Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych na

Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków
finansowych na dostępność sektora MSP
do finansowania zewnętrznego
Artykuł wprowadzający do e-debaty
Sektor małych i średnich przedsiębiorstw (MSP) ma istotne znaczenie dla gospodarek
poszczególnych państw Unii Europejskiej, w tym także Polski. Przemawiają za tym zarówno
cechy ilościowe, jak i jakościowe tej grupy podmiotów. W ujęciu ilościowym, znaczenie
sektor MSP dla gospodarki przejawia się przede wszystkim w udziale tej grupy podmiotów w
tworzeniu wartości dodanej, a także w kreowaniu miejsc pracy. W ujęciu jakościowym, o
istotnym znaczeniu małych i średnich przedsiębiorstw dla rozwoju gospodarczego świadczą
natomiast zdolności adaptacyjne przejawiające się w szybkim reagowaniu na zmiany
popytowe oraz umiejętność wykorzystywania nisz rynkowych.1 W rezultacie rozwój sektora
MSP decyduje o konkurencyjności poszczególnych gospodarek i ma realny wpływ na warunki
ekonomiczne.
Łącznie w Unii Europejskiej, mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowiły w 2013 roku
99,8% wszystkich podmiotów niefinansowych prowadzących działalność gospodarczą. W tym
1
S. Ignatiuk, Wpływ przedsiębiorstw z sektora MSP na rozwój gospodarczy północno – wschodniego regionu
kraju, Economy and Management 2/2011, Politechnika Białostocka, s.7.
samym okresie skupiały 66,9% ogółu zatrudnionych oraz odpowiadały za 58,1% wytworzonej
wartości dodanej.
Tabela A.
Liczba przedsiębiorstw w UE28, wartość dodana oraz zatrudnienie w 2013 roku
Mikro
Małe
Średnie
MSP
duże
RAZEM
LICZBA PRZEDSIĘBIORSTW
Liczba
19 969 338
1 378 374
223 648
21 571 360
43 517
21 614 908
92,4%
6,4%
1,0%
99,8%
0,2%
100,0%
38 629 012
27 353 660
22 860 792
88 843 464
44 053 576
132 897 040
29,1%
20,6%
17,2%
66,9%
33,1%
100,0%
1 362 336
1 147 885
1 156 558
3 666 779
2 643 795
6 310 557
21,6%
18,2%
18,3%
58,1%
41,9%
100,0%
Udział [%]
ZATRUDNIENIE
Liczba
Udział [%]
WARTOŚĆ DODANA
Mln EUR
Udział [%]
Źródło: Annual report on European SMEs 2013/2014. A partial and fragile recovery., Komisja Europejska, lipiec
2014, s. 15.
W Polsce mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa stanowią 99,8% ogółu aktywnych
podmiotów gospodarczych (dane za 2012 rok).2 Sektor MSP skupia ponad dwie trzecie
zatrudnionych w sektorze przedsiębiorstw ogółem – 70%, oraz generuje ponad połowę
wartości dodanej wytworzonej przez sektor MSP.
Badania wskazują ponadto, że sektor małych i średnich przedsiębiorstw pełni także istotną
rolę w eksporcie Unii Europejskiej. W 2011 roku mikro, małe i średnie przedsiębiorstwa
stanowiły ponad 80% eksporterów w Unii Europejskie oraz generowały 34% wartość
eksportu.
Można więc skonkludować, że rozwój gospodarek europejskich jest w dużym stopniu
uzależniony od kondycji i perspektyw rozwoju sektora MSP.
Jednym z kluczowych czynników decydujących o rozwoju sektora małych i średnich
przedsiębiorstw jest natomiast dostęp do finansowania zewnętrznego. Raport Komisji
Europejskiej na temat dostępu sektora MSP do finansowania wskazuje, że kwestie
finansowania stanowią drugi najważniejszy problem przed jakim stają małe i średnie firmy w
2
Działalność przedsiębiorstw niefinansowych w 2012 roku, GUS, Warszawa 2014.
Unii Europejskiej.3 Czynnik ten został wskazany przez 15% ankietowanych podmiotów.
Większe znaczenie miało jedynie pozyskanie klientów (22% wskazań). Podkreślić należy
jednocześnie, że odsetek podmiotów wskazujących na problem dostępności finansowania
bankowego zwiększył się w porównaniu do badania z 2009 roku o 5 pkt. proc.
Powyższe badania wskazują także, że większe problemy związane z dostępnością do
finansowania mają przedsiębiorstwa mikro (zatrudniające do 9 osób) oraz małe
(zatrudniające od 10 do 49 osób). Wśród tych dwóch grup podmiotów, na problem dostępu
do finansowania wskazało odpowiednio 17,9% mikroprzedsiębiorstw oraz 14,9%
przedsiębiorstw małych.
Rysunek A.
Rysunek B.
Najważniejsze problemy zgłaszane przez Problem dostępności do finansowania w mikro,
przedsiębiorstwa z sektora MSP w UE
małych i średnich przedsiębiorstwach w UE (2013)
0% 5% 10% 15% 20% 25%
0,00%
5,00%
10,00%
15,00%
20,00%
znalenienie klientów
17,9%
mikro
dostępność finansowania
dostępność
wykwalifikowanych
pracowników
regulacje
14,9%
małe
konkurencja
koszty produkcji lub koszty
pracy
średnie
inne
2013
2011
11,5%
2009
Źródło: 2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, listopad 2013.
Szczególne znaczenie dla małych i średnich przedsiębiorstw ma finansowanie bankowe.
Powyższe badania wskazują, że z kredytu bankowego w ciągu ostatnich sześciu miesięcy
korzystało 31,6% unijnych podmiotów, a w trakcie prowadzenia działalności, tę formę
finansowania zewnętrznego wykorzystywało 36,8% przedsiębiorstw. Duży odsetek
przedsiębiorstw z sektora MSP korzystał także z pozostałych form finansowania bankowego
3
2013 SMEs’ Access to Finance survey. Analytical Report, Komisja Europejska, listopad 2013.
(debetu, linii kredytowej oraz kredytu w karcie) – odpowiednio 38,8% w ciągu 6 miesięcy
poprzedzających badanie, a 21,4% kiedykolwiek w trakcie prowadzenia działalności, a także z
leasingu i faktoringu. Przedsiębiorstwa z sektora MSP w nieznacznym stopniu korzystały
natomiast z finansowania na rynku kapitałowym w postaci emisji papierów dłużnych lub
akcji.
Jednocześnie porównania międzynarodowe wskazują, że warunki kredytowania sektora MSP
różnią się w poszczególnych krajach. Oprocentowanie kredytów dla pomiotów
gospodarczych, stanowiące podstawowy wskaźnik integracji rynków finansowych, różni się w
poszczególnych państwach strefy euro nawet o 7,38 pkt. proc. dla kredytów udzielonych
małym i średnim przedsiębiorstwom (2012, dane OECD).
Rysunek C.
Zróżnicowanie
oprocentowania
przedsiębiorstwom (2012)
10
9
8
7
6
5
4
3
2
1
0
kredytów
udzielonych
małym
i
średnim
9,7
7,59
6,46 6,29
5,86 5,6
4,91 4,6
HU
PT
GR
SI
DK
IT
ES
IE
4,4
NL
4,04 3,8 3,71
3,49 3,48
SE
SK
UK
FR
CZ
2,86
FI
2,46 2,32
AT
BE
Źródło: OECD.
W konsekwencji w poszczególnych państwach Unii Europejskiej odnotowywane jest
zróżnicowanie
dostępności
finansowania
zewnętrznego
dla
małych
i
średnich
przedsiębiorstw. Zgodnie z literaturą przedmiotu, poziom integracji rynku finansowego jest
bowiem jednym z czynników determinujących dostępność podmiotów gospodarczych do
finansowania bankowego. Wynika to przede wszystkim z faktu, że wraz ze wzrostem
poziomu integracji w obszarze rynków finansowych następuje wzrost konkurencji w sektorze
bankowym, czego konsekwencją jest obniżenie kosztu kredytu bankowego, bardziej
dostępnego dla przedsiębiorców.
Najwyższą dostępnością sektora MSP do finansowania, mierzoną wskaźnikiem SMAF (SME
Access to Finance Index) charakteryzowały się takie państwa jak: Francja (126), Austria (123)
oraz Finlandia (122).
Rysunek D.
Dostępność finansowania dla sektora MSP – SMAF Index 2013
140
126
120
123 122 121
119 117 116
114 114 112 112 112 112 111 111
110 109 109 109 108 108
107 106
100
101 98
97 95
85 82
80
78
60
40
20
CY
GR
RO
PT
HU
ES
BG
IT
MT
EU
PL
CZ
LV
DK
strefa euro
IE
BE
SK
UK
HR
SE
EE
SI
LT
NL
LU
DE
FI
AT
FR
0
Źródło: Komisja Europejska.
W Polsce dostępność mierzona powyższym wskaźnikiem w 2013 roku oceniona została na
poziomie średniej dla Unii Europejskiej (108). Dla porównania, w roku 2012 dostępność
finansowania dla krajowych MSP mierzona wskaźnikiem SMAF znajdowała się poniżej
średniego unijnego poziomu.
W tym kontekście istotna jest odpowiedź na cztery pytania:
1. Czy i w jaki sposób wzrost integracji w obszarze rynków finansowych może przyczynić
się do wzrostu dostępności sektora MSP do finansowania zewnętrznego?
2. Jaki wpływ na rozwój sektora MSP oraz szerzej, na rozwój gospodarczy kraju, ma
integracja rynków finansowych o obszarze finansowania małych i średnich
przedsiębiorstw?
3. Jakie są istotne bariery w dostępnie MSP do finansowania zewnętrznego w Polsce?
4. Jakie rozwiązania europejskie (UE) uznać można za najlepsze praktyki w zakresie
poszerzania dostępu MSP do finansowania zewnętrznego?
5. Jak w kontekście dostępności MSP do finansowania zewnętrznego postrzegać należy
zmiany w mechanizmach finansowania projektów unijnych w nowej perspektywie
finansowej (wzrost znaczenia instrumentów zwrotnych)?
Serdecznie zachęcamy do wzięcia udziału w dyskusji. Przedstawione przez Państwa opinie
zawarte zostaną w publikacji „Wpływ integracji europejskiej w obszarze rynków finansowych
na dostępność sektora MSP do finansowania zewnętrznego”.