Mapa środków wspierających rozwój aktywnych

Mapa środków na wspieranie rozwoju
społeczeństwa obywatelskiego
Niniejszy tekst stanowi wprowadzenie do próby analitycznego spojrzenia na dostępność środków na
rozwój społeczeństwa obywatelskiego w Polsce. Prezentujemy pięć opracowań przygotowanych według
następujących obszarów:Aktywni, świadomi obywatele, Aktywne wspólnoty lokalne, Silne organizacje
pozarządowe, Państwo obywatelskie – dobre rządzenie, Ekonomia Społeczna.
Tematyka opracowań jest spójna z klasyfikacją wypracowaną podczas IV Ogólnopolskiego Forum
Inicjatyw Pozarządowych, które odbyło się we wrześniu 2005 r., a przedstawioną w dokumencie „Wizja
społeczeństwa obywatelskiego” (http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja).
Ryszard Skrzypiec
Ośrodek Badania Aktywności Lokalnej
Aktywne wspólnoty lokalne
1. Wprowadzenie
Niniejsza analiza publicznych i niepublicznych środków wspierających rozwój Aktywnych wspólnot
lokalnych dostępnych obecnie organizacjom pozarządowym będzie odnosić się do następujących
aspektów wsparcia:
• zakładane cele oraz priorytety wspieranych z tych środków działań (inicjatyw);
• formy, horyzont czasowy i zasięg;
• beneficjenci pośredni i ostateczni (realizatorzy i korzystający);
• wielkość (wolumen);
• warunki udzielania (wymogi, ograniczenia i wyłączenia),
czyli faktycznie będzie się składać z szeregu map problemowych odwzorowujących te aspekty.
W interesującym nas tu obszarze zatytułowanym Aktywne wspólnoty lokalne analizie poddano 23
programy wsparcia. Ich listę zamieszczono w Aneksie 1.
2. Mapa celów i priorytetów wspieranych z tych środków działań (inicjatyw)
Zanim przystąpimy do konstruowania mapy celów i priorytetów inicjatyw wspieranych przez te środki
konieczne jest zaznaczenie, że z uwagi na fakt, iż równolegle analizie poddano środki wspierające
działania w innych głównych obszarach (aktywni, świadomi obywatele czy dobre rządzenie), zostały one
wyłączone z pola naszego zainteresowani, natomiast uwagę skoncentrowano na następujących
makrocelach:
• aktywizacja społeczności lokalnych - tworzenie kapitału społecznego;
• partnerstwo lokalne;
1
•
•
•
partycypacja obywatelska – „immunologia” wspólnoty lokalnej;
zrównoważony rozwój lokalny;
tworzenie lokalnej infrastruktury dla działań obywatelskich.
Ta skończona lista makrocelów wynika z dokumentu Społeczeństwo obywatelskie – potrzeba dyskusji
http://jaobywatel.pl/wiki/index.php?title=Wizja .
2.1 Makrocel: Aktywizacja społeczności lokalnych - tworzenie kapitału społecznego
2.1.1 Jest to obszar, w ramach którego wsparcie udzielane jest przez największą liczbę programów
wspierających - zidentyfikowaliśmy 16 programów, które wdrażane są przez sponsorów publicznych i
prywatnych. Wspierane działania dają się pogrupować w następujące priorytety:
• aktywizacja społeczności, także wybranych grup społecznych (np. młodzież, osoby starsze) oraz
środowisk (np. tereny wiejskie, wybrane dzielnice miast, osiedla popegeerowskie);
• ochrona dziedzictwa kulturowego i działalność w zakresie kultury;
• rozwój lokalny (podnoszenie jakości życia, rozwój zrównoważony, rozwój przedsiębiorczości oraz
szeroko rozumianej przedsiębiorczości społecznej, rozwój kapitału ludzkiego);
• wyrównywanie szans oraz przełamywanie barier (także działania mieszczące się w kategorii
tolerancja).
Duża liczba programów sprawia, że oferta w tym makrocelu jest zróżnicowana tematycznie, adresowana
do różnego typu realizatorów, stawiająca przed nimi różne wymagania.
2.1.2 W ramach priorytetu „aktywizacja społeczności lokalnych” planuje się wspieranie następujących
działań:
•
realizowanych w dowolnej formie, które „przyczyniają się do rozwiązywania lokalnych
problemów i pobudzania nowych aspiracji w społecznościach (Działaj Lokalnie1) bądź polegają na
wzajemnym „uczeniu się, wymianie doświadczeń między pokoleniami” – te drugie adresowane są
do organizacji prowadzących programy na rzecz dzieci i młodzieży oraz osób starszych (Łączymy
Pokolenia);
•
informacyjno–promocyjnych, szkoleniowych i doradczych bądź to o charakterze ogólnym, których
rezultatem ma być zmiana postaw mieszkańców z biernych na aktywnych uczestników środowisk
lokalnych (głównie wiejskich) (PO KL), bądź też sprofilowanych na zagadnienia związane z
prowadzeniem organizacji pozarządowej (liderzy grup młodzieżowych) (Dobre Pomysły);
•
infrastrukturalnych służących tworzeniu nowych instytucji bądź szans, jak np. „stworzenia
dostępu do informacji mieszkańcom popegeerowskich wsi lub osiedli, w tym stworzenie i
prowadzenie świetlicy lub wiejskiego klubu” (Nasza Świetlica), czy tworzenie „w istniejących już
domach kultury miejsc, w których młodzi ludzie mogą rozwijać swoje zainteresowania” (Design
Your Life).
2.1.3 W ramach priorytetu „ochrona dziedzictwa kulturowego i działalność w zakresie kultury” planuje
się wspieranie działań w zakresie:
1
•
kultury lokalnej, szczególności poprzez wspomaganie organizatorów życia kulturalnego w małych
miastach i na wsiach (Kultura Bliska);
•
organizację i promowanie wydarzeń kulturalnych związanych z zachowaniem dziedzictwa
kulturalnego wsi i wykorzystaniem specyficznych zasobów lokalnych, w tym szczególnie walorów
środowiska naturalnego (RPO Pomorski);
•
aktywizacji młodzieży i umożliwienie jej samodzielnej realizacji własnych projektów związanych
z kulturą i sztuką (Design Your Life);
•
„renowacja, modernizacja i adaptacja historycznych obiektów wraz z ich otoczeniem dla celów
kulturalnych i społecznych (na przykład centra kulturalne, muzea, galerie, młodzieżowe domy
kultury, strefy rekreacji i edukacji dla dzieci i młodzieży), zachowanie i promowanie lokalnego
W nawiasach podajemy skrócone nazwy analizowanych programów, ich pełne nazwy zostały
zamieszczone w aneksie na końcu tekstu.
2
dziedzictwa kulturowego i atrakcji turystycznych związanych z regionalnymi tradycjami, ochrona
i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii” (FN).
2.1.4 W ramach priorytetu „rozwój lokalny” zidentyfikowaliśmy szereg programów, które zamierzają
wspierać działania w zakresie:
•
aktywizacji społeczno-gospodarczej mieszkańców (Nasza Wieś - Naszą Szansą);
•
podnoszenia kwalifikacji (Mikropożyczki, PO KL);
•
rozwoju przedsiębiorczości (FN, Mikropożyczki, PO KL) i tworzenia miejsc pracy oraz wzrostu
zatrudnienia (PO KL);
•
podnoszenia jakości życia (Nasza Świetlica – Nasz Klub), ograniczania ubóstwa i bezradności
(Nasza Wieś – Naszą Szansą), przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu/integracji społecznej
(np. integracji dzieci niepełnosprawnych z ich rówieśnikami) (FN, PO KL);
Bogatą ofertą w tym obszarze dysponują tzw. „Fundusze Norweskie” (FN), które zorientowane są na
wspieranie działań w zakresie:
•
rozwoju i usprawnienia usług społecznych (np. profilaktyki i promocji zdrowia, opieki nad
dzieckiem i macierzyństwa, pomocy zaniedbanym, porzuconym i niepełnosprawnym dzieciom);
•
tworzenia oraz wdrażania programów: terapeutycznych i profilaktycznych (np. dla młodzieży z
biednych dzielnic, ze środowisk patologicznych) oraz edukacyjnych (adresowanych do całych
społeczności);
•
profesjonalizacji usług świadczonych przez organizacje pozarządowe
infrastrukturę, ustanowienie i wdrażanie standardów usług, tworzenie sieci);
•
rozwoju lokalnego i regionalnego partnerstwa na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego
(łączące elementy integracji społecznej, edukacji i rozwoju gospodarczego wspomagające
lokalne społeczności w zwalczaniu bezrobocia);
•
wspierania koalicji lokalnych organizacji pozarządowych zaangażowanych w rozwiązywanie
problemów lokalnych;
•
upowszechnienia wolontariatu (poprzez centra wolontariatu);
•
wsparcia dla zbiorowej odpowiedzialności społecznej na poziomie lokalnym;
•
rozwoju nowych modeli finansowania projektów społeczności lokalnych;
•
promowania najlepszych praktyk i transferu wiedzy pomiędzy regionami.
(inwestowanie
w
2.1.5 W ramach priorytetu „wyrównywanie szans i przełamywanie barier” zidentyfikowaliśmy programy
zorientowane na:
•
wyrównywanie szans: edukacyjnych, kulturalnych i rozwojowych oraz przeciwdziałanie izolacji
społecznej dzieci i młodzieży, w szczególności niepełnosprawnych i zaniedbanych (Równać
Szanse);
•
kształtowanie postaw otwartości wobec różnic rasowych, etnicznych i religijnych oraz
przeciwdziałające nietolerancji i ksenofobii (Dla Tolerancji);
•
promowanie pozytywnego rozwoju młodzieży poprzez oferowanie młodym ludziom szansy na
nawiązanie kontaktu ze społecznościami lokalnymi, rodzinami, rówieśnikami - i z samymi sobą
(Make a Connection).
2.2 Makrocel: Partnerstwo lokalne
Zidentyfikowaliśmy stosunkowo niewielką – w porównaniu z poprzednim obszarem - liczbę programów
zorientowanych na rozwój lokalnych partnerstw. Do priorytetowych celów działających w tym obszarze
programów należą:
•
w zakresie wyrównywania szans:
3
o
tworzenie w ramach międzysektorowej współpracy i bazie bibliotek publicznych nowoczesnych
Centrów Informacji Lokalnej (CIL);
o
tworzenie systemów pomocy stypendialnej dla młodzieży szkolnej (LPS);
•
w zakresie zrównoważonego rozwoju (więcej programów zorientowanych na ten cel omówiono w
punkcie 2.4 niniejszej analizy):
o
tworzenie międzysektorowych lokalnych i regionalnych partnerstw (skupiających samorządy,
środowisko biznesu, stowarzyszenia pracodawców i organizacje pozarządowe) na rzecz
zrównoważonego rozwoju społecznego (uwzględniającego elementy integracji społecznej,
edukacji, rozwoju gospodarczego) wpływającego na rozwój tych lokalnych społeczności,
zwalczanie bezrobocia, czy rozwiązywanie problemów lokalnych;
o
upowszechnianie wolontariatu;
o
wsparcie dla zbiorowej odpowiedzialności społecznej na poziomie lokalnym;
o
rozwój nowych modeli finansowania projektów społeczności lokalnych;
o
tworzenie programów edukacyjnych dla całych społeczności;
o
promowanie najlepszych praktyk i transfer wiedzy pomiędzy regionami (FN Wyrównanie szans i
integracja społeczna: obszar działania „wsparcie zrównoważonego rozwoju regionalnego i
lokalnego”);
o
wypracowanie optymalnego modelu współpracy z Grupami Partnerskimi w zakresie pomocy w
prefinansowaniu realizowanych przez nie projektów na rzecz rozwoju zrównoważonego
(FPdGP).
2.3 Makrocel: Partycypacja obywatelska – „immunologia” wspólnoty lokalnej
Jeszcze bardziej ubogi w programy wspierające okazuje się obszar partycypacja społeczna. Jedynie
częściowo tłumaczy ten fakt, iż tego typu orientacja może być właściwa dla projektów wspierających
działania w innych głównych obszarach (np. w obszarze Państwo obywatelskie – dobrze rządzenie).
Zidentyfikowane przez nas programy koncentrują swoją uwagę na wspierania działań służących:
•
opracowaniu programów rozwoju lokalnych inicjatyw obywatelskich (RPO Pomorski - 9.3 Lokalne
inicjatywy obywatelskie);
•
zwiększeniu uczestnictwa obywateli w życiu publicznym poprzez organizowanie debat
mieszkańców z przedstawicielami władz oraz sprawdzaniu realizacji obietnic wyborczych (Masz
Głos – Masz Wybór);
•
aktywizacji młodzieży do podjęcia - przy pomocy lokalnych organizacji pozarządowych - działań
na rzecz włączania osób z sąsiedztwa do działań społecznych (Dobre Pomysły).
2.4 Makrocel: Zrównoważony rozwój lokalny
Stosunkowo liczna grupa programów zorientowanych jest na wspieranie działań w tym obszarze. Część z
nich została poddana analizie przy okazji innych makrocelów (2.1 i 2.2). Zidentyfikowane przez nas
programy wspierają działania, które łączą w sobie elementy rozwoju gospodarczego i społecznego z
ochroną środowiska naturalnego poprzez:
•
rozwój gospodarczy terenów wiejskich w oparciu o zrównoważone wykorzystanie rodzimych ras
zwierząt gospodarskich i rodzimych gatunków roślin uprawnych i ozdobnych (Ochrona
różnorodności biologicznej);
•
podejmowanie przedsięwzięć ekonomicznych przyczyniających się do trwałej poprawy stanu
środowiska naturalnego (Bieda i Środowisko Naturalne);
•
tworzenie i wspieranie Grup Partnerskich, czyli porozumień „organizacji pozarządowych,
samorządów i firm, które wspólnie działają na rzecz rozwoju społeczno-gospodarczego regionu
przy poszanowaniu środowiska naturalnego.” (Grupy Partnerskie);
Także w tym obszarze bogatą ofertą dysponują tzw. „Fundusze Norweskie”, które zorientowane są na
wspieranie działań mających na celu:
4
•
tworzenie płaszczyzn dialogu pomiędzy instytucjami działającymi na rzecz ochrony środowiska i
zrównoważonego rozwoju;
•
promowanie metod rozwiązywania konfliktów;
•
budowanie społecznego poparcia dla ochrony wartości naturalnych;
•
promowanie ekonomicznego znaczenia parków narodowych i terenów chronionych, ochrona
dzikich zwierząt i zasobów naturalnych;
•
zarządzanie gruntami;
•
wspieranie turystki ekologicznej i ekologicznego rolnictwa, rewitalizacja historycznych ogrodów
i parków
•
wspieranie inicjatyw społecznej przedsiębiorczości;
•
poprawa usług i działań wspólnotowych zwiększających integrację społeczną (w szczególności
grup pozbawionych przywilejów - niepełnosprawnych, starszych, bezdomnych, itd);
•
tworzenie międzysektorowych lokalnych i regionalnych partnerstw (skupiających samorządy,
środowisko biznesu, stowarzyszenia pracodawców i organizacje pozarządowe) na rzecz
zrównoważonego rozwoju społecznego (uwzględniającego elementy integracji społecznej,
edukacji, rozwoju gospodarczego) wpływającego na rozwój tych lokalnych społeczności,
zwalczanie bezrobocia, czy rozwiązywanie problemów lokalnych;
•
upowszechnianie wolontariatu;
•
wsparcie dla zbiorowej odpowiedzialności społecznej na poziomie lokalnym;
•
rozwój nowych modeli finansowania projektów społeczności lokalnych;
•
tworzenie programów edukacyjnych dla całych społeczności;
•
promowanie najlepszych praktyk i transfer wiedzy pomiędzy regionami
•
renowacja, modernizacja i adaptacja historycznych obiektów wraz z ich otoczeniem dla celów
kulturalnych i społecznych (np. centra kulturalne, muzea, galerie, młodzieżowe domy kultury,
strefy rekreacji i edukacji dla dzieci i młodzieży), zachowanie i promowanie lokalnego
dziedzictwa kulturowego i atrakcji turystycznych związanych z regionalnymi tradycjami, ochrona
i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii.
2.5 Makrocel: Tworzenie lokalnej infrastruktury dla działań obywatelskich
Zidentyfikowane przez nas programy wspierające tworzenie i rozwój lokalnej infrastruktury działań
obywatelskich zorientowane są na wspomaganie następujących działań:
•
budowa, adaptacja, remont oraz wyposażenie obiektów komunalnych na cele społeczne,
kulturalne i edukacyjne lub świadczenie usług w zakresie aktywizacji oraz reintegracji
zawodowej i społecznej;
•
budowa lub modernizacja małej infrastruktury we wsiach i miejscowościach (parki, rynki,
skwery, itp.);
•
przystosowanie i poprawa wizerunku miejsc atrakcyjnych turystycznie i/lub kulturalnie,
modernizacja lub adaptacja pomieszczeń na cele społeczne, turystyczne, kulturalne (np. kluby
wiejskie lub osiedlowe, centra aktywności lokalnej, pomieszczenia OSP) (RPO Lubelski 6.3
Inicjatywy lokalne, Pomorski 9.3 Lokalne inicjatywy obywatelskie);
•
popularyzacja zastosowań technologii informacyjnych (IT) w rozwoju lokalnych społeczności oraz
przygotowanie wybranych społeczności (gmin) do korzystania z możliwości rozwoju społecznogospodarczego, jakie dają te technologie (e-VITA);
•
wsparcie szkoleniowe osób podejmujących działalność na rzecz swojej społeczności lokalnej
(Liderzy PAFW);
Również w tym obszarze tzw. „Fundusze Norweskie” wspierają różnorodne działania, których celem
jest:
5
•
tworzenie międzysektorowych lokalnych i regionalnych partnerstw (skupiających samorządy,
środowisko biznesu, stowarzyszenia pracodawców i organizacje pozarządowe) na rzecz
zrównoważonego rozwoju społecznego (uwzględniającego elementy integracji społecznej,
edukacji, rozwoju gospodarczego) wpływającego na rozwój tych lokalnych społeczności,
zwalczanie bezrobocia, czy rozwiązywanie problemów lokalnych;
•
upowszechnianie wolontariatu;
•
wsparcie dla zbiorowej odpowiedzialności społecznej na poziomie lokalnym;
•
rozwój nowych modeli finansowania projektów społeczności lokalnych;
•
tworzenie programów edukacyjnych dla całych społeczności;
•
promowanie najlepszych praktyk i transfer wiedzy pomiędzy regionami
•
renowacja, modernizacja i adaptacja historycznych obiektów wraz z ich otoczeniem dla celów
kulturalnych i społecznych (np. centra kulturalne, muzea, galerie, młodzieżowe domy kultury,
strefy rekreacji i edukacji dla dzieci i młodzieży), zachowanie i promowanie lokalnego
dziedzictwa kulturowego i atrakcji turystycznych związanych z regionalnymi tradycjami, ochrona
i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii
•
(FN - Wyrównanie szans i integracja społeczna: obszar działania „łączenie ochrony dziedzictwa
kulturowego z rozwojem lokalnych społeczności”).
3. Mapa form, horyzontu czasowego i zasięgu wsparcia
Drugi z poddawanych analizie aspekt Mapy środków wspierających rozwój Aktywnych wspólnot lokalnych
odnosi się do form, horyzontu czasowego i przestrzennej dystrybucji wsparcia. Badanie ma pozwolić
odpowiedzieć na pytania o to: jakiego typu inicjatywy są wspierane (np. inwestycje, szkolenia,
konferencje, czy jakieś inne)? W jakim okresie czasu zabezpieczone jest to wsparcie? Na jakie obszary
kraju to wsparcie jest dystrybuowane?2
3.1 Formy wspieranych działań
3.1.1 Zdecydowana większość zidentyfikowanych programów zorientowanych jest na wspieranie działań
oddziałujących na zmianę społeczną o stosunkowo trudno policzalnych rezultatach. Mówi się tu o
wykorzystaniu możliwości, podnoszeniu poziomu, pobudzaniu aktywności, popularyzacji, kształtowaniu
aktywnych postaw, podnoszeniu umiejętności społecznych, tworzeniu warunków sprzyjających włączaniu
się w działalność społeczną i publiczną czy wspieranie równego dostępu.
3.1.2 W tej kategorii mieszczą się m.in. takie działania, jak: profilaktyka i promocja (zarówno zasad, jak
i dobrych praktyk, ale także walorów – np. lokalnego dziedzictwa kulturowego, atrakcji turystycznych),
programy edukacyjne, terapeutyczne, profilaktyczne i rehabilitacyjne oraz prowadzenie punktów
konsultacyjno-doradczych (np. dla osób niepełnosprawnych, bezdomnych, z problemem alkoholowym)
(FN - Wyrównanie szans i integracja społeczna: obszar działania „pomoc i wzmocnienie pozycji
pokrzywdzonych i dyskryminowanych”).
3.1.3 Szczególnym podtypem w ramach tej kategorii są:
2
•
doradztwo i poradnictwo zawodowe (FN - Wyrównanie szans i integracja społeczna: obszar
działania „pomoc i wzmocnienie pozycji pokrzywdzonych i dyskryminowanych”);
•
wsparcie dla inicjatyw na rzecz aktywizacji zawodowej osób niepozostających w zatrudnieniu,
przyczyniające się do realizacji strategii rozwoju kapitału ludzkiego na terenach wiejskich (PO KL
6.3 Rynek pracy otwarty dla wszystkich „Zmniejszanie bezrobocia wśród osób znajdujących się w
szczególnie trudnej sytuacji na rynku pracy (kobiet, osób długotrwale bezrobotnych, osób
niepełnosprawnych, osób bezrobotnych zamieszkujących na obszarach wiejskich)”) ;
•
rozwój „wolontariatu jako formy integracji osób z grup zagrożonych wykluczeniem społecznym”
(PO KL 7.1 Promocja integracji społecznej „Poprawa dostępu do rynku pracy osób zagrożonych
wykluczeniem społecznym”).
To pytanie odnosi się do innego aspektu niż pytanie o kategorię odbiorców. Szerzej na ten temat w
części 4 niniejszego opracowania.
6
3.1.4 Na odrębny obszar składają się takie formy, jak:
•
monitorowanie (np. współpracy pomiędzy administracją publiczną, instytucjami dialogu
społecznego i obywatelskiego - PO KL 5.4 Dobre rządzenie „Budowa potencjału partnerów
społecznych i organizacji pozarządowych ukierunkowana” na wzmocnienie ich aktywnego
uczestnictwa w procesie realizacji Strategii Lizbońskiej),
•
dokumentowanie, upowszechnianie informacji, oddziaływanie
podejmowanie interwencji (Program dla Tolerancji),
•
wykonywanie audytów społecznych (FN - Wyrównanie szans i integracja społeczna: obszar
działania „pomoc i wzmocnienie pozycji pokrzywdzonych i dyskryminowanych”),
•
studia, analizy, ekspertyzy na temat dialogu społecznego i obywatelskiego (PO KL 5.4 Dobre
rządzenie „Budowa potencjału partnerów społecznych i organizacji pozarządowych
ukierunkowana” na wzmocnienie ich aktywnego uczestnictwa w procesie realizacji Strategii
Lizbońskiej).
na
opinię
publiczną
oraz
3.1.5 Kolejny, stanowią wszelkiego rodzaju działania, które stawiają sobie za cel:
•
inicjowanie, budowanie, prowadzenie, wspieranie międzysektorowych partnerstw, instytucji
dialogu społecznego (np. na rzecz zrównoważonego rozwoju społecznego, osób wykluczonych)
(FN - Wyrównanie szans i integracja społeczna: obszar działania „wsparcie zrównoważonego
rozwoju regionalnego i lokalnego”),
•
„pomoc w organizowaniu grup wsparcia i samopomocy” (PO KL 1.3 Zatrudnienie i integracja
społeczna „Wzmocnienie instytucji pomocy społecznej i budowa partnerstwa na rzecz integracji
społecznej”, 5.4 Dobre rządzenie „Budowa potencjału partnerów społecznych i organizacji
pozarządowych ukierunkowana” na wzmocnienie ich aktywnego uczestnictwa w procesie
realizacji Strategii Lizbońskiej).
3.1.6 Oprócz tego możliwe jest, choć stosunkowo rzadziej, sfinansowanie przedsięwzięć o charakterze
inwestycyjnym, jak m.in.:
•
budowa, adaptacja, remont oraz wyposażenie obiektów komunalnych, historycznych i innych
(CIL, PO KL, RPO Pomorski i Lubelski, FN);
•
instalacja łączy internetowych i związanych z tym opłat abonamentowych; zakup komputerów z
odpowiednim oprogramowaniem niezbędnym do korzystania z Internetu (Nasza Świetlica – Nasz
Klub);
•
tworzenie (zasilanie) funduszy stypendialnych (LPS, PO KL 9.1 Rozwój wykształcenia i
kompetencji w regionach „Zmniejszenie nierówności w upowszechnieniu edukacji, szczególnie
pomiędzy obszarami wiejskimi i miejskimi”);
•
ochrona i zachowanie miejsc pamięci i martyrologii (FN - Wyrównanie szans i integracja
społeczna: obszar działania „łączenie ochrony dziedzictwa kulturowego z rozwojem lokalnych
społeczności”);
bądź kapitałowym:
•
pożyczki na rozpoczęcie lub rozwój działalności gospodarczej, w szczególności, służące
utworzeniu nowego miejsca pracy (Mikropożyczki);
•
pożyczki „na prefinansowanie kosztów związanych z wdrażaniem zatwierdzonych w formie
podpisanej umowy przez odpowiednie instytucje finansujące, projektów realizowanych w
dziedzinie ochrony środowiska, ochrony przyrody bądź rozwoju zrównoważonego.” (FPdGP).
3.1.7 Wsparcie o charakterze niefinansowym przyczyniające się do rozwoju kapitału ludzkiego
uczestników (realizatorów):
•
funduszu rozwojowy, z którego może skorzystać każdy uczestnik programu Liderzy PAFW w celu
zrealizowania swojej „potrzeby rozwojowej” niemożliwej do zaspokojenia w trakcie cyklu
szkoleniowego (Liderzy PAFW);
7
•
bezpłatne warsztaty z prowadzenia lokalnych wiejskich organizacji pozarządowych, rozliczania
projektów oraz szkolenia podnoszące kwalifikacje w zakresie prowadzenia świetlicy/klubu dla
opiekunów świetlic/klubów i/lub osób odpowiedzialnych za realizację projektu i przedstawicieli
dotowanych organizacji pozarządowych (Nasza Świetlica – Nasz Klub);
•
profesjonalne szkolenia z zakresu podstaw zarządzania własnym biznesem (Mikropożyczki);
•
opieka tutorska nad uczestnikiem-liderem lokalnej inicjatywy (Liderzy PAFW), doradztwo i
szkolenia dla organizacji wnioskujących (Równać Szanse);
•
wszelkiego rodzaju działania zorientowane na profesjonalizację, rozwój standardów jakości
usług, czy wreszcie transfer wiedzy między regionami (FN).
3.2 Horyzont czasowy
Analiza czasowego horyzontu programów wspierających musi uwzględnić kilka aspektów: a) czas
działania programu (okres, w którym istnieje możliwość uzyskania wsparcia z tego źródła) oraz b) czas
realizacji projektów (maksymalny okres, na który udzielane jest wsparcie), c) możliwość wsparcia
kontynuacji działania.
3.2.1 Horyzont działania programów
Analiza programów wsparcia z punktu widzenia czasowego horyzontu ich działania prowadzi do wniosku,
że w chwili obecnej nie mamy zbyt dużej wiedzy odnośnie finansowania rozwoju Aktywnych wspólnot
lokalnych ani w długim (powyżej pięciu lat), ani w średnim (od 3 do 5 lat) okresie. Zasadniczo jedynym z analizowanych - programem o długim horyzoncie jest PO KL i RPO, zaś do grupy średniookresowych
zalicza się FN (na lata 2007-2009). Ten stan rzeczy wynika zarówno ze stosunkowo niewielkiej globalnej
liczby sponsorów, ale także z faktu, iż wiele programów nie ma ściśle wyznaczonych czasowych ram
działania. Bądź to dlatego, że mają charakter edycyjny (jak np.: CIL, Make a Connection i inne) o różnej
liczbie - najczęściej jednej - edycji w ciągu roku, bądź też dlatego, że czas ich trwania nie został
jednoznacznie określony (Mikropożyczki, Fundusz Pożyczkowy dla Grup Partnerskich). Zidentyfikowaliśmy
także projekty jednorazowe, okazjonalne o dłuższym czasie realizacji (np. w programie Dla Tolerancji wsparcie na działania realizowane w latach 2007 i 2008).
Warto zaznaczyć, że w chwili opracowywania niniejszej analizy wiele edycji tegorocznych było już
zakończonych, tzn. minął już termin przyjmowania wniosków, rozdysponowano środki, projekty były w
trakcie realizacji (Działaj Lokalnie, Kultura Bliska i inne). Bądź też w niedługim czasie upływa termin
składania wniosków o wsparcie (np. w przypadku tegorocznych edycji takich programów, jak Make a
Connection, Równać Szanse, Nasza Wieś - Naszą Szansą - terminy upływają w październiku br.).
3.2.2 Czas realizacji działań
Analizowane przez nas programy wspierają działania o różnym czasie realizacji zadań: od
kilkumiesięcznych, czy wręcz akcyjnych (np. Masz Głos - Masz Wybór), przez – standardowe – roczne (np.
Działaj Lokalnie - ogólnopolski), po wieloletnie (PO KL, RPO, FN).
3.2.3 Finansowanie kontynuacji
Większość programów nie wspomina o możliwości finansowania kontynuacji już wcześniej wspieranych
działań. Do nielicznych wyjątków należą programy Dla Tolerancji, w którym dopuszcza się możliwość
długofalowego wsparcia organizacji „zajmujących się monitorowaniem i zwalczaniem przejawów
nietolerancji, ksenofobii i antysemityzmu” oraz (Nasza Świetlica - Nasz Klub). W tym drugim przypadku
warunkiem uzyskania wsparcia jest poprawne rozliczenie poprzedniej dotacji.
3.3 Geografia wsparcia
3.3.1 Standardowo wsparcie udzielane przez analizowane tu programy obejmuje zasięgiem obszar całego
kraju, choć istnieje kilka modeli jego dystrybucji:
•
scentralizowane (przyjmowanie i ocena wniosków oraz dystrybucja wsparcia przez centralę
programu – FN i wiele innych);
•
regionalne (przyjmowanie i ocena wniosków oraz dystrybucja wsparcia za pośrednictwem
samorządów województwa - PO KL);
•
przyjmowanie wniosków przez wybranych partnerów (Równać Szanse - wnioski przyjmuje 5
organizacji);
8
•
przyjmowanie i ocena wniosków oraz dystrybucja wsparcia przez sieci partnerów (sieć 45
Lokalnych Organizacji Grantowych w Działaj Lokalnie).
3.3.2 Szereg programów adresowanych jest do wybranych zbiorowości wyznaczanych kryteriami:
•
administracyjnymi - województwa (RPO Pomorski, Lubelski; łódzkie - Dobre pomysły; podlaskie –
specjalne zasady udzielania pożyczek z programu Mikropożyczki), dzielnice miast (warszawskie
blokowiska w dzielnicach Bielany i Chomiczówka - Design Your Life);
•
typologicznymi - najczęściej programy są adresowane do zbiorowości wiejskich, wsi
popegeerowskich i osiedli (organizacji działających w osiedlach i wsiach) (Nasza Wieś - Naszą
Szansą).
4. Mapa beneficjentów
Analiza Mapy środków wspierających rozwój Aktywnych wspólnot lokalnych musi uwzględnić oba typy
beneficjentów: pośrednich, czyli realizatorów oraz ostatecznych, czyli tych, którzy są adresatami
wspomaganych działań. Nierzadko obie te grupy są tożsame (np. w przypadku inicjatyw o charakterze
infrastrukturalnym – profesjonalizacja trzeciego sektora).
4.1 Realizatorzy
4.1.1 Realizatorami analizowanych tu programów może być szerokie grono podmiotów, jednak przede
wszystkim są to organizacje pozarządowe:
•
w typowym rozumieniu, czyli nie nastawione na zysk stowarzyszenia, towarzystwa i fundacje
(CIL, Działaj Lokalnie, FN, Kultura Bliska);
•
poszerzonym o kluby sportowe, koła gospodyń wiejskich, organizacje parafialne, organizacje
założone przez kościoły, związki wyznaniowe nie będące organami lub jednostkami
organizacyjnymi kościołów lub związków wyznaniowych, OSP (Działaj Lokalnie-lokalny, FN,
Kultura Bliska, Nasza Świetlica – Nasz Klub); jednak te podmioty mogą się ubiegać o
dofinansowanie pod warunkiem spełnienia różnych wymogów (bliżej o pozostałych wymogach w
punkcie 6):
o
przede wszystkim lokalizacji organizacji lub miejsca prowadzenia działalności: (np. na wieś
zorientowane są wszystkie programy Fundacji Wspomagania Wsi – „Organizacje-wnioskodawcy
muszą mieć swoją siedzibę na terenie gminy, w której projekt będzie realizowany.”; małe
miejscowości do 20 tysięcy mieszkańców – np. Równać szanse);
o
kategorii członków, uczestników - młodzieżowe (utworzone i kierowane przez młodzież – np.
Make a Connection, Równać Szanse), organizacje kobiece (Kultura Bliska);
o
profilu prowadzonej działalności - organizacje prowadzące programy na rzecz dzieci i
młodzieży, osób starszych (Łączymy Pokolenia), stowarzyszenia rozwoju wsi (Nasza Świetlica –
Nasz Klub);
o
przynależności do sieci organizacji (organizacje pozarządowe zrzeszone w Krajowej Sieci Grup
Partnerskich - FPdGP).
4.1.2 Drugą kategorię podmiotów uprawnionych do ubiegania się o wsparcie są różnego rodzaju grupy
nieformalne (np. komitety społeczne, grupy odnowy wsi amatorskie zespoły artystyczne – Kultura Bliska),
wywodzące się z małych miejscowości (Działaj Lokalnie-ogólnopolski i lokalny, Kultura Bliska, Równać
Szanse), w tym nieformalne grupy młodzieżowe (z zastrzeżeniem wieku uczestników od 16 do 22 lat (CIL,
Design Your Life, Make a Connection, Równać szanse).
4.1.3 Kolejną, stanowią podmioty działające przy różnorodnych instytucjach publicznych (np. szkołach,
bibliotekach publicznych czy domach kultury) - samorządy szkolne (Make a Connection) lub same te
instytucje (Działaj Lokalnie-lokalny, Równać Szanse), niepubliczne instytucje opiekuńczo-wychowawcze,
świetlice wiejskie, rady sołeckie, uniwersytety ludowe, niepubliczne placówki muzealne (Kultura Bliska),
czy wreszcie partnerzy społeczni (organizacje pracodawców i pracobiorców) (FN).
4.1.4 Niektóre programy adresują swoją ofertę do specyficznych grup odbiorców, realizatorów (Liderzy
PAFW, Mikropożyczki). W tym pierwszym przypadku „Oferta programu skierowana jest do osób, które
brały aktywny udział w realizacji projektów prowadzonych w ramach programów Polsko-Amerykańskiej
Fundacji Wolności: Działaj Lokalnie, English Teaching, Euro-NGO, RITA, Równać Szanse, Obywatel i Prawo
9
raz e- VITA”, natomiast w tym drugim „O pożyczkę mogą ubiegać się osoby stale zamieszkałe na wsi lub
w miastach do 20.000 mieszkańców” na obszarach objętych działaniem sieci koncesjonowanych doradców
programu. Osoby te muszą również spełniać kryteria odnośnie prowadzenia działalności gospodarczej lub
gospodarstwa rolnego.
4.1.5 Program Nasza Świetlica – Nasz Klub szczególnym wsparciem będzie obejmował nowopowstałe
lokalne organizacje wiejskie.
4.2 Beneficjenci
Jak już powiedzieliśmy powyżej, nierzadko obie kategorie beneficjentów (realizatorzy i odbiorcy) to ta
sama grupa. Wyraźnie widać to na przykładzie takich programów, jak Liderzy PAFW, Mikropożyczki,
Design Your Life. W innych wyraźnie oddziela się te dwie kategorie - „Adresaci (beneficjenci) projektów młodzież w wieku od 13 do 19 lat (ze szkół gimnazjalnych i ponadgimnazjalnych) z terenów wiejskich i
miejscowości do 20 000 mieszkańców.” (Równać Szanse), młodzież i osoby starsze i młodzież (Łączymy
Pokolenia). Czasem odbiorcy określeni są w kategoriach: ogólnych - społeczeństwo, społeczności lokalne
(np. wiejskie), mieszkańcy (Odbiorcami planowanych działań powinny być lokalne społeczności i ich
członkowie, czyli mieszkańcy miejscowości, rówieśnicy, dzieci, sąsiedzi, etc. – Make a Connection) lub
specyficznych - osoby długotrwale pozostające poza rynkiem pracy, niepełnosprawne, dzieci i młodzież,
osoby starsze itp.
5. Mapa wielkości wsparcia
Ze względu na wielkość dofinansowania możemy podzielić programy na 3 kategorie:
• małe (wsparcie do 10 tysięcy złotych);
• średnie (wsparcie od 10 do 100 tysięcy zł);
• duże (wsparcie powyżej 100 tysięcy złotych).
5.1 Analiza wsparcia pozwala stwierdzić, że przeważają programy dystrybuujące małe wsparcie (od 2 do
10 tysięcy złotych)3. Nierzadko wręcz mówi się o mikrograntach czy mikropożyczkach (Działaj Lokalnieogólnopolski, Make a Connection, Kultura Bliska, Masz Głos - Masz Wybór, Mikropożyczki, Nasza Wieś Naszą Szansą, Równać Szanse, Równe Szanse – Kolorowa Akademia).
5.2 Niektóre programy (Łączymy pokolenia, Nasz Świetlica - Nasz Klub) udzielają wsparcia mieszczącego
się obu grupach: małej i średniej (6 do 12 tys. zł i od 5 do 20 tysięcy).
5.3 Podobna liczba programów udziela wsparcia średniej wielkości, jednakże najczęściej z dolnej strefie
tego przedziału (do 20 tysięcy złotych - CIL i LPS; w przedziale od 31 do 46 tysięcy dotacje dla Lokalnych
Organizacji Grantowych w programie Działaj Lokalnie – te środki są dystrybuowane pomiędzy
realizatorów działań).
5.4 Możliwość uzyskania dużego wsparcia istnieje wyłącznie z FN i PO KL. W przypadku tego pierwszego
minimalne wsparcie na jeden projekt wynosi 5 000 euro, a maksymalne 250 000 euro.
6. Mapa warunków udzielania wsparcia
Ostatnią z map szczegółowych, jakie opracowaliśmy na potrzeby niniejszej analizy, jest Mapa warunków,
wyłączeń i ograniczeń, na jakich udzielane jest wsparcie. W tym miejscu musimy zaznaczyć, że niektóre
z warunków/wyłączeń zostały przywołane w poprzednich częściach Mapy, jak np. cel i priorytety,
geograficzny zasięg, beneficjenci, czy wielkość dotacji i do nich nie będziemy się tu odnosić. Natomiast
w tej części naszej analizy zajmiemy się następującymi aspektami:
•
wymogi formalne,
•
koszty kwalifikowane,
•
wkład własny,
•
specyficzne warunki,
•
wyłączenia.
3
Jednak trzeba zaznaczyć, że znaczenie tych programów, jeśli chodzi o wolumen dystrybuowanych
środków, a tym samym liczbę podmiotów, które mogą uzyskać dofinansowanie nie jest już tak
dominująca. Pod tym względem decydująca rola należy do programów, które dystrybuują wsparcie
przekraczające 50 000 zł.
10
6.1 Wymogi formalne
Jest rzeczą oczywistą, że projekty ubiegające się o wsparcia muszą być zgodne z celem (celami) i
priorytetami tych programów, trafiać do odpowiedniej grupy beneficjentów oraz być realizowane w
oznaczonym czasie. Każdorazowo warunkiem jest złożenie wniosku o udzielenie wsparcia.
6.1.1 Programy istotnie różnią się odnośnie wymogu posiadania osobowości prawnej przez ubiegającego
się o wsparcie. W wielu z nich dopuszcza się aplikowanie wyłącznie przez zarejestrowane organizacje
pozarządowe (stowarzyszenia i fundacje, zaś w przypadku OSP, kół gospodyń wiejskich, czy rad sołeckich
„tylko te, które są zarejestrowane jako stowarzyszenia - konieczny KRS”. Dodatkowym wymogiem jest
posiadanie własnego konta bankowego (Nasza Świetlica – Nasz Klub). Warto jednak wskazać, że nie mniej
liczna grupa programów – o czym była mowa w punkcie 4.1.2 - dopuszcza do aplikowania grupy
nieformalne.
6.1.2 Ważnym zastrzeżeniem w większości programów jest prowadzenie przez aplikujący podmiot
działalności nie nastawionej na zysk.
6.2 Koszty kwalifikowalne
Poniekąd ten aspekt wsparcia został już zasygnalizowany w punkcie poświęconym formom wspomaganych
działań (3.1).
6.2.1 Generalnie wszystkie programy zastrzegają finansowanie wyłącznie kosztów związanych
bezpośrednio z realizowanym działaniem, które zostały uwzględnione w budżecie projektu, są
racjonalnie skalkulowane, odpowiadają rzeczywistym nakładom, zostały poniesione w czasie realizacji
działania przewidzianym we wniosku oraz potwierdzone właściwymi dowodami księgowymi i
odzwierciedlone w ewidencji księgowej.
6.2.2 Najbardziej rozbudowaną listę kosztów kwalifikowanych opracowano na potrzeby programów
oferujących duże wsparcie. FN wymienia następujące kategorie:
• koszty usług przygotowawczych i doradczych,
• koszty sprzętu/wyposażenia oraz oprogramowania i licencji niezbędnych do realizacji projektu,
• koszty budowy, remontu, napraw, adaptacji i modernizacji pomieszczeń,
• koszty informacji i promocji,
• koszty podróży służbowych pracowników,
• koszty osobowe personelu,
• koszty biurowe,
• inne koszty wynikające ze specyfiki realizowanego projektu.
6.2.3 W niektórych programach mówi o wydatkach związanych z realizacją zadań (np. Masz Głos – Masz
Wybór).
6.3 Wkład własny
Zasadniczo ta kategoria pojawia się w przypadku dużych projektów. FN wymagają pokrycia przez
wnioskującego 10% kosztów kwalifikowalnych projektu bądź to w postaci wkładu finansowego, bądź
rzeczowego. Wkład może pochodzić zarówno z zasobów własnych Wnioskodawcy lub partnerów, jak i
innych sponsorów. Wkład rzeczowy może obejmować: nieodpłatną dobrowolną pracę (wolontariat),
nieodpłatne udostępnienie lokalu/nieruchomości i/lub wykorzystanie sprzętu i wyposażenia na potrzeby
realizacji projektu (FN).
6.4 Specyficzne warunki otrzymania wsparcia
Zasadniczo każdy program opracował specyficzne warunki, które muszą spełnić aplikujące podmioty.
Poniżej lista wybranych warunków, które nie zostały uwzględnione we wcześniejszych partiach analizy:
• liczebność grupa (np. 8-12 osób – Make a Connection);
• samodzielność zaplanowania i realizacji działań przez grupę bez kierowniczego udziału dorosłych
(Make a Connection);
• wskazanie przyczyny zachwiania płynności finansowej, uzasadnienie wpływu pożyczki na poprawę
sytuacji, wykazanie się zdolnością i wskazaniem wiarygodnego źródła jej spłaty (FPdGP);
11
•
•
posiadanie aktu własności lub innego dokumentu (np. umowy użyczenia) potwierdzającego prawo do
dysponowania nieruchomością, w której znajduje się świetlica/klub (Nasza Świetlica – Nasz Klub);
dysponowanie pomieszczeniem dostosowanym do potrzeb przebywających w nich ludzi (wyposażone
w dostęp do bieżącej wody, odprowadzenia ścieków, energię elektryczną i ogrzewanie. (Nasza
Świetlica – Nasz Klub).
6.4.2 Niektóre programy (Kultura Bliska) poza warunkami i wyłączeniami (o czym poniżej w części 6.5)
formułują pod adresem aplikujących:
•
zalecenia, np.: „Pierwszeństwo w otrzymaniu dotacji będą miały organizacje, które nigdy nie
otrzymały dotacji w konkursach organizowanych przez Fundację Wspomagania Wsi.”;
„Dodatkowym atutem projektu będzie zorganizowanie pomocy w odrabianiu lekcji dla dzieci
mieszkających na terenie osiedla. Pożądane jest czynne zaangażowanie mieszkańców osiedla
popegeerowskiego we wspólne działania mające na celu realizację projektu.” (Nasza Świetlica –
Nasz Klub);
•
bądź zachęty do podejmowania określonych działań (np. realizacji zadań w ramach
międzysektorowej współpracy - CIL).
6.5 Wyłączenia
Wyłączenia generalnie dotyczą trzech aspektów – poza omówionymi już powyżej – rodzajów działań oraz
kosztów, które nie kwalifikują się do sfinansowania oraz podmiotów, które nie mogą skorzystać z tego
wsparcia.
6.5.1 Wyłączenia przedmiotowe (rodzaje kosztów niekwalifikowanych)
Na liście działań, które nie mogą otrzymać wsparcia oferowanego przez analizowane programy znajdują
się standardowe:
• projekty już trwające lub zakończone,
• działania o charakterze politycznym (związane z działalnością partii politycznych i organizacji je
wspierających),
• działania o charakterze religijnym (związane ze sprawowaniem kultu religijnego oraz posługi
kapłańskiej),
• działania związane z przygotowaniem i finansowaniem akcji protestacyjnych lub innych form
protestu (FN);
lub specyficzne:
• projekty polegające wyłącznie na szkoleniach lub/i warsztatach czy organizacji imprez masowych
(Nasz Wieś - Naszą Szansą)
• doraźna pomoc (w tym na bezpośrednia pomoc socjalno–bytowa) (FN),
• projekty polegające wyłącznie na poprawieniu infrastruktury (Nasza Świetlica – Nasz Klub);
• organizacja jednorazowych akcji (np. konferencje, wyjazdy, szkolenia), prowadzenie zajęć
pozalekcyjnych stanowiących kontynuację realizacji standardowego programu nauczania w
szkołach, czy organizacja typowych form wypoczynku letniego lub zimowego młodzieży oraz
stypendia i mini-dotacje (Równać Szanse).
6.5.2 Wyłączenia przedmiotowe (rodzaje kosztów niekwalifikowanych)
Na liście kosztów niekwalifikowanych znajdują się m.in.:
standardowo:
• w przypadku programów udzielających wsparcia z bezzwrotnej pomocy międzynarodowej –
wszelkiego rodzaju daniny publiczne (np. podatek VAT),
• długi, grzywny i kary,
• koszty kredytów,
• koszty pokryte z innych źródeł lub nieudokumentowane, straty oraz wydatki poniesione na
przygotowanie wniosku,
• premie, nagrody dla osób realizujących projekt oraz indywidualne świadczenia na rzecz
beneficjentów (FN);
specyficznie:
• wynagrodzenia (z wyjątkiem trenerów i maksymalnie do 50% ogólnej kwoty dotacji) (Nasza
Świetlica – Nasz Klub);
12
•
•
koszty administracyjne, ogólnozakładowe w całości (Nasza Świetlica – Nasz Klub), powyżej
pewnej kwoty (FN), niezwiązane bezpośrednio z realizacją projektu (Równać Szanse);
ewentualne wydatki na zakup sprzętu (w tym komputerów, kamer, aparatów fotograficznych oraz
oprogramowania ) i remonty nie mogą przekroczyć w wysokości przekraczającej łącznie 30%
kwoty dotacji, o którą ubiega się wnioskujący (Równać Szanse).
6.5.3 Wyłączenia podmiotowe
Kwestia wyłączeń podmiotowych została po części omówiona w części poświęconej realizatorom działań
(4) i w pewnym sensie także w części prezentującą niekwalifikowane działania (6.5.1).
6.5.3.1 Najczęściej wyłączone z możliwości skorzystania ze wsparcia z analizowanych tu programów są
instytucje publiczne. „Przeznaczeniem dotacji nie jest finansowanie działalności samorządowej, dlatego
w konkursie nie mogą startować lokalne samorządy i organizacje samorządowe, Gminne Ośrodki Kultury,
Gminne Ośrodki Pomocy Społecznej, Domy Kultury, a także Świetlice Wiejskie, Świetlice Środowiskowe i
Świetlice Terapeutyczne będące jednostkami gminy, a także szkoły, przedszkola, biblioteki.” (Nasza
Świetlica – Nasz Klub”). Bądź też ich udział obarczony jest dodatkowym warunkiem „W przypadku
projektów składanych przez szkoły, placówki pozaszkolne i grupy nieformalne preferowane będą
projekty, gdzie jednym z efektów jest powstanie lokalnej organizacji pozarządowej, która będzie
kontynuowała działania na rzecz wyrównywania szans edukacyjnych młodzieży.” (Równe Szanse).
6.5.3.2 Standardowo o dofinansowanie „nie mogą ubiegać się partie polityczne, organizacje przez nie
założone lub powstałe przy ich wsparciu.” (FN).
6.5.3.3 Niektóre programy wyłączają z możliwości wsparcia organizacje pozarządowe ze względu na ich
charakter, np.:
•
działające na szerszą skalę niż grupa docelowa (np. szerzej niż gmina, a więc na terenie
powiatu, województwa lub regionu lub obszarze”;
•
duże organizacje lub organizacje należące do tradycyjnych struktur ogólnopolskich (takich, jak
Związek Harcerstwa Polskiego, Związek Młodzieży Wiejskiej, Towarzystwo Przyjaciół Dzieci i
inne) (Nasza Świetlica – Nasz Klub).
6.5.3.4 Standardowo o dofinansowanie nie mogą się ubiegać organizacje, które nie wywiązały się z
poprzednich umów o dotację (w przypadku Fundacji Wspomagania Wsi to zastrzeżenie nie dotyczy
wyłącznie Fundacji, ale także z innymi organizacjami grantodawczymi, z wyjątkiem projektów w trakcie
realizacji) (Nasza Świetlica – Nasz Klub).
7. Białe plamy na Mapie środków wspierających rozwój Aktywnych wspólnot lokalnych
W drugiej części niniejszej analizy podejmiemy próbę krytycznego przyjrzenia się opracowanej Mapie
środków wspierających rozwój Aktywnych wspólnot lokalnych poprzez udzielenie odpowiedzi na 3
kluczowe pytania, o:
• białe plamy wsparcia w analizowanym obszarze;
• ograniczenia w korzystaniu ze wsparcia przez różne podmioty;
• zagrożenia w osiągnięciu celu, jakiemu powinno służyć wsparcie.
Próba krytycznego spojrzenia na Mapę prowadzi do kilku generalnych wniosków odnośnie istniejących
obecnie i dostępnych w perspektywie kilku lat możliwości uzyskania wsparcia przez lokalne wspólnoty
chcące się uaktywnić.
Przede wszystkim wskazać trzeba na mizerię programów wspierających zorientowanych na realizację
tego celu. Mamy tu na myśli niewielką liczbę programów, oferowanych przez ograniczoną liczbę
grantodawców czy operatorów. Faktycznie daje się ich policzyć na palcach obu rąk. Skutkiem tego stanu
rzeczy jest z jednej strony - czego dowodzi Mapa makrocelów i priorytetów (punkt 2) - silne
sprofilowanie wsparcia dostępnego w ramach analizowanych programów, które orientują się na: a) wąski
zakres wspieranych obszarów i działań, b) uprawnionych podmiotów (liczne wyłączenia ze względu na
miejsce, typ i inne cechy działalności), c) środowisk odbiorców wsparcia. W związku z tym, że w wielu
przypadkach preferowane są środowiska wiejskie i młodzieżowe4 możemy mówić o pozytywnej
dyskryminacji, co jednak ogranicza szanse innych środowisk (np. wielkomiejskich, starych dzielnic
Ale także, choć w tej analizie zostały pominięte, specjalne programy wspierają działania na rzecz
kobiet czy osób niepełnosprawnych.
4
13
mieszkaniowych czy „niedyskryminowanych”) na uzyskanie wsparcia.
Po drugie, ograniczona liczba grantodawców i operatorów znacznie zmniejsza możliwości realizacji
działań na dużą skalę, które z reguły zakładają konieczność zaangażowania wkładu własnego, nierzadko
w postaci finansowej. W sytuacji, gdy standardowo niedopuszczalne jest – co logiczne – wykorzystanie
środków pochodzących od tego samego grantodawcy zastosowanie montażu finansowego na słabym
„rynku” wsparcia jest znacząco utrudnione.
I wreszcie po trzecie, płytki rynek zwiększa ryzyko stosowania przez grantodawców i operatorów
kryteriów poza regulaminowych, dyskryminujących niektórych aplikujących.
7.2 Białe plamy na Mapie
Na podstawie przeprowadzonej - w punktach 2-6 – analizy możemy wskazać kilka białych plam na Mapie
wsparcia dla Aktywnych wspólnot lokalnych.
Poszukując białych plam na mapie celów i priorytetów odniesiemy się do zestawu obszarów
monitorowanych w ramach badania jakości życia mieszkańców realizowanych w Poznaniu przez zespół
dra hab. Ryszarda Cichockiego5. Spośród wyróżnionych tam 12 obszarów – z wyłączeniem dwu obszarów,
które nie są przedmiotem aktywizacji (np. demografia społeczności) – analizowane przez nas programy w
pewnym stopniu i z różnym natężeniem wspierają działania w 8 z nich (sytuacja życiowa,
poinformowanie mieszkańców, zdrowie, bezpieczeństwo socjalne, czas wolny, środowisko przyrodnicze,
praca i dochody oraz edukacja), natomiast poza ich oddziaływaniem pozostają działania w następujących
obszarach: 1) miasto, przestrzeń, komunikacja i infrastruktura; 2) bezpieczeństwo publiczne i zagrożenie
przestępczością oraz 3) mieszkanie i sąsiedztwo. Tylko po części znajdują one odzwierciedlenie w innych
obszarach (np. Aktywni, Świadomi Obywatele).
Spojrzenie na listy programów wspierających w poszczególnych makrocelach pozwala zaobserwować dużą
koncentrację na działaniach zorientowanych na przeciwdziałanie zjawiskom wykluczenia społecznego
(tak w rozumieniu społecznym – konkretne grupy, jak i przestrzennym – wybrane zbiorowości
terytorialne, głównie wiejskie) oraz zrównoważony rozwój. Natomiast wydaje się, że brakuje wsparcia
działań zorientowanych na aktywizację społeczności jako takiej, bez konieczności realizacji tych dwu
celów. Co znamienne, najuboższy w programy wspierające jest właśnie obszar „partycypacja społeczna”,
którą traktuje się jako „immunologię” wspólnoty lokalnej. Po części programy wspierające te działania
adresowane są do obszaru Państwo obywatelskie – dobre rządzenie.
7.2.2 Geografia realizatorów i odbiorców
W konsekwencji dużej koncentracji celów analizowanych programów na wybranych zagadnieniach mamy
do czynienia ze sprofilowaniem adresatów i to zarówno w wymiarze przestrzennym, jak i podmiotowym.
W zakresie przestrzennej dystrybucji wsparcia analizowane tu programy docierają głównie do
społeczności wiejskich lub małych miast. Natomiast, zasadniczo odczuwa się niedostatek programów
adresujących wsparcie do środowisk wielkomiejskich, starych dzielnic mieszkaniowych.
W konsekwencji, o ile zasadniczo - poza standardowo przyjętymi wyłączeniami podmiotowymi (np. partie
polityczne, organizacje kultu religijnego czy podmioty nie posiadające osobowości prawnej, choć to nie
wyłączenie nie jest absolutne) - nie stosuje się jakichś specyficznych ograniczeń, to jednak istnieje
związek pomiędzy orientacją programu a typem podmiotu uprawnionego do ubiegania się o wsparcie. To
zjawisko stosunkowo łatwo dostrzegalne jest w przypadku programów, których organizatorem jest
Fundacja Wspomagania Wsi, która preferuje organizacje działające wyłącznie na tym terenie wiejskim.
W świetle powyższych uwag nie dziwi także obserwacja, że odbiorcami szeregu działań są wybrane grupy
społeczne, np. młodzież, osoby starsze, osoby znajdujące się w gorszym położeniu, kategorie zawodowe.
Obserwujemy zarówno zjawisko łączenie kilku kryteriów doboru respondentów: geograficzne i społeczne,
jak i stosowania tylko jednego z nich.
7.2.3 Pozostałe uwagi
Analizowane tu programy oferują głównie wsparcie finansowe z przeznaczeniem na działania operacyjne.
Stosunkowo rzadko jest to wsparcie innego rodzaju: kapitałowe (np. pożyczki). infrastrukturalne (na
rozwój realizatora działań), czy z przeznaczeniem na inwestycje.
Por. R. Cichocki, Wskaźniki jakości życia mieszkańców Poznania – charakterystyka projektu, w: K.
Bondyra, M.S. Szczepański, P. Śliwa, Państwo, samorząd i społeczności lokalne. Piotr Buczkowski in
memoriam, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Bankowej w Poznaniu, Poznań 2005.
5
14
W momencie sporządzania niniejszej analizy rozpoznano funkcjonowanie jednego programu o długim
czasie działania (powyżej 5-ciu lat) i jednego o średnim (3 lata). Wydaje się jednak, że przynajmniej w
średniej perspektywie wsparcie powinno być dostępne. Do takiego wniosku prowadzi fakt, że choć wiele
programów nie ma ściśle wyznaczonych czasowych ram działania, to zważywszy na ich edycyjny
charakter oraz długą tradycję należy się spodziewać, że będą kontynuowane. Choć niektóre mogą
zmieniać swoją formułę pomiędzy poszczególnymi edycjami (poszerzać zakres działania w sensie
geograficznym, jak i kategorii odbiorców).
Analizowane tu programy zasadniczo oferują niewielkie wsparcie (do 10 tysięcy złotych lub niewiele
większe). Ta sytuacja może wynikać z ich orientacji - makrocelów i priorytetów, których realizacji służą.
Niemniej zdecydowanie brakuje średnich środków, mieszczących się w przedziale do 100 000 złotych i
przewidzianych na 2-3 letni okres realizacji zadań, a w mniejszym stopniu dużych, długookresowych
środków. Brak wsparcia średniej wielkości zasadniczo uniemożliwia realizację szerzej zakrojonych
projektów (adresowanych do większych zbiorowości, czy całych społeczności, powodujących efekty o
dłuższej trwałości). Utrudnia także stabilizację realizujących te działania podmiotów (dojrzałość
organizacji)6.
Zauważamy związek pomiędzy wielkością oferowanego wsparcia a dostępnością dla różnych podmiotów.
Obserwujemy tu dwie tendencje: pozytywnej dyskryminacji (np. preferowanie małych organizacji w
programach oferujących małe wsparcie); wyłączeń i ograniczeń (np. organizacji działających na szerszą
niż lokalna skalę, bariera wkładu własnego obliczana proporcjonalnie do wielkości dofinansowania).
7.3 Podsumowanie
W świetle sformułowanych powyżej obserwacji i uwag musimy ocenić zdolność realizacji zakładanego
celu, czyli skutecznego wpierania Aktywnych wspólnot lokalnych, w ramach dostępnych form wsparcia
jako iluzoryczną. Co oczywiście nie oznacza, że oferowane wsparcie jest zupełnie bez znaczenia, jednak
jego oddziaływanie ma charakter enklawowy (w zakresie rozwiązywanych problemów, dystrybucji
przestrzennej czy podmiotowej po stronie realizatorów i beneficjentów) oraz krótkoterminowy (zarówno
jeśli chodzi o czasowy horyzont wsparcia, jak i realizacji działań). To zaś nie gwarantuje uzyskiwania
trwałych efektów na dużą skalę.
Aneks 1: Lista analizowanych programów wraz z adresami stron internetowych
1. Biblioteka – Centrum Informacji Lokalnej (CIL), organizator Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży
http://www.pcyf.org.pl/index.php?s1=programy&s2=oprogramach&s3=biblioteka_cil
2. Bieda i środowisko naturalne, organizator Fundacja Wspomagania Wsi, współpraca GEF UNDP
http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=565
3. Design Your Life, organizator Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży
http://www.pcyf.org.pl/index.php?s1=programy&s2=oprogramach&s3=designyourlife
4. Dla Tolerancji – Przeciwdziałanie nietolerancji (Dla Tolerancji), organizator Fundacja im. Stefana
Batorego http://www.batory.org.pl/tolerancja/przeciw.htm
5. Dobre Pomysły, organizator Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, współpraca Fundacja J&S Pro Bono
Poloniae http://www.pcyf.org.pl/index.php?s1=programy&s2=oprogramach&s3=dobrepomysly
6. Działaj Lokalnie, organizator Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, współpraca Polsko-Amerykańska
Fundacja Wolności http://www.dzialajlokalnie.pl/
7. e-VITA – społeczeństwo informacyjne (e-VITA), organizator Fundacja Wspomagania Wsi, współpraca
PAFW http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=1189
8. Fundusz Pożyczkowy dla Grup Partnerskich (FPdGP), organizator Fundacja Partnerstwo dla
Środowiska http://www.fundusz.epce.org.pl/fundusz_pozyczkowy.htm
9. Grupy
Partnerskie,
organizator
Fundacja
Partnerstwo
dla
Środowiska
http://www.grupypartnerskie.pl/
10. Kultura Bliska, organizator Fundacja Wspomagania Wsi
http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=385
W myśl Ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie wsparcie ze strony samorządu dla
tych podmiotów powinno służyć także realizacji tego celu. Nic nie stoi na przeszkodzie, aby programy
zorientowane na rozwój Aktywnych wspólnot lokalnych przyczyniały się także do realizacji i tego celu.
Więcej na temat możliwości wspierania rozwoju organizacji pozarządowych w części Silne organizacje
pozarządowe.
6
15
11. Liderzy PAFW, organizator Szkoła Liderów, współpraca Polsko-Amerykańska Fundacja Wolności
http://www.liderzy.pl/
12. Łączymy Pokolenia, organizator Akademia Rozwoju Filantropii w Polsce, grantodawca Fundacja PZU
http://filantropia.org.pl/pokolenia/index.php
13. Make a Connection, organizator Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży http://www.makeaconnection.pl/
14. Masz Głos – Masz Wybór, organizator Fundacja im. Stefana Batorego
http://www.batory.org.pl/maszglos/index.htm
15. Mikropożyczki, organizator Fundacja Wspomagania Wsi, współpraca Fundacja im. Kronenberga
http://www.fww.org.pl/polski/mps/index.htm
16. Nasza Świetlica - Nasz Klub, organizator Fundacja Wspomagania Wsi
http://www.fww.org.pl/polski/swietlice/NS%20III/ogloszenie.htm
17. Nasza Wieś - Naszą Szansą, organizator Fundacja Wspomagania Wsi, współpraca Bank Inicjatyw
Społeczno-Ekonomicznych http://www.witrynawiejska.pl/
18. Norweski Mechanizm Finansowy i Mechanizm Finansowy EOG (FN) http://www.operatoreog.pl/ ,
http://www.funduszngo.pl/
19. Ochrona różnorodności biologicznej, organizator Fundacja Wspomagania Wsi, współpraca GEF UNDP
http://www.witrynawiejska.org.pl/strona.php?p=1161
20. Program Operacyjny Kapitał Ludzki (PO KL)
http://www.funduszestrukturalne.gov.pl/NSS/programy/krajowe/pokl/ (wersja po negocjacjach
przekazana do KE, Warszawa 9 lipca 2007 r.)
21. Równać Szanse, organizator Polska Fundacja Dzieci i Młodzieży, współpraca Polsko-Amerykańska
Fundacja Wolności http://www.rownacszanse.pl/
22. Równe Szanse - Kolorowa Akademia, organizator Fundacja im. Stefana Batorego
http://www.batory.org.pl/szanse/kolorowa.htm
23. Równe Szanse – Lokalne Programy Stypendialne (LPS), organizator Fundacja im. Stefana Batorego
http://www.batory.org.pl/szanse/lokalne.htm
Wszystkie przywołane tu strony internetowe zostały odwiedzane w okresie 1-7.10.2007 r.
Ogólnopolska Federacja Organizacji Pozarządowych,
ul. Szpitalna 5/5, 00-031 Warszawa,
tel.: (22) 828 91 28, fax: (22) 828 91 29, e-mail: [email protected],
www.ofop.engo.pl
NIP: 525-23-00-193, REGON: 015678615, KRS: 0000169795,
Nr konta: 24 1500 1777 1217 7008 7698 0000
Opracowanie zostało współfinansowane ze środków Unii Europejskiej w ramach Programu
Środki Przejściowe PL2004/016-829.01.02. oraz ze środków Funduszu Pro Bonus
finansowanego przez Fundację Batorego, Fundację Forda i Fundację Motta.
16