą. Komu nie starczyło
miejsca na szosie szedł czy jechał polem, brnąc w śniegu. Wielbark, Wielbark – podawano
sobie z ust do ust. Tam strefa umocniona, tam można będzie złapać oddech, stawić opór
wrogowi. Ten jednak parł jak burza, w każdej chwili groziło nam okrążenie. W kilkunastu
czołgach zabrakło paliwa. Załoga wrzucała do środka granat, by pojazd nie dostał się w ręce
nieprzyjaciela i przyłączała się do jadących jeszcze maszyn. Śmiertelnie znużeni dotarliśmy
do Wielbarka”.
Granica Prus Wschodnich
19 stycznia 48 armia radziecka i 5 armia pancerna gwardii z marszu opanowały
Mławę. Jeszcze 18 stycznia radzieckie czołgi przekroczyły granicę Prus Wschodnich pod
Rywoczinem i doszły do Działdowa. Zajęły je 19 stycznia, po ciężkich walkach ulicznych.
Kolejne oddziały radzieckie, omijając walczące jeszcze Działdowo, kierowały się już ku
Ostródzie. Jednocześnie z Mławy w kierunku Nidzicy posuwały się kolejne radzieckie grupy
pancerne. 18 stycznia przekroczyły one granicę Prus Wschodnich w pobliżu Napierek. 19
stycznia doszło tam do walk z usiłującymi się przebić niemieckimi oddziałami pancernymi.
20 stycznia na przedpola Nidzicy dotarły oddziały 10 korpusu radzieckiej 5 armii pancernej.
Półtorej doby trwały walki o miasto – w południe 21 stycznia sowieci zajęli Nidzicę. 23
stycznia grupa radzieckich czołgów dotarła już do Elbląga. W 13 dniu ofensywy, 26 stycznia
1945 roku, 48 armia radziecka wyszła nad Zalew Wiślany, odcinając tym samym niemieckie
dywizje w Prusach Wschodnich od Rzeszy.
Rozkaz nr 1370
Jeszcze 19 stycznia oddziały 3 i 48 armii radzieckiej oraz 3 korpusu kawalerii gwardii
generała Nikołaja Oślikowskiego zajęły Janowo nad Orzycem i również tu przekroczyły
granicę Prus Wschodnich. 20 stycznia 1945 roku o godzinie 6.00 rano czasu moskiewskiego
17 pułk kawalerii gwardii z 5 dywizji kawalerii gwardii z korpusu Oślikowskiego zajął
Muszaki. W południe tego dnia praktycznie cały 3 korpus kawalerii gwardii znajdował się już
na drodze Wielbark – Nidzica, z centrum w okolicach Rogu i Ruskowa. O godzinie 16.30
czasu moskiewskiego dowództwo korpusu otrzymało szyfrogramem nr 1370 z 20 stycznia
1945 roku rozkaz Rady Wojennej 2 Frontu Białoruskiego, nakazujący nie później niż 22
stycznia 1945 roku zdobyć Olsztyn.
Niebezpieczeństwo od strony Wielbarka
W celu wykonania otrzymanego rozkazu dowódca 3 korpusu kawalerii gwardii
generał Nikołaj Oślikowski polecił oddziałom przednim 5 i 6 dywizji kawalerii gwardii
opanować jeszcze 20 stycznia Zimną Wodę i Małgę, natomiast główne uderzenie korpusu w
kierunku Olsztyna postanowił rozpocząć 21 stycznia 1945 roku o godzinie 7.00 rano czasu
moskiewskiego. Te opóźnienie w rozpoczęciu natarcia spowodowane było oczekiwaniem na
nadejście piechoty 3 i 48 armii radzieckiej w celu zabezpieczenia prawej flanki korpusu od
strony Wielbarka, gdzie znajdowały się silne oddziały niemieckie wsparte czołgami. Wskutek
tego siły główne 3 korpusu kawalerii gwardii pozostawały na dotychczasowych pozycjach do
czasu nadejścia piechoty, co nastąpiło 20 stycznia 1945 roku przed godziną 24. Tymczasem,
wykonując rozkaz Oślikowskiego, 17 pułk kawalerii gwardii, będący oddziałem przednim 5
dywizji kawalerii gwardii, o godzinie 17.00 zaczął poruszać się z Muszak do Zimnej Wody.
Około godziny 19.20 pułk dotarł do Zimnej Wody, w której Niemcy stawili zacięty opór.
Sowieccy kawalerzyści zajęli wieś dopiero po twardej walce.
Zdobycie Małgi
Wydany przez Oślikowskiego rozkaz zdobycia Małgi, przekazany zaszyfrowanym
telegramem, dotarł do sztabu 6 dywizji kawalerii gwardii o godzinie 21.20. Wykonując go 23
pułk kawalerii 6 dywizji kawalerii gwardii jeszcze 20 stycznia 1945 roku przed godziną 24
czasu moskiewskiego po krótkotrwałej walce zajął Piec i Małgę, gdzie umocnił się w
oczekiwaniu na podejście sił głównych. Piec i Małga były pierwszymi miejscowościami,
położonymi w granicach obecnego powiatu szczycieńskiego, które zajęła Armia Czerwona.
Sławomir Ambroziak
Wykorzystane źródła: S. Piechocki, Olsztyn. Styczeń 1945. Portret miasta, Olsztyn 2000; K.
Sobczak,
Operacja
mazowiecko
–
mazurska
1944
–
1945,
Warszawa
1967;
www.trzeciarzesza.info
Podpis do zdjęcia: Jedną z pierwszych wsi zajętych w 1945 roku przez Armię Czerwoną na
terenie obecnego powiatu szczycieńskiego była nieistniejąca dzisiaj Małga w gminie
Jedwabno. Na tej przedwojennej pocztówce znajduje się panorama Małgi, u góry w lewym
rogu widać natomiast miejscową karczmę należącą do Richarda Dreyera a w prawym górnym
rogu pomnik ku czci żołnierzy poległych w czasie I wojny światowej, pochodzących z parafii
Małga, znajdujący się przy tutejszym kościele ewangelickim. (Fot. Kreisgemeinschaft
Neidenburg).