integracja baz danych o polskich mokrad£ach i torfowiskach w
Transkrypt
integracja baz danych o polskich mokrad£ach i torfowiskach w
POLSKIE TOWARZYSTWO INFORMACJI PRZESTRZENNEJ Integracja baz danych o polskich mokrad³ach i torfowiskach w systemie GIS Mokrad³a ROCZNIKI GEOMATYKI 2008 m TOM VI m Z ESZYT 6 67 INTEGRACJA BAZ DANYCH O POLSKICH MOKRAD£ACH I TORFOWISKACH W SYSTEMIE GIS MOKRAD£A INTEGRATION OF POLISH WETLANDS AND PEATLANDS DATABASES AND THEIR CONVERSION INTO GIS MOKRAD£A SYSTEM Zuzanna Owiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski Instytut Melioracji i U¿ytków Zielonych w Falentach S³owa kluczowe: mokrad³a, GIS, integracja baz danych Keywords: wetlands, GIS, integration of databases Wprowadzanie Obszary mokrade³ i u¿ytków zielonych Polski o ³¹cznej powierzchni ok. 4,4 mln ha, ze wzglêdu na swe walory przyrodnicze, znaczenie w rolnictwie i w innych dziedzinach gospodarki od lat s¹ przedmiotem zainteresowania krajowych instytucji zajmuj¹cych siê rolnictwem, ochron¹ przyrody, planowaniem przestrzennym, a nawet energetyk¹. Wyrazem tego zainteresowania by³a podjêta w po³owie lat 50. XX w. ogólnopolska akcja inwentaryzacji i kartowania torfowisk, w wyniku której zgromadzono i zarchiwizowano wed³ug jednolitej metodyki dokumentacje, zawieraj¹ce szczegó³owe informacje o z³o¿ach torfu, warunkach glebowych, zbiorowiskach rolinnych, uwarunkowaniach morfologicznych i geologicznych poszczególnych obiektów. Od pewnego czasu mokrad³a, jako zasoby przyrodnicze istotne w skali ca³ego kontynentu europejskiego s¹ przedmiotem troski ze strony krajów Wspólnoty Europejskiej, szczególnie w kontekcie zachowania zwi¹zanej z nimi bioró¿norodnoci. To zainteresowanie by³o bezporedni¹ przyczyn¹ finansowania w latach 19911995 przez holenderskie Ministerstwo Rolnictwa, rodowiska i Rybo³ówstwa projektu pt.: Charakterystyka i waloryzacja mokrade³ i u¿ytków zielonych Polski w aspekcie ochrony rodowiska. Wynikiem projektu s¹ regionalne opracowania monograficzne, dotycz¹ce mokrade³ i u¿ytków zielonych oraz analogowa Mapa Mokrade³ i U¿ytków Zielonych Polski w skali 1:100 000 (Characterization..., 1996). W ramach projektu powsta³a równie¿ cyfrowa wersja Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych Polski w skali 1:300 000 (Ostrowski, 1995) wykonana przy wykorzystaniu autorskiego oprogramowania. Mimo, ¿e ukazuje ona zró¿nicowanie przestrzenne mokrade³ i daje mo¿liwoæ wygenerowania zestawieñ tabelarycznych w ujêciu wojewódzkim i regionalnym, ma ograniczon¹ funkcjonalnoæ ze wzglêdu na zastosowany, rastrowy format danych. 68 Zuzanna Owiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski Ostatnie dziesiêciolecie przynios³o dwa nowe elementy w zaistnia³ej sytuacji. Po pierwsze, rozwój technik GIS da³ du¿e mo¿liwoci w zakresie wektoryzacji pierwotnych materia³ów analogowych, ³¹czenia w jeden spójny system materia³ów kartograficznych, baz danych oraz innych materia³ów ród³owych (opracowania tekstowe, materia³y audiowizualne, zdjêcia lotnicze, obrazy satelitarne, itp.), a tak¿e uzupe³niania i aktualizacji treci materia³ów archiwalnych. Po drugie, ogromny wzrost zainteresowania ochron¹ mokrade³ spowodowa³ siln¹ presjê na udostêpnianie istniej¹cych danych oraz mo¿liwoæ uzupe³niania treci merytorycznych map poprzez wykorzystanie danych gromadzonych przez ró¿nego rodzaju instytucje administracyjne i naukowe, czy organizacje pozarz¹dowe. W 2004 roku, bior¹c pod uwagê rosn¹ce zapotrzebowanie na informacje o ekosystemach mokrad³owych, a tak¿e uwarunkowania wynikaj¹ce z wdra¿ania w Polsce Dyrektywy Siedliskowej i Dyrektywy Ptasiej i zwi¹zanej z nimi sieci obszarów chronionych NATURA 2000, zawarta zosta³a umowa trójstronna miêdzy Ministerstwem rodowiska, Narodowym Funduszem Ochrony rodowiska i Gospodarki Wodnej oraz Instytutem Melioracji i U¿ytków Zielonych na wykonanie Systemu Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski (Raport..., 2006; Piórkowski i in., 2007). Utworzenie systemu pozwoli³o na uporz¹dkowanie, ujednolicenie i usystematyzowanie danych oraz zapewni³o szybki dostêp do informacji, z wykorzystaniem mo¿liwoci, jakie daj¹ narzêdzia GIS. Dane zosta³y opracowane w popularnym w Polsce formacie danych GIS (shapefile) i w uk³adzie 1992, co zapewnia ich integracjê z danymi zawartymi w innych bazach danych przestrzennych. System umo¿liwia m.in. generowanie map tematycznych i zestawów danych statystycznych, wykonywanie analiz przestrzennych, aktualizacjê informacji o mokrad³ach, dziêki czemu jest narzêdziem wspomagaj¹cym opracowywanie strategii ochrony przyrody w skalach regionalnych i lokalnych. Jedn¹ z istotnych cech systemu GIS Mokrad³a jest mo¿liwoæ rozbudowy bazy danych przez w³¹czanie informacji tematycznych zwi¹zanych z charakterystyk¹ mokrade³ i ich g³ównego komponentu, jakim s¹ torfowiska i z³o¿a torfowe. Ta wa¿na funkcja systemu GIS Mokrad³a stworzy³a szansê na jego rozszerzenie poprzez uzupe³nienie zasobu informacji danymi zawartymi w geologicznych dokumentacjach z³ó¿ torfowych, przekszta³conymi do postaci numerycznej w Komputerowej Bazie Danych o Torfowiskach Polski (Baza TORF) (Piórkowski i in., 2006). Pozwoli³o to na uzupe³nienie danych kartograficznych opisowymi danymi tematycznymi dotycz¹cymi g³ównie stratygraficznych charakterystyk torfowisk oraz parametryzacji z³ó¿ torfu. Celem niniejszej publikacji jest prezentacja dowiadczeñ zwi¹zanych z integracj¹ bazy danych o mokrad³ach z baz¹ TORF oraz wskazanie rozszerzonego zakresu u¿ytkowania nowo powsta³ego zbioru danych ujêtego w jednolity system przetwarzania. Charakterystyka bazy danych o mokrad³ach Baza danych o mokrad³ach zawiera dane przestrzenne i opisowe ilustruj¹ce warunki siedliskowe i szatê rolinn¹ obiektów mokrad³owych z po³owy lat 90. XX wieku. Zosta³y one zebrane w ramach projektu polsko-holenderskiego, którego celem by³o m.in. wykonanie Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych w skali 1:100 000. Materia³ ten powsta³ w formie analogowej na arkuszach mapy topograficznej. Na mapach wyrysowano kontury obiektów mokrad³owych o powierzchni ponad 10 ha, a obiekty mniejsze zaznaczono sygnatur¹ punktow¹. Podstawê opracowania stanowi³a synteza dostêpnych publikowanych i niepublikowa- Integracja baz danych o polskich mokrad³ach i torfowiskach w systemie GIS Mokrad³a 69 nych materia³ów oraz uzupe³niaj¹ce badania w obszarach najs³abiej rozpoznanych. Mapy opracowywane by³y przez 9 regionalnych grup eksperckich, a koordynatorem prac by³ prof. dr hab. Henryk Okruszko. Zgodnie z koncepcj¹ systemu GIS Mokrad³a, wynikaj¹c¹ ze sposobu prezentacji danych na materia³ach ród³owych (analogowe mapy tematyczne), opracowane zosta³y dwie warstwy podstawowe: m obiektów punktowych, zawieraj¹ce dane przestrzenne i opisowe odnosz¹ce siê do torfowisk i gytiowisk o powierzchni poni¿ej 10 ha (Torf_gytia_do 10ha), m obiektów poligonowych zawieraj¹c¹ dane przestrzenne i opisowe odnosz¹ce siê do mokrade³ o powierzchni powy¿ej 10 ha (Mokradla_ponad_10ha). Zgodnie z informacjami umieszczonymi na mapach ród³owych, poza lokalizacj¹ obiektów do bazy danych wprowadzono dane opisowe o typie siedliska i g³ównej grupie zbiorowisk rolinnych. Dodatkowo dla obiektów punktowych dodano atrybuty pozwalaj¹ce na identyfikacjê obiektów punktowych o tej samej lokalizacji co obiekty poligonowe (ze wzglêdów technicznych za³o¿ono, ¿e obiekty punktowe mog¹ wystêpowaæ na poligonach w przypadku, gdy s¹ to siedliska nietorfowe). Informacja ta jest potrzebna dla zastosowania odpowiedniego algorytmu przy obliczaniu ca³kowitej powierzchni obiektów. Zestaw atrybutów opisuj¹cych poszczególne obiekty w warstwie punktowej przestawiono w tabeli 1. W bazie opisowej dla warstwy poligonowej nie ma nastêpuj¹cych atrybutów: Mokradlo, Mok_typ, Mok_ros, dodatkowo jest natomiast atrybut nr_t numer torfowiska, które jest jednostk¹ nadrzêdn¹ wzglêdem z³o¿a. Warstwa obiektów punktowych zawiera informacje o lokalizacji ok. 35 tys. z³ó¿ torfu i gytii. Natomiast warstwa obiektów poligonowych zawiera ok. 65 tys. wydzieleñ, o ³¹cznej Tabela 1. Zestaw podstawowych atrybutów dla warstwy (Torf_gytia_do 10ha) Atrybut Typ danych Opis Nr_z tekstowe numer z³o¿a zgodny z numeracj¹ z bazy TORF Typ liczbowe kod typu siedliska z Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych Polski* Typ_nazwa tekstowe nazwa typu siedliska Ros liczbowe kod g³ównych grup zbiorowisk rolinnych z Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych Polski Ros_nazwa liczbowe nazwa g³ównych grup zbiorowisk rolinnych Pow_ha liczbowe powierzchnia jednostki w ha z bazy TORF Uwagi_topo tekstowe informacje czy s¹ uwagi wprowadzone przez operatorów wskazuj¹ce na koniecznoæ weryfikacji obiektów (tak lub nie) Baza_torf tekstowe informacje czy opis obiektu jest w bazie TORF (jest lub brak) Mokradlo liczbowe informacja czy obiekt wystêpuje w granicach poligonu 1 (tak), 2 (nie) Mok_typ liczbowe kod typu siedliska dla obiektów wystêpuj¹cych w granicach poligonów Mok_ros liczbowe kod g³ównej grupy zbiorowisk rolinnych dla obiektów wystêpuj¹cych w granicach poligonów Id_p liczbowe numer identyfikacyjny obiektu zgodny z numerem w Przegl¹darce GIS Mokrad³a Polski *Dodatkowo umieszczono informacjê o wystêpowaniu gytiowisk na podstawie bazy TORF, gdy¿ na mapach ród³owych obiekty te klasyfikowane by³y jako torfowiska niskie. 70 Zuzanna Owiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski powierzchni ok. 4,3 mln ha. W warstwach zamieszczono wszystkie obiekty wystêpuj¹ce na Mapie Mokrade³ i U¿ytków Zielonych oraz inne obiekty, których lokalizacjê uda³o siê zidentyfikowaæ na mapach uzupe³niaj¹cych. £¹cznie GIS Mokrad³a zawiera dane o obiektach, których powierzchnia wynosi 4,4 mln ha. W przypadku obiektów poligonowych powierzchnia pochodzi z digitalizacji, natomiast w przypadku obiektów punktowych z bazy TORF. Lokalizacja obiektów zarówno powierzchniowych, jak i punktowych, zosta³a zweryfikowana przy wykorzystaniu m.in. mapy topograficznej w skali 1:100 000 w uk³adzie 1942, mapy lokalizacji torfowisk 1:100 000 i Mapy Podzia³u Hydrograficznego Polski (MPHP). Przy wykorzystaniu czêci danych poligonowych zawartych na MPHP opracowanej w skali 1:50 000, uszczegó³owione zosta³y wspólne granice mokrade³ i obiektów hydrologicznych (rzek i jezior). Ponadto zidentyfikowano obiekty uwzglêdnione na mapach archiwalnych jako wody powierzchniowe, a nie wykazywane na Mapie Podzia³u Hydrograficznego Polski. Dodatkowo przy wykorzystaniu granic wód powierzchniowych z MPHP, do warstwy wprowadzono informacjê o lokalizacji wysp znajduj¹cych siê w korytach rzek i na jeziorach. Wiele z nich ma w czêci b¹d w ca³oci charakter obszarów mokrad³owych; w bazie danych powierzchnia tych obiektów zosta³a w³¹czona do ca³kowitej powierzchni mokrade³. Po uszczegó³owieniu granic przy wykorzystaniu danych z MPHP w skali 1:50 000 i wprowadzeniu informacji o lokalizacji wysp, stopieñ szczegó³owoci przestrzennej warstw jest wiêkszy ni¿ przyjmowany dla skali 1:100 000. W warstwach znajduj¹ siê obiekty o powierzchni mniejszej ni¿ 10 ha, ale których granice uda³o siê zidentyfikowaæ. Dane zosta³y zapisane w uk³adzie wspó³rzêdnych 1992, standardzie obowi¹zuj¹cym przy tworzeniu systemów informacji przestrzennej. W przypadku charakterystyk siedliskowych aktualnoæ danych jest du¿a, natomiast rolinnoæ mokrade³ w wielu przypadkach mog³a ulec transformacji ze wzglêdu na procesy naturalne, b¹d wymuszone antropopresj¹ (np. sukcesja wtórna na porzuconych u¿ytkach zielonych, ograniczenie zalewów). Zasoby bazy danych o torfowiskach Ekosystemy torfowiskowe oraz z³o¿a torfu ze wzglêdu na swoje gospodarcze znaczenie, jak równie¿ potencjalne walory przyrodnicze nale¿¹ do szczególnie istotnych obiektów mokrad³owych. W celu ich inwentaryzacji i katalogowania powsta³a w latach 19891995 w IMUZ Komputerowa Baza Danych o Torfowiskach Polski (Baza TORF). Baza ta wykonana jest w programie autorskim opartym na dBase III+ i s¹ w niej umieszczone informacje opisowe na temat ok. 52 000 z³ó¿ torfu i gytii. ród³em danych wprowadzanych do bazy by³y: m dokumentacje torfowe kat. C2, wykonane w latach 19501984, m kartoteka i mapa lokalizacyjna w skali 1:100 000, wykonana w latach 70 XX w. Z³o¿a by³y identyfikowane i charakteryzowane, a nastêpnie opisywane wed³ug jednolitej metodyki opracowanej przez prof. M. Jasnowskiego. W bazie dokumentowano z³o¿a torfu o powierzchni ponad 1 ha i z³o¿a gytii o gruboci nie mniejszej od 0,5 m. Integracja baz danych o polskich mokrad³ach i torfowiskach w systemie GIS Mokrad³a 71 Ka¿de z³o¿e torfu lub gytii ods³oniêtej ma indywidualny numer i opisane jest za pomoc¹ 40 cech, podanych w postaci kodów i liczb, a niektóre dane maj¹ charakter opisowy. Charakterystyka z³ó¿ dotyczy 3 g³ównych dzia³ów: m lokalizacji z³o¿a i wykonawstwa materia³ów ród³owych, m stratygrafii i zasobów torfu oraz gytii, m przyrody i gospodarki. Wród danych znajduj¹ siê takie informacje jak: powierzchnia z³o¿a w ha okrelona z map zawartych w dokumentacjach opracowywanych w szczegó³owej skali (zazwyczaj 1:25 000) i rêcznie planimetrowanych, typ z³o¿a torfu (7 kat.), podtyp z³o¿a torfu (13 kat.), maksymalna i minimalna mi¹¿szoæ torfu w metrach okrelona z dokumentacji torfowej na podstawie wyników sondowañ lub wierceñ z dok³adnoci¹ do 1 cm, rodzaj gytii (2 kat.), powierzchnia gytii w hektarach, maksymalna mi¹¿szoæ gytii. Materia³em uzupe³niaj¹cym do bazy danych s¹ mapy lokalizacyjne w skali 1:100 000 wykonane w latach 70. tzw. powiatówki (ok. 300 arkuszy) oraz mapy torfowe wykonane w latach 90. dla niektórych województw (w podziale na 49 jednostek administracyjnych). Mapy te pozwalaj¹ na zlokalizowanie obiektów opisanych w bazie TORF. Nale¿y przyj¹æ, ¿e dane zamieszczone w bazie TORF obrazuj¹ stan z lat 70. XX w. Informacje zawarte w dzia³ach dotycz¹cych lokalizacji oraz charakterystyk ilociowych mo¿na uznaæ za aktualne, gdy¿ wiarygodnoæ ich wielokrotnie by³a potwierdzana w toku badañ terenowych. W odniesieniu do czêci obiektów nale¿y jednak oczekiwaæ istotnych zmian wywo³anych antropopresj¹ oraz procesami naturalnymi w zasiêgu poszczególnych obiektów (np. zanik siedlisk torfowych na skutek mineralizacji wywo³anej przesuszeniem, proces ³êgowienia i gr¹dowienia siedlisk w dolinach rzek), zmianach w rodzaju siedlisk (np. ewolucja gytiowisk w torfowiska niskie), zmianach szaty rolinnej (np. rozwój zbiorowisk zarolowych, ograniczenie zasiêgu mechowisk, mszarów torfowisk wysokich i przejciowych), zmian u¿ytkowania (np. zalesienia, od³ogowanie, zaprzestanie u¿ytkowania). Wszystkie dane zgromadzone w bazie TORF s¹ cennym materia³em, który po rozpoznaniu aktualnego stanu obiektu mo¿e s³u¿yæ do analiz porównawczych. Zakres wykonanych prac Ze wzglêdu na szczególne miejsce siedlisk torfowiskowych wród mokrade³, ju¿ w pierwszym etapie budowy Systemu Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski (GIS Mokrad³a) uwzglêdniono potrzebê integracjê obu baz danych. Integracja danych przebiega³a w kilku etapach. Etap pierwszy polega³ na przeniesieniu z map uzupe³niaj¹cych granic z³ó¿ (torfu i gytii) dla wszystkich obiektów poligonowych przez wyrysowanie (digitalizacjê) linii podzia³u. Przyjêto przy tym za³o¿enie, ¿e lokalizacja i kszta³t obiektu pochodziæ bêd¹ z Mapy Mokrade³ i U¿ytków Zielonych, a linia podzia³u z map uzupe³niaj¹cych, którymi by³y przede wszystkim tzw. powiatówki wykonane w latach 70. przy okazji tworzenia kartoteki torfowisk. W drugim etapie wszystkim obiektom torfowiskowym wprowadzonym do GIS Mokrad³a przypisano unikalny kod to¿samy z kodem danego obiektu w bazie TORF. Tym samym szczegó³owa identyfikacja obiektów objê³a jedynie torfowiska i gytiowiska pozosta³e obiekty na tym etapie realizacji nie posiadaj¹ identyfikatora. W przypadku z³ó¿ torfu i gytii unikalny kod zawiera informacjê o lokalizacji (pas i s³up) oraz numerze obiektu, np.: 72 Zuzanna Owiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski 3221056. W przypadku, gdy obiekt torfowiskowy podzielony jest na z³o¿a, do numeru obiektu dodawany jest literowy kod z³o¿a, np.: 3221056C. Dla obiektów nieuwzglêdnionych w bazie TORF wprowadzono jedynie numer pasa i s³upa oraz 0000. Dwustopniowy system numeracji pozwala na wprowadzenie indywidualnego numeru dla ka¿dego z³o¿a w skali kraju (w ca³ej bazie) i uzyskanie go w sposób automatyczny w Komputerowej Bazie Danych o Torfowiskach Polski. Umo¿liwia równie¿ wtórne ³¹czenie obiektów i opracowanie warstwy tematycznej, której podstawow¹ jednostkê stanowi obiekt jednorodny ze wzglêdu na typ mokrad³a. Da³o to mo¿liwoæ uzyskania informacji o iloci torfowisk a nie z³ó¿, a ta informacja dotychczas nie by³a dostêpna. Czasoch³onnoæ wprowadzania numerów by³a bardzo du¿a zw³aszcza dla arkuszy z pó³nocno-wschodniej Polski, gdzie liczba obiektów dla 1 arkusza wynosi³a kilkaset. Niekiedy konieczna by³a weryfikacja numeru torfowiska czy z³o¿a na podstawie danych opisowych zamieszczonych w bazie TORF. Wprowadzaj¹c numery oraz granice z³ó¿ zlokalizowano obiekty nie przedstawione na Mapie Mokrade³ i U¿ytków Zielonych oraz rozpoznano obiekty nie opisane w bazie TORF. Na potrzeby integracji baz, do bazy TORF opracowano i do³¹czono s³owniki dla atrybutów opisanych w systemie kodowym. Po uzupe³nieniu granic z³ó¿ i ich numeracji w warstwie podstawowej wygenerowano przy wykorzystaniu wybranych atrybutów nastêpuj¹ce warstwy pochodne: m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na z³o¿a (Torf_gytia _ponad_10ha _zloza), m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na z³o¿a i rolinnoæ, (Torf_gytia_ ponad_10ha_roslinnosc), m torfowiska i gytiowiska o powierzchni ponad 100 ha z podzia³em na typy siedlisk, (Torf_gytia_ ponad 100ha), m mokrad³a o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na typy siedlisk (Mokradla_ponad_10ha_siedliska), m mokrad³a o powierzchni ponad 10 ha z podzia³em na grupy zbiorowisk rolinnych (Mokradla_ponad_10ha _roslinnosc). Trzeci etap integracji baz danych wi¹za³ siê z do³¹czeniem do warstw wektorowych wybranych charakterystyk z³ó¿ torfu zawartych w bazie TORF. Poziom integracji obu baz uwzglêdnia³ zainteresowanie potencjalnych odbiorców danymi, znaczenie parametrów dla ogólnej charakterystyki z³o¿a, wielkoæ obiektów i wynikaj¹ce st¹d uwarunkowania architektury systemu (warstwa poligonowa dla obiektów du¿ych i punktowa dla ma³ych). Dla wszystkich obiektów zidentyfikowanych na mapach i w bazie TORF do podstawowego zestawu atrybutów do³¹czono wybrane atrybuty z bazy TORF przedstawione w tabeli 2. Integracja baz danych w znacz¹cy sposób zwiêkszy³a funkcjonalnoæ GIS Mokrad³a. Przede wszystkim pozwoli³a na znaczn¹ rozbudowê bazy danych opisowych, zwiêkszaj¹c tym samym zakres informacji o obiektach, umo¿liwiaj¹c wykonanie bardziej z³o¿onych prezentacji kartograficznych i zestawieñ danych statystycznych, a tak¿e istotnie poszerzaj¹c potencja³ bazy do wykonywania analiz przestrzennych. Jednoczenie integracja umo¿liwi³a weryfikacjê danych pochodz¹cych z 2 ró¿nych zasobów i ich wzajemne uzupe³nienie (identyfikacjê obiektów nie wystêpuj¹cych w jednej z baz, korektê danych, identyfikacjê obiektów nie posiadaj¹cych zgodnych charakterystyk pod wzglêdem powierzchni lub klasyfikacji, a tak¿e wydzielenie gytiowisk, które na mapach ród³owych oznaczone by³y jako torfowiska niskie). Integracja baz danych o polskich mokrad³ach i torfowiskach w systemie GIS Mokrad³a 73 Tabela 2. Zestaw atrybutów wprowadzonych z bazy TORF Atrybut Numer Typ danych Opis tekstowe numer z³o¿a Nrmapa tekstowe numer torfowiska na mapie w obrêbie kwadratu PAS- S£UP Pas liczbowe numer pasa Slup liczbowe numer s³upa Typtorf liczbowe kod typu torfu* Podtyptorf liczbowe kod podtypu torfu* Rodzajtorf liczbowe kod rodzaju torfu* Powtorf liczbowe powierzchnia torfowiska w ha Zasobytorf liczbowe zasoby torfu w tys. m3 Miaztorfs liczbowe mi¹¿szoæ rednia torfu w m Miaztorfm liczbowe mi¹¿szoæ maksymalna torfu w m Popieltorf liczbowe popielnoæ torfu w % Rozkladtor liczbowe stopieñ rozk³adu torfu w % Rodzajgyt liczbowe kod rodzaju gytii* Miazgyts liczbowe mi¹¿szoæ rednia gytii w m Miazgytm liczbowe mi¹¿szoæ maksymalna gytii w m Powgytia liczbowe powierzchnia gytii (ods³oniêtej lub podtorfowej) w ha Zasobygyt liczbowe zasoby gytii w tys. m3 *Do wszystkich atrybutów opisanych kodem do³¹czono odpowiednie atrybuty z opisem s³ownym. Kierunki i mo¿liwoci wykorzystania zintegrowanych danych do sporz¹dzania syntez tematycznych i kartograficznych Rozbudowa struktury GIS Mokrad³a o zawartoæ wybranych parametrów z³ó¿ z bazy TORF umo¿liwia prowadzenie analiz przestrzennych w zakresie charakterystyki regionalnej z³ó¿ torfu, w tym w szczególnoci w odniesieniu do genezy torfowisk, ich zró¿nicowania w kontekcie wybranych jednostek przestrzennych (makroregiony fizyczno-geograficzne, województwa) oraz do ca³ego kraju. Zintegrowane dane pozwalaj¹ na identyfikacjê przestrzenn¹ i charakterystykê obiektów gdzie wystêpuj¹ z³o¿a gytii oraz gytii pod torfem. Zosta³y wykorzystane miêdzy innymi w pracach powiêconych genezie obiektów torfowiskowych w wybranych regionach kraju, gdzie mo¿liwa by³a np. wizualizacja zró¿nicowania przestrzennego obiektów pochodzenia pojeziornego. Dane te s³u¿yæ bêd¹ jako jeden z parametrów modelowania ekologicznego i hydrologicznego, gdy¿ informacje o mi¹¿szoci z³ó¿, rodzaju wystêpuj¹cego torfu oraz jego wybranych parametrach (np. popielnoæ, stopieñ rozk³adu) w istotny sposób wp³ywaj¹ na obieg wody w skali lokalnej i regionalnej, umo¿liwiaj¹ szacowanie wielkoci retencji wody glebowej, co 74 Zuzanna Owiecimska-Piasko, Hubert Piórkowski, Janusz Ostrowski wp³ywa na kszta³towanie siê wspó³czenie warunków siedliskowych. G³êbokoæ i rodzaj z³ó¿ w po³¹czeniu z informacjami o zbiorowiskach rolinnych wskazuje równie¿ porednio na odpornoæ b¹d podatnoæ obiektów torfowiskowych na antropopresjê g³ównie zwi¹zan¹ z przesuszeniem siedlisk oraz na stopieñ degradacji siedliska. Informacje te szczególnie uzyskiwane w odniesieniu do pojedynczych obiektów stanowiæ mog¹ jedn¹ z kluczowych przes³anek podejmowania dzia³añ o charakterze renaturyzacyjnym. Kolejne pole badawcze, gdzie znajduj¹ zastosowanie zintegrowane dane o mokrad³ach to szacowanie wielkoci emisji gazów cieplarnianych z siedlisk mokrad³owych. Dziêki informacji o g³êbokoci z³ó¿, parametrach utworów organicznych oraz szacie rolinnej mo¿liwe by³o okrelenie przybli¿onej wartoci emisji CO2 z gleb okrelanych mianem histosoli. Integracja wymienionych baz danych ma du¿y potencja³ w odniesieniu do przedsiêwziêæ planistycznych. W szczególnoci wymieniæ tu mo¿na planowanie infrastruktury komunikacyjnej. W przypadku wyznaczania wariantów przebiegu szlaków komunikacyjnych, takie obiekty przestrzenne jak g³êbokie rozleg³e obni¿enia wype³nione torfem, obecnoæ drobnopowierzchniowych ale licznych i g³êbokich torfowisk, czy te¿ odcinka doliny wype³nionej torfem i gyti¹ w istotny sposób wp³yn¹æ mo¿e na wybór optymalnego rozwi¹zania. Istotne znaczenie ma równie¿ w tym przypadku uzyskanie informacji zintegrowanej, czyli po³¹czenie danych o zbiorowiskach rolinnych ze szczegó³owymi danymi siedliskowymi. Dziêki takiej prostej analizie mo¿liwe jest zidentyfikowanie obiektów cechuj¹cych siê du¿ymi potencjalnymi walorami przyrodniczymi (zgodnoæ szaty rolinnej i siedliska), co przyczyniæ siê mo¿e do zmniejszenia ryzyka wyst¹pienia konfliktów ekologicznych. Zawarte w bazie danych informacje sprzyjaj¹ równie¿ racjonalizacji ograniczonej eksploatacji torfu jako kopaliny, co wi¹¿e siê z eliminacj¹ obiektów o du¿ych walorach przyrodniczych, gdzie wystêpuje zgodnoæ miêdzy warunkami siedliskowymi a szat¹ rolinn¹, wy³¹czaniu z planów eksploatacji obiektów p³ytkich, ³atwo ulegaj¹cych degradacji, jak równie¿ obiektów, które mimo warunków sprzyjaj¹cych pozyskaniu torfu znalaz³y siê w granicach obszarów chronionych. Zintegrowane dane o mokrad³ach mieszcz¹ siê równie¿ w sferze zainteresowania jednostek samorz¹dowych zarówno najni¿szego szczebla jak i szczebla powiatowego oraz wojewódzkiego. Informacje o z³o¿ach torfu, sposobie ich u¿ytkowania uwzglêdniane s¹ w cyklicznych raportach przekazywanych przez jednostki administracyjne do GUS, dlatego te¿ s¹ one zainteresowane aktualizacj¹ i uszczegó³owianiem informacji w odniesieniu, zarówno do warunków siedliskowych, jak i sposobu u¿ytkowania terenu. Informacje dotycz¹ce charakterystyki obiektów torfowych s¹ równie¿ istotne z punktu widzenia planowania sieci osadniczej, przygotowywania gruntów pod zabudowê czy inwestycje. Zintegrowane dane o mokrad³ach wykorzystywane mog¹ byæ na etapie opracowywania, uzgadniania, a tak¿e opiniowania planów zagospodarowania przestrzennego w tych przypadkach niezwykle wa¿na jest du¿a szczegó³owoæ danych, której GIS Mokrad³a na obecnym etapie rozwoju nie mo¿e zapewniæ. Podsumowanie Dotychczasowa integracja baz danych w znacz¹cy sposób poszerzy³a funkcjonalnoæ GIS Mokrad³a. Ze wzglêdów technicznych, finansowych, organizacyjnych oraz terminowych w pierwszym etapie budowy GIS Mokrad³a nie zosta³ w pe³ni wykorzystany ca³kowi- Integracja baz danych o polskich mokrad³ach i torfowiskach w systemie GIS Mokrad³a 75 ty potencja³ zasobu geoinformacyjnego zawarty w bazie TORF, jak i przede wszystkim w materia³ach ród³owych bazy, którymi s¹ dokumentacje geologiczne z³ó¿ torfu. Uogólniaj¹c, mo¿na przyj¹æ, ¿e na obecnym etapie zosta³y zrealizowane mo¿liwoci integracji obu baz danych w odniesieniu do charakterystyki ca³ego obiektu, natomiast wci¹¿ istnieje szerokie pole integracji danych w odniesieniu do szczegó³owych punktów rozpoznania zlokalizowanych w granicach torfowisk. Prace nad stworzeniem procedur w³¹czenia pozosta³ych danych s¹ prowadzone w ramach wspó³dzia³ania Sieci Naukowej Systemy Geoinformacyjne i bêd¹ wdra¿ane w najbli¿szych latach. Literatura Characterization and valuation of wetlands and grasslands in Poland in the aspect of natural environment protection, 1996: Materia³y Seminarium Nr. 35, Wydawnictwo IMUZ, Falenty. Komputerowa Baza Danych o Torfowiskach Polski TORF. IMUZ Falenty. Ostrowski J., 1995: System informacji przestrzennej o charakterze oraz walorach mokrade³ i u¿ytków zielonych w Polsce. [W:] Systemy Informacji Przestrzennej, V Konferencja N-T, PTIP, Warszawa, s. 79-88. Piórkowski H., Owiecimska-Piasko Z., Jakubowski W., Ostrzy¿ek S., 2006: Koncepcja aktualizacji i weryfikacji danych w Systemie Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski. IMUZ Falenty, maszynopis. Piórkowski H., Owiecimska-Piasko Z., Dembek W., Ostrowski J., 2007: System informacji przestrzennej o mokrad³ach w Polsce i mo¿liwoci jego wykorzystania. Roczniki Geomatyki, t. V z. 7, PTIP, Warszawa, s. 69-79. Raport koñcowy z pracy System Informacji Przestrzennej o Mokrad³ach Polski, 2006. IMUZ Falenty, maszynopis. Abstract The Institute for Land Reclamation and Grasslands Farming at Falenty was commissioned by the Ministry of Environment in 2004 to develop Spatial Information System on Polish Wetlands (GIS Mokrad³a). The main goal of the undertaken activities was building a coherent database containing information on wetlands in response to growing public interest in geospatial environmental data. The System was based upon two already existing databases: analogue Maps of Polish Wetlands and Grasslands and the Computer Database on Polish Peatlands containing only descriptive data on peat and gytia deposits stored in dBase software. The aim of this paper is to present some experience on the data integration as well as to give a framework for the future directions and use of the newly created data resource. mgr Zuzanna Owiecimska-Piasko [email protected] tel. +48 22 720 05 31 wew. 247 dr Hubert Piórkowski [email protected] tel. +48 22 720 05 31 wew. 247 prof. dr hab. Janusz Ostrowski [email protected] tel. +48 22 720 05 31 wew. 240