czynniki związane z jakością ycia pacjentów ze schizofrenią

Nowiny Lekarskie 2006, 75, 6, 564–567
ALEKSANDRA KLAMKA, KAROL MAZUROWSKI, MARIUSZ GEZELA, ALEKSANDRA SUWALSKA1
CZYNNIKI ZWIĄZANE Z JAKOŚCIĄ ŻYCIA PACJENTÓW ZE SCHIZOFRENIĄ –
BADANIE PRZY ZASTOSOWANIU SKALI SQLS
FACTORS LINKED TO QUALITY OF LIFE IN PATIENTS WITH SCHIZOPHRENIA.
STUDIES USING SQLS SCALE
1
Katedra Psychiatrii Akademii Medycznej im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik Katedry Psychiatrii: prof. dr hab. med. Andrzej Rajewski
Streszczenie
Wstęp. Schizofrenia jest chorobą psychiczną, której przyczyny nie są w pełni wyjaśnione, przebiega w sposób przewlekły, wyróżniamy w niej
objawy pozytywne, negatywne i ogólne. Jakość Życia jest definiowana wg WHO jako indywidualny odbiór własnego miejsca w życiu w kontekście kulturowym oraz w relacji do własnych oczekiwań, celów i standardów.
Cel. Celem naszego badania było zbadanie jakości życia u osób chorych na schizofrenię oraz ocena przydatności Skali Jakości Życia w Schizofrenii (Schizophrenia Quality of Life Scale – SQLS).
Metody. Badaniami objęliśmy grupę 51 pacjentów (31 mężczyzn i 20 kobiet) z rozpoznaniem schizofrenii (ICD-10). Do oceny jakości życia
użyliśmy skal: SQLS i WHO QOL Bref. Nasilenie objawów schizofrenii zbadaliśmy stosując skalę PANSS. Zastosowaliśmy także Skalę Wglądu w Chorobę (Insight into Illness Scale).
Wyniki. Nasze badania wskazują na obecność związku pomiędzy jakością życia a płcią, wiekiem pacjentów, nasileniem objawów chorobowych, typem oddziału na którym przebywał pacjent oraz generacją neuroleptyku, którym był leczony. Nie znaleźliśmy związku pomiędzy
jakością życia a długością choroby i wglądem w chorobę.
Wnioski. Wyniki nasze wskazują, że SQLS jest miarodajnym i rzetelnym kwestionariuszem jakości życia dla osób ze schizofrenią. Skala SQLS
jest również dobrą metodą oceniającą nasilenie objawów ubocznych stosowania neuroleptyków.
SŁOWA KLUCZOWE: schizofrenia, jakość życia.
Summary
Introduction. Schizophrenia is a chronic mental disorder and runs with positive, negative and general psychopathological symptoms.
Quality of life- WHO defines Quality of Life as an individual's perception of their position in life in the context of the culture and value systems
in which the patients live and in relation to their goals, expectations, standards and concerns.
Aim of study. The purpose of our study was to evaluate the quality of life in patients with schizophrenia and to assess the usefulness of Schizophrenia Quality of Life Scale – SQLS.
Methods. Fifty-one patients (31 male, 20 female) diagnosed with schizophrenia (ICD-10) hospitalized in Regional Psychiatric Hospital in
Ciborz were included in the study. To evaluate quality of life Schizophrenia Quality of Life Scale (SQLS) and WHO Quality of Life Bref scale
were used. Severity of symptoms of schizophrenia was assessed using Positive and Negative Syndrome Scale (PANSS). We also used Insight
into Illness Scale.
Results. Quality of life was associated with age and gender of patients, the intensity of symptoms of the illness, type of the ward the patients
were hospitalized in and generation of neuroleptics the patients were treated with. We did not find any relations between quality of life and duration of disease and insight into illness.
Conclusions. The findings of our study suggest that SQLS is valuable and feasible self-report questionnaire for patients with schizophrenia. The
scale may be used as one of the measures of outcome of schizophrenia treatment and a tool evaluating the influence of side effects of medicines
in patients with schizophrenia.
KEY WORDS: schizofrenia, quality of life.
Wstęp
Schizofrenia jest zaburzeniem psychicznym lub grupą zaburzeń o bogatym obrazie klinicznym. Objawy tej
choroby zostały podzielone na dwie zasadnicze grupy:
1. Pozytywne, inaczej wytwórcze, do których zaliczamy urojenia, będące zaburzeniami treści myślenia
oraz omamy, które są zaburzeniami postrzegania.
2. Negatywne, inaczej ubytkowe, do których zaliczamy stępienie afektu, apatię, anhedonię oraz zubożenie
myślenia i treści wypowiedzi.
Mnogość objawów klinicznych oraz ich obraz stanowią czynniki wpływające w istotny sposób na funk-
cjonowanie pacjenta. Wiąże się to z obniżeniem jakości
życia chorych na schizofrenię osób. Awad i Hogan [1]
opisali model koncepcyjny, który zakłada, że głównymi
determinantami jakości życia w schizofrenii są: nasilenie
objawów choroby, poziom funkcjonowania psychospołecznego oraz obecność niepożądanych objawów wywoływanych przyjmowaniem leków. Wyniki badań Browne
i wsp. [2] potwierdzają ogólną trafność tego modelu,
wskazują także, że na jakość życia u chorych na schizofrenię leczonych ambulatoryjnie z ustabilizowanym stanem klinicznym wpływa głównie nasilenie objawów
negatywnych, czas trwania choroby oraz obecność późnych dyskinez.
Czynniki związane z jakością życia pacjentów ze schizofrenią – badanie przy zastosowaniu skali SQLS
Dotychczas powstało wiele definicji jakości życia, co
wynika z pewnych trudności w zdefiniowaniu tego
pojęcia. Według Światowej Organizacji Zdrowia jakość
życia to „postrzeganie przez jednostkę swojej pozycji w
życiu w kontekście uwarunkowań kulturowych i systemu
wartości, w którym żyje oraz w relacji do własnych
celów, oczekiwań, standardów i zainteresowań”. Jakość
życia uwarunkowana stanem zdrowia odnosi się do
zdrowia jednostki, obejmuje subiektywną ocenę ogólnego samopoczucia, szeroko rozumiane funkcjonowanie
będące efektem choroby i konsekwencji jej leczenia.
W prosty i przystępny sposób określa ją Jarema, którego definicja głosi, iż „jakość życia to subiektywnie
odbierane poczucie satysfakcji z sytuacji życiowej w
kontekście własnych potrzeb i możliwości” [3]. Pojęcie
jakości życia w medycynie, to samoocena poziomu zadowolenia z siebie i życia, nasilenie i uwarunkowania
cierpienia oraz trudności przystosowawcze. Dla lekarzy
ta ocena ma być wyznacznikiem prowadzenia takiego
życia przez osobę chorą, które będzie satysfakcjonujące,
mimo choroby i terapii. Większość autorów podkreśla,
że to subiektywna ocena jakości życia jest wykładnikiem
faktycznego stanu zdrowia osób poddanych różnym
rodzajom leczenia [4, 5]
W naszej pracy skupiliśmy się na ogólnej ocenie jakości życia chorych na schizofrenię z uwzględnieniem
jej zależności od czynników, które zostały wyszczególnione w dalszych rozdziałach tej pracy z zastosowaniem
nowatorskiej skali SQLS.
Cel badań
Celem pracy było zbadanie zależności między jakością życia a takimi czynnikami jak płeć, wiek pacjentów,
rodzaj oddziału na jakim przebywali oraz generacją
neuroleptyków, którymi byli leczeni. Drugim celem było
wprowadzenie nowego kwestionariusza do oceny jakości
życia osób chorujących na schizofrenię (Schizophrenia
Quality of Life Scale), ocena tego narzędzia diagnostycznego oraz porównanie wyników badania jakości
życia przy użyciu skali SQLS oraz WHO QOL Bref.
Materiały i metodyka
Badaniami objęliśmy 51 pacjentów z rozpoznaniem
schizofrenii, zdiagnozowanych według kryteriów ICD10, hospitalizowanych w Szpitalu Psychiatrycznym w
Ciborzu. W badanej grupie było 20 kobiet i 31 mężczyzn, przebywali oni na oddziale przyjęciowym lub na
oddziale o statusie Zakładu Opiekuńczo-Leczniczego.
Wszyscy pacjenci wyrazili zgodę na udział w badaniach.
Jako metodę badawczą zastosowaliśmy:
1. Skalę PANSS (Positive and Negative Syndrome
Scale) do oceny nasilenia objawów schizofrenii [6].
2. Skalę wglądu w chorobę (Insight into Illness Scale)
opracowaną w Klinice Psychiatrii AM w Lublinie [7].
3. Ogólną skalę jakości życia WHO QOL Bref [8, 9].
4. Specyficzną skalę SQLS [10, 11].
SQLS (The Schizophrenia Quality of Life Scale) jest
narzędziem przeznaczonym do subiektywnej oceny ja-
565
kości życia osób chorych na schizofrenię. Została przetłumaczona na język polski za zgodą autorów. Skala ta
składa się z 30 zamkniętych pytań, które pogrupowane
są w 3 podskale:
P1 – funkcjonowanie psychospołeczne (15 pytań) –
ocenia stan emocjonalny chorego, poczucie beznadziejności, depresję, lęk o przyszłość oraz problemy z adaptacją do środowiska.
P2 – motywacja i energia (7 pytań) – pozwala ocenić
zaangażowanie chorego w ogólną aktywność życiową i
wolę wykonywania złożonych czynności.
P3 – objawy i działania uboczne (8 pytań) – określa
obecność i nasilenie takich objawów ubocznych działania leków jak bezsenność, zawroty głowy, drżenie mięśni, czy suchość w ustach.
Wyniki
Rezultaty naszych badań wskazują, że jakość życia
jest oceniana przez pacjentów w sposób zróżnicowany
i zależy od wielu czynników.
Różnica między jakością życia u kobiet i mężczyzn
120
100
80
60
40
20
0
Kobiety
P1
Mężczyźni
P2
P3
Suma
Ryc. 1. Porównanie jakości życia w grupie kobiet i mężczyzn
chorych na schizofrenię.
Zgodnie z tym, co przedstawia ryc. 1. jakość życia
jest oceniana lepiej przez kobiety w podskali badającej
energię i motywację, co rzutuje na lepszy ogólny wynik
oceny jakości życia w tej grupie pacjentów.
W celu oceny zależności między jakością życia a wiekiem podzieliliśmy pacjentów na grupę starszych i młodszych, jako granicę przyjęliśmy wiek 40 lat.
Jak prezentuje to ryc. 2., pacjenci młodsi oceniali swoją
jakość życia gorzej w pytaniach należących do podskali P1
dotyczącej funkcjonowania psychospołecznego.
Chorzy przebywający na oddziale przyjęciowym częściej skarżyli się na uczucia beznadziei, złości i przygnębienia co podlega ocenie w podskali P1. Przedstawione
jest to na ryc. 3.
Karol Mazurowski i inni
566
do oszacowania uciążliwości stosowania leków psychotropowych. Demonstruje to ryc. 4.
Różnica pomiędzy jakością życia u młodszych i
starszych pacjentów
Różnica w jakości życia u pacjentów leczonych I i II generacją neuroleptyków
120
150
100
100
80
50
60
0
I generacja
40
II generacja
neuroleptyki
20
P1
0
< 40 r.ż.
P1
P3
P3
Suma
Ryc. 4. Porównanie jakości życia pacjentów leczonych neuroleptykami konwencjonalnymi (I generacji) i atypowymi (II
generacji).
> 40 r.ż.
P2
P2
Suma
Ryc. 2. Porównanie jakości życia młodszych chorych (poniżej
40. r.ż.) i starszych chorych na schizofrenię.
Różnica pomiędzy jakością życia u pacjentów z
oddziału przewlekłego i przyjęciowego
120
Poza tym stwierdziliśmy statystycznie istotną korelację pomiędzy jakością życia a natężeniem objawów psychopatologicznych mierzonych skalą PANSS (tabela 1.).
Statystycznie istotna zależność występuje pomiędzy
podskalą P1, a podskalą PANSS mierzącą nasilenie objawów pozytywnych (PANSS-P) oraz podskalą P2, a podskalą PANSS oceniającą objawy negatywne (PANSS-N).
Stwierdziliśmy również korelację pomiędzy Skalą
Jakości Życia w Schizofrenii a Skalą WHO QOL BREF.
100
Omówienie wyników
80
Głównym celem naszej pracy było badanie związków pomiędzy jakością życia a takimi czynnikami jak
płeć, wiek pacjentów, rodzaj oddziału na jakim przebywali oraz generacją neuroleptyków którymi byli leczeni,
a także ocena skuteczności skali SQLS.
Jednym z najbardziej istotnych wyników naszej pracy jest korelacja pomiędzy natężeniem objawów psychopatologicznych, a jakością życia. Zależność ta pozwala nam stwierdzić, iż skala SQLS jest rzetelnym i miarodajnym kwestionariuszem samooceny jakości życia.
Podskala P1 oceniająca funkcjonowanie psychospołeczne, koreluje z PANSS-P, częścią badającą obecność
objawów wytwórczych, czyli omamów i urojeń. Wydaje
się być logicznym, iż pacjent wykazujący obecność tych
objawów ma znacznie zaburzone relacje z otoczeniem.
Poza tym podskala P2 określająca energię i motywację
koreluje z PANSS-N badającym obecność i natężenie
objawów negatywnych schizofrenii, takich jak wycofanie
się z życia, anhedonię oraz właśnie procesy motywacyjne
i wytrwałość w wykonywaniu złożonych czynności. Jest to
60
40
20
0
Oddz. Przyjęciowy
ZOL
Typ oddziału
P1
P2
P3
Suma
Ryc. 3. Porównanie jakości życia pacjentów hospitalizowanych
w oddziale przyjęciowym i opiekuńczo-leczniczym (przewlekłym).
Pacjenci leczeni neuroleptykami II generacji oceniali
swoją jakość życia lepiej niż chorzy leczeni konwencjonalnymi lekami przeciwpsychotycznymi w pytaniach
należących do podskali P3, która przeznaczona jest właśnie
Tab. 1. Korelacje pomiędzy Skalą Jakości życia w Schizofrenii a wynikami skali PANSS i Skali Jakości Życia WHO Bref
SQLS
P1
P2
P3
Total
PANSS-P
0,39
NS
NS
NS
PANSS-N
NS
0,35
NS
NS
PANSS Total
0,53
NS
NS
NS
WHO QOL
-0,55
-0,52
-0,52
-0,70
Czynniki związane z jakością życia pacjentów ze schizofrenią – badanie przy zastosowaniu skali SQLS
kolejny aspekt, który potwierdza skuteczność skali SQLS.
Trzecim takim aspektem jest znacząca korelacja pomiędzy
SQLS a WHO QOL Bref. Druga z wymienionych skal jest
uznanym od wielu lat kwestionariuszem oceny jakości
życia, którego przydatność została potwierdzona i jest niepodważalna.
Kolejnym interesującym, a jednocześnie potwierdzającym skuteczność skali SQLS wynikiem, jest zależność
pomiędzy podskalą P3, mierzącą nasilenie objawów
ubocznych, a generacją neuroleptyków. Pacjenci leczeni
drugą generacją neuroleptyków oceniają swoją jakość
życia lepiej, co wynika z faktu, iż leki te wywołują
znacznie mniej objawów ubocznych.
Poza tym niższa jakość życia u młodszych pacjentów
oraz u chorych przebywających na oddziałach przyjęciowych może wynikać z obecności znacznego nasilenia
objawów pozytywnych schizofrenii, które najsilniej manifestują się u młodych chorych oraz podczas zaostrzeń
choroby, co obliguje do pobytu na oddziale przyjęciowym. Lepsza ocena jakości życia w grupie kobiet wymaga dalszych badań.
Wnioski
Wyniki naszej pracy wskazują, że skala SQLS jest
wartościowym i rzetelnym kwestionariuszem oceny
jakości życia u chorych na schizofrenię. Służyć może
zarówno do oceny skuteczności leczenia, czego pochodną jest poprawa samopoczucia pacjenta, lecz również do
określenia wpływu obecności objawów ubocznych na
ogólny stan pacjenta.
567
Piśmiennictwo
1. Awad A.G., Hogan T.P.: Subjective response to neuroleptics
and quality of life: Implications for treatment outcome. Acta
Psychiatr. Scand., 1994, 380, 27–32.
2. Browne S., Roe M., Lane A. et al.: Quality of life in
schizophrenia: Relationship to sociodemographic factors,
symptomatology and tardive dyskinesia. Acta Psychiatr.
Scand., 1996, 94, 118–24.
3. Jarema M., Konieczyńska Z., Główczak M. i wsp.: Próba
analizy subiektywnej jakości życia pacjentów z rozpoznaniem schizofrenii lub depresji. Psychiatr. Pol., 1995, 5, 641–
655.
4. McGee H.M., O`Boyle C.A., Hickey A. et al.: Assessing the
quality of life of the individual; the SEIQoL with a healthy
gastroenterology unit population. Psychol. Med., 1991, 21,
749–759.
5. Devinsky O., Cramer J.A.: Introduction: quality of life in
epilepsy. Epilepsia, 1994, 349 supl. 4, 1–3.
6. Kay S.R., Fiszbein A., Opler A.: The Positive and Negative
Syndrome Scale (PANSS) for schizophrenia. Schizophr.
Bull., 1987, 13, 262–276.
7. Grzywa A., Dębowska G., Łoza B.: Ocena rzetelności
i trafności Skali Wglądu w Chorobę. Psychiatr. Pol., 2000,
34, 919–930.
8. The WHOQOL Group. Development of the World Health
Organization WHOQOL – Bref Quality of life Assessment.
Psych. Med., 1998, 28, 551–558.
9. Jaracz K., Wołowicka L., Kalfoss M.: Analiza walidacyjna
polskiej wersji WHOQOL-100. W: Jakość życia w naukach
medycznych, Wołowicka L. (red.). Poznań, 2001, 291–302.
10. Wilkinson G., Hesdon B., Wild D. et al.: Self-report quality
of life measure for people with schizophrenia: the SQLS. Br.
J. Psychiatry, 2000; 177, 42–46.
11. Wilkinson G., Wild D., Jenkinson C. et al.: The Schizophrenia Quality of Life Scale (SQLS). User Manual for
the SQLS. Oxford Outcomes 1999, pp. 5–32.