Prawo cywilne I

2011-10-16
Prawo cywilne I
Wykład 2
Podmioty prawa cywilnego:
Osoby fizyczne
Podmiot
• Art. 1 KC – dualizm podmiotów prawa
cywilnego
• Historycznie: j.g.u
• Podmioty prawa cywilnego
– Osoby fizyczne
– Osoby prawne
– Problem tzw. „trzeciej kategorii podmiotów
prawa cywilnego”
Osoby fizyczne
• Człowiek w rozumieniu prawa cywilnego
• Identyfikacja osoby fizycznej w obrocie
– Imię i nazwisko
– Miejsce zamieszkania
• Stan osoby fizycznej
– osobisty (wiek, płeć, stan zdrowia)
– cywilny (sytuacja prawnorodzinna)
1
2011-10-16
Pojęcie zdolności prawnej
• Zdolność do bycia podmiotem praw i
obowiązków z zakresu prawa cywilnego
• Cecha o charakterze biernym, nie
zależy od naszego działania
• W zasadzie jest nieograniczona, ale:
– ograniczenie władzy rodzicielskiej
– Śmierć cywilna (historycznie)
– Ograniczenie prawa do pełnienia funkcji
Początek zdolności prawnej
• Żywe urodzenie (art. 8 KC)
• Domniemanie żywego urodzenia (art. 9
KC)
Dziecko poczęte (nasciturus)
• Prawa wynikające z ustawy
– Może dziedziczyć (art. 927 KC)
– Może być uznane (art. 75 KRiO)
– Można ustanowić kuratora ventris nomine
(art. 182 KRiO)
– Może dochodzić odszkodowania z tytułu
szkód prenatalnych (art. 446’ § 1 KC)
• Pod warunkiem, że urodzi się żywe.
2
2011-10-16
Zdolność prawna nasciturusa
• Brak przepisu rozstrzygającego tę
kwestię (art. 8 § 2 KC uchylono w 1996)
• Koncepcje:
– Warunkowa zdolność prawna (pod
warunkiem żywego urodzenia),
– Brak zdolności prawnej, uprawnienia
przyznawane w drodze analogii
– Koncepcja słusznosciowa (dyskryminacja
ze względu na chwilę powstania szkody)
Ustanie zdolności prawnej
• Śmierć osoby fizycznej
– Problem ustalenia chwili zgonu
– Dowód śmierci: akt zgonu
– Komorienci (art. 32 KC)
• Sądowe stwierdzenie zgonu
– Nie można wystawić aktu zgonu
– Śmierć osoby fizycznej jest niewątpliwa
– Postępowanie nieprocesowe (art. 535 kpc)
Uznanie za zmarłego
• Dotyczy osób zaginionych
• Służy uchyleniu stanu niepewności
prawnej
• Wymaga postępowania sądowego
• Przesłanki
– Stan zaginięcia
– Upływ czasu
3
2011-10-16
Uznanie za zmarłego II
• Zaginięcie w zwykłych okolicznościach
– Termin podstawowy 10 lat (art. 29 § 1 KC)
– Termin skrócony: 5 lat (art. 29 § 1 KC)
– Termin wydłużony – zaginiony małoletni
(art. 29 § 2 KC)
• Zaginięcie w okolicznościach
szczególnych:
– Wypadki kodeksowe
– Działania wojenne (PWKC)
Uznanie za zmarłego III
• Postępowanie (art. 526 i nast. KPC)
• Czas śmierci (art. 31 KC)
• Skutek
– Sporządzenie aktu zgonu
– Wygaśnięcie praw majatkowych i
rodzinnych
• Uchylenie postanowienia o uznaniu za
zmarłego
Zdolność do czynności
prawnych
• Zdolność do nabywania praw i
zaciągania obowiązków za pomocą
czynności prawnych
• Element zdolności do działań prawnych
• Ma charakter czynny
• Jej zakres zależy od
– Wieku (w tym pełnoletniości)
– Stanu psychiczny (ubezwłasnowolnienie)
4
2011-10-16
Brak zdolności do czynności
prawnych
• Kto nie ma – art. 12 kc
– Małoletni poniżej 13 kc
– Osoby ubezwłasnowolnione całkowicie
• Skutki (art. 14 kc)
– Nieważność dokonanych czynnosci
prawnych
– Wyjątek – drobne czynności życia
codziennego
• Przedstawiciel ustawowy
Ograniczona zdolność do
czynności prawnych
• Kto ma
– Ukończone 13 lat, brak pełnoletniości
– Ubezwłasnowolnieni częściowo
• Skutki:
– Zgoda na dokonanie czynności
– Negotium claudicans
– Czynności dokonywane samodzielnie (art.
20 – 22 KC), czynności pracownicze
Pełna zdolność do czynności
prawnych
• Uzyskiwana z chwilą osiągnięcia
pełnoletniości
• Pełnoletni
– Osoby, które ukończyły 18 rok życia
– Kobieta, która po ukończeniu 16 roku życia
wstąpiła w związek małżeński za zgodą
sądu
5
2011-10-16
Ubezwłasnowolnienie
• Ograniczenie lub odebranie zdolności
do czynności prawnej orzeczeniem
sądu
• Postępowanie:
– Sąd okręgowy, orzeka 3 sędziów
– Wnioskodawcy: art. 545 § 1 KPC
– Udział prokuratora
– Grzywna dla osób składających wniosek w
złej wierze
Ubezwłasnowolnienie
całkowite
• Przesłanki
– Ukończone 13 lat
– Zaburzenia czynności psychicznych
– Niemożność kierowania własnym
postępowaniem
• Skutek:
– brak zdolności do czynności prawnych
– ustanowienie opiekuna
Ubezwłasnowolnienie
częściowe
• Przesłanki
– Pełna zdolność do czynności prawnych
– Występowanie zaburzeń psychicznych
– Potrzebna pomoc do prowadzenia spraw
• Skutki:
– ograniczenie zdolności do czynności
prawnych
– ustanowienie kuratora
6
2011-10-16
Dobra osobiste
• Wartości ze świata uczuć, przeżyć
psychicznych człowieka (Grzybowski)
• Uznane przez prawo wartości,
obejmujące fizyczną i psychiczną
integralność człowieka, jego
indywidualność, godność, pozycję w
społeczeństwie (Radwański)
Dobra osobiste II
• Koncepcja obiektywna i subiektywna
• D.O. chronią mierzalne, typowe
interesy.
• D.O. są ściśle związane z jednostką
– Od urodzenia (zdrowie, wolność)
– Na skutek działań ludzkich (twórczość)
– Gasną ze śmiercią jednostki (są wyjątki)
• Mają charakter niemajątkowy (wątpliwe)
Dobra osobiste III
• Katalog:
– D.O. wymienione w art. 23 KC
– D.O. „tworzone” przez orzecznictwo
• Charakter
– prawa podmiotowe bezwzględne
– prawa podmiotowe osobiste
– Domniemanie bezprawności naruszeń
7
2011-10-16
Dobra osobiste IV
• Okoliczności wyłączające bezprawność
– Upoważnienie ustawowe
– Zgoda poszkodowanego
– Interes społeczny / nadużycie prawa
• Roszczenia (art. 24 kc)
– Prewencyjne
– Restytucyjne (usunięcie skutków)
– Kompensacyjne
8