NIEOBECNE WYZWANIE?

Katarzyna Szymańska-Zybertowicz
NIEOBECNE WYZWANIE?
Integracja jako zadanie polityki społecznej
wobec cudzoziemców w Polsce po roku 1989
Toruń 2011
NIEOBECNE WYZWANIE_15_12_2011.indb 3
2012-02-28 08:40:13
Spis treści
WPROWADZENIE ....................................................................................... 9
Wędrówka badacza – wędrówki badanych .............................................. 9
Założenia aksjologiczne ............................................................................. 16
Uwagi techniczne ......................................................................................... 19
Podziękowania ............................................................................................. 20
CZĘŚĆ I
TEORIE I KATEGORIE – POLITYKA SPOŁECZNA
JAKO PERSPEKTYWA DLA POLITYKI IMIGRACYJNEJ
ROZDZIAŁ 1
Kłopoty z polityką społeczną
1.1. Wstęp ....................................................................................................... 23
1.2. Kluczowe pojęcia – wstępna charakterystyka ..................................... 24
1.3. Pole dociekań z lotu ptaka ..................................................................... 28
1.4. Kłopoty z definicją i statusem polityki społecznej – przegląd stanowisk ...................................................................................................... 31
1.5. Definicje zbyt szerokie i nierefleksyjnie normatywne ....................... 35
1.6. Proponowane rozumienie polityki społecznej ................................... 41
1.7. Polityka społeczna jako nauka ............................................................. 44
1.8. Normatywne a opisowe podejście do PS i Ps – kilka uwag .............. 50
1.9. Podsumowanie – cztery tezy o polityce społecznej ........................... 54
ROZDZIAŁ 2
Integracja społeczna jako warunek konstytutywny PS
2.1. Wstęp ....................................................................................................... 55
2.2. Funkcje integracyjne, czyli piąta teza o polityce społecznej .............. 56
2.3. Wąskie rozumienie PS (ad I) ................................................................. 57
2.4. Autorytarne a pluralistyczne pojmowanie PS (ad II) ......................... 58
NIEOBECNE WYZWANIE_15_12_2011.indb 5
2012-02-28 08:40:13
6
Spis treści
2.4.1. Wartości oraz interesy jako przyczyny działań interwencyjnych .............................................................................................. 58
2.4.2. Woluntarystyczna i niewoluntarystyczna PS .......................... 59
2.5. Integracja społeczna warunkiem konstytutywnym PS (ad V) .......... 61
2.5.1. Polityka społeczna w strukturze dynamiki władzy/panowania ................................................................................................. 63
2.5.2. Systemowy kontekst funkcjonowania PS ................................. 72
2.6. Kłopoty z integracją społeczną ............................................................. 77
2.6.1. Czy socjologia zapomniała o pojęciu integracji społecznej? 77
2.6.2. Banalizacja jako źródło nieobecności kategorii „integracja
społeczna”? ................................................................................... 79
2.6.3. Czy z punktu widzenia poprawności politycznej integracja
jest niebezpieczna? ...................................................................... 81
2.6.4. Integracja społeczna w świetle literatury socjologicznej ........ 84
2.6.5. Proponowane rozumienie integracji społecznej ..................... 88
2.7. Podsumowanie ........................................................................................ 94
ROZDZIAŁ 3
Polityka imigracyjna w kontekście polityki społecznej
3.1. Wstęp ....................................................................................................... 96
3.2. Uwagi o teoriach migracji ...................................................................... 97
3.3. Migracje, polityka migracyjna, imigracyjna i pokrewne pojęcia ..... 100
3.4. Czy po 1989 roku imigranci stanowili w Polsce kwestię społeczną? 106
3.5. O niektórych uwarunkowaniach polskiej polityki imigracyjnej ...... 108
3.6. Główne modele polityki migracyjnej .................................................. 109
3.7. Asymilacja, integracja, gettoizacja jako formy przystosowywania
się imigrantów do życia w nowych warunkach .................................. 113
3.8. Polityka imigracyjna w kontekście polityki społecznej ..................... 119
3.8.1. Czego należy/wolno „wymagać” od imigrantów? .................. 122
3.9. Podsumowanie ........................................................................................ 126
ROZDZIAŁ 4
Polityka imigracyjna – kategorie i dziedziny
4.1. Cudzoziemcy jako kategoria badawcza i praktyczna ......................... 4.1.1. Uchodźcy i azylanci .................................................................... 4.1.2. Repatriacje i repatrianci ............................................................. 4.2. Dziedziny polityki imigracyjnej wobec cudzoziemców ..................... 4.2.1. Polityka prawna ........................................................................... NIEOBECNE WYZWANIE_15_12_2011.indb 6
129
132
134
136
136
2012-02-28 08:40:13
7
Spis treści
4.2.2. Polityka wizowa ........................................................................... 4.2.3. Polityka zatrudnienia .................................................................. 4.2.4. Polityka repatriacyjna ................................................................. 4.2.5. Polityka uchodźcza i azylowa .................................................... 4.2.6. Polityka karna .............................................................................. 4.2.7. Polityka edukacyjna .................................................................... 4.2.8. Polityka kulturalna ...................................................................... 4.2.9. Polityka informacyjna ................................................................ 4.2.10. Polityka paszportowa ............................................................... 4.2.11. Polityka naturalizacyjna ........................................................... 4.2.12. Polityka antydyskryminacyjna ................................................ 4.2.13. Polityka wielokulturowości ...................................................... 4.2.14. Polityka integracyjna? ............................................................... 4.3. Podejście technokratyczno-prawne a kulturowo-polityczne do polityki imigracyjnej ................................................................................... 4.4. Podsumowanie ........................................................................................ 139
141
145
148
150
153
155
157
158
159
161
164
167
171
172
CZĘŚĆ II
CUDZOZIEMCY W POLSCE – BADANIA I DYSKURS PUBLICZNY
ROZDZIAŁ 5
Badania nad cudzoziemcami i polityką imigracyjną w Polsce
5.1. Główne nurty badań .............................................................................. 5.2. Badania zespołu Ewy Nowickiej ........................................................... 5.3. Badania nad sytuacją uchodźców ......................................................... 5.4. Badania dotyczące repatriantów .......................................................... 5.5. Badania środowiska Wietnamczyków w Polsce ................................. 5.6. Problematyka polityki imigracyjnej w Polsce w opracowaniach badawczych .................................................................................................. 5.7. Obszary niewiedzy – zjawiska zaniedbane badawczo ....................... 177
179
183
186
188
190
194
ROZDZIAŁ 6
Obcy świat obok nas? Wietnamczycy w Polsce w świetle dyskursu
prasowego
6.1. Dyskurs medialny jako element kontekstu polityki imigracyjnej .... 6.2. Dane wstępne .......................................................................................... 6.3. Charakterystyka analizowanego materiału prasowego ..................... 6.4. Konteksty, w jakich Wietnamczycy pojawiają się w prasie ............... NIEOBECNE WYZWANIE_15_12_2011.indb 7
198
200
202
204
2012-02-28 08:40:13
8
Spis treści
6.4.1. Legalne i nielegalne zatrudnienie obcokrajowców w Polsce 6.4.2. Problem przestępczości .............................................................. 6.4.3. Stosunek Polaków do Wietnamczyków .................................... 6.5. Obcy i przestępczy świat obok nas? ...................................................... 6.6. Podsumowanie ....................................................................................... 204
207
210
212
213
CZĘŚĆ III
W STRONĘ REKOMENDACJI
ROZDZIAŁ 7
Polityka społeczna a jakość państwa – na przykładzie zagadnień
polityki imigracyjnej
7.1. Wstęp ....................................................................................................... 7.2. Zinstytucjonalizowane monitorowanie procesów społecznych jako
cecha współczesności ............................................................................. 7.3. Demokracja a wyzwania polityki społecznej ...................................... 7.4. Model analizy sprawności państwa ...................................................... 7.5. Podsumowanie ........................................................................................ 221
222
225
227
237
ROZDZIAŁ 8
Polska polityka społeczna a zagadnienie integracji społecznej
imigrantów
8.1. Jaka powinna być integracja cudzoziemców w Polsce? ..................... 8.2. Przyszła polityka imigracyjna ............................................................... 8.3. Uproszczenie pola rozważań ................................................................. 8.4. Skomplikowanie pola rozważań ........................................................... 8.5. Instytucjonalno-prawne wymiary integracji ...................................... 8.6. Bezpieczeństwo ontologiczne, czyli symboliczno-kulturowe wymiary integracji ....................................................................................... 8.7. Bezpieczeństwo socjalne a bezpieczeństwo ontologiczne ................. 240
242
243
245
248
250
252
ZAKOŃCZENIE ............................................................................................ 255
Czy procesy migracyjne podważają współczesną demokrację? ............. 259
LITERATURA ................................................................................................ 265
NIEOBECNE WYZWANIE_15_12_2011.indb 8
2012-02-28 08:40:13