popularyzatorski opis rezultatów projektu

Nr wniosku: 248493, nr raportu: 19091. Kierownik (z rap.): mgr Berenika Hanna Palus
Podczas realizacji stypendium doktorskiego przeanalizowana została relacja pomiędzy utworami literackimi a refleksją
estetyczną Denisa Diderota w kontekście przynależności gatunkowej tych utworów. Ostatecznym efektem było ukazanie
prozy autora Kubusia fatalisty jako dwojako rozumianej literatury in statu nascendi: w obszarze estetyki ów stan
formowania opiera się na zabiegach zmierzających ku wielowymiarowej aktywizacji czytelnika i nadaniu tekstowi
znamion zdarzenia; w obszarze genologii natomiast wiąże się on przede wszystkim ze specyfiką praktyki pisarskiej
Diderota (polegającej na wieloletnich modyfikacjach własnych tekstów) oraz z niestabilnością ram gatunkowych w XVIII
stuleciu.
W ramach przeprowadzonych badań dokonałam analizy refleksji estetycznoliterackich Diderota, w rezultacie której
wyróżniłam pojęcie użyteczności jako jedyny element obecny zarówno w najwcześniejszych, jak i w najpóźniejszych
uwagach autora o literaturze. W tym kontekście prześledziłam ewolucję stosunku pisarza do roli techniki artystycznej w
sztuce oraz przeanalizowałam jego podejście do iluzji w tekstach estetycznoteatralnych, dramatycznych i
krytycznoartystycznych; przebadałam również procesy kreacji i destrukcji iluzji, mistyfikacji i demistyfikacji (i inne
przejawy ironii i eksperymentu) w diderotowych utworach prozatorskich. Przyjrzałam się także pewnym pojęciom
powracającym w pismach Diderota poświęconych problemom estetycznym (takim jak: idealny model, prawdziwa linia,
polip, hieroglif, obraz sceniczny, szkic, entuzjazm) i poddałam obserwacji elementy, które uważam za ich realizacje w
prozie literackiej. Last but not least, dokonałam analiz genologicznych – i doszukałam się w diderotowych utworach
prozatorskich cech wielu gatunków. Wobec charakterystycznej dla autora dynamizacji odbiorcy skoncentrowałam się na
dialogu jako formie ekspresji i jako terminie gatunkowym; ostatecznie przesunęłam wektor badań na dialogiczność
rozumianą jako kategorię, która respektuje ujęcie dzieła jako zdarzenia, czyli jako dynamicznej, quasi-dramatycznej sieci
relacji (wewnątrz- i zewnątrztekstowych).
Przeprowadzone badania znacząco poszerzają stan istniejącej wiedzy nad omawianą tematyką. Rodzime studia nad
całokształtem dorobku intelektualnego Diderota koncentrowały się dotąd (w dość wąskim zakresie) jedynie na dwóch
zagadnieniach: na jego refleksji filozoficznej oraz na kwestiach związanych z zawartością ideologiczną, procesem
powstawania i recepcją Encyklopedii. Dotychczas w Polsce nie powstała żadna publikacja, która szerzej omawiałaby
problematykę myśli estetycznej czy prozy Diderota, nie podjęto też nigdy starań przełożenia obcojęzycznych monografii
naukowych dotyczących jego utworów literackich. Badania przeprowadzone w ramach realizacji stypendium
doktorskiego można więc uznać za pionierskie na gruncie polskim. Co więcej, są one nowatorskie na tle światowego
stanu wiedzy: optyka literatury in statu nascendi pozwoliła uchwycić niedostrzeżony dotąd homogeniczny charakter
prozy Diderota, postrzeganej jako punkt styczności refleksji autora nad różnymi dziedzinami sztuki.