rozstania [tryb zgodności]

Konferencja
DZIECKO W SYTUACJI KRYZYSU RODZINY
DZIECKO W SYTUACJI ROZSTANIA
RODZICÓW
konflikt, separacja, rozwód, emigracja zarobkowa
Opracowanie:
Danuta Okuniewska -Jurgielewicz
Koszalin; 17 września 2010 r.
1
„Nie wiem, kiedy nasi rodzice
wypowiedzieli sobie wojnę.
Wiem tylko, że byliśmy ich
jedynymi jeńcami.
I nie mogliśmy uciec”
2
Rozstanie rodziców,
czyli rozstanie z rodzicem
„Jest dużo dzieci, które skrywają w sobie cierpienie
i tęsknotę za nieobecnym rodzicem nie wiedząc,
jak sobie z tymi uczuciami poradzić. Niemało
nastolatków idzie przez życie wyrażając swój ból
w antyspołecznych zachowaniach. Dorastając
uzewnętrzniają swój smutek pod postacią
nieakceptowanych społecznie postaw, nie próbując o tym
rozmawiać.”
3
Rozstanie rodziców,
czyli rozstanie z rodzicem
Nierzadko można spotkać rodziców, którzy myślą,
że najważniejsze są ODPOWIEDZI – nie mają racji.
Na wiele zadanych PYTAŃ nie ma odpowiedzi.
Trzeba nauczyć się nie tyle znajdowania odpowiedzi,
co wyrażania uczuć.
4
Rozstanie rodziców jako
sytuacja traumatyczna
Sytuacja traumatyczna /wg Ireny Obuchowskiej/
• To trudna emocjonalnie sytuacja społeczna, której
człowiek nie tylko nie potrafi pokonać, ale przed której
negatywnym wpływem nie potrafi się obronić,
tzn. nie posiada odpowiednich mechanizmów
chroniących go przed ich działaniem lub tez mechanizmy
takie okazują się u niego nieskuteczne
• Sytuacja taka równocześnie zakłóca czynności
/zachowania/ i zagraża poczuciu własnej wartości
lub/i potrzebom psychicznym.
5
Rozstanie rodziców jako
sytuacja traumatyczna
• Konieczność dostosowania się do tego, co może stać się
w nieodległej perspektywie
• Konieczność dostosowania się do tego, co się stało
• Udział w „przetargu o dziecko”, czyli zdarzające się
wykorzystanie dziecka przez jednego z rodziców jako
broni skierowanej przeciwko drugiemu rodzicowi
• Separacja od jednego z rodziców, zmiana stosunków
rodzice – dziecko
• Obciążenie statusem dziecka rozwiedzionych rodziców
• Konieczność dostosowania się do nowych warunków
rodzinnych, np. nowe związki rodziców
6
Rozstanie rodziców jako
sytuacja traumatyczna
Sytuacja traumatyczna oddziałuje dwojako:
• w postaci długotrwałego kumulowania się
negatywnych doświadczeń
• w postaci jednostkowego przeżycia o dużym
ładunku emocji
7
Co dzieje się z dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców?
1. Silna koncentracja emocjonalna
i poznawcza na problemie rodziców
•
•
•
poczucie odrzucenia – skutek odejścia jednego
z rodziców
poczucie winy – przekonanie dziecka,
że samo przyczyniło się do odejścia rodzica
myślenie magiczne – podtrzymywanie nadziei,
że do siebie powrócą
8
Co dzieje się z dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców?
2. Niezaspokojenie podstawowych potrzeb
psychicznych: opieki i oparcia, afiliacji /pragnienie
nawiązywania i utrzymywania pozytywnych relacji z innymi ludźmi
oraz zdobywania emocjonalnej aprobaty otoczenia/,
bezpieczeństwa i miłości
•
•
•
życie w ciągłej niepewności co do uczuć ze strony
głównego i drugiego rodzica
obawa, że w każdej chwili może zmienić miejsce
zamieszkania i środowisko, w którym żyje
obawa przed odtrąceniem przez głównego rodzica
tak, jak to spotkało któregoś z nich
9
Co dzieje się z dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców?
3. Osłabienie mechanizmów radzenia sobie
w sytuacjach trudnych
•
•
•
•
•
bezradność i bezsilność
zachowania regresywne
reakcje ucieczkowe
reakcje psychosomatyczne
poczucie przeciążenia
10
Co dzieje się z dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców?
4.
• ograniczenie zainteresowań kontaktami
społecznymi, a w konsekwencji ich zubożenie
• depresja
• zaburzenia zachowania
• przestępczość
11
Co dzieje się z dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców?
5. Trudności z wykształceniem prawidłowego
modelu psychoseksualnego oraz modelu
relacji partnerskich jako skutek braku
doświadczeń w konstruktywnym
rozwiązywaniu konfliktów
• przedwczesne podejmowanie życia seksualnego,
wczesne małżeństwo
• niezdolność trwania w związku z jednym partnerem
• predyspozycje do szybkiej i pochopnej decyzji
i rozwodzie
12
Uczuciowe fazy reakcji dziecka
na rozstanie rodziców
1.
2.
3.
4.
5.
ZAPRZECZANIE – odmowa
ZŁOŚĆ
GODZENIE RODZICÓW
CZAS SMUTKU I POZORNEJ OBOJĘTNOŚCI
ADAPTACJA DO ZMIENIONEJ
RZECZYWISTOŚCI RODZINNEJ pogodzenie się z rozpadem rodziny
13
Co dzieje się
w sytuacji rozstania rodziców
Kiedy dziecko ma nie więcej niż 3 lata:
• najważniejsze jest odczuwanie, że jest kochane,
uczy się też kochać innych
• potrzebuje być kochanym co najmniej przez jednego
z rodziców
• ten, który odchodzi musi liczyć się z tym, że szybko
i prawdopodobnie na stałe straci szansę bycia
najważniejszą osobą w życiu dziecka
Zachęcaj , ułatwiaj i pomagaj w kontaktach
z dzieckiem temu, który odszedł.
14
Co dzieje się
w sytuacji rozstania rodziców
Kiedy dziecko ma 3 – 5 lat:
• żyje nadzieją, że rodzice będą razem
• ma poczucie, że rodzica straciło bezpowrotnie
• wzrasta poczucie opuszczenia, gdy rodzic jest zajęty
własną aktywnością i swymi trudnymi uczuciami
• może brać na siebie winę za rodzinny problem
• może cofnąć się w rozwoju – regresywne zachowania
• przeżywa niepewność i lęk, co będzie jutro /kłopoty
z zasypianiem, lęk przed ciemnością, nerwowy sen/
Pozwól dziecku być przerażonym i ściśle przylgnąć
do siebie
15
Co dzieje się
w sytuacji rozstania rodziców
Kiedy dziecko ma 6 do 8 lat:
• może przeżywać przytłaczające uczucie smutku
• bardzo tęskni za nieobecnym na co dzień rodzicem
• odczuwa lęk przed utratą tego rodzica, z którym
mieszka
• może złościć się na rodzica, którego obwinia
za problem rodzinny
16
Co dzieje się
w sytuacji rozstania rodziców
Kiedy dziecko ma 9 do 12 lat:
• może obwiniać i wyrażać silną złość do rodzica,
którego postrzega jako sprawcę problemu rodzinnego
lub odrzucać „złego rodzica”
• może wstydzić się przed innymi tego, co dzieje się
w rodzinie
• może zachowywać się agresywnie wobec innych osób
• może doświadczać różnych dolegliwości
somatycznych
• może utracić wiarę i pewność siebie, co może
skutkować gorszymi wynikami w nauce, jest podatny
na zranienia
17
Nastolatek, jaki jest?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Intensywne związki ze środowiskiem rówieśniczym
Intensywne zmiany fizjologiczne
Intensywny rozwój intelektualny
Silny krytycyzm, zwłaszcza negowanie świata dorosłych
Chwiejne poczucie własnej wartości
Trudności z określeniem własnej tożsamości; „kim
jestem?”
Poszukiwanie sensu życia
Silna potrzeba niezależności /paradoks tego okresu:
zależne o rodziców, wewnętrznie przekonane o swej
niezależności/
Próby dopasowania swoich wizji świata do rzeczywistości
Chęć zmiany i naprawy świata
18
Co dzieje się
z nastolatkiem w sytuacji rozstania
rodziców?
• czuje się nadmiernie obciążone emocjonalnie
wspieraniem rodzica i zajmowaniem się rodzeństwem
• reaguje gwałtownie, nieadekwatnie do bodźca,
agresywnie
• ma kłopoty z określeniem własnej tożsamości: „jesteś
taki sam jak on/ona”, „nie lubimy go/jej”
• czuje się zmuszany do podjęcia samodzielnej decyzji,
z którym rodzicem chce pozostać
• może oczekiwać, że rodzic wynagrodzi mu straty
związane z rozpadem rodziny, m.in. materialnie
• zachwianie poczucia bezpieczeństwa
19
Co dzieje się
z nastolatkiem w sytuacji rozstania
rodziców?
• jest zazdrosne, czuje się nieswojo, kiedy rodzic
reorganizuje swoje życie osobiste
• jest nieufne wobec ludzi, dyskredytuje sens związków
emocjonalnych
• szuka akceptacji, nowego autorytetu poza rodziną
• buntuje się i krytykuje nieustannie rodziców
• wycofuje się z kontaktów z rodzicami
• jest chronicznie zmęczone, ma problemy z koncentracją
• ma niską samoocenę
20
Co dzieje się z dorosłym dzieckiem
w sytuacji rozstania rodziców
• dorosłe dziecko może czuć się zobowiązane
do emocjonalnego wspierania rodziców
• tak przeżywany obowiązek opieki nad osamotnionym
rodzicem może odebrać mu wolność w nawiązywaniu
własnych relacji i zajmowania się własnym życiem
21
Czego najbardziej obawiają się dzieci
/8–15 lat/, gdy ich rodzice rozstają się?
•
•
•
•
•
•
•
•
•
„Mama albo tata powie mi, że rozwód jest przeze mnie”
„Moi rodzice zaczną się bić albo krzyczeć na siebie”
„Moi krewni będą mówić brzydkie rzeczy o moich rodzicach”
„Mój tata powie mi, że nie lubi, kiedy jestem z mamą”
„Mama i tata będą się kłócić ze mną”
„Mama będzie brzydko mówić o tacie”
„Będę musiała się rozstać z moim pieskiem i różnymi zabawkami”
„Mama będzie nieszczęśliwa”
„Tata będzie mnie pytać, kto teraz przychodzi do mamy
i czy zostaje na noc”
• „Nie będę wiedziała, jak powiedzieć o rozwodzie moim kolegom i
koleżankom”
22
„Kim jestem, kiedy daję się wciągnąć
w konflikt między moimi rodzicami?”
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
POSŁAŃCEM
MEDIATOREM
SOJUSZNIKIEM I PODPORĄ
DECYDENTEM
KOZŁEM OFIARNYM
POWIERNIKIEM
PARTNEREM W ZASTĘPSTWIE MAMY/TATY
NIAŃKĄ DLA RODZEŃSTWA
SĘDZIĄ
UCIEKINIEREM
23
Czynniki ułatwiające dziecku
przystosowanie się do sytuacji rozpadu
rodziny:
1. Stabilność i ciągłość warunków życiowych:
• materialna
• przystosowanie emocjonalne i społeczne głównego
rodzica
• minimalizacja konfliktu między rodzicami
• współpraca wychowawcza
• regularne kontakty z drugim rodzicem
24
Czynniki ułatwiające dziecku
przystosowanie się do sytuacji rozpadu
rodziny:
2. Zdolność dziecka do prawidłowego rozwoju
pomimo trudnych warunków:
• predyspozycje temperamentalne
• szczególne uzdolnienia i walory
• wysoki poziom rozumienia sytuacji społecznej
i kontroli wewnętrznej
• dbałość rodziców o wytworzenie u dziecka poczucia
własnej wartości i świadomości własnych uzdolnień
• wsparcie i pomoc ze strony osób znaczących
25
Czynniki ułatwiające dziecku
przystosowanie się do sytuacji rozpadu
rodziny:
3. Więzi uczuciowe /zwłaszcza akceptacja
i okazywanie miłości/ ze strony obojga rodziców
4. Dobre relacje z rodzeństwem
5. Właściwe postawy dziadków
6. Pomoc specjalistyczna udzielona we
właściwym momencie
26
Czynniki ułatwiające dziecku
przystosowanie się do sytuacji rozpadu
rodziny:
Istotne w przypadku rodziców:
• ustalanie rutyn i struktur
• ustalenie stałej pory powrotu, obowiązków
domowych, posiłków, spotkań, itp.
• wyjaśnienie przyczyn zmian
• poświęcanie czasu dziecku
• poradzenie sobie z własnym gniewem
• stygmat samotnego rodzicielstwa
27
Jak pomóc dziecku?
„Wiesz, mamo, cholernie chce mi się płakać, jak o tym
wszystkim sobie pomyślę. Często płaczę, ale ukrywam to przed
tobą, bo nie chcę, żebyś się jeszcze bardziej martwiła.
Wiesz, to dziwne, ale czuję ogromną złość do ciebie i do ojca.
Wiem, że to straszne, ale ja również czuję się przez was
oszukany i zdradzony. Dlatego kompletnie straciłem zaufanie
do kogokolwiek. Czasami myślę, że to moja wina,
że rozeszliście się. Ale jednak to, co czuję najczęściej,
to ogromne zamieszanie i zagubienie. Nie umiem sobie z tym
poradzić i dlatego proszę – bądź przy mnie. Nic nie musisz mi
mówić, o niczym nie przekonuj, nie tłumacz.
Chcę, żebyś po prostu była”.
28
Jak pomóc dziecku?
Odpowiadaj na wszelkie pytania dziecka:
•
•
•
•
•
nie odkładaj tego na później
nie przegap szansy, kiedy jest ono zainteresowane
używaj języka dla niego zrozumiałego
w czasie rozmowy nie oszukuj go i nie lekceważ
nie rozwijaj wątku
29
Jak pomóc dziecku?
• Bądź cierpliwy
• Akceptuj jego uczucia:
- gniew „mieliście zawsze być razem”
- smutek
• Zdejmij z dziecka poczucie winy
• Bądź z dzieckiem
30
Jak pomóc dziecku?
• Unikaj sporów sądowych o dziecko
• Odłóż na bok urazy, gdy rozmawiasz z byłym
partnerem o dziecku
• Nie kłóć się z byłym partnerem w obecności
dziecka
• Nie rób z dziecka szpiega czy posłańca
• Nie rób z dziecka sojusznika w walce z byłym
partnerem
• Nie mów dziecku, czego nie ma mówić
31
Jak pomóc dziecku?
Zadbaj o dyscyplinę:
• zapewniaj o miłości, daj mu poczuć,
że zajmuje ważne miejsce w twoim życiu
• pilnuj reguł
32
Jak pomóc dziecku?
• Nie mów źle o drugim rodzicu przy dziecku.
• Angażuj drugiego rodzica w opiekę i wychowywanie
dziecka.
• Dbaj o regularne i przewidywalne spotkania z drugim
rodzicem.
• Nie łudź dziecka perspektywą powrotu rodziców
do siebie.
• Pogódź się z podobieństwem dziecka do byłego
partnera.
• Staraj się podtrzymywać kontakty dziecka z dalszą
rodziną.
• Rozważnie i taktownie wprowadzaj twoich nowych
partnerów do życia twojego dziecka.
33
Jak pomóc dziecku?
Naucz się dobrze planować:
• ustalaj z drugim rodzicem szczegóły kontaktów
bezpośrednio, nie poprzez dziecko
• dziecko ma prawo wiedzieć, czego może się spodziewać
• przygotuj dziecko „do wymiany”
• nie wypytuj dziecka po powrocie, pozwól mu ochłonąć
• zaplanuj spokojny dzień po powrocie od drugiego
rodzica
34
Jak pomóc dziecku?
Gdy jesteś rodzicem „nie na co dzień”:
• opracuj harmonogram spotkań dostosowany
do realnych możliwości
• o zmianach uprzedzaj z dużym wyprzedzeniem,
osobiście
• nie spóźniaj się
• nie wypytuj dziecka o drugiego rodzica
35
Dziękuję za uwagę
36