Temat 9: Czy można kłamać jak z nut i bez zmrużenia oczu?

Temat 9: Czy można kłamać jak z nut
i bez zmrużenia oczu?
Kraków, 8 kwietnia 2016 roku
Warsztaty z komunikacji społecznej: Język ciała z elementami
komunikacji interpersonalnej
mgr Dominik Borowski www.dominikborowski.eu
Wydział Polonistyki – Ośrodek Badań Literatury Dziecięcej i Młodzieżowej
Kłamstwo
• to „intencjonalne wprowadzanie w błąd
drugiej osoby, bez uprzedzenia jej o
zamiarze takiego zachowania” (P. Ekman)
Kłamstwo i jego rodzaje
• spontaniczne
• przemyślane
• oszustwo mniejszego kalibru
• oszustwo cięższego kalibru
Strategie kłamania
ukrywanie
fałszywa
prawdomówność
fałszowanie
fałszywa
atrybucja
półprawda
podstęp
błędnego
wnioskowania
Strategie kłamania – ukrywanie
• powstrzymywanie się od przekazania
jakiejś informacji, którą się zna
• Np. Pani Hania rozmawia z Panią Krysią,
ale nie mówi jej, co o niej powiedziała Pani
Danuta.
Strategie kłamania – fałszowanie
• podawanie fałszywej informacji, tak jak
gdyby była prawdziwa
• Np. Pan Andrzej prosi swojego sąsiada o
pożyczenie wiertarki. Pan Janusz mówi
jednak, że już ją komuś pożyczył, choć tak
naprawdę ma ją w garażu.
Strategie kłamania – fałszywa atrybucja
• przypisywanie przeżywanej emocji
przyczynom nieprawdziwym
• Np. Pani Zosia pyta swoją siostrę o termin
zwrotu długu. Pani Stasia mówi, że odda
za tydzień. Mówiąc to czerwieni się i
dodaje, że źle się dziś czuje.
Strategie kłamania – fałszywa prawdomówność
• wyolbrzymianie prawdy, aby sprawiała
wrażenie nieprawdy
• Np. Pani Ela oskarża koleżankę o
odgadywanie. Pani Jola odpowiada: „Eluniu,
przecież ja nic innego nie robię tylko mówię
o Tobie, wszystkim opowiadam o Twoich
problemach z mężem. To mój ulubiony
temat”.
Strategie kłamania – półprawda
• częściowe mówienie prawdy, posługiwanie
się niedomówieniami
• Np. Pani Ewa chwali się, że wreszcie
może pozwolić sobie na wyjazd do Chin.
Nie mówi jednak, że pieniądze na to
zdobyła, sprzedając uszkodzone auto.
Strategie kłamania – podstęp błędnego
wnioskowania
• wieloznaczne zachowanie, unikanie
odpowiedzi wprost
• Np. Pani Grażyna chwali się koleżance, że
wygrała w LOTTO. Pani Dorota mówi:
„Grażynka, no co Ty, nie mogę uwierzyć” i
uśmiecha się. W jej głowie pojawia się jednak
myśl: „Ona to ma szczęście, willa, wakacje za
granicą i jeszcze LOTTO. A ja nie mam nic!
To niesprawiedliwe!”
Motywy kłamania
•
•
•
•
•
•
•
•
realizacja zasad grzecznościowych
zwrócenie na siebie uwagi
poprawa własnej samooceny
poprawa czyjegoś samopoczucia
żartowanie
uzyskanie określonych korzyści
wyrządzenie szkody innym
reakcja na zaskoczenie
Ćwiczenie
• Opowiedz coś o sobie, stosując się do
zalecenia na karteczce, którą otrzymasz.
• Kto mówi prawdę? Kto kłamie?
• Po czym rozszyfrowywaliście kłamcę?
Sposoby wykrywania kłamstwa
1. Weryfikacja wypowiedzi z stanem
faktycznym.
2. Użycie wariografu.
3. Analiza komunikacji niewerbalnej.
Wariograf
• to urządzenie do wykrywania kłamstwa, które
rejestruje ciśnienie tętnicze, oddech i
przewodnictwo elektryczne skóry
• etapy badania: pytania kontrolne i pytania
właściwe
Niewerbalne sygnały kłamania
parajęzyk
gesty
postawa ciała
kontakt wzrokowy
wyraz twarzy
proksemika
Niewerbalne sygnały kłamania – parajęzyk
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
wydłużone pauzy w wypowiedzi
brak płynności mowy
zbyt szybkie lub zbyt wolne tempo mówienia
powtarzanie się
powściągliwość w mówieniu
wtrącanie mimowolnych dźwięków (np. mlaskanie)
chwiejny ton głosu (napięcia)
intonacja pytająca (zawahania)
zaburzony rytm oddechowy
wzmożone przełykanie
Niewerbalne sygnały kłamania – gesty
•
•
•
•
•
•
zwiększona częstotliwość adapterów
ograniczenie ilustratorów
redukcja gestów rąk i nóg
nerwowe ruchy rąk i nóg
wyginanie stopy
słaby uścisk dłoni
Niewerbalne sygnały kłamania – postawa ciała
•
•
•
•
•
usztywniona postawa ciała
bezruch
trzęsienie się
nadpobudliwość ciała
pocenie się
Niewerbalne sygnały kłamania – kontakt
wzrokowy
•
•
•
•
ograniczanie kontaktu wzrokowego
spoglądanie w dół
odwracanie wzroku
rozszerzanie się źrenic
Niewerbalne sygnały kłamania – wyraz twarzy
•
•
•
•
•
•
•
sztuczny uśmiech
zagryzanie wargi
zagrywanie zębów
czerwienie się lub blednięcie
pojawianie się piany w kącikach ust
suchość ust
oblizywanie warg
Niewerbalne sygnały kłamania – proksemika
• odsuwanie się od rozmówcy
• zachowywanie dystansu przestrzennego
Ćwiczenie
• Za chwilę nasz gość opowie o sobie.
W trakcie jego wypowiedzi spróbuj ocenić
wiarygodność przekazu.
• Kłamał czy mówił prawdę?
• Co o tym świadczy?
• …
Trudności i błędy przy wykrywaniu kłamstwa
•
•
•
•
błąd Otella
ryzyko Brokawa
technika Stanisławskiego
zwracanie uwagi na jedno zachowanie
niewerbalne
• zapominanie, że niektórymi kanałami
można sterować
• …
Bibliografia
• Ekman P., Kłamstwo i jego wykrywanie
w biznesie, polityce i małżeństwie,
Warszawa 2013.
• Leathers D. G., Komunikacja niewerbalna.
Zasady i zastosowania, przekł. M.
Trzcińska, Warszawa 2007.
• Witkowski M., Psychologia kłamstwa,
Taszów 2006.