05-13 - zszarzecze

Dokumentacja hodowlana
W pracy hodowlanej niezbędne są wiarygodne informacje o pochodzeniu zwierząt,
wynikach oceny i przebiegu użytkowania zwierząt zarodowych.
W podstawowym podręcznym dokumencie prowadzonym w chlewni, jakim jest notes
miotów, wpisuje się informacje dotyczące kolejno urodzonych miotów, dane o rodzicach
miotu, liczebności prosiąt w 1. i 21. dniu życia, kolejne nadane numery poszczególnym
prosiętom, liczbę ich sutków i upadki w miocie.
Podstawowym dokumentem każdej chlewni zarodowej jest kartoteka, która składa się z
kart knurów i kart loch. W dokumentach tych, poza danymi pozwalającymi na identyfikację
(numer, nazwa), znajdują się: informacje o przodkach (rodowód), wyniki oceny cech
tucznych i rzeźnych (indeks oceny przyżyciowej, SKURTCh, BLUP) oraz pokroju, a także dane
o wynikach użytkowania rozpłodowego. W małych stadach zamiast kartoteki prowadzi się
rejestry chlewni.
W rejestrze chlewni znajdują się te same dane, co w kartotece chlewni, a odpowiednikami
kart knurów i loch są strony rejestru, stanowiące jeden dokument.
Polski Związek Hodowców i Producentów Trzody Chlewnej POLSUS prowadzi księgi trzody
chlewnej zarodowej, oddzielnie dla płci i ras świń utrzymywanych w kraju. Uniwersytet
Przyrodniczy w Poznaniu prowadzi księgi dla rasy złotnickiej białej i złotnickiej pstrej.
Przykładem dokumentów wystawianych przez POLSUS są: świadectwa licencyjne i
pochodzenia, a wystawianych przez hodowcę - świadectwo urodzenia miotu, czyli
„metryczka miotu".
Dobór do kojarzeń
Dobór do kojarzeń w czystości rasy
Dobór do kojarzeń jest prowadzony w stadach zarodowych. Kojarzy się ze sobą wzajemnie
wyselekcjonowane wcześniej zwierzęta obu płci, tj. loszki i knurki. Przy kojarzeniach należy
unikać kojarzeń w pokrewieństwie. Kojarzone ze sobą zwierzęta nie mogą mieć w
rodowodach wspólnych przodków do trzeciego pokolenia wstecz. Hodowcy prowadzący
stada zarodowe mogą posługiwać się programem komputerowym „SYSTEM TRZODA", który
analizuje rodowody i wskazuje na korzystne kojarzenie niekrewniacze.
Krzyżowanie towarowe
Współcześnie utrzymywane rasy świń są zróżnicowane pod względem cech użytkowych,
rozrodczych, tucznych i rzeźnych. Najlepsze pod względem cech rozrodczych są rasy
mateczne, pbz i wbp, a pod względem cech rzeźnych rasy i linie z grupy ojcowskich, tj.
pietrain, duroc, hampshire, belgijska zwisłoucha i L-990. Na drodze krzyżowania tych
odległych względem siebie ras można połączyć ich cechy korzystne. W efekcie zwierzęta
użytkowane w produkcji będą mieszańcami.
Ze względu na wartość współczynnika odziedziczalności (h2) można wyróżnić cechy: nisko,
średnio i wysoko odziedziczane. Do cech nisko odziedziczalnych (h2=0,1) należą cechy
rozrodcze, np. liczba prosiąt urodzonych w miocie. Przez wiele pokoleń cechy te podlegały
selekcji naturalnej, a następnie selekcji prowadzonej przez człowieka w tym samym
kierunku. Większą możliwość przeżycia miały osobniki pochodzące z miotów liczniejszych
oraz te, które miały odpowiednią masę ciała. W związku z tym cechy rozrodcze
charakteryzują się niską zmiennością genetyczną, co w konsekwencji powoduje ich niską
odziedziczalność (h2 < 0,1). Trudno je doskonalić przez selekcję. Do cech średnio
odziedziczalnych (h2 = 0,2-0,3), tj. o zrównoważonym wpływie genotypu i środowiska,
należą cechy tuczne: przyrosty dzienne, zużycie paszy w tuczu, oraz cechy rzeźne jakościowe
takie jak barwa mięsa i jego kwasowość. Do grupy cech wysoko odziedziczalnych (h2 = 0,40,5) można zaliczyć cechy rzeźne ilościowe, np. procent zawartości mięsa. W przeszłości nie
podlegały one - lub podlegały w bardzo małym stopniu - selekcji naturalnej. W związku z
tym charakteryzują się dużą zmiennością genetyczną.
Krzyżowanie towarowe umożliwia wykorzystanie zjawiska heterozji, czyli wybujałości
mieszańców oraz różnice między populacyjne.
Heterozja polega na tym, że wartość cech u mieszańców w porównaniu ze zwierzętami
czystorasowymi poprawia się. Heterozji podlegają w pierwszym rzędzie cechy nisko
odziedziczalne - cechy miotów, a także średnio odziedziczalne cechy tuczne, np. przyrost
dzienny. W krzyżowaniu towarowym wykorzystujemy heterozję indywidualną, mateczną i
ojcowską. Heterozja dotyczy cech rozrodczych (nisko odziedziczalnych) oraz cech tucznych i
rzeźnych jakościowych (średnio odziedziczalnych). Heterozja nie obejmuje cech rzeźnych
ilościowych. Cechy te przyjmują wartości pośrednie. Heterozja jako zjawisko nie dziedziczy
się, dlatego wszystkie zwierzęta mieszańce po zakończonym tuczu należy przeznaczyć na
ubój.
Heterozja mateczna polega na tym, że locha mieszaniec stwarza lepsze środowisko dla
rozwoju płodów, a po oproszeniu dla prosiąt. Rodzi i odchowuje więcej prosiąt, o większej
masie, niż uzyskuje locha czystorasowa. Poprawa cech miotu w wyniku wystąpienia
heterozji matecznej wynosi 5-8%. Dzięki heterozji indywidualnej cechy miotów poprawiają
się o dalsze 5-7%. Łącznie poprawa cech miotu wynosi 10-15%. Cechy przyrostu i
wykorzystania paszy poprawiają się o około 5%. Knur mieszaniec charakteryzuje się tzw.
heterozją ojcowską, wyrażoną lepszym libido (popędem) i lepszą jakością nasienia.
W produkcji najczęściej stosuje się krzyżowanie dwu-, trój- i czterorasowe. W krzyżowaniu
2-rasowym lochy o bardzo dobrych cechach matecznych krzyżuje się z knurami ras
ojcowskich. Uzyskane mieszańce mogą przejawiać heterozje indywidualną w zakresie cech
tucznych. Są one przeznaczone na tucz. W tej metodzie nie ma możliwości wykorzystania
heterozji matecznej ani ojcowskiej. Pojawia się ona przy krzyżowaniu trzyrasowym.
W pierwszej fazie krzyżowania uzyskujemy loszki mieszańce F1 ras matecznych. W drugiej
fazie lochy mieszańce są kojarzone z knurami ras ojcowskich. Jest to krzyżowanie dwufazowe. Pierwsza faza krzyżowania jest prowadzona w stadzie zarodowym lub
reprodukcyjnym, druga w stadzie towarowym. Jest to metoda wartościowa, gdyż pozwala
wykorzystać heterozję mateczną i indywidualną.
Stosując inny schemat doboru ras, w krzyżowaniu 3-rasowym możemy wykorzystać
heterozję ojcowską i indywidualną. Trzyrasowe prosięta do tuczu uzyskujemy kryjąc lochę
czystorasową rasy matecznej knurem mieszańcem F1 dwóch ras ojcowskich.
Krzyżowanie 4-rasowe jest krzyżowaniem dwufazowym. W fazie pierwszej w wyniku
krzyżowania dwóch ras matecznych uzyskujemy loszkę F1, a przez skrzyżowanie dwóch ras
ojcowskich - knurka mieszańca F1. W drugiej fazie krzyżowania lochę mieszańca ras
matecznych kryjemy knurem mieszańcem ras ojcowskich. W krzyżowaniu 4-rasowym
możemy wykorzystać wszystkie trzy rodzaje heterozji.
Ze względu na to, że heterozja nie może być utrwalona, istnieje potrzeba ciągłego
doskonalenia ras czystych w hodowli zarodowej, w celu ich wykorzystania w stadach
towarowych do produkcji dużej ilości i dobrej jakości surowca rzeźnego.
Duże znaczenie dla wyników krzyżowania ma dobór ras. Locha F1 stada podstawowego to
zwykle mieszaniec dwurasowy: wbp x pbz. Dobór knurów zależy od wymagań przemysłu
mięsnego i warunków chowu. Dobre warunki chowu i wysokie wymagania w zakresie
mięsności skłaniają do użycia knurów rasy pietrain lub mieszańców z pietrain, np. pietrain z
duroc. Gdy wymagania mięsności są mniejsze, należy wykorzystywać knury rasy duroc i linii
990.