Zawodowe nagrobki - BS Kamieniarstwo

NE KROPOL IE
Zawodowe nagrobki
Zwiedzanie cmentarzy
w różnych miejscach Polski,
zresztą nie tylko w naszym
kraju, niesie ze sobą
potężną dawkę informacji.
O standardach, obowiązujących
w regionach, dotyczących
gabarytów, wzornictwa,
stosowanych materiałów,
rozwiązań technicznych,
gustach i sposobach wyrażania
emocji i myśli związanych
z umarłymi.
W te doświadczenia wplecione są również obserwacje związane z różnicowaniem pomników poświęconych ludziom,
szczególnie oddanym swoim profesjom,
którzy przekroczyli próg przeciętności,
bądź oddani byli swym zajęciom w stopniu,
który zdefiniował ich w oczach tych, którzy spędzili z nimi część swego życia.
Nagrobki poświęcone osobom, które automatycznie kojarzone są z określonym zawodem, są odmienne od tych,
które w przeważającej mierze wypełniają
cmentarze. Są nasycone atrybutami danego zawodu, nierzadko rozrzeźbione,
czy też wykonane z materiałów nieczęsto spotykanych w większości pomników
nagrobnych.
Często nawet bez wnikania w inskryp-
Muzycy. Forma rzeźbiarska, całość nasycona wieloma znaczeniami. Obok skrzypiec, które są najbardziej
cje zastosowany symbol jest tak oczywisty,
jednoznacznym symbolem w tym pomniku, mimika męskiej postaci sugeruje kogoś, kto słucha, ale też
że już z daleka wiemy, czym się zajmował
i gestykulacja rąk niesie w sobie informację o tym, że mamy tu do czynienia z dyrygentem. Jest wyraźna
lub interesował zmarły. Pięciolinia, śmigło,
w tym przedstawieniu relacja między postacią męską (dyrygent), a postacią kobiety, która uosabia
paleta malarska, pióro i kałamarz to ogól-
w tym przedstawieniu zmarłą śpiewaczkę, ale też szerzej może symbolizować orkiestrę i muzykę.
nie przyjęta symbolika łatwo odczytywana
Od strony formalnej pomnik stanowi udaną kompozycje, nie jest jednak wolny od słabych miejsc.
przez każdego odbiorcę.
Na tablicy napisowej po jednej stronie są umieszczone skrzypce, ewidentnie nawiązujące do muzyki,
Trochę trudniej ma się sprawa z niety-
a po drugiej stronie motyw kwiatowy. Nie sposób uwolnić się od wrażenia, że róża miała po prostu
pową rzeźbą, bo choć można domniemy-
zapełnić puste miejsce na napisówce tworząc formalną równowagę dla skrzypiec. Pomnik rozpatrywany
wać, że umarły był związany z rzemiosłem
jako całość jest ciekawy i oryginalny z dobrze wykonaną rzeźbą postaci.
artystycznym, może to jednak być rzeź-
64
biarska wizja projektanta czy kamieniarza
W przypadku sięgnięcia po rzeźbiarskie
ma to miejsce np. w przypadku nagrob-
i tu pomocny może okazać się epigraf,
rozwiązania, spotykane są przedstawie-
ka Tadeusza Kantora, znajdującego się
w którym często pod nazwiskiem znajdu-
nia osób w ich zawodowych sytuacjach
na cmentarzu Rakowickim w Krakowie,
jemy wyjaśnienie dotyczące zawodu.
lub też przywoływane jest ich dzieło, jak
który przybrał formę sceny z jego sztuki
ŚWIAT KAMIENIA nr 52
Żołnierz. Bardzo udana realizacja. Wykorzystanie armaty jako motywu przewodniego na pomniku
jednoznacznie określa profesję pochowanej osoby, ale też jednocześnie przykuwa wzrok osoby
zwiedzającej cmentarz. Cały nagrobek nasycony jest motywami związanymi z wojskowością. Nie
ma tu przypadkowych rozwiązań. Cztery sześciany na czterech rogach podstawy pomnika nasuwają
skojarzenia z bastionem, postawione na nich metalowe elementy dekoracyjne przywodzą na myśl kule
armatnie. Ciekawostką jest wykorzystanie tu wynalazku zmarłego generała w postaci lawety fortecznej
Architekt. Forma pomnika ewidentnie nawiązuje
wykonanej w całości z metalu (co było istotą wynalazku). Można domniemywać, że pomysł na pomnik
do budowli gotyckich poprzez zastosowanie
mógł być podsunięty przez samego wojskowego, napisy użyte na nagrobku przekazał on w swoim
ostrołuków, ale też czerwony kamień może
testamencie. Nietuzinkowa realizacja z dobrą ideą oraz wykonawstwem.
przywodzić na myśl często stosowaną w gotyku
cegłę. Nawet gdy jeszcze nie przeczytamy
pt. „Umarła klasa” czy też muzyk, który
fach lub życiowe pasje, zwrócić uwagę
inskrypcji, sama forma pomnika sugerować może
został przedstawiony w pozie właściwej
odbiorców, że leży tu człowiek, które-
zawód zmarłego związany z budownictwem.
dla chwili, gdy oddawał się swojemu za-
go życie opierało się na misji, często mi-
Trzy łuki, trzy krzyże, trzy tablice – możemy
jęciu - może to więc być flecista grają-
sji tworzenia, jeśli mówimy o zawodach
doszukiwać się tu symboliki chrześcijańskiej –
cy na swym instrumencie lub dyrygent
artystycznych, czy też misji zdobywania,
Trójca Święta, ale również trzech zmarłych, i też
uchwycony w pozie, kiedy taktuje swoim
w przypadku ludzi w różny sposób zwią-
trójka jest po prostu dobrą liczbą w kompozycji.
filharmonikom.
zanych z górami, misji kształcenia kolej-
Innym przykładem na oddanie hołdu
nych pokoleń – profesorowie, rektorzy
cały nagrobek lub w skrajnych przypad-
zmarłemu poprzez odwołania do profe-
uczelni czy np. misji duchowego przewod-
kach po prostu będąca nagrobkiem.
sji, którą zajmował się za życia, może być
nictwa – zakonnicy, kolejnych przykładów
przykład architektów, w przypadku któ-
możemy przytaczać wiele...
W artykule prezentuję przykłady różnych rozwiązań pomników związanych
rych pomniki mają nadawaną formę gotyc-
Mimo że trudno tu mówić o jakiejś
z zawodami. Wspólnym mianownikiem
kich ostrołuków, kolumn bądź portyków.
generalnej zasadzie, nagrobki prezentu-
jest pomnik nietuzinkowy, który zwraca
Jeden z przykładów tego typu rozwiązań
jące ludzi poprzez ich zawody z reguły
uwagę przechodniów na tle pozostałych
znajduje się na warszawskim cmentarzu
wykonane są z większą pieczołowitością
nagrobków. Choć nie o wszystkich można
powązkowskim, gdzie nawiązujący do go-
i dbałością o detale, formę, czy przekaz
powiedzieć, że są udane, większość z nich
tyckiej architektury ostrołuk dodatkowo
informacji. Spotkać się w tym przypadku
stanowi przykłady ciekawych realizacji
wypełniono witrażem. W wielu miejscach
można z większym i odważniejszym wy-
kamieniarskich, godnych propagowania
kraju z kolei można spotkać pomniki, któ-
korzystaniem różnorodnych materiałów
i powielania, może nie w już zaistniałych
re udekorowano śmigłem lotniczym, tym
oraz rozwiązań formalnych.
rozwiązaniach, lecz w sposobie myślenia
samym jednoznacznie oznaczając zawód,
Warto zwrócić uwagę jak różne może
o małej formie architektonicznej, jaką jest
jakiemu poświęcił się zmarły lub też pa-
być potraktowanie symboliki związanej
sjonat podniebnego przemierzania prze-
z zawodami, czasem jest to dyskretny, ale
Joanna Skiba
strzeni.
nagrobek.
bardzo jednoznaczny symbol umieszczony
Literatura: „Cmentarz powązkowski”,
Pomniki inspirowane zawodami są cha-
na prostym i eleganckim pomniku, a cza-
Tadeusz Maria Rudkowski,
rakterystyczne, mają na celu podkreślić
sem duża forma rzeźbiarska definiująca
Wydawnictwo Ossolineum.
ŚWIAT KAMIENIA nr 52
65
P R EZENTAC JE
Zawodowe nagrobki
Zdjęcia: Joanna Skiba
Architekt. Mamy tu prostopadłościan z ciekawego kamienia, ale przede
wszystkim oryginalne, ciekawe liternictwo - pismo techniczne. Absolutna
prostota, brak elementów rzeźbiarskich czy formalnych powoduje, że napis
staje się w tym przypadku jedyną dekoracją. Dobrze dobrany został również
Duchowny. Oszczędny w kolorze pomnik z motywem krzyża znajdującym
kolor liter do koloru kamienia. Przykład bardzo świadomego wykorzystania
się na płycie napisowej oraz na płycie poziomej. Bardzo ciekawy jest krzyż
formy i inskrypcji. Warto tu zwrócić uwagę na fakt, że napis powinien być
na płycie pionowej składający się z rzeźby przedstawiającej Chrystusa
integralną częścią formy pomnika, charakterem powinien być związany
z owieczką – chrześcijańskiego symbolu opieki nad wiernymi oraz w poziomie
z jego wyglądem.
z inskrypcji wykutej głęboko w granicie. Idea przewodnia i dobre wykonanie
– to podstawa nagrobka, który zwraca uwagę przechodniów i podkreśla
dostojny charakter pochówku.
Studentka orientalistyki. Pierwsze skojarzenie jest oczywiste, forma nagrobka
przypomina pagodę, a więc kulturę Dalekiego Wschodu. Jednak moim
66
zdaniem, poza pomysłem, wykonanie pozostawia wiele do życzenia,
Rzeźbiarz. To bardzo ciekawy i oryginalny pomnik, w którym wykorzystano
dziwne są proporcje nagrobka, kapelusz jest za duży. Malutki krzyż
dzieło zmarłego. Rzeźba anioła grającego na trąbie wykuta w kamieniu jest
na czubku nagrobka tworzy dysonans – pomieszanie kultury buddyjskiej
kopią jednej z rzeźb wykonanych przez artystę w drewnie będącej dekoracją
z chrześcijańską. Jeśli musi być krzyż, to moim zdaniem wystarczy ten przy
kaplicy Matki Boskiej. Nie wiadomo, kto podsunął ten pomysł, ale realizacja
inskrypcji, po co go powtarzać? Forma pomnika wydaje się niespójna. Idea
jest bardzo dobra, doskonale udało się przeniesienie formy z drewna
pomnika jest dobra, ale należałoby dopracować jego proporcje i detale.
w kamień.
ŚWIAT KAMIENIA nr 52
P R EZENTACJE
Kompozytor. Jednoznacznym motywem definiującym zawód jest pięciolinia,
zapis utworu, być może dzieła pochowanego tu kompozytora. Motyw
elegancki, widoczny, ale nienachalny, współgrający z nagrobkiem, który
sam w sobie jest prosty i bardzo dobry – w odpowiednich proporcjach,
Aktor. Zastosowano tu bardzo przejrzysty motyw masek - symbol teatru oraz
ładnie zakomponowane napisy oraz plakieta, skontrastowane powierzchnie
głowicę kolumny, czyli nawiązanie do teatru greckiego. Poza tym pomnik jest
polerowane z surowymi fragmentami kamienia, część napisów wykonana
bardzo prosty, zastosowano grube elementy kamienne, które podkreślają
w formie negatywu, co dodatkowo podkreśla imię i nazwisko i wyciąga je
monumentalizm, wykonano ładne liternictwo. Znów prostota jako niedościgły
na pierwszy plan, ale też tworzy dobry układ graficzny z resztą elementów.
wzór doskonałości, która zawsze się obroni, jest dobra teraz i sprawdzi się
Widać, że forma i detal w pomniku zostały przemyślane, zaprojektowane.
za sto lat.
Nestor turystyki. Na pionowej steli motyw ścieżki, szlaku górskiego pnącego
sie w kierunku wschodzącego słońca, posadzka pomnika wyłożona surowymi
kamieniami również nawiązuje do szlaku wędrownego. Pomnik od razu
Literat. Kolejny świetny przykład prostego, monumentalnego pomnika
kojarzymy z górami, ale możemy też odczytywać motyw ścieżki jako
z rzeźbiarskimi elementami potraktowanymi bardzo artystycznie. Bardzo
drogę życia, którą przebył zmarły. Prosty nagrobek wykonany z jednego
duży prostopadłościenny element kamienny, na którym wykonano motyw
rodzaju kamienia z różnymi sposobami wykończeń powierzchni. Dekoracją
pióra gęsiego i kałamarza – jednoznaczne symbole pisania. Gdy przyjrzymy
są złocenia, które doskonale pasują do popielatego kamienia i w tym
się kamiennej bryle zobaczymy, że jego boczne powierzchnie mogą
przypadku nie tworzą wrażenia przepychu ani przesytu. Pomnik formalnie
przypominać książki stojące na półce. Ograniczenie dekoracji do prostych
bardzo dobry, przykuwający uwagę.
form podkreśla elegancję i oryginalność pomnika.
ŚWIAT KAMIENIA nr 52
67
P R EZENTAC JE
Lotnik. W tym przypadku podstawowym motywem
informującym o zawodzie jest biało-czerwona
szachownica umiejscowiona na poziomej płycie,
w kolorystyce stosowanej w polskim lotnictwie.
Na prostej napisówce tylko nazwiska oraz
data wspólnej śmierci. Brak dat urodzin, brak
Malarz. Nakrywa z motywem palety malarskiej
imion, w ten sposób data śmierci została silnie
i pędzli. Płyta napisowa bardzo oryginalna,
nasycona emocją. U góry płyty umiejscowiono dwa
wzbudza skojarzenia artystyczne, choć może
ptaki, a więc kolejne skojarzenie z podniebnym
bardziej graficzne niż malarskie. Pomnik
Żołnierz. Bardzo oryginalny nagrobek przywołujący
przemierzaniem przestrzeni. Skrzydła ptaków
został zaprojektowany przez pochowane
na myśl postać żołnierza, choć nie jest
są tak wystylizowane, że przypominają śmigło
tu małżeństwo malarzy i wykonany za ich życia
to klasyczna rzeźba naturalistyczna. Akcesoria
samolotu. Nic nie jest tu przypadkowe,
z pozostawieniem miejsca na daty śmierci, która
ubioru i uzbrojenia żołnierza są nawiązaniami
perfekcyjnie dopracowano szczegóły. Bardzo
nastąpiła rok po ukończeniu nagrobka. Kolejny
o charakterze historycznym. Motyw kolumny
nowoczesny w formie - idealnie wpasowuje
przykład potwierdzający, że nietypowe formy,
tworzy wrażenie korpusu ciała. Pomysłowe,
się w obowiązujący trend naszych czasów.
żeby były dobre, powinny być zaprojektowane,
oryginalne, dobrze wykonane.
Minimalizm w bardzo dobrym stylu.
a nie pozostawione przypadkowi.
Profesor, malarz, muzyk (w jednej osobie). Ciekawy pomnik z elementami
rzeźbiarskimi z interesującym wykorzystaniem lanego szkła. Zmarły
68
zajmował się profesjami, dla których trudno znaleźć wspólny mianownik
Muzyk. Dosłowne symbole związane z muzyką – skrzypce oraz nuty.
formalny. Wydobyto więc element artyzmu, nie definiując, jakie formy sztuki
Chcę zwrócić uwagę na bardzo udane wykonanie instrumentu w materiale
uprawiał zmarły. Ciekawy, charakterystyczny nagrobek.
trudnym i nietypowym - granicie.
ŚWIAT KAMIENIA nr 52