Pełny tekst projektu do pobrania w wersji PDF

Muzeum w Chrzanowie im. Ireny i Mieczysława Mazarakich
Projekt
Chrzanowski cmentarz
- skarbiec pamięci
Kamil Bogusz
Chrzanów 2013
1
WSTĘP
Katalog z greckiego katálogos oznacza listę. Człowiek od zawsze tworzy listy i spisy
wszystkich ważnych dla niego przedmiotów, które go otaczają. Katalog powinien
charakteryzować się uporządkowaniem, ułatwiający ich odszukanie wybranej rzeczy; podający ich
cechy indywidualne, a także miejsce przechowywania. Mogą mu towarzyszyć znamiona przemian
przestrzennych, społecznych i ekonomicznych.
Powstający właśnie katalog cmentarza chrzanowskiego ma przyczynić się przede
wszystkim do kulturowego przywrócenia świadomości mieszkańców miasta wartości tego
zabytku oraz rozszerzyć naszą wiedzę na temat tej nekropolii. Uda się to osiągnąć, przez niżej
dokładnie opisane cele:

skatalogowanie najstarszych pomników nagrobnych;

stworzenie ścieżek dydaktycznych po chrzanowskiej nekropolii

uruchomienie portalu internetowego z multimedialnym katalogiem cmentarza
z 2008 roku

kwerenda w poszukiwaniu „zapomnianych” dla ogółu osób zasłużonych,
a spoczywających na tym cmentarzu oraz ich biogramów
Wszystkie te cele będzie można osiągnąć dzięki zaangażowaniu Muzeum w Chrzanowie
im. Ireny i Mieczysława Mazarakich już w przeciągu najbliższego roku. Jednak do tego
potrzebne jest także zaangażowanie mieszkańców ziemi chrzanowskiej, którzy poprzez swoją
pomoc przywrócą do świadomości dawno zapomniane osoby oraz pomogą odczytać
informacje zawarte w „skarbcu pamięci”, jakim jest cmentarz w Chrzanowie.
Kamil Bogusz
koordynator projektu
2
I.
CELE PROGRAMU
„Chrzanowski cmentarz - skarbiec pamięci”, to projekt, dzięki któremu zostaną osiągnięte
cztery ważne cele służące utrwaleniu historii i Kultury naszego miasta. Po pierwsze zostaną
zinwentaryzowane wszystkie najstarsze oraz najcenniejsze, zachowane nagrobki, będące
niejednokrotnie prawdziwymi dziełami sztuki. Jednocześnie powstanie spis znaczących osób dla
dziejów ziemi chrzanowskiej, z każdej dziedziny życia publicznego, które spoczywają na tej
nekropolii. Trzeci cel to stworzenie ścieżek dydaktycznych po cmentarzu wraz z odpowiednim
opracowaniem historii tegoż. I ostatni, to oddanie w ręce mieszkańców ziemi chrzanowskiej
internetowego katalogu, dzięki któremu będą mogli odnaleźć własnych przodków i sami będą
mogli włączyć się w ten projekt, poprzez uzupełnianie danych o zmarłych z ich rodzin. Całość
opracowania będzie pomocna także przy prowadzeniu akcji ratowania starych chrzanowskich
nagrobków. Projekt ten pozwoli na uporządkowanie wiadomości i informacji na temat tej
nekropolii oraz ujednolicenie działań zachowania go dla dziedzictwa społecznego.
II.
INWENTARYZACJA NAJSTARSZYCH NAGORBKÓW
Pierwsze z postawionych zadań to inwentaryzacja najstarszych oraz najcenniejszych,
zachowanych nagrobków, a także tablic na chrzanowskim cmentarzu. Zadanie to jest fazą 1
i zostanie wykonane w sezonie letnim, jeszcze w 2013 r. Wytycznymi dla zinwentaryzowania
danego nagrobka do list najcenniejszych są: data wykonania, kunszt kamieniarski, inskrypcja,
charakterystyczny wygląd dla czasu powstania, autor. Kazus czasowy to rok 1945. Zatem teren
prac fazy 1 obejmuje kwatery od I do XVI oraz pasy od 1 do 9. Lecz jeżeli którykolwiek z później
powstałych pomników na terenie najstarszej części lub całości cmentarza, będzie wpisywał się
w wytyczne, także zostanie umieszczony na liście.
Każdy z wybranych nagrobków zostanie dokładnie zmierzony, opisany pod kątem
artystycznym oraz sfotografowany w celu założenia odpowiedniej karty (wzór – załącznik nr 1).
W karcie tej zostanie umieszczony precyzyjny spis osób pochowanych w danym miejscu wraz
z datami i istotnymi informacjami, a także całość inskrypcji z tablicy na pomniku. W razie
potrzeby karta zwierać będzie także tłumaczenie. Następnie, położenie nagrobka zostanie
dokładnie naniesione na szczegółową mapę. W ten sposób do końca września 2013 r. powstanie
katalog wraz z dokładnym planem, który posłuży za podstawę całego projektu.
3
III.
POSZUKIWANIE
OSÓB
ZASŁUŻONYCH
NA
CMENTARZU
ORAZ TRASY DYDAKTYCZNE
Osoby, które znalazły wieczny spoczynek na chrzanowskim cmentarzu, żyli niegdyś
w naszym mieście, działając wiele dobrego dla miasta, powiatu, czy nawet Polski. My, jako ich
spadkobiercy winni jesteśmy im pamięć, bo Człowiek żyje wiecznie, kiedy żyjący o nim pamiętają – są to
słowa, które przyświecają fazie 2 niniejszego projektu. Dlatego należy odszukać tych ludzi
i przywrócić ich pamięci – pamięci społecznej.
Poszukiwania te będą prowadzone na różny sposób. Pierwszy z nich to kwerenda
w archiwach i na samym cmentarzu. Drugi to apel do mieszkańców ziemi chrzanowskiej, którzy
posiadają jakiekolwiek informacje (dane, fotografie, etc.), szczególnie o swoich przodkach, aby
podzieliły się nimi. Trzeci to portal internetowy uruchomiony 11 września 2013 r., poprzez który
mieszkańcy będą mogli przesyłać w/w informacje.
Poszukiwania te będą prowadzone w celu powstania dydaktycznych ścieżek na cmentarzu.
Faza 2 w swojej istocie ma przywrócić pamięci społecznej osoby o wartościach patriotycznych,
kulturowych, naukowych i religijnych. Dlatego planowane ścieżki to trasy: nauczycieli, żołnierzy,
powstańców, partyzantów, służby medycznej, naukowców, działaczy kultury, działaczy
społecznych, artystów, burmistrzów, radnych, urzędników CK, osób duchownych oraz innych,
które wyklarują się w trakcie kwerend. Poza tymi ścieżkami dydaktycznymi powstanie jeszcze
jedna, która wiąże się z fazą 1, a mianowicie trasa zabytkowych pomników na chrzanowskim
cmentarzu.
Faza 2 planowo powinna zakończyć się w sierpniu 2014 r. Oczywiście mogą nastąpić
przesunięcia, jeżeli napływ informacji od mieszkańców lub poszukiwania przyniosą doskonałe
wyniki.
IV.
INTERNETOWY PORTAL
11 września 2013 r. zostanie uruchomiony portal internetowy, który jest pokłosiem projektu
„Veritatis” prowadzonego przez Jerzego Jurę nauczyciela historii z II Liceum Ogólnokształcącego
im. Krzysztofa Kamila Baczyńskiego w Chrzanowie, w ramach projektu budowania lokalnego
patriotyzmu. W jego założeniach, opracowania historii lokalnej, od maja 2007 r. do marca 2008 r.
zinwentaryzowano prawie całą najstarszą część starej części chrzanowskiego cmentarza (kwatery
4
od I do X oprócz V oraz pasy od 1 do 5). W projekcie tym wzięło udział 31 uczniów 1, którzy
przygotowali dokumentację: spisu inwentaryzacyjnego wraz z mapami; fotograficzną oraz
informatyczną. Efektem był program multimedialny prezentujący wyniki prac oraz wystawa
fotograficzna. Podczas tego projektu skatalogowano 1504 miejsca pochówków, spisano 2360
nazwisk i wykonano 5062 zdjęcia.
11 września 2013 r. cały ten program został umieszczony w Internecie i podwieszony pod
stronę Muzeum w Chrzanowie. Program został stworzony przez p. Barbarę Owsiak. Dzięki
niemu każdy z użytkowników, którzy zalogują się na portalu będą mogli sprawdzić potrzebne
informacje takie jak, wygląd nagrobka, spis osób pochowanych, a także przesłać informacje lub
dane biograficzne w celu uzupełnienia fazy 2 niniejszego projektu.
V.
HISTORYCZNO-ARTYSTYCZNA PROBLEMATYKA CMENTARZA
Chrzanowski cmentarz został założony na przełomie XVIII/XIX w. na wzgórzu poza
miastem i od ponad dwóch stuleci chowani są na nim mieszkańcy miasta Chrzanowa. Spacerując
po tym cmentarzu ludzie niejednokrotnie pogrążeni są w przygnębiających rozważaniach lub
jedynie przechodzą przez niego skracając sobie drogę. Zbyt rzadko uświadamiają sobie swoiste
piękno i zabytkowy charakter wielu mijanych grobowców oraz znaczenie osób spoczywających na
nim. Cmentarz chrzanowski jest nie tylko instytucją użytkową, ale także wysokiej klasy zabytkiem
dziejowym kultury polskiej o ogromnej wartości historycznej i artystycznej. Uświadomienie sobie
tego faktu pociąga za sobą wiele kwestii: stopień inwentaryzacji; ilość prac badawczo-naukowych;
generalny stan zabytku oraz perspektywa na przyszłość.
Uczestnicy projektu: Jerzy Jura - koordynator całości, opracowanie historyczne; Karol Mroziewski - opracowanie
graficzne, fotografie; Damian Pietrzyk - opracowanie programu informatycznego; Opracowanie poszczególnych
kwater/pasów: Kwatera 1: Paulina Sieprawska II g, Ewa Żymankowska II g; Kwatera 2: Dawid Podgórski kl. II c,
Joanna Wąs kl. II c; Kwatera 3: Aleksandra Poterała kl. II d, Karol Mroziewski; Kwatera 4: Karolina Dudek kl. I h,
Mateusz Łabuzek kl. I h, Bartłomiej Hulbój kl. I h, Anna Paryła kl. III c, Katarzyna Koryczan kl. III c, Adrian
Włosik kl. I h; Kwatera 6: Jerzy Jura, Aleksandra Poterała II d, Weronika Ptak II c; Kwatera 7: Katarzyna
Jochymczyk I c, Jerzy Jura, Karol Mroziewski, Justyna Tkaczyk I c; Kwatera 8: Mateusz Łabuzek kl. I h, Adrian
Włosik kl. I h; Kwatera 9: Dawid Podgórski kl. II c, Joanna Wąs kl. II c; Kwatera 10: Joanna Jabłońska kl. I c,
Marlena Kozioł kl. I c; Pas 1: Joanna Jabłońska kl. I c, Jerzy Jura, Marlena Kozioł kl. I c; Pas 2: Joanna Jabłońska
kl. I c, Katarzyna Bielak kl. II e, Marlena Kozioł kl. I c, Grzegorz Piątek kl. II e, Justyna Zielińska kl. II d, Izabela
Molek kl. II d, Pas 3: Natalia Kopacz kl. II d , Magdalena Załuska kl. II d; Pas 4: Karolina Dudek kl. I h, Dominik
Dworak kl. II g, Bartłomiej Hulbój kl. I h, Mateusz Łabuzek kl. I h, Adrian Włosik kl. I h; Pas 5: Jakub Król kl. III h,
Izabela Popławska kl. III h; Pas 6: Ewa Żymankowska II g, Dominik Dworak II g; Pas 7: Ewa Żymankowska II g,
Dominik Dworak II g; Opracowania historyczne: Marlena Sroczyńska kl. II g, Dawid Malczyk kl. II g, Ewa
Żymankowska kl. II g; Projekt graficzny logo: Dawid Podgórski kl. II c; Opracowanie informatyczne: Kamil
Biziorek kl. II f, Anna Czekaj kl. II f, Damian Pietrzyk kl. I a; Opracowanie graficzne map: Amadeusz Feliksik kl. I a.
1
5
Stopień inwentaryzacji jest obecnie na dobrym etapie, gdyż od sierpnia 2013 r. prowadzone są
te prace przez Muzeum w osobie koordynatora projektu oraz stażystów i wolontariuszy.
Prace badawczo-naukowe można zamknąć w dosłownie trzech pracach: marginalnie
w monografii prof. Jana Pęckowskiego, szerzej w artykule prof. Bogusława Krasnowolskiego oraz
w artykule Jerzego Jury. Brakuje jednak szerszego i szczegółowszego pochylenia się nad tematem.
Dlatego obecnie prowadzona jest, przez niżej podpisanego, kwerenda w poszczególnych
archiwach, w celu powstania dokładnego opracowania dziejów chrzanowskiej nekropolii od
początku jej powstania, aż po dzień dzisiejszy. Wcześniejsze prace zostaną uzupełnione o nowe
odkrycia. Wyniki prac zostaną opublikowane.
Generalny stan zabytku (jeżeli bierzemy pod uwagę tylko zabytkowe nagrobki)
można
określić w pięciostopniowej skali jako 2,5. Większość z nagrobków jest w złym lub średnim stanie
technicznym. W wielu miejscach inskrypcje są trudno czytelne; co nie znaczy, że całkowicie.
Dużo z nich, w dosłownym znaczeniu, „chyli się ku upadkowi” a ich detale są wybrakowane.
Plagą jest też przebudowa przez właścicieli starych i zabytkowych pomników na nowoczesne.
Być może ten projekt uświadomi mieszkańcom wartość tych nagrobków i w przyszłości nie będą
popełniali „błędów przebudowy”.
Perspektywa przyszłości rysuje się jednak pozytywnie, dzięki temu programowi oraz akcji
„Ratowania chrzanowskich pomników” organizowanej od kilku lat przez parafię św. Mikołaja
w Chrzanowie wraz z Tygodnikiem Ziemi Chrzanowskiej „Przełom”. Program ma na celu
naukowe inwentaryzowanie, skatalogowani i opracowanie cmentarza chrzanowskiego, przy
jednoczesnym uświadamianiu społeczeństwa co do tej spuścizny wieków poprzednich. Akcja zaś
w sposób dosłowny gromadzi środki i odnawia najbardziej zagrożone pomniki. Jeżeli uda się
skorelować ze sobą te dwa założenia, wtedy w jeszcze większym stopniu uratowany zostanie ten
niewątpliwy zabytek kultury polskiej.
VI.
POWIĄZANIA PROGRAMU Z INNYMI PROGRAMAMI
Program ten nawiązuje swymi założeniami do akcji „Ratujmy chrzanowskie pomniki”,
organizowanej przez parafię pw. św. Mikołaja w Chrzanowie oraz Tygodnika Ziemi
Chrzanowskiej „Przełom”.
Program jest ściśle powiązany z portalem internetowym, gdzie w sposób multimedialny
można przeglądać katalog najstarszej części cmentarza chrzanowskiego oraz przesyłać ważne
informacje.
6
VII.
POWIERZCHNIA DZIAŁANIA PROGRAMU
Program, swym zakresem działania obejmuje w fazie 1 i 2 Cmentarz Parafialny w Chrzanowie
o powierzchni ok. 5,21 ha oraz Cmentarz Komunalny w Chrzanowie o powierzchni 1,83 ha.
Zatem program obejmie swymi zadaniami obszar o powierzchni ok. 7,04 ha. Oba cmentarze
położone są w granicach Gminy Chrzanów.
VIII. CZAS REALIZACJI
Faza 1
Rozpoczęcie – 2 sierpnia 2013 r.
Zakończenie – 15 października 2013 r.
Faza 2
Rozpoczęcie – 11 września 2013 r.
Zakończenie – sierpień 2014 r.
IX.
OCZEKIWANE EFEKTY
Realizacja programu przyczyni się do:

Powstania katalogu najstarszych pomników nagrobnych chrzanowskiej nekropolii;

Powstanie ścieżek dydaktycznych po cmentarzu chrzanowskim;

Dokładnego i merytorycznego opracowania historii chrzanowskiej nekropolii od czasu
jego powstania aż po dzień dzisiejszy;

Powstania opracowania pod względem historycznym i artystycznym pomników
nagrobnych;

Powstania opracowania historycznego ścieżek dydaktycznych wraz z biogramami osób,
które spoczywają na chrzanowskim cmentarzu;

Uświadomienia społecznego mieszkańców o wartości zabytkowej tego pomnika kultury
polskiej;
7

Włączenia się merytorycznego w akcje „Ratowania chrzanowskich pomników”,
aby uratować jak najwięcej pomników z chrzanowskiej nekropolii;

Przywrócenia pamięci o ludziach, którzy dawno odeszli i zostali zapomniani.
8
Załącznik nr 1
Wzór karty inwentaryacyjnej
Kwatera/rząd/numer
Miejscowość
Chrzanów
Nazwa cmentarza
Cmentarz Parafialny w Chrzanowie
grobu
ul. Marchettiego, 32-500 Chrzanów
Adres
Parafia św. Mikołaja, ul. Mickiewicza 5, Chrzanów
Typ cmentarza
parafialny
Data otwarcia
ok. 1809 r.
Data zamknięcia
---
komunalny
wojenny
symboliczny
Imię
Nazwisko
Data urodzenia
Data śmierci
Wiek
Typ nagrobka
Materiał / opis
ziemny
nagrobek kamienny
wapień, marmur, granit, piaskowiec, beton, murowany, lastriko, żeliwo, kuta
stal
Forma grobu
Stan
Całość inskrypcji
(w miarę możliwości
z zachowanie
oryginalnego układu
i pisowni)
9
Wykonawca
nagrobka
Identyfikator zdjęcia
Data inwentaryzacji
Inwentaryzował
Opis
Inne informacje
i uwagi
Bibliografia
10