Polityka 11-12 kor 2.indd

SZANOWNI PAŃSTWO!
„Polityka Społeczna” „od zawsze” – bo tak tradycję pisma ukształtował prof. Antoni Rajkiewicz – reagowała na nowe
zjawiska społeczne. Ba – niekiedy staraliśmy się je antycypować, przestrzegając lub wskazując na pojawienie się tendencji, które warto podtrzymywać i chronić. Ponieważ o migracjach, zwłaszcza o masowych migracjach zarobkowych,
myśli się zazwyczaj i – to warto podkreślić – nader nietrafnie jak o zjawisku nowym, poświęcenie kolejnego numeru tej
właśnie problematyce mamy za wielce uzasadnione. Zdając sobie sprawę z tego, że zjawisko masowych migracji stwarza
współcześnie szereg problemów, z którymi badacze wcześniejszych ruchów migracyjnych się nie stykali – lub których nie
dostrzegali – należy jednak oddać im sprawiedliwość i przypomnieć o tym, że jest to zjawisko znane na ziemiach polskich
przynajmniej od końca XIX w. i systematycznie badane. Było, na przykład, jednym z obszarów badań podejmowanych w
pracach Instytutu Gospodarstwa Społecznego w czasach, gdy kierował nim Ludwik Krzywicki, zaś migracjom polskich
chłopów do Ameryki poświęcone zostały fundamentalne prace Floriana Znanieckiego. Cokolwiek zatem interesującego i nowego możemy powiedzieć o współczesnych migracjach zarobkowych Polaków, to warto wiedzę o ich dynamice
i społecznych konsekwencjach zestawiać z wiedzą wcześniejszą i w tej drugiej szukać materiału dla porównań i nowych
hipotez. Tyle przypomnienia. Życzymy PT Czytelnikom nie tylko mało turbulentnych Świąt, ale i pożytecznej lektury.
Redakcja
OD REDAKTORÓW NUMERU
Już po raz piąty Czytelnicy „Polityki Społecznej” otrzymują numer monotematyczny poświęcony współczesnym migracjom transgranicznym. Po
raz pierwszy omawialiśmy je kompleksowo w numerze 3 w 1995 r. w związku z konferencją warszawską Międzynarodowej Organizacji Pracy, w następnym roku w numerze 11–12 zwróciliśmy szczególną uwagę na aspekty prawne procesów migracyjnych oraz na wyjazdy zarobkowe do Niemiec.
Numer 5–6 w 2000 r. to przede wszystkim relacje z wielostronnych badań migracyjnych prowadzonych w Instytucie Pracy i Spraw Socjalnych, a numer
3 z 2004 r. ukazał złożoności procesów migracyjnych w przededniu wstąpienia Polski do Unii Europejskiej.
Obecna edycja naszego pisma koncentruje się na zagadnieniach prawnych, ze szczególnym uwzględnieniem aspektów dotyczących zabezpieczenia społecznego. W tej dziedzinie przepisy Unii Europejskiej są szczególnie istotne dla statusu zatrudnienia obcokrajowców. W tekście traktującym
o prawie pracowników migrujących do równego traktowania autor analizuje zakres zobowiązań, wynikających z art. 19 Europejskiej Karty Społecznej
oraz ustala stopień ich realizacji przez państwa-strony Karty. W szczególności podejmuje kwestię równego traktowania pracowników migrujących
w prawie pracy, ubezpieczeniach społecznych, przepisach podatkowych i innych, wpływających na realizację tej zasady.
Sytuacja obywateli polskich na rynku pracy w Zjednoczonym Królestwie Wielkiej Brytanii i Irlandii jest przedmiotem kolejnego artykułu. Autor
z jednej strony przedstawia regulacje prawa krajowego decydujące o zasadach podjęcia i wykonywania pracy oraz regulacje wspólnotowe z tego
zakresu, a z drugiej ustala faktyczną pozycję pracowników polskich na tym rynku pracy. Przedstawia wpływ zatrudnienia na korzystanie z systemu zabezpieczenia społecznego w W. Brytanii i Irlandii. W konkluzjach wskazuje na potrzebę działań, które należy podjąć dla poprawy faktycznego położenia
migrantów zarobkowych w tych krajach. Autor rozprawia się z różnymi nurtami i niepełnymi informacjami dotyczącymi zakresu migracji Polaków do
W. Brytanii i Irlandii oraz skutkami dla brytyjskiego systemu zabezpieczenia społecznego.
Zakres prawa do swobodnego przepływu osób i jego wpływ na uprawnienia w dziedzinie zabezpieczenia społecznego jest podejmowany w następnym opracowaniu. Autorka analizuje przepisy wspólnotowe ustalające ten zakres, z uwzględnieniem konsekwencji ich stosowania do pracowników i innych grup zawodowych, a także sytuacji prawnej członków rodziny. Przedstawia problemy, jakie powstały ze stosowania dyrektywy nr 2004/38 w zakresie zasad pobytu obywateli UE w innym państwie członkowskim w związku ze stosowaniem przepisów o koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Postuluje konieczność koordynacji prac nad regulacjami, które decydują o faktycznym wymiarze prawa do swobodnego przepływu obywateli UE.
Społeczny wymiar emigracji w krajach wysyłających nie był dotychczas przedmiotem wnikliwej analizy. Dlatego cenne jest, że w kolejnym artykule autorka podejmuje to wieloaspektowe zagadnienie. Zwraca uwagę na korzyści emigracji (np. transfery pieniężne, poprawa kapitału ludzkiego), jak
i na jej niekorzyści (wpływ na sytuację demograficzną i na rynek pracy, na życie rodzinne – eurosieroctwo i inne).
Emigracja zarobkowa Polaków po akcesji do UE jest przedmiotem analizy autora następnego artykułu. Podejmuje on w nim zasady dostępu do
unijnych rynków pracy i faktyczne korzystanie z tego prawa. Ustala, czy i w jakim zakresie ograniczenia ustalone w Traktacie Akcesyjnym wpłynęły na
korzystanie z prawa do przemieszczania się. Podejmuje się także odpowiedzi na pytanie, czy i w jakim zakresie mogą nastąpić powroty migrantów.
Z ekonomicznego punktu widzenia możliwe jest ustalenie wpływu migracji na polski system zabezpieczenia społecznego oraz określenie, jak
zmiana podaży pracy może wpłynąć na finansowanie systemu. Autorka analizuje wpływ zmian siły roboczej na systemy: emerytalny, rentowy, ochrony
zdrowia i pomocy społecznej. W podsumowaniu stwierdza, że potencjalne skutki dla polskiego systemu zabezpieczenia społecznego emigracji mogą
być pozytywne i negatywne.
Korzystanie z prawa do swobodnego przemieszczania się wymaga zapewnienia ochrony w systemach zabezpieczenia społecznego. Ochrona ta
jest ustalana przez wspólnotowe zasady koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Ich celem jest zapewnienie, aby osoba, która korzysta
z prawa do przemieszczania się, nie była w gorszej sytuacji niż ta, która całe życie spędza w jednym kraju. Zakres uprawnień dotyczących świadczeń
zdrowotnych został przedstawiony w kolejnym tekście. Autorka omawia także aktualne problemy prawne i ekonomiczne, jakie wynikają z faktycznego
korzystania ze świadczeń zdrowotnych w czasie przebywania obywateli polskich w innych państwach UE.
W dalszym artykule zostały zaprezentowane zasady koordynacji świadczeń emerytalnych i rentowych. Omówiono problemy prawne, powstające
w związku z implementacją wspólnotowych zasad koordynacji w Polsce. Przedstawiono dane statystyczne, które mówią o rozmiarze osób objętych
koordynacją systemów emerytalnych i rentowych.
W pierwszych latach członkostwa Polski w strukturach unijnych największe zastosowanie mają przepisy dotyczące koordynacji świadczeń
rodzinnych. Autor omawia istotne problemy prawne dotyczące stosowania tych zasad. Z zamieszczonych danych statystycznych wynika, że wzrasta
liczba świadczeń rodzinnych transferowanych do Polski.
Regulacje wspólnotowe podejmują także zasady zatrudniania w Unii Europejskiej pracowników z krajów trzecich. W ostatnim artykule problemowym autorka przybliża obowiązujące przepisy w tym zakresie oraz politykę migracyjną Wspólnoty wobec tych obywateli.
W sumie Czytelnik otrzymuje interesujący przegląd złożonych problemów, obejmujących prawie dwuipółmilionową populację naszych rodaków
przebywających obecnie za granicą, a którzy w więzach pokrewieństwa czy powinowactwa pozostają z prawie co trzecim rodzinnym gospodarstwem
domowym w kraju. To wskazuje na społeczną skalę i wagę zjawiska migracji transgranicznych w Polsce. Zachęcamy do uważnej lektury zamieszczonych tekstów. Prosimy o uwagi i propozycje.
GERTRUDA UŚCIŃSKA
ANTONI RAJKIEWICZ
Polityka Społeczna nr 11-12/2008
1