II.5 Kompetencja personalna. Kompetencja personalna polega na

II.5 Kompetencja personalna.
Kompetencja
personalna
polega
na
wykonywaniu
przez
państwo
kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli (osób fizycznych i osób
prawnych), znajdujących się na terytorium innego państwa (a także w tzw.
przestrzeniach międzynarodowych).
Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji wobec własnych obywateli (osób fizycznych i osób prawnych)
na terytorium państwa – zgodnie z przyjętą w wykładzie klasyfikacją kompetencji/jurysdykcji - to
aspekt personalny kompetencji/jurysdykcji wykonywanej na terytorium własnego państwa w sposób
zupełny i wyłączny.
Obywatelstwo
Państwo samo określa, kto jest jego obywatelem. To powszechnie uznana reguła
prawa. Akt najwyższej wagi – określenie jednego z trzech komponentów państwa –
ludności. Akt, którego jednoznaczność jest istotna dla identyfikacji składu ludności w
obrębie każdego z państwowych członków społeczności międzynarodowej. Akt,
którego jednoznaczność jest istotna dla każdej osoby (osoby fizycznej i osoby
prawnej), warunkuje bowiem (m.in.,) objęcie jej, gdy przebywa poza granicami kraju,
aktem opieki (opieki dyplomatycznej).
„Należy do państw suwerennych normowanie poprzez ich ustawodawstwo sposobu
nabycia obywatelstwa, jak również uzyskiwania go w drodze naturalizacji, czynionej
przez jego organy, zgodnie z tym ustawodawstwem.” – MTS sprawa Nottebohm’a
(1955)
1. Obywatelstwo osób fizycznych
(i) Prawo międzynarodowe wymaga, aby więzy obywatelstwa osób fizycznych były
rzeczywiste.
„Obywatelstwo jest węzłem prawnym, u podstaw którego leży społeczny fakt
przywiązania, efektywna solidarność bytu, interesów, uczuć, połączona z
wzajemnością praw i obowiązków. Jest ono (...) prawnym wyrazem faktu
wskazującego na to, że jednostka, której je nadano... skutkiem działania ustawy bądź
aktem władzy, jest faktycznie ściślej związana z ludnością państwa, które jej
obywatelstwo nadaje, niż z ludnością jakiegokolwiek innego państwa. Nadane przez
państwo obywatelstwo daje temuż państwu tytuł do wykonywania ochrony nad nią w
stosunku do innego państwa tylko wtedy, gdy przekłada się ono na pojęcie prawnego
przywiązania do państwa, które uczyniło ja swym obywatelem.” – MTS sprawa
Nottebohm’a (1955).
Każde państwo jest co do zasady całkowicie wolne – z zastrzeżeniem wymogu
realności węzłów obywatelstwa - w określaniu kryteriów nabycia obywatelstwa.
Kryterium „więzów krwi” (ius sanguinis) lub kryterium „miejsca urodzenia” (ius soli)
rozstrzyga, co do zasady, o obywatelstwie.
(ii) Przyjęte kryteria jako wyłącznie rozstrzygające o obywatelstwie wywołują (jako
jedna z przyczyn) problem bezpaństwowości oraz podwójnego obywatelstwa.
Bowiem bezpaństwowość oraz podwójne obywatelstwo mogą powstawać,
odpowiednio, wskutek negatywnego lub pozytywnego zbiegu praw o obywatelstwie.
Przykład negatywnego zbiegu praw o obywatelstwie dotyczył będzie przypadku dziecka obywateli
państwa, które przyjmuje zasadę ius soli jako wyłącznie warunkującą jego nabycie, zaś państwo na
terytorium którego dziecko przychodzi na świat uzależnia nabycie jego obywatelstwa wyłącznie od
wykazania dowodu istnienia więzów krwi, którego to dowodu dostarczyć mogą jedynie jego obywatele.
Analogiczne następstwa wywoła narodzenie w tymże państwie dziecka osób nie posiadających
obywatelstwa – apatrydów (bezpaństwowców), jak i przypadek dziecka, którego rodzice są nieznani
albo obywatelstwa których ustalić nie można. We wszystkich tych przypadkach dziecko nie ma, nie
nabywa obywatelstwa, jest zatem bezpaństwowcem.
Przykład pozytywnego zbiegu praw o obywatelstwie dotyczył będzie przypadku dziecka obywateli RP
narodzonego w USA, miejscu wykonywania przez USA jurysdykcji. Dziecko będzie obywatelem RP i
USA, bowiem każda osoba urodzona w Stanach Zjednoczonych, poddana jurysdykcji amerykańskiej,
automatycznie nabywa obywatelstwo tego kraju.
Aby zapobiegać przypadkom bezpaństwowości z przyczyn sygnalizowanych
przypadkiem negatywnego zbiegu praw o obywatelstwie do ustawodawstw
wprowadza się kombinację zasad podstawowych w celu umożliwienia nabycia
obywatelstwa: (i) dzieciom apatrydów (osób nie posiadających obywatelstwa) lub (ii)
dzieciom, których rodzice są nieznani albo ich obywatelstwa ustalić nie można.
Ustawa z 15 lutego 1962 o obywatelstwie polskim jest tego przykładem.
Rozdział 2 – Nabycie obywatelstwa
Art. 4. Dziecko nabywa przez urodzenie obywatelstwo polskie, gdy:
1) oboje rodzice są obywatelami polskimi albo
2) jedno z rodziców jest obywatelem polskim, a drugie jest nieznane lub nieokreślone jest jego
obywatelstwo lub nie posiada żadnego obywatelstwa.
Art. 5. Dziecko urodzone lub znalezione w Polsce nabywa obywatelstwo polskie, gdy rodzice są
nieznani bądź nieokreślone jest ich obywatelstwo lub nie posiadają żadnego obywatelstwa.
(iii) Niezależnie zatem od przyjmowanych w prawie wewnętrznym państw rozwiązań
– przypadki bezpaństwowości jak i podwójnego obywatelstwa (podany wyżej
przykład pozytywnego zbiegu praw o obywatelstwie) są faktem. To, tak dla państw,
jak i dla jednostek, niepożądany stan prawny. To przyczyna przyjmowania m.in.,
regulacji (konwencji) międzynarodowych podkreślających wagę istnienia i potrzebę
kształtowania czytelnych i wiarygodnych więzów jednostek z państwem – więzów
obywatelstwa – jak i eliminowania lub, jeśli to niemożliwe, ograniczenia
niedogodności płynących z wielorakiego obywatelstwa lub bezpaństwowości. To
podkreślają następujące regulacje międzynarodowe:
- wiodąca w tym względzie w skali powszechnej, konwencja haska z 12.04.1930 roku
w sprawie kolizji ustaw o obywatelstwie wraz z Protokołem dotyczącym przypadków
bezpaństwowości;
Można powtórzyć za twórcami konwencji z 1930 roku, że:
„(...) leży w interesie wspólnoty międzynarodowej uznanie przez wszystkich jej członków, że każda
osoba powinna posiadać obywatelstwo i to jedno tylko (p.m.); oraz, że
„(...) ideałem, do którego ludzkość powinna dążyć... jest zniesienie wszelkich przypadków zarówno
bezpaństwowości, jak i podwójnego obywatelstwa:”
Dwa przykłady przyjętych w konwencji reguł:
Wielość obywatelstw - art. 5 „W Państwie trzecim, osoba posiadająca więcej niż jedno obywatelstwo
powinna być traktowana tak, jak gdyby posiadała tylko jedno. Nie uchybiając przepisom prawnym
stanowionym przez Państwo trzecie w kwestiach statutu personalnego i z zastrzeżeniem
obowiązujących umów, Państwo to będzie mogło na swym terytorium wyłącznie uznać spośród
obywatelstw posiadanych przez tę osobę, bądź obywatelstwo kraju, w którym ma ona stałe i główne
miejsce pobytu, bądź też obywatelstwo kraju z którym, stosownie do okoliczności, wydaje się ona
najbardziej związana (p.m.).”
Unikanie bezpaństwowości - Art. 8 „Jeśli wg ustawy danego Państwa kobieta będąca jego obywatelka
traci swoje obywatelstwo na skutek małżeństwa z cudzoziemcem, utrata ta będzie uzależniona od
uzyskania przez nią obywatelstwa męża.”
- w wymiarze europejskim - Europejska konwencja o obywatelstwie z 6.11.1997 roku
(przyjęta w Radzie Europy);
- konwencja nowojorska z 20.02.1957 roku o obywatelstwie kobiet zamężnych;
Aż do pierwszej wojny światowej ustawy o obywatelstwie w niemal wszystkich państwach uzależniały
obywatelstwo kobiety od obywatelstwa męża w myśl zasady: „kobieta idzie za mężem” (!?).
W pracy – „Trzy gwinee” Wirginia Woolf w 1938 roku napisała znaczące słowa: „(...), jako kobieta nie
mam swojej ojczyzny, jako kobieta nie potrzebuję swojej ojczyzny. Dla mnie, kobiety, ojczyzną jest
cały świat.” – te słowa są pełna goryczy aluzją do brytyjskiego ustawodawstwa, które pozbawiało
obywatelstwa Brytyjkę z chwilą wyjścia za mąż za cudzoziemca.
To przewidziane ustawodawstwem brytyjskim rozwiązanie było refleksem zasady zależnego
obywatelstwa – the principle of dependent nationality – lub inaczej mówiąc – zasady jedności
obywatelstwa małżonków – the principle of the unity of nationality of spouses - opierających się na
przekonaniu, że rodzina powinna posiadać to samo obywatelstwo, zaś mąż powinien określać
obywatelstwo rodziny.
Każda zmiana obywatelstwa męża zatem zmieniała obywatelstwo żony. Gdy pozostawała ona w
swoim własnym kraju, nie korzystała oczywiście (jeśli były, a były) z praw obywatelskich i była w wielu
przypadkach osobą ‘drugiej kategorii’. Kobieta, która owdowiała lub została porzucona, nie mogła
powrócić do swojego pierwotnego małżeństwa. Kobieta rozwiedziona mogła stać się
bezpaństwowcem – stracić obywatelstwo męża.
Na szczęście wprowadzono zasadę niezależności obywatelstw małżonków. Innymi słowy zasadę
akceptującą, iż kobieta zamężna powinna mieć te same prawa jak mężczyzna, to znaczy mieć prawo
do zatrzymania lub zmienienia swojego obywatelstwa. Ostatecznie, w powszechnym prawie
międzynarodowym reguła ta została przyjęta w przywołanej wyżej konwencji nowojorskiej o
obywatelstwie kobiet zamężnych, przyjętej w 1957 roku.
(iv) Reguły międzynarodowe pomagają zatem w ukształtowaniu szeregu czytelnych
relacji między państwem a jednostką-osobą, z korzyścią dla obu stron. A więc
wskazania – przechodząc do konkretnych przypadków - szczególnie istotnych dla
każdej osoby, reguł wykonywania opieki dyplomatycznej w przypadku posiadania
przez nią podwójnego lub wielorakiego obywatelstwa, czy też np. istotnego dla
państwa (państw !) problemu wykonywania przez osobę obowiązku służby
wojskowej.
Narodowe państwa (XIX w) – armia tworzona w oparciu o zdolnych do służby obywateli. Obowiązek
obrony ojczyzny krystalizuje się z całą mocą. Służba wojskowa staje się obowiązkiem obywatelskim.
Niewykonanie tego obowiązku wywołuje skutki prawne, w tym ponoszenie odpowiedzialności karnej w
przypadku uchylania się od jego wykonania.
Art. 85 Konstytucji RP – „1. Obowiązkiem obywatela polskiego jest obrona Ojczyzny. (...)”
Rozwiązywanie problemu służby wojskowej osób o podwójnym lub wielorakim
obywatelstwie następuje zatem za pomocą instrumentów międzynarodowych –
umów bilateralnych i wielostronnych.
Postanowienia traktatów bilateralnych przyjmują, że osoby o podwójnym obywatelstwie zwolnione są
w stanie pokoju z obowiązku służby wojskowej w umawiającym się państwie, jeżeli wykażą wykonanie
tego obowiązku w drugim z umawiających się państw, zgodnie z obowiązującymi tam przepisami (np.
umowa francusko-włoska z 1951 roku).
Europejska konwencja o obywatelstwie (6.11.1997 r.) - (Rozdz. VII, art. 21 i n.) wprowadza generalną
regułę, wg której osoba mająca więcej niż jedno obywatelstwo obowiązek służby wojskowej spełnia
tylko w jednym z nich, i to w państwie, na terytorium którego ma stałe miejsce zamieszkania (p.m.).
Wypełnienie obowiązku w jednym państwie wywiera skutek prawny wobec pozostałych, których
obywatelstwo ma dana osoba. Jeżeli jedno z państw, którego obywatelstwo osoba posiada, ogłosi
mobilizację, obowiązana jest ona stawić się w tym państwie pomimo posiadania domicylu w innym
państwie, którego jest obywatelem. Zwolnienie ze służby wojskowej lub odbycie służby zastępczej w
jednym państwie, którego obywatelstwo ma dana osoba, wywiera skutek w innych państwach, których
ma obywatelstwo.
(v) Problem naturalizacji – pojawia się co do zasady w przypadku:
- gdy następuje zawarcie związku małżeńskiego – zgoda przyjęcia obywatelstwa
współmałżonka jest oczywiście konieczna;
- gdy ma miejsce długotrwałe przebywanie osoby na terytorium innego państwa;
zgoda osoby zainteresowanej jest oczywiście konieczna;
- rzadszym sposobem naturalizowania – akt adopcji (tutaj zgoda
zainteresowanej jest wyrażana przez jej opiekuna ustawowego);
osoby
Szczegółowe procedury naturalizacyjne, a nade wszystko warunki naturalizacji
określa prawo krajowe.
Warunki naturalizacji różne m.in.: a. okres 5, 7, 10 lat trwałego pobytu (źródło: tzw.
umowy (George) Bancroft’a – 1849 r. - XIX wiek); b. znajomość języka; c.
respektowanie dobrych obyczajów; d. dobra reputacja; e. posiadanie środków
utrzymania.
(i) Ustawa z 15 lutego 1962 o obywatelstwie polskim;
„Art. 8.1. Cudzoziemcowi można na jego wniosek nadać obywatelstwo polskie, jeżeli zamieszkuje w
Polsce na podstawie zezwolenia na osiedlenie się, co najmniej pięć lat.
2. W przypadkach szczególnie uzasadnionych można cudzoziemcowi nadać na jego wniosek
obywatelstwo polskie, chociażby nie odpowiadał on warunkom określonym w ust. 1.„
(ii) Przykłady oryginalnych praktyk naturalizacyjnych.
* konstytucja państwa radzieckiego z 1924 roku przyznawała wszystkim cudzoziemskim
przedstawicielom klasy robotniczej prawo nabycia obywatelstwa ZSRR;
* prawo izraelskie – ustawa z 1952 roku ‘o powrocie’ ułatwiała nabycie obywatelstwa wszystkim
Żydom przybywającym do Izraela w zamiarze stałego osiedlenia się;
* wg regulacji prawa francuskiego - wieloletnia służba w formacjach Legii Cudzoziemskiej daje prawo
do obywatelstwa francuskiego.
2. Obywatelstwo osób prawnych
Samodzielność państwa w określaniu obywatelstwa osób prawnych przedkłada się
generalnie na jego nadawania w odwołaniu do:


kryterium miejsca siedziby (określonego w statucie);
lub kryterium miejsca jej rejestracji (ustanowienia; rejestr sądowy);
Przywołuje się jeszcze trzecie kryterium – kryterium kontroli - rozumiane w ten
sposób, że o obywatelstwie osoby prawnej decyduje obywatelstwa większości
akcjonariuszy (jeśli to spółka akcyjna) lub obywatelstwa osób, które faktycznie spółką
zarządzają.
Sprawa Barcelona Traction (Belgia v. Hiszpania) -1970
W tymże orzeczeniu Trybunał stwierdził oceniając praktykę ustanawiania więzów
obywatelstwa osób prawnych, iż: „(...) w prawie międzynarodowym stosuje się per
analogiam, choć jeszcze w ograniczonym stopniu, wobec osób prawnych reguły,
które normują kwestię obywatelstwa osób fizycznych. Tradycyjna reguła przyznaje
prawo wykonywania opieki dyplomatycznej nad osoba prawną państwu pod rządami
prawa którego powstała (została zarejestrowana p.m.) lub na terytorium którego ma
siedzibę jej zarząd. (...) przy czym, w szczegółowym przypadku, gdy w grę wchodzi
wykonywanie opieki dyplomatycznej wobec osoby prawnej, nie można wskazać na
kryterium o charakterze absolutnym (p.m.), które w sposób generalny rozstrzygałoby
o efektywności więzów obywatelstwa (...).”
Syntetyzując problem, Komisja Prawa Międzynarodowego (2006) dała wyraz
przekonaniu, że podstawowym kryterium powinno być miejsce rejestracji osoby
prawnej, chyba że (1) jest ona kontrolowana przez obywateli innego państwa; (2) nie
prowadzi swojej działalności gospodarczej w państwie rejestracji; (3) siedziba
zarządu i kontroli finansowej znajdują się na terytorium innego państwa – w sytuacji
takiej to właśnie to państwo powinno być uznawane jako państwo obywatelstwa
osoby prawnej.
3. Problem ‘obywatelstwa’ – statków morskich i powietrznych; obiektów wysyłanych
w przestrzeń kosmiczną.
Państwa mają prawo określać, jakie statki (obiekty) nosiły będą jego banderę, a więc
określać ich ‘obywatelstwo’ dla celów międzynarodowej żeglugi morskiej,
powietrznej, pozapowietrznej (kosmicznej).
Statki morskie
art. 91 „1. Każde państwo ustala warunki przyznawania statkom swojej przynależności państwowej,
rejestrowania statków na swym terytorium oraz prawa podnoszenia bandery. Statki posiadają
przynależność tego państwa, którego banderę mają prawo podnosić. Musi istnieć rzeczywista więź
(p.m.) pomiędzy państwem i statkiem.”
Art. 92 „1. Statki powinny pływać tylko pod banderą jednego państwa i poza wyjątkami wyraźnie
przewidzianymi przez umowy międzynarodowe lub niniejszą Konwencję podlegać na morzu otwartym
wyłącznie jego jurysdykcji. Statek nie może zmienić swej bandery w czasie podróży lub podczas
postoju w porcie zawinięcia, poza przypadkiem rzeczywistej zmiany właściciela lub zmiany rejestracji.”
Statki powietrzne – art. 17 konwencji chicagowskiej (cz. II) statut Organizacji Międzynarodowej
Lotnictwa Cywilnego (1944)
Obiekty kosmiczne – art. 14 konwencji w sprawie rejestracji obiektów wyrzucanych w przestrzeń
pozapowietrzną (1975);
Obiekt każdej kategorii posiada zatem ‘obywatelstwo’, będące wynikiem aktu
rejestracji w państwowych rejestrach i prawa noszenia bandery państwa stosownego
rejestru.
4. Następstwem przyznania obywatelstwa jest:
- możliwość wykonywania, wobec tak oznaczonego kręgu podmiotów, jurysdykcji
państwa obywatelstwa – na terytorium państwa – jurysdykcja zupełna i wyłączna,
aspekt personalny; na terytorium innych państw – kompetencja personalna;
- możliwość stosowania reguł normujących kwestie odpowiedzialności państwa za
zachowanie jego funkcjonariuszy;
- ocena skutków wywołanych przez rejestrowane w nim obiekty (statki morskie i
powietrzne, obiekty wyrzucane w kosmos);
5. W zasadniczym wymiarze wykonywanie kompetencji/jurysdykcji personalnej
polega:
- bądź na stosowaniu i egzekwowaniu wobec własnych obywateli prawa państwa
obywatelstwa (‘akty władcze’);
- bądź na obronie ich interesu (opieka dyplomatyczna – ‘akty opieki’);
Realizacja kompetencji personalnej
Zarówno ‘akty władcze’, jak i ‘akty opieki’ – to przejaw aktywności jurysdykcyjnych
państwa skuteczność których dotyczy przestrzeni prawnej innego suwerena.
Każda próba ich podjęcia i wykonania zderza ze sobą jurysdykcję władzy miejscowej
z jurysdykcją podejmującego próbę jej wykonywania – wywołuje w prostym skutku
zdarzenie jurysdykcji, konflikt jurysdykcji. Jeśli ma to miejsce, nieuniknioną jest
potrzeba wskazania reguł eliminujących stan konfliktu. Państwa jego strony same
muszą zatem, wypracować zasady pozwalające konflikt jurysdykcji eliminować. Jego
pokonanie nie jest teoretycznie zbyt trudne. Zasada wzajemności temu sprzyja.
Zgodę państwa terytorialnego na wykonywanie określonej co do przedmiotu
kompetencji personalnej (jurysdykcji personalnej) odnajdujemy:
a. bądź w prawie międzynarodowym – umownym i zwyczajowym;
b. bądź w prawie krajowym – w szczególności w ustawach zawierających reguły
uznające skuteczność prawa obcego w krajowym porządku prawnym (prawo
międzynarodowe prywatne);
Umocowania do wykonywania kompetencji personalnej przewidziane prawem
międzynarodowym – co oczywiste (!!!)- skupia naszą uwagę.
I. przypadek wykonywania kompetencji (jurysdykcji) personalnej polegającej na
podejmowaniu ‘aktów władczych’ wobec osób własnych obywateli.
Zakres tej kompetencji (jurysdykcji) wyznaczają umowy gwarantujące skuteczność
takich aktów we wskazanym przez nie zakresie. Wybrane przykłady:
(a) przypadek: dochodzenia zapłaty alimentów (egzekucji wyroku zasądzającego
alimenty);
(i) konwencja (powszechna) nowojorska z 20.06.1956 roku o dochodzeniu roszczeń
alimentacyjnych za granicą;
Artykuł 1. Przedmiot Konwencji
„1. Celem niniejszej Konwencji jest ułatwienie dochodzenia roszczenia alimentacyjnego, które osoba
(...) przebywająca na obszarze jednej z Umawiających się Stron jest uprawniona wysunąć przeciwko
innej osobie (...) podlegającej jurysdykcji innej Umawiającej się Strony. Cel ten będzie realizowany za
pośrednictwem organów, które w dalszym ciągu będą określane jako Organ przesyłający i Organ
przyjmujący.”
(ii) Konwencja regionalna europejska o jurysdykcji i wykonywaniu orzeczeń
sądowych w sprawach cywilnych i handlowych (Lugano – 16.09.1988) – RP 19
stroną konwencji w 1999 roku; „15” + Islandia, Norwegia i Szwajcaria;
„Wysokie Umawiające Strony pragnąc wzmocnienia na swych terytoriach ochrony prawnej osób tam
zamieszkałych, zważywszy, że konieczne jest określenie międzynarodowej jurysdykcji ich sądów,
ułatwienia uznawania orzeczeń i wprowadzenie sprawnego postępowania zapewniającego
wykonywanie orzeczeń, dokumentów urzędowych i ugód sądowych (...) uzgodniły co następuje (...)
... art. 26 Orzeczenia wydane w jednym z Umawiających się Państw są uznawane w innych
Umawiających się Państwach bez potrzeby przeprowadzania specjalnego postępowania”.
(iii) Konflikt jurysdykcji – o którym mowa - eliminowany jest również autonomicznie w
obrębie UE/WE - Rozporządzenie Rady (UE) nr 44/2001 z dnia 22.12.2000 roku w
sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych oraz ich wykonywania w
sprawach cywilnych i handlowych – przestrzeń wspólnotowa ...
„Rada Unii Europejskiej, (...) mając także na uwadze (...)
(2) Różnice pomiędzy przepisami poszczególnych państw o jurysdykcji i uznawaniu orzeczeń
utrudniają należyte funkcjonowanie rynku wewnętrznego. Dlatego nieodzownym jest wydanie
przepisów celem ujednolicenia przepisów o jurysdykcji w sprawach cywilnych i handlowych oraz
uproszczenie formalności ze względu na szybkie i nieskomplikowane uznawanie i wykonywanie
orzeczeń z Państw Członkowskich związanych niniejszym rozporządzeniem.”
Zob. też Rozporządzenie Rady UE (nr 22/2003) dotyczące jurysdykcji oraz uznawania orzeczeń w
sprawach małżeńskich oraz sprawach dotyczących odpowiedzialności rodzicielskiej.
(b) przypadek: wymierzanie sprawiedliwości;
Ekstradycja – współdziałanie państw – polegające na wydaniu podejrzanego lub
przestępcy państwu, które wykonuje wobec niego kompetencje/jurysdykcję
polegającą na osądzeniu lub wykonania orzeczonej kary. Najczęściej wniosek
dotyczy osób (obywateli własnych) usiłujących ujść przed wymiarem sprawiedliwości.
Współdziałanie państw opiera się na bilateralnych umowach ekstradycyjnych.
Współcześnie istnieje też kilka traktatów ekstradycyjnych o charakterze
wielostronnym.
Umowa ekstradycyjna szczegółowo ustala, kto podlega ekstradycji, za jakie
przestępstwa i w jaki sposób i przez kogo powinien być przedstawiony wniosek o
ekstradycję.
Zasady współdziałania państw:
- podstawą ekstradycji jest jedynie czyn zagrożony karą w obu państwach
(„podwójna” karalność czynu);
- osobę wydaną można ścigać wyłącznie za przestępstwa wskazane we wniosku
ekstradycyjnym, jak i karać wyłącznie w sposób we wniosku wskazany;
- nie wydaje się osób, którym udzielono azylu (tj. sprawcom czynów motywowanych
politycznie – ‘azyl polityczny’)
- co do zasady, nie wydaje się własnych obywateli;
(i) W wieku XIX ustanowiono wyjątek od ekstradycji. Jest nim przypadek popełnienia czynu o
charakterze politycznym. Walki rewolucyjne toczone w Europie w tamtej dobie wyłączyły spod
ekstradycji czyny popełniane w pobudek politycznych, popełniane w toku politycznych walk, rewolucji.
Pierwszym dokumentem, który wyjątek ten (‘azyl polityczny’) ustanowił był angielski Extradition Act
(1870). Do tak ukształtowanej zasady wprowadzono jednak wyjątek, po dokonaniu zamachu na
Napoleona III. Po jego dokonaniu Belgia 22.03.1956 roku wprowadziła poprawkę do Konstytucji wg
której zamach na głowę państwa lub członków jego rodziny nie jest uznawany za przestępstwo
polityczne, nawet jeśli dokonano go z pobudek politycznych. Istotną współczesną korektą zasady nie
dokonywania ekstradycji sprawców czynów o charakterze politycznym jest wyłączenie czynów, które
w swym założeniu są przejawem walki politycznej, lecz metody działania wykraczają poza standard
walki politycznej np. praktyka niekontrolowanego podkładania materiałów wybuchowych. W 1977
(27.01) roku przyjęta została europejska konwencja o zwalczaniu terroryzmu, która daje temu wyraz
(art. 1). Konwencję przyjęto w kontekście podejmowano działań gwałtu przez polityczne w swym
rodowodzie ugrupowania baskijskiej ETA, północno irlandzkiej IRA, niemieckiej grupy Baader-Meinhof
czy włoskich Czerwonych Brygad.
(ii) Ekstradycja w kontekście europejskim.
Z jednej strony... europejska konwencja o ekstradycji z 13.12.1957 roku (RP jest jej stroną od 1993
roku) …
Z drugiej strony...
Konwencja z 10.03.1995 roku w sprawie uproszczonej procedury ekstradycyjnej między Państwami
Członkowskimi Unii Europejskiej; konwencja z 1996 roku w sprawie ekstradycji między Państwami
Członkowskimi Unii Europejskiej…
lecz również „obok nich”, w UE, następuje odejście od klasycznych formuł ekstradycyjnych jako
jedynych służących wymiarowi sprawiedliwości, czego wyrazem Decyzja Ramowa Rady w sprawie
europejskiego nakazu aresztowania (wydania) z 13.06.2002 roku, a w perspektywie... antycypuje się
wręcz wprowadzenie unijnego uznawania orzeczeń w sprawach karnych – nie ograniczonych do
orzeczeń kończących postępowanie karne, lecz obejmujących swym zakresem wszelkie decyzje
wydawane w toku postępowania.
Te kroki sygnalizują, że bez dezawuowania waloru bilateralnych i wielostronnych umów
ekstradycyjnych, te ostatnie są nie dość wydolne i następuje, tam gdzie państwa się na to godzą
uproszczenie procedur.
(c) przypadek: egzekwowanie powinności podatkowych obywatela wobec państwa;
Sytuacja obywatela polskiego, który zamieszkuje
Zjednoczonym Królestwie.
w Polsce, a pracuje w
Osoba, której miejsce zamieszkania jest w Polsce, w Polsce podlega
nieograniczonemu obowiązkowi podatkowemu. To oznacza konieczność rozliczenia
się z polskim fiskusem ze wszystkich dochodów, bez względu na to, gdzie znajduje
się źródło ich uzyskania. Wg prawa brytyjskiego, wynagrodzenie z tytułu pracy
podlegają opodatkowaniu w Wielkiej Brytanii. Ma zatem miejsce stan podwójnego
opodatkowania.
Polska ma umowy w sprawie normowania takiej niekorzystnej dla podatnika i
złożonej dla państwa sytuacji (to umowy ‘o zapobiegania podwójnemu
opodatkowaniu’) z około 80 państwami, w tym z wszystkimi państwami europejskimi.
(i) Pierwotna umowa miedzy rządem PRL a Rządem Zjednoczonego Królestwa w
sprawie zapobiegania podwójnego opodatkowania w zakresie od dochodu i zysków
majątkowych podpisana została w Londynie dnia 16 grudnia 1976 roku. W dobie
‘socjalistycznej’ jeszcze.
Obywatele polscy licznie przebywający w Wielkiej Brytanii po 1989 roku, pozostawali
podatnikiem polskim, i ciążyły na nich obowiązki określone w tejże właśnie umowie
zawartej w 1976 roku. Przewidywała ta właśnie umowa tzw. metodę odliczania, a
więc przewidywała – w istocie swej – płacenie podatku w obu krajach – w praktyce
zmniejszenie podatku należnego w RP o podatek zapłacony w Wielkiej Brytanii (jego
odliczenie właśnie). To rozwiązanie powodowało dramatyczne uszczuplenie
dochodów osób pracujących ‘w Anglii’…
Umowa z 1976 roku została – z tej właśnie ‘dramatycznej’ przyczyny - zmieniona...
(ii) Umową między Rzecząpospolitą Polską a Zjednoczonym Królestwem Wielkiej
Brytanii i Irlandii Północnej w sprawie unikania podwójnego opodatkowania i
zapobiegania uchylania się od opodatkowania w zakresie podatków od dochodów i
zysków majątkowych (20.07.2006).
Zmiana polega na tym, że osoba która pracowała w Zjednoczonym Królestwie i w
danym roku podatkowym tylko tam osiągnęła przychód, nie musi płacić od niego
podatku w Polsce (!!!).
II. przypadek wykonywania kompetencji (jurysdykcji) personalnej polegającej na
podejmowaniu ‘aktów opieki’ wobec osób własnych obywateli.
Gdy mieć na uwadze ‘akty opieki’ – ‘akty opieki dyplomatycznej’ – zakres tej
kompetencji określa prawo zwyczajowe.
„Jest elementarną zasadą prawa zwyczajowego zasada, która upoważnia państwo
do ochrony swoich obywateli dotkniętych naruszeniami prawa międzynarodowego a
popełnionymi przez inne państwo w sytuacji, gdy nie uzyskują oni sprawiedliwości
sięgając po zwykłe środki prawne (...) Mając na uwadze swoich obywateli,
uruchamiając na ich rzecz działania dyplomatyczne lub międzynarodowe działania
sądowe, państwo wykonuje swoje prawo (...) Prawo to może być wykonywane
jedynie na rzecz własnego obywatela, bowiem wobec braku szczegółowych
porozumień jedynie więzy obywatelstwa istniejącego pomiędzy państwem a
jednostką dają państwu tytuł do sprawowania nad nią opieki dyplomatycznej.” –
STSM w sprawie Mavromatis (1924).
Akt opieki dyplomatycznej będzie zatem przejawem negatywnej reakcji państwa na
fakt naruszenia prawa międzynarodowego przez inne państwo, wywołujący
bezpośrednie skutki prawne (osobiste lub materialne) wobec jego obywateli (osób
fizycznych i prawnych).
Historycznie, akty opieki dyplomatycznej czynione były, wobec osób fizycznych, w
kontekście ochrony inwestycji przez nich dokonywanych (tj. angażowaniu środków
materialnych w biznesowe przedsięwzięcia podejmowane za granicą), współcześnie
czynione są także w celu ochrony praw jednostki - praw człowieka.
Np. pozbawienie wolności cudzoziemca bez orzeczenia właściwej władzy sądowej i uniemożliwienie
osobie pozbawionej wolności kontaktu z urzędem konsularnym; praktyka ‘odmowy sprawiedliwości’ (w
relacjach wymiar sprawiedliwości państwa – cudzoziemiec); zajęcie – nacjonalizacja – majątku
cudzoziemskiego podmiotu gospodarczego – bez stosownej, adekwatnej rekompensaty finansowej;
Akty opieki dyplomatycznej należy odróżniać od innych form działania państwa na rzecz swoich
obywateli przebywających na obcym terytorium państwowym np. aktów niesienia im pomocy
konsularnej.
Akty opieki dyplomatycznej w praktycznym wymiarze polega:
- bądź, na złożeniu przez państwo obywatelstwa stosownych oświadczeń
kierowanych do władz politycznych i/lub administracyjnych państwa goszczącego,
wnoszących o wyjaśnienie – niezgodnej z prawem międzynarodowym - sytuacji,
położenia, statusu ‘własnego’ obywatela – działania dyplomatyczne;
- w przypadku niepowodzenia w dochodzeniu przez jednostkę (obywatela)
sprawiedliwości przed sądami państwa naruszającego jej prawa, państwo
obywatelstwa jednostki podejmuje działania prowadzące do wywołania sporu
międzynarodowego (miedzy sobą a państwami naruszającym prawa jego obywatela)
i jego rozwiązania (przykładem omawiana na wykładzie sprawa Trail Smelter (1941)).
Podejmuje zatem działania sądowe;
Przykład ‘opieki dyplomatycznej’ – działań sądowych - na rzecz osoby prawnej – sprawa Barcelona
Traction (1970).
W 1948 roku, sąd hiszpański wydał wyrok stwierdzający upadłość spółki akcyjnej Barcelona Traction,
która była w tamtej dobie jednym z najważniejszych podmiotów gospodarczych w branży elektrycznej
w Hiszpanii.
Spółka ustanowiona była wg prawa kanadyjskiego i w Kanadzie zarejestrowana. Większość udziałów
w niej należała do akcjonariuszy belgijskich. Belgia interweniowała w interesie swoich obywateli
(akcjonariuszy) u władz hiszpańskich.
Wobec fiaska negocjacji co do zasadności, jak i kompensacji negatywnych skutków sądowej decyzji o
upadłości spółki akcyjnej Barcelona Traction dla belgijskich jej akcjonariuszy, Belgia wniosła sprawę
do MTS. W wyroku merytorycznym – 1970 – MTS analizował regulacje (systemy) prawa krajowego
dotyczące spółek akcyjnych i ich ‘upadłościowej’ aplikacji. Czyniąc to zauważył, iż należy rozróżniać –
oceniając bieg ich procesu i skutki - dwa odrębne byty – spółkę i akcjonariat, każdy wyposażony w
odrębne uprawnienia.
W rozpatrywanej sprawie Spółka była spółką kanadyjską, zaś akcjonariat akcjonariatem belgijskim, w
imieniu którego działał rząd Belgii.
Trybunał stwierdził, że zachowania wywołujące uszczerbek (tj. wyrok stwierdzający upadłość spółki
akcyjnej Barcelona Traction), który można przypisać Hiszpanii naruszały prawa spółki (!), nie zaś
prawa akcjonariuszy…
W tej sytuacji Trybunał odrzucił wniosek Belgii i wyraził opinię, że w świetle poczynionych ustaleń
jedynie Kanada była uprawniona do dokonania aktu opieki dyplomatycznej (interwencji) na rzecz
spółki. Interwencja Belgii uprawniona nie była.
Opieka dyplomatyczna a zasada wyczerpania wewnętrznych – lokalnych – środków
odwoławczych (ogólna zasada prawa przyjęta przez narody cywilizowane – art. 38
par. 1 pkt. c).
Akt opieki, co do zasady, nie nastąpi nim obywatel sam nie podejmie próby
dochodzenia sprawiedliwości. Taka kolej rzeczy podyktowana jest:


sposobnością naprawienia przez suwerena błędu naruszenia prawa jeśli miał
miejsce;
przyczynami praktycznymi:
- lepszą znajomością materii spornej przez sąd miejscowy;
- postępowanie tańsze i szybsze niż w innym wariancie;
- nie rodzi napięć; nawet jeśli naruszenie prawa zostanie potwierdzone, państwo
naprawia szkodę;
Decyzja o podjęciu i wykonaniu opieki dyplomatycznej.
Decyzja o podjęciu i wykonaniu opieki dyplomatycznej należy do państwa, jest
niezależna od woli podmiotu, którego prawa zostały naruszone. Z tej przyczyny także
obywatel nie może zrzec się lub wyłączyć kompetencji państwa obywatelstwa do
opieki dyplomatycznej (zob. doktryna Calvo).
Czyje prawa są zabezpieczane międzynarodową skargą w następstwie podjęcia
przez państwo opieki ?
Wg klasycznej zasady – opieki dyplomatycznej – sformułowanej w sprawie
Mavromatis przez STSM w 1924 – Trybunał stwierdził w tej mierze, że: „przez
podjęcie sprawy swego poddanego i podjecie działań dyplomatycznych lub
międzynarodowych kroków sądowych w swoim imieniu, państwo w rzeczywistości
zabezpiecza swoje własne prawa, prawa wymagające poszanowania jego obywateli
przez prawo międzynarodowe (p.m.)(...)”
A więc następuje „przekształcenie” skargi – ‘przechodzi’ ona z jednostki na
opiekuńcze państwo obywatelstwa. W następstwie tego państwo usuwa ‘w cień’
jednostkę, a rozstrzygnięcia sporu międzypaństwowego mogą satysfakcjonować
państwo, a nie jednostkę.
Przypadki limitacji stosowania opieki dyplomatycznej
- traktaty określające warunki prowadzenia działalności gospodarczej podmiotów w
państwie goszczącym inwestora (tzw. Bilateral Investment Treaties – BIT-y); gdy
wyniknie spór pomiędzy państwem a inwestorem właściwym do jego rozstrzygania
będzie zazwyczaj wskazany w umowie międzynarodowy trybunał arbitrażowy lub też
powołany wolą stron trybunał ad hoc; uruchamianie trybu ‘opieki dyplomatycznej’
zostaje wyłączone w relacji między tymi podmiotami – przypadek sporu pomiedzy
Eureco B.V. a Ministrem Skarbu Państwa (zob. wykład 1-2)
- traktaty funkcjonalne; przykładem którego traktat algierski (1979 r.,) powołujący do
życia Irańsko-Amerykański Trybunał Skarg;
- traktaty stanowiące o ochronie praw podstawowych człowieka – Europa –
Europejska konwencja o prawach i wolnościach podstawowych (1950).
II.5.1.Kompetencja personalna pasywna. Zamykając rozważania nt. kompetencji
personalnej zauważmy, że jej wykonywanie ma miejsce także wtedy, gdy państwo
podejmuje działania jurysdykcyjne polegające na objęciu prawem krajowym
(szczególnie prawem karnym) zdarzeń, które miały miejsce poza granicami kraju,
które wywołane zostały przez podmiot zagraniczny, w następstwie których obywatel
państwa doznał uszczerbku, stał się ich ofiarą.
Tak stanowienie prawa jak i jego egzekwowanie opiera się na zasadzie (jurysdykcji)
personalnej pasywnej.
Jej kreatorem są Stanu Zjednoczone, które w latach lat 80’, z uwagi na rosnącą
liczbę ataków terrorystycznych wobec obywateli Stanów Zjednoczonych w świecie,
zaczęły przyjmować ustawy przewidujące karania przez sądy amerykańskie
sprawców takich czynów.
III. Rozważań nad kompetencją/jurysdykcją państwa ciąg dalszy...
W świetle przeprowadzonych rozważań nt. istoty i zakresu kompetencji/jurysdykcji
państwa jasno wynika, że ich przedmiotową i podmiotową konfigurację określa
przede wszystkim ich, autoryzowane prawem międzynarodowym, zakotwiczenie w
przestrzeni (terytorium państwa; przestrzenie politycznie zorganizowane poza
terytorium państwa; przestrzenie międzynarodowe) i więź obywatelstwa. To sprawia,
że aktywności kompetencyjne/jurysdykcyjne państwa, gdy przychodzi je
systematyzować (wyjaśniać) klasyfikuje się, odpowiednio, w odwołaniu do: zasady
jurysdykcji terytorialnej i uzupełniającej ją zasady jurysdykcji personalnej.
Zwrócić wszakże trzeba uwagę na sytuacje w których pewne zdarzenia, zachodzące
poza państwowym terytorium, mogą być przedmiotem jurysdykcyjnego
zainteresowania państwa z uwagi na następstwa jakie ich bieg wywołuje w jego
porządku prawnym – ‘na jego terytorium’ (!!!)
Jednym z pierwszych sygnałów takiego postrzegania jurysdykcyjnych działań była uchwała Instytutu
Prawa Międzynarodowego przyjęta w 1879 roku stwierdzająca „(...) prawo każdego państwa do
karania aktów popełnionych poza jego terytorium i aktów naruszenia przez cudzoziemców przepisów
jego ustaw karnych, jeśli akty te stanowią zagrożenie dla społecznej egzystencji państwa i jego
bezpieczeństwa, a które nie są zagrożone karą w prawie karnym państwa na terytorium którego miały
miejsce.”
Wyraźnym (by nie rzecz ostentacyjnym) sygnałem istnienia zatem innych jeszcze,
obok zasady jurysdykcji terytorialnej i zasady jurysdykcji personalnej, zasad
jurysdykcyjnych sygnalizował Stały Trybunał Prawa Międzynarodowego w sprawie
statku Lotus (7.09.1927) STSM (Francja v. Turcja).
„Nie wynika (...), że prawo międzynarodowe zakazuje państwu wykonywania jurysdykcji na swym
terytorium, wobec wszelkich przypadków zachowań jakie miały miejsce poza jego granicami (...) Tak
(...) nie jest w świetle prawa międzynarodowego, jakim jest ono obecnie. Dalece zatem od przyjęcia
generalnego zakazu stanowiącego, że państwa nie mogą rozciągać stosowania swego prawa i
jurysdykcji swych sądów wobec osób, rzeczy i zdarzeń [znajdujących się i zachodzących] poza swoim
terytorium, pozostawia im ono w tej mierze, znaczącą swobodę, która jest ograniczona jedynie w kilku
przypadkach przez zakazujące tego reguły;”
Jurysdykcyjne zainteresowanie państwa „przypadkami zachowań jakie miały miejsce
poza jego granicami”, jak stwierdza STMS, mogą zatem objąć, jak uściśla to
współcześnie US.Restatement:
- „zdarzenia zachodzących poza jego terytorium, jeśli wywołują one lub mają na celu
wywołać na jego terytorium poważne następstwa (p.m.)”;
- a także dotyczyć mogą „pewnych zachowań osób, nie będących jego obywatelami,
podejmowanych poza jego terytorium jeśli są skierowane przeciwko bezpieczeństwu
państwa (p.m.) lub przeciwko określonej kategorii innych interesów państwa.”;
Mamy zatem do czynienia z praktyką podejmowania jurysdykcyjnych działań w
odwołaniu do innych - niż zasada jurysdykcji terytorialnej i zasada jurysdykcji
personalnej – zasad – mianowicie do:
- zasady jurysdykcji skutkowej – efekt występowania poważnych następstw zdarzeń
zewnętrznych, na terytorium państwa uzasadnia jego jurysdykcyjną reakcję;
- zasady jurysdykcji ochronnej; następstwo zachowań zewnętrznych skutkujących
zagrożeniem bezpieczeństwa państwa uzasadnia jego jurysdykcyjną reakcję;
III.1. Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji w odwołaniu do zasady jurysdykcji
skutkowej.
Najbardziej spektakularnymi przykładami takich zdarzeń są podawane w literaturze
przykłady oddawania przez granicę strzałów i wywołania nimi szkód w przygranicznej
przestrzeni, czy też transferowanie przez granicę oszczerczych publikacji w intencji
ich rozpowszechnienia w sąsiedzkim kraju, czy też wprowadzanie w obrót handlowy
państwa produktów wyprodukowanych poza jego terytorium, a wywołujących szkody.
W przywoływaniu tej zasady – interpretując ją wszakże w szczególny sposób - celują Stany
Zjednoczone. Przyznają bowiem swojemu ustawodawstwu skuteczność w obrębie innych porządków
prawnych. Chodzi o ustawy federalne: o zwalczaniu nieuczciwej konkurencji, dotyczące operacji
giełdowych, czy też nakładające restrykcje ekonomiczne.
I tak np., gdy mieć na uwadze prawo zwalczania praktyk nieuczciwej konkurencji, ustawa wymaga
respektowania jej postanowień także przez podmioty zagraniczne, działające poza terytorium Stanów
Zjednoczonych. Stosowanie ustawy ma na celu eliminowania negatywnych dla amerykańskiego rynku
(handlu) wewnętrznego, praktyk. Ocena naruszenia ustaw poza granicami Stanów Zjednoczonych
czyniona jest przez sądy amerykańskie. Rozwiązanie to i jego aplikowanie jest źródłem oczywistych
napięć pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a państwami terytorialnymi, których podmiotów sądowe
orzeczenia dotyczą.
Interesującą mutacją de facto aplikowania zasady jurysdykcji skutkowej jest praktyka
wprowadzania ustawodawstwem amerykańskim pewnych rodzajów restrykcji
ekonomicznych (chodzi o różnej natury embargo). Formalnie ustawodawca odwołuje
się do konstrukcji kompetencji personalnej. Schemat ustalania tej kompetencji jest
następujący, polega na przyjmowaniu w ustawie szerokiej definicji „osób poddanych
jurysdykcji Stanów Zjednoczonych” obejmowanych regulacją. Ta definicja obejmuje
filie spółek amerykańskich działających w państwach trzecich (spółki-córki) i to
kryterium decyduje o skuteczności prawa wobec nich. Takie rozwiązanie skutkuje
oczywistymi konfliktami pomiędzy Stanami Zjednoczonymi a państwami w obrębie
których filie spółek (spółki-córki) prowadzą działalność. Konflikt wywołuje nie tylko
naruszanie zasady jurysdykcji terytorialnej (właściwości jurysdykcyjnej państwa
terytorialnego), ale pogłębia je fakt że spółki (filie spółek amerykańskich) z prawnego
punktu widzenia posiadają obywatelstwo państwa w którym działają, a które to więzy
są pochodną bądź statutowo określonego miejsca siedziby spółki-córki, bądź miejsca
jej rejestracji.
Sprawa Raoul Massardy i inni, spółka Fruehauf v. M. Solvet i S.A. – Berliet (1965); Spółka Fruehauf –
Francja, spółka córka kontrolowana przez amerykańska spółkę matkę Fruehauf, prawnie będąca
spółką francuską – zawarła kontrakt z Chinami na dostawę części zamiennych dla autobusów Berliet.
Spółka matka otrzymała noty władz amerykańskich stwierdzające, że wszelkie transakcje spółki córki
są bezprawne w świetle ustawodawstwa amerykańskiego nakładającego embargo strategiczne na
handel z Chinami. Władze spółki matki skierowały do spółki córki polecenie, aby wypowiedziała
kontrakt. Innymi słowy wymagano, aby spółka francuska, poddała się ustawodawstwu
amerykańskiemu zakazującemu przeprowadzania tego rodzaju transakcji, które były prawnie
dopuszczalne w świetle prawa francuskiego.
Analogiczny konflikt miał miejsce (1982) – sprawa tzw.. gazociągu eurosyberyjskiego. Rząd
amerykański nałożył embargo strategiczne na eksport do ZSRR materiałów dostarczanych przez
amerykańskie spółki córki z siedzibą w Niemczech, Wielkiej Brytanii, Francji i Włoszech. Państwa
terytorialne w których spółki córki miały swoje siedziby (obywatelstwo) wymagały wykonania
zaciągniętych wobec strony radzieckiej kontraktów.
Przykładem podobnej jak powyższe sytuacji, przypadek nałożenia sankcji przez
Stany Zjednoczone na Libię, po incydencie nad Lockerbie (1986). Polegały one
m.in., na zamrożeniu kont bankowych Libii „będących w posiadaniu lub
kontrolowanych przez obywateli Stanów Zjednoczonych włączając w to zamorskie
filie kontrolowane przez obywateli Stanów Zjednoczonych”. Zamrożenie kont
obejmowało tym samym zamrożenie kont libijskich w londyńskiej filii amerykańskiego
banku Banker Trust. Bank ten poddany prawu miejsca, prawu brytyjskiemu miał
obowiązek dokonywania wypłat z kont libijskich. Sąd brytyjski potwierdził taki stan
rzeczy. Rodzący się konflikt jurysdykcji został zażegnany podjęciem indywidualnej
decyzji przez amerykański departament Skarbu wyrażający zgodę na to, aby
londyński Bunker Trust dokonywał wypłat z kont libijskich.
Przyjęcie takich ustaw (regulacji) w sposób oczywisty uderza, godzi w przyjęte w
odwołaniu do zasady jurysdykcji terytorialnej, kryterium rozdziału kompetencji
państwowych. Godzenie w zasadę jurysdykcji terytorialnej polega na podważaniu jej
dominującej roli w czytelnym i racjonalnym rozdziale (porządkowaniu)
kompetencji/jurysdykcji suwerennych państw.
III.2 Wykonywanie kompetencji/jurysdykcji w odwołaniu do zasady jurysdykcji
ochronnej.
O ile konfigurowanie kompetencji w odwołaniu do zasady jurysdykcji skutkowej,
polegające na ‘wymuszeniu’ skuteczności własnego ustawodawstwa w obcej
państwowej przestrzeni prawnej jest gwałtownie kontestowana przez sprawującego
władzę w jej obrębie, o tyle ukształtowaną praktyką jest praktyka wykonywania
jurysdykcji wobec sprawców czynów popełnionych na obcym terytorium, jeśli czyny
te są „skierowane przeciwko bezpieczeństwu państwa lub przeciwko określonej
kategorii innych interesów państwa”. Ta jurysdykcja jest czyniona w odwołaniu do
tzw., zasady jurysdykcji ochronnej.
Rzecz dotyczy, w tradycyjnym, bezspornym zwyczajowo ujęciu, przypadków ścigania
pewnej kategorii sprawców przestępstw takich m.in., jak szpiegostwo, fałszowania
środków płatniczych, fałszowania dokumentów, składania fałszywych oświadczeń
przed organami konsularnymi państwa, a także akty pogwałcania praw imigracyjnych
i celnych.
Praktyka współczesna zdaje się obejmować nowy rodzaj zagrożeń bezpieczeństwa
państwa, którymi są działania terrorystyczne i czyny kwalifikowane jako
terrorystyczne właśnie (zdarzenia ‘podmiotowo’ inne niźli te uzasadniające
wykonywanie jurysdykcji personalnej pasywnej). Przykładem tego, jest regulacja
przyjęta w konwencji w sprawie zwalczania aktów nuklearnego terroryzmu
(13.04.2005).
Wg konwencji wobec wskazanych w niej sprawców, zdefiniowanych w niej czynów (art. 2 – aktów
nuklearnego terroryzmu), jurysdykcyjnie właściwymi zgodnie z art. 7 konwencji, będą państwa, strony
konwencji, w przypadkach następujących:
„(...) gdy:
(a) czyn popełniony został wobec obywatela takiego państwa; lub
(b) czyn popełniony został przeciwko Państwu lub rządowym obiektom tego państwa usytuowanym za
granicą, włączając w to ambasady lub konsularne nieruchomości tego Państwa; lub
(c) czyn popełniony został wobec bezpaństwowca, który ma na terytorium Państwa stałe miejsce
zamieszkania; lub
(d) czyn popełniony został w intencji zmuszenia Państwa do podjęcia lub wstrzymania się od podjęcia
danego aktu; lub
(e) czyn został popełniony na pokładzie statku, który jest statkiem rządu tego Państwa;
Właściwość jurysdykcyjna Państwa strony konwencji wskazana w przypadkach (b) i (d) wykracza poza
niekwestionowaną w normowaniu kwestii jurysdykcyjnych zasadę jurysdykcji personalnej pasywnej (o
których mówi pkt a i wobec bezpaństwowców o wskazanej charakterystyce pkt c) oraz zasadę
jurysdykcji terytorialnej (pkt e), i jest oczywistym sygnałem odwołania się do zasady innej niż
wymienione, ściślej zasady jurysdykcji ochronnej (!).
W odniesieniu do wskazanej konwencją kategorii czynów eliminuje ona w relacjach między państwami
stronami tej konwencji możliwość zaistnienia sytuacji jaka miała miejsce w przypadku szeroko
komentowanego przez polityków i media incydentu na statku Achille Lauro jaki miał miejsce w 1985
roku. Statek włoski na wodach terytorialnych Egiptu został opanowany przez terrorystów
palestyńskich. Akt jego zajęcia i pozbawienia życia, jego pasażera obywatela Stanów Zjednoczonych
pochodzenia żydowskiego Leona Klinghoffera, miał wymusić na państwie Izrael uwolnienie
uwięzionych przezeń Palestyńczyków. W dobie wydarzenia właściwymi jurysdykcyjnie wobec
sprawców były władze egipskie (zdarzenie miało miejsce na wodach terytorialnych Egiptu); władze
włoskie (zdarzenie miało miejsce na pokładzie statku włoskiego); władze amerykańskie (zasada
jurysdykcji personalnej pasywnej). Jurysdykcja Izraela wobec sprawców czynu, w świetle
dominujących (w/w) reguł–zasad normujących aktywności jurysdykcyjne, nie miała miejsca (!!!).