20 stycznia 1945 roku radziecki 3 korpus kawalerii gwardii generała

20 stycznia 1945 roku radziecki 3 korpus kawalerii gwardii generała

Mazurskie historie
ROK 1945 (4)
20 stycznia 1945 roku radziecki 3 korpus kawalerii gwardii generała Nikołaja
Oślikowskiego otrzymał rozkaz zdobycia Olsztyna. W celu wykonania tego rozkazu dywizje
korpusu rankiem 21 stycznia ruszyły do konnego rajdu. Po drodze omijano silne niemieckie
punkty oporu, których zdobycie było zbyteczne a spowodowałoby zarazem dużą stratę czasu.
W ten sposób 3 korpus kawalerii ominął Jedwabno i Tylkowo, które w pierwotnych planach
miał zdobyć.
Przekroczenie Omulwi
Wieczorem 20 stycznia 1945 roku siły główne 3 korpusu kawalerii gwardii generała
Nikołaja Oślikowskiego, poza oddziałami które zajęły już Małgę i Zimną Wodę, pozostawały
na dotychczasowych pozycjach w okolicach Rogu i Muszak, oczekując nadejścia piechoty, co
nastąpiło tego dnia tuż przed godziną 24. Wskutek tego 21 stycznia 1945 roku o godzinie 7
czasu moskiewskiego cały 3 korpus kawalerii gwardii mógł rozpocząć zamierzone natarcie w
kierunku Olsztyna. Zgodnie z rozkazem Oślikowskiego 6 dywizja kawalerii gwardii generała
Brikiela wyszła z rejonu Małga, Róg, Wólka Zdziwójska i miała się poruszać według trasy
Piec – Jedwabno – Małszewo. Przed upływem dnia powinna dotrzeć do rejonu Marcinkowo –
Nowa Wieś i tam się ześrodkować. Oddziałem przednim dywizji był 25 pułk kawalerii
gwardii, za nim poruszały się siły główne dywizji: 198 pułk czołgów, 176 pułk artylerii, 23
pułk kawalerii gwardii oraz sztab dywizji. Oddziałem bocznym dywizji i ubezpieczeniem sił
głównych z prawej flanki był 28 pułk kawalerii gwardii. Miał on się poruszać z kierunku
Pieca na Przeganisko – Rekownicę – Piduń. Wskutek faktu, iż przeprawa mostowa na
Omulwi w Małdze była wysadzona, oddział przedni i siły główne dywizji były zmuszone
zrezygnować z uderzenia z Małgi na Jedwabno od południa, poprzez Szuć. Skierowały się
wskutek tego wzdłuż Omulwi na północ, drogą Małga – Dębowiec – Dębowiec Mały. W
Dębowcu Małym przekroczyły Omulew i skręciły w kierunku Nowego Borowego. W ten
sposób 6 dywizja kawalerii gwardii zmierzała do zajęcia Jedwabna od zachodu, a nie jak
pierwotnie planowano od południa. Tymczasem 28 pułk kawalerii gwardii, tworzący osłonę
boczną 6 dywizji, do godziny 9 czasu moskiewskiego osiągnął Przeganisko. Broniły go
jednak znaczne siły niemieckie w sile około batalionu piechoty, wspieranego przez 8 dział
samobieżnych. Poza tym przeprawa przez Omulew w Przeganisku również była zniszczona.
Pułk nawiązał co prawda walkę z Niemcami ale przeprawienie się przez rzekę w Przeganisku
nie było możliwe. W tej sytuacji pułk oderwał się od Niemców i skierował się w kierunku
przeprawy w Małdze. Zastał ją, jak wcześniej pozostałe oddziały 6 dywizji, wysadzoną. Poza
tym broniło jej około kompanii Niemców. Nie nawiązując tutaj walki 28 pułk kawalerii
gwardii do godziny 13 czasu moskiewskiego wyszedł w rejonie Małgi na główny szlak
dywizji i ruszył jej śladem, drogą Małga – Dębowiec Duży – Dębowiec Mały – Nowe
Borowe.
Ominięcie Jedwabna i Tylkowa
Do godziny 11 czasu moskiewskiego przednie oddziały 25 pułku kawalerii gwardii
dotarły do Jedwabna. Napotkały tu jednak na opór Niemców, których siłę Rosjanie ocenili na
około kompanię piechoty, wspieraną przez dwa czołgi i działa samobieżne. 25 pułk kawalerii
gwardii zrezygnował ze zdobywania Jedwabna. Pilniejszym zadaniem dla niego było szybkie
kierowanie się w kierunku Olsztyna w celu wykonania otrzymanych rozkazów. Walki o
Jedwabno opóźniłyby realizację tych zamierzeń. Nie podejmując walki pułk skierował się
poprzez Dłużek i zachodni brzeg jeziora Dłużek dalej na północ. Od strony Jedwabna
pozostawił osłonę. O godzinie 14.30 25 pułk osiągnął już Tylkowo, którego broniły oddziały
niemieckie w sile około batalionu piechoty, wspartego przez 4 czołgi. Również nie
podejmując walki, Rosjanie obeszli Tylkowo, kierując się dalej na Olsztyn.
Walki pod Czarnym Piecem
5 dywizja kawalerii gwardii generała Czepurkina również ruszyła planowo 21 stycznia
1945 roku o godzinie 7.00 rano. Wyznaczono jej drogę Muszaki – Zimna Woda – Omulew –
Kahlbruch – Butryny – Nowa Wieś, prowadzącą pomiędzy jeziorem Omulew a jeziorem
Priamy, czyli zachodnimi krańcami obecnego powiatu szczycieńskiego. Na czele podążał 17
pułk kawalerii gwardii. Po ponad dwóch godzinach drogi, o godzinie 9.20, 17 pułk został
ostrzelany z karabinów maszynowych i moździerzy ze wschodniego brzegu bezimiennego dla
Rosjan jeziora (prawdopodobnie chodzi o jezioro Priamy) i z Nataci Wielkiej. Pułk rozwinął
się i ze wsparciem czołgów ruszył na niemieckie pozycje. Po dwóch godzinach walki
zepchnął Niemców z zajmowanych rubieży i zadał im znaczne straty w sile żywej i sprzęcie.
W dzienniku działań bojowych 5 dywizji kawalerii gwardii zanotowano: „Na pozycji
obronnej nieprzyjaciel miał trzy linie transzei ciągłych, betonowe punkty oporu i cztery rzędy
zasieków z drutu kolczastego”. Były to umocnienia tak zwanej olsztyneckiej pozycji
obronnej, które w tym miejscu biegły od Czarnego Pieca do Nataci Wielkiej. Po przełamaniu
niemieckich pozycji 17 pułk kawalerii gwardii kontynuował wyznaczoną marszrutę. Przy
podejściu do kolonii Zgniłochy ponownie napotkał zażarty opór Niemców. Pułk zaatakował
trzema szwadronami przy wsparciu artylerii i moździerzy. Około godziny 14.30 czasu
moskiewskiego przełamał obronę Niemców. Przy podejściu do Bałdzkiego Pieca ponownie
natknął się na zorganizowaną obronę. Pod naporem Rosjan oddziały niemieckie zostały
zmuszone do wycofania się. O godzinie 17.00 czasu moskiewskiego 21 stycznia 1945 roku 17
pułk kawalerii gwardii zajął Butryny.
Zdobycie Olsztyna
32 mieszana dywizja kawalerii, trzecia dywizja wchodząca w skład 3 korpusu
kawalerii gwardii, posuwała się za 6 dywizją kawalerii gwardii i także obeszła Jedwabno od
zachodu, pozostawiając od strony Jedwabna osłonę. Około godziny 24 czasu moskiewskiego
21 stycznia 1945 roku siły główne 32 dywizji kawalerii znajdowały się już obok Dłużka. W
ten sposób cały 3 korpus kawalerii gwardii generała Oślikowskiego w przeciągu 21 stycznia
1945 roku dotarł pod Olsztyn. Nad ranem 22 stycznia uderzył na miasto i po paru godzinach
je zdobył.
Prawa flanka
Jednakże w nocy z 21 na 22 stycznia, przed uderzeniem na Olsztyn, dla korpusu
Oślikowskiego istotnym stało się zabezpieczenie prawej flanki. Nie zajęte przez Rosjan
Jedwabno i Tylkowo stanowiły zagrożenie i mogły stać się bazą niemieckiego
przeciwnatarcia na tyły korpusu. Dlatego Oślikowskiemu zależało na zabezpieczeniu tego
kierunku. Wyznaczył do tego zadania ze swego korpusu jeden pułk kawalerii. Ale w głównej
mierze zadanie zabezpieczenia tyłów korpusu Oślikowskiego, a tym samym zdobycia powiatu
szczycieńskiego, miało przypaść piechocie 3 armii radzieckiej generała Aleksandra
Gorbatowa, podążającej za korpusem Oślikowskiego.
Sławomir Ambroziak
Wykorzystane źródła: S. Piechocki, Olsztyn. Styczeń 1945. Portret miasta, Olsztyn 2000.
Podpis do zdjęcia: Mieszkańcy Dębowca wypoczywający nad Omulwią około 1935 – 1937
roku. 21 stycznia 1945 roku w tym miejscu przekroczyły rzekę Omulew zmierzające na
Olsztyn oddziały 6 dywizji kawalerii gwardii i 32 mieszanej dywizji kawalerii z 3 korpusu
kawalerii gwardii generała Nikołaja Oślikowskiego. Obecnie teren ten jest gęsto porośnięty
lasem a miejscowość Dębowiec Mały nie istnieje. (Fot. Kreisgemeinschaft Neidenburg).