Czy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do stosowania

ŁaszekHig
Probl
M iEpidemiol
wsp. Czy 2010,
dysfunkcje
91(3):
układu
489-494
nerwowego predestynują do stosowania substancji psychoaktywnych?
489
Czy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do
stosowania substancji psychoaktywnych?
Do the nervous system dysfunctions predispose to the use of psychoactive substances?
Marta Łaszek, Ewa Nowacka, Franciszek Szatko
Zakład Higieny i Promocji Zdrowia, Katedra Higieny i Epidemiologii Uniwersytetu Medycznego w Łodzi
Cel pracy. Oszacowanie rozpowszechnienia stosowania substancji
psychoaktywnych wśród pacjentów z dysfunkcją układu nerwowego.
Aim. Estimating the prevalence of psychoactive substance use among
patients with nervous system dysfunctions.
Materiał i metoda. Badaniem objęto losowo dobraną próbę 120
pacjentów Poradni Zdrowia Psychicznego w wieku od 19 do 60 lat.
W badaniach wykorzystano anonimowy kwestionariusz ankiety zawierający
pytania dotyczące palenia tytoniu, konsumpcji alkoholu, zażywania
narkotyków oraz innych substancji psychoaktywnych.
Material and methods. The study included a randomly selected sample
of 120 patients of Mental Health Clinic aged between 19-60 years. The
study used an anonymous questionnaire containing questions about
tobacco smoking, alcohol consumption, drug abuse and other psychoactive
substances.
Wyniki. Najbardziej rozpowszechnionymi substancjami psychoaktywnymi
wśród badanych pacjentów był tytoń oraz napoje alkoholowe. Do
codziennego palenia tytoniu przyznała się połowa badanych. Większy
odsetek palących osób stanowili mężczyźni, wśród których 64,4% wypalała
dziennie od 16 do 25 papierosów. Konsumpcję napojów alkoholowych
zdeklarowało około 57% pacjentów, większy odsetek wśród pijących
stanowili mężczyźni. Najczęściej spożywanym alkoholem było piwo, rzadziej
wódka oraz wino. Ilość wypijanego jednorazowo alkoholu była istotnie
statystycznie wyższa wśród mężczyzn. Kontakt z narkotykiem kiedykolwiek
w życiu potwierdziło 12,7% mężczyzn. Amfetaminę oraz środki wziewne
zażywało 7,9% mężczyzn.
Results. The most common psychoactive substances among respondents
were tobacco and alcoholic beverages. 50% of patients admitted to
daily tobacco smoking. Men constituted a higher percentage of smokers,
among whom 64.4% smoked from 16 to 25 cigarettes daily. About 57%
of patients declared consumption of alcoholic beverages, with men as
a higher percentage of drinkers. The most frequently consumed alcohol
was beer, less often vodka and wine. The amount of alcohol consumed at
one sitting was significantly higher among men. 12.7% of men confirmed
contact with drugs at least once in their lifetime. 7.9% of men currently
used amphetamine and inhalants.
Wnioski. Dysfunkcje układu nerwowego predestynują pacjentów do
stosowania substancji psychoaktywnych za wyjątkiem konsumpcji alkoholu.
Najczęstszymi antyzdrowotnymi zachowaniami wśród badanych było
intensywne palenie tytoniu oraz konsumpcja alkoholu.
Słowa kluczowe: pacjent, zdrowie psychiczne, substancje psychoaktywne,
zaburzenia psychiczne
© Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 489-494
www.phie.pl
Nadesłano: 14.07.2010
Zakwalifikowano do druku: 25.08.2010
Wstęp
Zaburzenia psychiczne stanowią poważny problem medyczny, społeczny i ekonomiczny. Według
danych Światowej Organizacji Zdrowia (WHO) zaburzenia zdrowia psychicznego na świecie dotyczą około
10% populacji osób dorosłych. Około 20% wszystkich
pacjentów podstawowej opieki zdrowotnej cierpi na
jedno lub więcej zaburzeń psychicznych. Przewiduje
się, że do 2020 r. odsetek tych zaburzeń w populacji
generalnej świata wzrośnie do 15% [1].
Conclusions. Nervous system dysfunctions predisposes patients to the use
of psychoactive substances with the exception of alcohol consumption. The
most common health hazards among respondents were intense tobacco
smoking and alcohol consumption.
Key words: patient, mental health, psychoactive substances, mental
disorders
Adres do korespondencji / Address for correspondence
Marta Łaszek
Katedra Higieny i Epidemiologii UM w Łodzi
ul. Jaracza 63, 90-251 Łódź
tel. 042 678 16 88, fax 042 678 67 66
e-mail: [email protected]
W Polsce odsetek osób dotkniętych zaburzeniami
psychicznymi szacowany jest na 15-25% [2]. W ciągu
ostatnich 15 lat liczba osób zgłaszających się do placówek zdrowia psychicznego zwiększa się systematycznie. Wskaźnik przyjętych do lecznictwa stacjonarnego
w latach 1990–2005 z powodu zaburzeń psychicznych
i zaburzeń zachowania spowodowanych używaniem
substancji psychoaktywnych wzrósł z 7,3 do 34,9
na 100 000 mieszkańców. Wzrost zgłaszalności do
placówek zdrowia psychicznego jest efektem zarówno
490
wzrostu częstości występowania samych zaburzeń
psychicznych, jak i rozwoju kultury zdrowotnej społeczeństwa polskiego.
Ważnym i narastającym problemem medycznym jest współwystępowanie używania substancji
psychoaktywnych z zaburzeniami psychicznymi.
Publikowane przez ADAMHA (Alcoholism, Drug
Abuse and Mental Health Administration) wyniki badań
dotyczące związku pomiędzy zaburzeniami psychicznymi a nadużywaniem alkoholu lub innych substancji
psychoaktywnych wskazały, że:
•30% osób, u których rozpoznano chorobę psychiczną, nadużywało substancji psychoaktywnych;
•wśród chorych psychicznie prawdopodobieństwo
uzależnienia od substancji psychoaktywnych jest
trzykrotnie wyższe w porównaniu ze zdrowymi
osobami;
•47% chorych na schizofrenię i 32% chorych na
depresję nadużywało substancji psychoaktywnych
[3].
Jednym z najbardziej rozpowszechnionych zachowań wśród pacjentów z dysfunkcją układu nerwowego
jest palenie tytoniu, dotyczy to szczególnie osób z chorobami afektywnymi oraz schizofrenią. Wśród chorujących na schizofrenię odsetek palących sięga 90%, co
dwukrotnie przewyższa odsetek palących w populacji
generalnej [4]. Dane WHO wskazują, że w USA osoby
z zaburzeniami zdrowia psychicznego wypalają 44%
wszystkich sprzedawanych w tym kraju papierosów
[1,5]. Przyczyny tak powszechnego palenia tytoniu
wśród pacjentów z zaburzeniami psychicznymi nie są
do końca poznane. Przypuszcza się, że palenie tytoniu
traktowane jest jako forma swoistego „samoleczenia”
objawów psychopatologicznych, zwłaszcza w odniesieniu do objawów depresji i schizofrenii. Wiadomo
jednocześnie, iż zawarte w dymie tytoniowym substancje zwiększają aktywność enzymów metabolizujących
leki psychiatryczne, przyczyniając się tym samym do
osłabienia ich działania oraz mniejszej skuteczności
całego procesu farmakoterapeutycznego [4].
Nie bez znaczenia jest również ogólnie występujące zjawisko ograniczania relacji lub wręcz unikania
kontaktów osób niepalących z osobami palącymi,
a szczególnie intensywnie palącymi. Konieczność
dłuższego przebywania osoby/osób niepalących
z osobą (pacjentem) cierpiącym na dysfunkcję układu
nerwowego bardzo negatywnie wpływa na skuteczność
złożonego procesu psychoterapii opartego w głównej
mierze na budowaniu pozytywnych więzi z innymi
osobami.
Kolejnym zjawiskiem – synergistycznym względem palenia tytoniu – jest nadmierna konsumpcja alkoholu. To antyzdrowotne zachowanie jest przyczyną
m.in. zaburzeń umysłowych i psychicznych. Odsetek
tych zaburzeń związanych z konsumpcją alkoholu
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 489-494
wynosi na świecie 1,7% (2,8% mężczyzn, 0,5% kobiet), od bardzo niskiego poziomu w krajach Bliskiego
Wschodu do 5% w krajach Ameryki Północnej i Europy Wschodniej [1]. Rocznie na świecie liczba zgonów
z tego powodu stanowi 3,2%, tj.1,8 mln osób [2].
Według PARPA (Państwowej Agencji Rozwiązywania
Problemów Alkoholowych) w ostatnim dziesięcioleciu
w Polsce spożycie stuprocentowego alkoholu w przeliczeniu na jednego mieszkańca wzrosło z 7,04 w 1999
r. do 9,58 litra w 2008 r. [6]. Ponadto – według danych
przekazanych przez Instytut Psychiatrii i Neurologii
w 2007 r. w porównaniu z 2006 r. – o 10% wzrosła
liczba zgonów z powodu zaburzeń psychicznych
związanych z konsumpcją alkoholu, przy czym liczba
zgonów kobiet z tego powodu wzrosła aż o 21% [6].
Zażywanie niektórych substancji psychoaktywnych, takich jak amfetamina, kannabinole lub LSD,
może odgrywać rolę mechanizmu spustowego dla
ujawnienia się psychoz – szczególnie endogennych
– może także powodować ponowne wystąpienie tej
choroby [5,7]. Ostre i przewlekłe zaburzenia psychotyczne u chorych na schizofrenię i psychozy urojeniowe zaostrzają się pod wpływem działania niektórych
substancji psychoaktywnych. Amfetamina i kokaina
mogą nasilać nie tylko objawy kliniczne, ale mogą
również inicjować zachowania agresywne i anty-socjalne.
W piśmiennictwie polskim można znaleźć niewiele opracowań dotyczących problemu interakcji wzmożonego używania substancji psychoaktywnych przez
osoby leczone z powodu zaburzeń psychicznych.
Cele pracy
Próba odpowiedzi na następujące pytania:
1. jakie jest rozpowszechnienie stosowania substancji
psychoaktywnych wśród pacjentów z dysfunkcją
układu nerwowego oraz jakie są uwarunkowania pozamedyczne, tj. społeczne, środowiskowe
i osobnicze tego zjawiska?
2. czy występowanie dysfunkcji układu nerwowego
predestynuje pacjentów do stosowania substancji
psychoaktywnych częściej niż w populacji generalnej?
Materiał i metody
Badanie prowadzono w 2008 r. w losowo dobranej
próbie 120 pacjentów Poradni Zdrowia Psychicznego
w Piotrkowie Trybunalskim w wieku od 19. do 60.
roku życia (47,5% kobiet, 52,5% mężczyzn). Pacjenci
po 40. roku życia stanowili 57,7%.
Rozpowszechnienie stosowania substancji psychoaktywnych przez pacjentów z dysfunkcją układu
nerwowego określono drogą anonimowego wywiadu
kwestionariuszowego stworzonego na potrzeby bada-
Łaszek M i wsp. Czy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do stosowania substancji psychoaktywnych?
nia. Pytania dotyczyły palenia tytoniu, konsumpcji alkoholu, zażywania narkotyków oraz innych substancji
psychoaktywnych. Identyfikowano również uwarunkowania pozamedyczne, tj. społeczne, środowiskowe
i osobnicze wpływające na powyższe zjawiska.
Uzyskane wyniki poddano analizie statystycznej
z wykorzystaniem testu χ2 przy poziomie istotności
p=0,05.
Wyniki
Samoocena stanu zdrowia
Pacjenci subiektywnie oceniali swój stan zdrowia.
Większość (67,5%) ankietowanych postrzegała go
jako dostateczny, co trzeci jako dobry. Mężczyźni,
w porównaniu z kobietami, istotnie gorzej oceniali
swoje zdrowie (tab. I). Zjawisko to koresponduje z informacjami publikowanymi przez NFZ (Narodowy
Fundusz Zdrowia) za rok 2009, wg których mężczyźni
rzadziej i później niż kobiety zgłaszają się do lekarza
mimo bardziej zaawansowanych chorób [8].
Tabela I. Odsetek pacjentów według samooceny stanu zdrowia
Kategorie stanu zdrowia
bardzo dobry
491
Tabela II. Odsetek pacjentów palących tytoń
Palenie tytoniu
Kobiety
Mężczyźni
Razem
kiedykolwiek palił/a
43,9
95,2
70,8
nigdy nie palił/a
56,1
4,8
29,2
pali obecnie
15,8
79,4
49,2
Tabela III. Odsetek pacjentów według liczby wypalanych dziennie papierosów
Liczba papierosów
Kobiety
Mężczyźni
Razem
6-15
33,3
14,0
16,95
16-25
44,4
68,0
64,4
>25
22,2
18,0
18,6
Tabela IV. Palenie tytoniu wśród mężczyzn wg wieku, miejsca zamieszkania
oraz wykształcenia w %
Odsetek mężczyzn
palących
niepalących
19-39
57,7*
42,3*
40 i więcej
94,6*
5,4*
wieś i małe miasto
85,2
14,8
miasto i duże miasto
75,0
25,0
Wiek
Miejsce zamieszkania
Wykształcenie
Kobiety
Mężczyźni
Razem
00,0
00,0
00,0
podstawowe i zawodowe
85,7
14,3
średnie i wyższe
74,3
25,7
dobry
45,6*
17,5*
30,8
dostateczny
54,4*
79,4*
67,5
zły
00,0
3,1
1,7
bardzo zły
00,0
00,0
00,0
* istotność różnic przy p < 0,001 dla testu χ2
Palenie tytoniu
Ponad 70% pacjentów kiedykolwiek paliło tytoń;
w chwili badania paliło niemal 50% (tab. II). Istotnie
statystycznie większy odsetek palących stanowili
mężczyźni. Wśród palących wszyscy wskazali na codzienne palenie tytoniu, przy czym 64,4% dziennie
wypalała od 16 do 25 papierosów. Co piąty pacjent
poradni zdrowia psychicznego wypalał codziennie
ponad 25 papierosów. Należy zwrócić uwagę na fakt,
że tę subpopulację (o największym rozwoju nałogu)
tworzyły w większym odsetku kobiety (tab. III).
Szukając odpowiedzi na pytanie, jakie czynniki
środowiskowe (wiek, miejsce zamieszkania i wykształcenie) warunkują częstość palenia, przeprowadzono
analizę statystyczną tylko w grupie palących aktualnie
mężczyzn (liczba palących kobiet była zbyt mała).
Stwierdzono, że odsetek palących mężczyzn powyżej 40. roku życia był istotnie statystycznie wyższy
w porównaniu z grupą młodszych mężczyzn. Miejsce
zamieszkania oraz wykształcenie nie różnicowało
częstości palenia (tab. IV).
* istotność różnicy przy p < 0,001 dla testu χ2
Konsumpcja alkoholu
Ważnym elementem w obszarze stylu życia osób
objętych badaniem była konsumpcja alkoholu. Pacjentów pytano o częstość spożywania określonych
rodzajów napojów alkoholowych oraz liczbę standardowych porcji zawierających alkohol wypijanych
podczas jednorazowej konsumpcji. Spożywanie napojów alkoholowych zdeklarowało 24,5% kobiet i 90%
mężczyzn.
Najczęściej spożywanym alkoholem było piwo,
wymienione przez ponad 90% mężczyzn. Co trzeci
konsument piwa deklarował jego codzienną konsumpcję (tab. V). Wino i wódka były alkoholami, po które
badani sięgali rzadziej.
W ocenie szkodliwości konsumpcji alkoholu
oprócz częstości picia ważną rolę odgrywa jego ilość
określana liczbą standardowych porcji. Jedna porcja
standardowa: 10 g czystego alkoholu etylowego, to
kufel piwa (200 ml) zawierający 5% alkoholu, lampka wina (100 ml) o zawartości 10% alkoholu lub
kieliszek wódki (25 ml) zawierający 40% alkoholu.
Ilość wypijanego jednorazowo alkoholu była istotnie
statystycznie wyższa wśród mężczyzn. Połowa pijących
mężczyzn i dwie spośród pijących kobiet deklarowało
jednorazową konsumpcję powyżej 2 standardowych
porcji. Metodyka prowadzonego badania uniemoż-
492
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 489-494
Tabela V. Spożywanie napojów alkoholowych (%)
Częstość picia
wina
Częstość picia
wódki
codziennie
w każdym tygodniu
rzadziej
kiedykolwiek
nigdy/rzadko
obecnie
w każdym tygodniu
rzadziej
kiedykolwiek
nigdy/rzadko
obecnie
w każdym tygodniu
rzadziej
Wódka
obecnie
Wino
nigdy/rzadko
Częstość picia piwa
kiedykolwiek
Piwo
Kobiety
75,4
24,6
17,5
00,0
20,0
80,0
56,1
43,9
8,8
00,0
100,0
68,4
31,6
17,5
00,0
100,0
Mężczyźni
98,4
1,6
90,5
35,1
57,9
7,0
69,8
30,2
23,8
33,3
66,7
92,1
7,9
74,6
8,5
91,5
Razem
87,5
12,5
55,8
29,8
52,2
17,9
63,3
39,2
16,7
25,0
75,0
80,8
19,2
47,5
7,0
93,0
liwiała uzyskanie odpowiedzi na pytanie – jaka była
częstotliwość i ilość spożywanego alkoholu w okresie
poprzedzającym wystąpienie zaburzeń psychicznych.
Stosowanie narkotyków
Odpowiedzi badanych wskazały, iż żadna
z ankietowanych kobiet i 87,3% mężczyzn nigdy nie
używało narkotyków. Jakikolwiek kontakt z narkotykami w życiu potwierdziło 12,7% mężczyzn (tab. VI).
W niewielkim przedziale czasowym od prowadzonego
wywiadu, amfetaminę i środki wziewne zażywało
7,9% mężczyzn.
Tabela VI. Odsetek ankietowanych zażywających narkotyki
Przyjmowanie narkotyków
Kobiety
Mężczyźni
Razem
nigdy
100,0
87,3
93,3
kiedykolwiek
0,0
12,7
6,7
obecnie
0,0
7,9
4,2
Motywy zażywania substancji psychoaktywnych
W prowadzonym badaniu pytano o główne
powody i okoliczności sprzyjające piciu alkoholu,
paleniu tytoniu oraz zażywaniu narkotyków. Najczęściej wymienianymi powodami konsumpcji alkoholu
były problemy osobiste, oraz niepowodzenia w życiu
(tab. VII).
Tabela VII. Powody i okoliczności sprzyjające piciu alkoholu
Powody i okoliczności sprzyjające piciu alkoholu
[%]
poprawa samopoczucia
15,0
relaks, odprężenie
15,8
chęć dodania sobie odwagi
20,0
potrzeba, uzależnienie
18,3
brak potrzeby snu
15,0
problemy osobiste, chęć ucieczki od nich
51,7
stres
21,7
spotkania towarzyskie
34,2
niepowodzenie w życiu
42,5
Co trzeci badany pacjent wskazywał, że spożywaniu alkoholu sprzyjają spotkania towarzyskie oraz
szczególne okazje, np. imieniny. Według 21,7% bodźcem sprzyjającym konsumpcji alkoholu był również
stres, chęć dodania sobie odwagi oraz uzależnienie.
Wśród pozostałych powodów respondenci wymieniali
poprawę samopoczucia, relaks oraz chęć odprężenia
się. Natomiast takie przyczyny, jak przyjemność,
ciekawość, chęć przeżycia czegoś niezwykłego, chęć
zwrócenia na siebie uwagi otoczenia oraz nuda nie
odgrywały według pacjentów znaczącej roli.
W porównaniu z konsumpcją alkoholu motywy
zażywania narkotyków przedstawiały się nieco odmiennie. W opinii badanych najczęstszymi powodami
używania narkotyków były nie tylko problemy osobiste
i niepowodzenia w życiu, ale również ciekawość, przyjemność, relaks, chęć przeżycia czegoś niezwykłego
oraz chęć zwrócenia na siebie uwagi.
Najczęściej wymienianymi powodami obecnego
palenia tytoniu było uzależnienie od nikotyny. Wśród
innych przyczyn znalazły się również: poprawa samopoczucia, relaks, spotkania towarzyskie oraz okolicznościowe. Powody natury psychologicznej, takie
jak problemy osobiste czy niepowodzenia w życiu,
nie stanowiły według badanych tak silnego motywu,
jak w przypadku konsumpcji alkoholu i zażywania
narkotyków.
Dyskusja
Pacjenci z dysfunkcją układu nerwowego ocenili
swój stan zdrowia gorzej w porównaniu z populacją
generalną. Z badań przeprowadzonych w 2007 r.
wśród dorosłych Polaków wynikało, że ponad połowa
badanych (52%) określiła swój stan zdrowia przynajmniej jako dobry, w tym co ósmy ocenił swoją sytuację
zdrowotną bardzo dobrze [9]. Wśród badanych przez
nas pacjentów zaledwie mniej niż co trzeci ocenił stan
swojego zdrowia w tych kategoriach.
Najbardziej rozpowszechnionymi substancjami
psychoaktywnymi wśród badanych było palenie tytoniu (49,2%) oraz konsumpcja alkoholu (60%).
Łaszek M i wsp. Czy dysfunkcje układu nerwowego predestynują do stosowania substancji psychoaktywnych?
Palenie tytoniu
Zarówno w populacji generalnej jak i wśród badanych przez nas pacjentów palenie tytoniu jest mniej
rozpowszechnione niż picie alkoholu. W grupie badanych odsetek palących (49,2%) okazał się istotnie
wyższy w porównaniu z wynikami ogólnopolskich
badań z 2006 r., według których do aktualnie palących
zalicza się 40,5% Polaków [10]. Polacy palą najczęściej
11-20 papierosów dziennie [10], w naszych badaniach
zaś 16-25 papierosów. W badaniach B. Woynarowskiej
większość palących stanowiły osoby palące co najmniej
20 papierosów dziennie [11].
Wśród badanych pacjentów aktualnymi palaczami byli statystycznie częściej mężczyźni (80%) niż
kobiety (16%), co jest zgodne z badaniami innych
autorów [11]. Ponadto wśród badanych przez nas
pacjentów, podobnie jak w badaniach przeprowadzonych w 2006 roku wśród mieszkańców Łodzi [12],
najwyższy odsetek palących osób odnotowano u osób
powyżej 40. roku życia (zarówno wśród kobiet jak
i mężczyzn). Istnieje kilka przyczyn stwierdzonej
w naszym badaniu prawidłowości istotnie większego
palenia tytoniu przez pacjentów poradni zdrowia psychicznego niż w populacji generalnej. O ile bardzo silnie przez lekarzy psychiatrów jest akcentowany zakaz
spożywania alkoholu w czasie złożonego procesu farmakoterapeutycznego, o tyle palenie tytoniu jest raczej
zjawiskiem jeżeli nie przemilczanym to przynajmniej
nie tak silnie piętnowanym jak konsumpcja alkoholu.
Po drugie, negatywnym skutkiem większości zaburzeń
psychicznych jest izolacja i niechęć nawiązywania
nowych znajomości przy równoczesnym dążeniu do
pogłębiania kontaktów z osobami mającymi podobne
problemy zdrowotne (psychiczne), społeczne i ekonomiczne. Sprzyjają temu wielotygodniowe wspólne
pobyty w psychiatrycznych oddziałach szpitalnych
i badania okresowe. Te „środowiskowe” więzi są utrwalane m.in. podczas koleżeńskich spotkań i wzajemnym
przejmowaniu szeregu wzorców zachowań. Pacjenci
z przewlekłymi schorzeniami psychicznymi tworzą
specyficzną subkulturę, w której jedną z wielu cech
jest intensywne palenie tytoniu i umiarkowana konsumpcja alkoholu – głównie piwa.
Konsumpcja alkoholu
W Polsce spożycie napojów alkoholowych jest
najczęstszą formą stosowania substancji psychoaktywnych. Konsumpcję alkoholu deklaruje 90,6% Polaków
[10], w naszych badaniach odsetek ten wyniósł 60%.
Poszczególne napoje w obu grupach cieszą się zróżnicowanym stopniem popularności. Wśród pacjentów
z zaburzeniami psychicznymi najczęściej było konsumowane piwo, nieco rzadziej napoje spirytusowe,
najmniej popularne było wino. Wzorzec konsumpcji
alkoholu w populacji generalnej jest nieco inny – naj-
493
częściej jest pite piwo, następnie wino i napoje spirytusowe [10,13]. W 2009 r. – w porównaniu z rokiem
2005 – konsumpcja zarówno piwa jak i napojów spirytusowych wzrosła ponad dwukrotnie [13], zmalał
natomiast odsetek pijących różne (naprzemiennie)
rodzaje napojów alkoholowych (odpowiednio z 51%
do 34%) [13].
Wyniki badań ogólnopolskich wskazują, że
konsumpcji każdego napoju alkoholowego towarzyszy inny wzorzec. Według danych PARPA w Polsce
w 2008 r. piwo w porównaniu do innych napojów
alkoholowych spożywane jest najczęściej i w największych ilościach. Spożycie wina jest stosunkowo niskie,
zarówno pod względem częstotliwości picia, jak i średniej jednorazowej konsumpcji. Wódkę pije się rzadziej
niż raz na tydzień. Według danych PARPA mężczyźni
wypijają ponad czterokrotnie więcej alkoholu niż kobiety. Podobne wyniki uzyskano w badaniach z 2006 r.
dotyczących konsumpcji alkoholu mieszkańców Łodzi
[12].
Nasze badanie ujawniło, że konsumpcja alkoholu
pacjentów z dysfunkcją układu nerwowego była mniejsza w porównaniu z populacją dorosłych Polaków.
Po alkohol, głównie piwo, sięgali przede wszystkim
mężczyźni, wypijając jednorazowo większe jego ilości.
Ten fakt może mieć swoje uzasadnienie w regułach
psychoterapii, a szczególnie farmakoterapii. Jak wykazano wcześniej, pacjenci poradni zdrowia psychicznego realnie postrzegają swój zły stan zdrowia, i co za
tym idzie, starają się respektować zakaz konsumpcji
alkoholu podczas psychoterapii, a skoro już sięgają po
alkohol to wybierają – ich zdaniem – „najsłabszy”.
Zażywanie narkotyków
Obecnie do zażywania substancji psychoaktywnych innych niż tytoń i alkohol (z wyjątkiem
stosowanych terapeutycznie leków nasennych
i uspokajających) przyznało się 4,2% pacjentów stosujących amfetaminę oraz środki wziewne. Odsetek
ten jest znacznie wyższy od tego, jaki podaje GUS za
rok 2008 (jedynie 1,5% mieszkańców Polski sięgało
kiedykolwiek po narkotyki, najczęściej po marihuanę
lub haszysz, rzadziej po amfetaminę) [14].
Wyniki badań własnych oraz J. Sierosławskiego
wskazują, że podejmowanie prób z narkotykami jest
zależne od płci. Mężczyźni robią to zdecydowanie
częściej (deklaratywnie) [10]. Osoby mające problemy
ze zdrowiem psychicznym znacznie częściej sięgały po
narkotyki niż ma to miejsce w populacji generalnej.
W podrozdziale Motywy zażywania substancji psychoaktywnych wskazano na wiele sytuacji (stanów),
które poprzedzały ujawnienie się choroby psychicznej
w pełnym obrazie klinicznym. Tak więc występuje
swoiste sprzężenie zwrotne – sama etiopatogeneza
zaburzeń psychicznych sprzyja zażywaniu narkoty-
494
ków, a ich zażywanie współprzyczynia się z kolei się
do powstania i ostrego przebiegu szeregu schorzeń
psychicznych.
Jednak osoby mające problemy ze zdrowiem psychicznym znacznie częściej sięgały po narkotyki niż
ma to miejsce w populacji generalnej. W podrozdziale
Motywy zażywania substancji psychoaktywnych
wskazano na wiele sytuacji (stanów), które właśnie
poprzedzały ujawnienie się choroby psychicznej w pełnym obrazie klinicznym. Tak więc występuje swoiste
sprzężenie zwrotne – sama etiopatogeneza zaburzeń
psychicznych sprzyja zażywaniu narkotyków, a ich
zażywanie współprzyczynia się z kolei do powstania
i ostrego przebiegu szeregu schorzeń psychicznych.
Leki nasenne i uspokajające
Leki uzależniające z grupy uspokajających i nasennych są zazwyczaj przyjmowane przez pacjentów
z zaburzeniami psychicznymi w ramach terapii.
Zdarza się jednak, że są stosowane również w celach
niemedycznych, np. dla poprawy samopoczucia,
wzmocnienia działania narkotyków, złagodzenia objawów zespołu abstynencyjnego.
Probl Hig Epidemiol 2010, 91(3): 489-494
Bez względu jednak na sposób i cel ich przyjmowania istnieje poważne ryzyko uzależnienia. Około 95%
ankietowanych pacjentów przyjmowało leki nasenne
wraz z uspokajającymi według wskazówek lekarza.
Również wyniki badań J. Sierosławskiego wskazują,
że odsetek przyjmujących leki uspokajające i nasenne
jest czterokrotnie wyższy u osób z dysfunkcją układu
nerwowego niż w populacji generalnej (odpowiednio
18,2% i 4,9%). Zarówno wśród badanych przez nas
pacjentów, jak i w populacji generalnej kobiety częściej
stosowały leki nasenne i uspokajające według wskazówek lekarza [10].
Wnioski
1. Najczęstszymi antyzdrowotnymi zachowaniami
wśród pacjentów z dysfunkcją układu nerwowego
było intensywne palenie tytoniu (istotnie częściej
niż w populacji generalnej) oraz konsumpcja
alkoholu (istotnie rzadziej niż w populacji generalnej).
2. Dysfunkcje układu nerwowego predestynują
pacjentów do stosowania substancji psychoaktywnych za wyjątkiem konsumpcji alkoholu.
Piśmiennictwo / References
1. The World Health Report 2001. Mental Health: New
Understanding, New Hope. WHO, Geneva 2001.
2. Andruszkiewicz A, Panaszkiewicz M (red). Promocja zdrowia
dla studentów studiów licencjackich kierunku pielęgniarstwo
i położnictwo. T. II. Promocja zdrowia w praktyce pielęgniarki
i położnej. PZWL, Warszawa 2010.
3. Cohen J, Levy SJ. Chory psychicznie nadużywający substancji
psychoaktywnych. Czyj pacjent? Parpamedia, Warszawa
1998.
4. Habrat B. Palenie tytoniu przez osoby chorujące na
schizofrenię. Alkoholizm Narkomania 2004, 17(3-4):
159‑171.
5. Baran-Furga H, Steinbarth-Chmielewska K. Uzależnienia
– obraz kliniczny, leczenie. PZWL, Warszawa 1999.
6. Sprawozdanie z realizacji Ustawy o wychowaniu w trzeźwości
i przeciwdziałaniu alkoholizmowi w okresie 1 stycznia
– 31 grudnia 2008 roku przygotowane przez Państwową
Agencję Rozwiązywania Problemów Alkoholowych. MZiOS,
Warszawa 2010.
7. Jenethon Z, Grzybowski A (red). Medycyna zapobiegawcza
i środowiskowa. PZWL, Warszawa 2000.
8. Analiza korzystania ze świadczeń opieki zdrowotnej w 2009 r.
i rozkładu indywidualnych wydatków Narodowego Funduszu
Zdrowia związanych z finansowaniem tych świadczeń. NFZ,
Warszawa kwiecień-maj 2010.
9. Boguszewski R. Komunikat z badań: Zdrowie i zdrowy styl
życia w Polsce. CBOS, Warszawa 2007.
10. Sierosławski J. Substancje psychoaktywne. Postawy
i zachowania. Raport z ogólnopolskich badań ankietowych
zrealizowanych w 2006 r. Centrum Informacji o Narkotykach
i Narkomanii. Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania
Narkomanii, Warszawa 2006.
11. Woynarowska B. Edukacja zdrowotna. PWN, Warszawa
2007.
12. Pyżalski J, Iwanowicz E, Wojtaszczyk P. Raport z badania
w ramach projektu: Orientacja na zdrowie i dobrostan
społeczny w regionie Morza Bałtyckiego/HEPRO. Urząd
Miasta, Łódź 2007.
13. Jak piją Polacy? Komentarz do badań PARPA 2009. www.
parpa.pl
14. www.gus.pl