Streszczenie - Wydział Nauki o Zdrowiu

Warszawski Uniwersytet Medyczny
Wydział Nauki o Zdrowiu
Hiperproteinemia i obecność alkoholu etylowego we krwi
jako czynniki interferujące w pomiarach podstawowych elektrolitów.
Hyperproteinemia and blood ethanol as factors interfering
in measurements of basic electrolytes.
mgr Ewelina Kmin
Zakład Diagnostyki Laboratoryjnej
Wydział Nauki o Zdrowiu
Warszawski Uniwersytet Medyczny
Rozprawa na stopień doktora nauk o zdrowiu
Promotor: Prof. dr hab. Dagna Bobilewicz
Warszawa, 2016
Słowa kluczowe: sód, potas, metoda pośrednia ISE, metoda bezpośrednia ISE, hiperproteinemia, etanol
Keywords: sodium, potassium, ISE indirect, ISE direct, hyperproteinemia, ethanol
Streszczenie
Stan gospodarki wodno-elektrolitowej stanowi podstawę zachowania homeostazy ustroju, a jego
istotnym wykładnikiem z punktu widzenia klinicznego są stężenia elektrolitów we krwi, w
szczególności sodu i potasu. Metody oznaczania w/w parametrów to:
• potencjometria pośrednia, wykorzystująca rozcieńczoną próbkę surowicy, powszechnie
stosowana w automatycznych, wieloparametrowych analizatorach biochemicznych o dużej
wydajności,
• potencjometria bezpośrednia, w której pomijany jest wstępny etap rozcieńczenia próbki,
a pomiary dokonywane są bezpośrednio w wodzie osocza/surowicy krwi. Znalazła ona
zastosowanie przede wszystkim w tzw. analizatorach parametrów krytycznych (określane
również mianem analizatorów RKZ). Są to analizatory gazometryczne, służące do oceny
parametrów równowagi kwasowo-zasadowej i gospodarki tlenowej, dysponujące dodatkowo
modułem/przystawką ISE do oznaczania elektrolitów.
Szereg danych z piśmiennictwa, jak również doświadczenia własne, potwierdzają w większości
przypadków całkowitą zgodność wyników oznaczeń uzyskanych dwoma metodami, jednak z
zastrzeżeniem, że nie dotyczy to sytuacji, w której z różnych przyczyn stwierdza się w materiale
badanym obecność egzo- czy endogennych czynników interferujących. Czynniki interferujące w tym
hemoliza, lipemia, czy hiperbilirubinemia są ogólnie znane, ponadto mogą być zidentyfikowane i
ocenione wizualnie lub sygnalizowane przez same analizatory. Zwiększona zawartość białka zmienia
proporcje pomiędzy wodą a substancjami stałymi osocza, co może wpływać na dokładność pomiaru i
wiarygodność wyników sodu, uzyskanych metodą pośrednią. Opierając się o zasadę metody, fakt ten
wydaje się być oczywisty, tym nie mniej doniesienia dotyczące zależności między hiperproteinemią i
stężeniem sodu oparte na dużym materiale i uwzględniające zarówno wartości jak i rodzaj białka
(mono, poliklonalne?) są fragmentaryczne. Problem zyskuje na znaczeniu w świetle równoległego
stosowania dwóch metod. Dodatkowe utrudnienie stanowi fakt, że hiperproteinemia jest wyjątkowo
trudna do wykrycia i przy miernym podwyższeniu stężenia białka wręcz niemożliwa do wychwycenia
w sposób wizualny a laboratorium na ogół nie ma zlecenia lekarskiego na równoległe wykonanie
oznaczeń stężenia białka oraz sodu. W praktyce codziennej niepokojące różnice w pomiarach stężenia
sodu obydwoma metodami obserwowano również u pacjentów z wysoką zawartością alkoholu
etylowego we krwi.
Celem pracy była ocena wpływu:
• hiperproteinemii (u chorych z gammapatią monoklonalną) oraz
• obecności alkoholu etylowego we krwi
na stężenie jonów sodowych i potasowych w surowicy krwi, mierzonych równocześnie metodą
potencjometrii pośredniej i bezpośredniej oraz sugestia postępowania w przypadku istotnych
klinicznie różnic pomiędzy wynikami w celu uniknięcia potencjalnych błędów.
Materiał do badań stanowiły świeże próbki surowicy krwi z hiperproteinemią (n=309) i
obecnością alkoholu etylowego (n=171). Grupę odniesienia stanowiły surowice z normoproteinemią
oraz niewykrywalnym alkoholem etylowym (n=30). Stężenia sodu i potasu oznaczano oboma
metodami, stosowanymi rutynowo w Szpitalu Klinicznym.
Wyniki analizowano:
• w trzech przedziałach stężeń białka całkowitego:
przedział 1 (n = 97): 8,2 – 9,9 g/dl
przedział 2 (n = 160): 10,0 – 12,9 g/dl
przedział 3 (n = 52): 13,0 –17,2 g/dl
• w dwóch przedziałach stężeń alkoholu etylowego:
przedział 1 (n = 48): 1,65 – 3,8‰
przedział 2 (n = 123): 3,9 – 6,05‰
Dodatkowo wykorzystano:
przykładowe rozkłady stężeń natremii w populacji szpitalnej, do których dane pochodziły z
laboratoryjnego systemu informatycznego
oraz
obliczone parametry analityczne (nieprecyzja, niedokładność) dla obu metod,
oparte na wynikach codziennej, wewnątrzlaboratoryjnej kontroli jakości analitycznej, wykonywanej na
dwóch poziomach materiałów kontrolnych.
Wyniki potwierdziły bardzo dobre parametry analityczne obu metod i zgodność uzyskiwanych
wartości w surowicach bez obecności czynników potencjalnie interferujących. W obydwu grupach
badanych metoda pośrednia skutkowała fałszywym zaniżeniem wyników stężenia sodu. W
przeważającej
liczbie
przypadków
z
hiperproteinemią
powodowało
to
występowanie
pseudohiponatremii, a w mniejszym stopniu także pseudonormonatremii, zakres różnic pomiędzy
obydwoma metodami ISE wynosił 1,7 – 19 mmo/l, średnio 6,5 mmol/l. Wysokie stężenia alkoholu
generowały efekt pseudonormonatremii, a zakres różnic był w zakresie 1,5 – 11,1 mmol/l, średnio 5,3
mmol/l. Nie stwierdzono istotnych klinicznie różnic w odniesieniu do jonu potasowego.
Wnioski
1. Wieloczynnikowość, która wpływa na wyniki pomiarów metodą pośrednią ISE w obecności
hiperproteinemii oraz alkoholemii powoduje, że zakres różnic w wynikach natremii jest na tyle
zmienny, że uniemożliwia wprowadzenie faktorów korygujących.
2. W powyższych sytuacjach klinicznych jako zalecaną ostateczną metodę pomiarową należy
stosować potencjometrię bezpośrednią w odniesieniu do surowicy, w której uprzednio
oznaczenia wykonano metodą pośrednią.