Obywatel i społeczeństwo obywatelskie – oprac. Tomasz A

Obywatel i społeczeństwo obywatelskie – oprac. Tomasz A. Winiarczyk
obywatelstwo - więź prawna łącząca jednostkę z państwem oraz związane z tym uprawnienia i obowiązki określone
przez Konstytucję i inne ustawy (podstawa prawna: ustawa z dnia 15 lutego 1962 r. o obywatelstwie polskim)
nabywanie obywatelstwa przez urodzenie
ius soli (prawo ziemi) – dziecko nabywa obywatelstwo państwa, w którym się urodzi
ius sanguinis (prawo krwi) – dziecko nabywa obywatelstwo rodziców (lub matki), niezależnie od tego, gdzie się
urodzi
wymogi przyjęcia obywatelstwa
przez nadanie (naturalizację)
o na podstawie decyzji uprawnionego organu państwowego, na wniosek osoby zainteresowanej, po
spełnieniu określonych warunków (np. zamieszkiwania od pewnego czasu na terytorium państwa,
znajomość języka, kultury),
przez tzw. opcję
o dana osoba ma możliwość wyboru obywatelstwa któregoś z rodziców bądź małżonka.
Są kraje, w których osoby:
mogą posiadać podwójne obywatelstwo lub
mogą nie posiadać żadnego
(taki człowiek to bezpaństwowiec, apatryda).
Obywatelstwo polskie nabywa się przez:
urodzenie z obojga rodziców lub jednego z rodziców posiadających obywatelstwo polskie (art. 34 Konstytucji),
urodzenie lub znalezienie się w Polsce zarówno w przypadku, gdy rodzice są nieznani, jak i wtedy, gdy nie
posiadają żadnego obywatelstwa,
wybór jednego z dwóch posiadanych obywatelstw i zrzeczenie się jednego z nich (opcja),
nadanie cudzoziemcowi obywatelstwa polskiego, jeżeli mieszka co najmniej 5 lat w Polsce (naturalizacja),
powrót do Polski z zamiarem osiedlenia się na stałe,
odzyskanie obywatelstwa utraconego wskutek zawarcia małżeństwa z cudzoziemcem lub w związku z zawarciem
takiego małżeństwa (reintegracja),
przysposobienie za zgodą opiekuna (tj. przez adopcję).
W Polsce Konstytucja RP określa, że jedynym sposobem utraty polskiego obywatelstwa jest jego zrzeczenie się za
zgodą Prezydenta RP. Władze RP nie mogą odebrać obywatelstwa polskiego (było to możliwe za czasów PRL).
repatriacja - powrót do kraju ojczystego osób, które wskutek różnych przyczyn znalazły się poza jego granicami (ustawa z
dnia 9 listopada 2000 r. o repatriacji)
obywatelstwo UE - zasada wprowadzona na mocy art. 8 traktatu o Wspólnocie Europejskiej (traktat o Unii Europejskiej),
który stwierdza, iż wszyscy obywatele państwa członkowskiego UE są jednocześnie obywatelami Unii
prawa obywatela UE
swoboda poruszania się i pozostawania w obrębie UE,
komunalne prawo wyborcze w miejscu zamieszkania,
ochrona konsularna i dyplomatyczna ze strony wszystkich państw UE
prawo do przedkładania petycji przed Parlamentem Europejskim,
prawo składania skarg do rzecznika praw obywatelskich UE na działalność administracyjną UE.
obowiązki obywatelskie w RP
przestrzeganie prawa
wierność ojczyźnie
płacenie podatków
obrona ojczyzny
ochrona środowiska
dbanie o dobro wspólne
społeczeństwo obywatelskie - społeczeństwo aktywnych obywateli, uczestniczących w rozstrzyganiu spraw publicznych
zarówno na poziomie lokalnym, jak i ogólnopaństwowym, np. przez udział w referendum czy wyborach
kultura polityczna - historycznie ukształtowane elementy ogólnej kultury społeczeństwa, dotyczących wartości
uznawanych i pożądanych przez daną zbiorowość, odnoszących się do polityki, a przede wszystkim do władzy
państwowej
1) zaściankowa – charakteryzuje ją małe zainteresowanie zagadnieniami politycznymi;
2) poddańcza – jej uczestnicy mają wprawdzie wiedzę o istnieniu władzy centralnej, ale z różnych względów (np. wiedza, osobowość) nie angażują
się w działalność polityczną;
3) uczestnicząca – obywatele dążą do uzyskania pełnej wiedzy o życiu politycznym i pragną w nim aktywnie uczestniczyć.
czynniki warunkujące funkcjonowanie społeczeństwa obywatelskiego
uwarunkowania prawnoustrojowe i instytucjonalne (pluralizm polityczny i ekonomiczny, samorządność,
praworządność)
uwarunkowania społeczne i kulturowe (normy grupowe, aktywność, odpowiedzialność, sprzyjające otoczenie
społeczne, mały dystans władzy)
uwarunkowania psychologiczne (umiejętność zawierania kompromisów, zaufanie społeczne, liberalizm prawny
bądź rygoryzm prawny))
patriotyzm doby wojny i pokoju
WOJNA
walka o ojczyznę
zrywy powstańcze
POKÓJ
przejmowanie zadań tradycyjnie uznawanych za zadania
państwa
wypełnianie funkcji społecznych
dbanie o innych
dbanie o porządek i czystość
obywatelskie nieposłuszeństwo - świadome i celowe niestosowanie się do konkretnych przepisów prawa należących do
zasadniczo akceptowanego w całości porządku prawnego, które w przekonaniu obywatela naruszają w sposób rażący
istotne normy sprawiedliwości, ograniczają wolność i równość obywateli; wyklucza stosowanie przemocy
PRZYKŁADY NIEPOSŁUSZEŃSTWA OBYWATELSKIEGO:
Henry David Thoreau
(1817-1862), amerykański pisarz i filozof, uczestnik ruchu abolicjonistycznego.
Zwolennik demokratycznego indywidualizmu i zasady "obywatelskiego nieposłuszeństwa" (civil disobedience) wobec
nadmiernych i nieuzasadnionych prawnie oraz konstytucyjnie roszczeń władzy państwowej (podatków).
Karol Marks
starał się nakłonić Niemców do niepłacenia podatku wojennego w czasie Wiosny Ludów 1848 r.
organizował i współuczestniczył w założeniu Międzynarodowego Stowarzyszenia Robotników 1864 r.
Mahatma Gandhi
walka o prawa czarnych w Afryce Południowej
walka z kolonializmem brytyjskim
zwolennik biernego oporu
polityka swadeshi –bojkotowanie zagranicznych towarów w szczególności brytyjskich
30 stycznia 1948 został zastrzelony przez Nathurama Godsego
Martin Luther King
(1929-1968), pastor, polityk murzyński
1955–1956 przewodził bojkotowi autobusów miejskich w Montgomery w celu zniesienia segregacji rasowej
lider ogólnokrajowego ruchu walki o równouprawnienie rasowe i prawa obywatelskie
stosował taktykę biernego oporu
prowadził walkę o prawa obywatelskie Murzynów polegającą na zajmowaniu przez czarnych studentów miejsc
rezerwowanych dla białych w lokalach publicznych (taktyka sit-ins)
zastrzelony w Memphis przez J.E. Raya
formy protestu
petycje i listy otwarte
rezygnacje ze stanowisk, tytułów honorowych, orderów
bojkoty uroczystości
wiece, marsze, przemówienia, pikiety
ukrywanie uchodźców, prześladowanych działaczy opozycji
strajk włoski, sabotaż (niszczenie wyposażenia, spowolnianie tempa pracy)
obdżektoryzm
blokady, okupacje budynków
obozy, miasteczka protestu
STOWARZYSZENIA
Stowarzyszenie jest dobrowolnym, samorządnym, trwałym zrzeszeniem o celach niezarobkowych.
Stowarzyszenie opiera swoją działalność na pracy społecznej członków.
Osoby w liczbie co najmniej piętnastu, pragnące założyć stowarzyszenie, uchwalają statut stowarzyszenia i wybierają
komitet założycielski.
Najwyższą władzą stowarzyszenia jest walne zebranie członków. W sprawach, w których statut nie określa właściwości
władz stowarzyszenia, podejmowanie uchwał należy do walnego zebrania członków.
Stowarzyszenie jest obowiązane posiadać zarząd i organ kontroli wewnętrznej.
FUNDACJE
Fundacja może być ustanowiona dla realizacji zgodnych z podstawowymi interesami Rzeczypospolitej Polskiej celów
społecznie lub gospodarczo użytecznych, w szczególności takich, jak:
ochrona zdrowia,
rozwój gospodarki i nauki,
oświata i wychowanie,
kultura i sztuka,
opieka i pomoc społeczna,
ochrona środowiska
opieka nad zabytkami.
Fundacje mogą ustanawiać osoby fizyczne niezależnie od ich obywatelstwa i miejsca zamieszkania bądź osoby prawne
mające siedziby w Polsce lub za granicą.
Oświadczenie woli o ustanowieniu fundacji powinno być złożone w formie aktu notarialnego. Zachowania tej formy nie
wymaga się, jeżeli ustanowienie fundacji następuje w testamencie.
KOŚCIOŁY I ZWIĄZKI WYZNANIOWE
Kościoły i inne związki wyznaniowe
działają w konstytucyjnych ramach ustrojowych Rzeczypospolitej Polskiej
ich sytuację prawną i majątkową regulują przepisy rangi ustawowej.
korzystają na zasadach równouprawnienia ze swobody pełnienia funkcji religijnych.
mają prawo posiadania, zarządzania oraz zakładania i poszerzania cmentarzy grzebalnych
mogą nauczać religii oraz wychowywać religijnie dzieci i młodzież, zgodnie z wyborem dokonanym przez ich
rodziców lub opiekunów prawnych
mają prawo zakładać i prowadzić szkoły i przedszkola oraz inne placówki oświatowo-wychowawcze i opiekuńczowychowawcze na zasadach określonych w ustawach
mają prawo zakładać i prowadzić, według samodzielnie ustalonych programów, szkoły duchowne i seminaria
duchowne
mają prawo zakładać i prowadzić, na zasadach określonych w ustawach, odpowiednie instytucje w ramach
działalności charytatywno-opiekuńczej, w tym zakłady dla osób potrzebujących opieki, szpitale i inne
przedsiębiorstwa podmiotów leczniczych w rozumieniu przepisów o działalności leczniczej, żłobki i schroniska
dla dzieci
mają prawo wydawania prasy, książek, druków oraz zakładania i posiadania wydawnictw oraz zakładów
poligraficznych, z zachowaniem obowiązujących w tym zakresie przepisów prawa
mają prawo organizowania i prowadzenia związanej z wypełnianiem swoich funkcji działalności kulturalnej i
artystycznej
Prawo wniesienia wniosku o wpis do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych przysługuje co najmniej 100
obywatelom polskim posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych
Kościoły i inne związki wyznaniowe:
działające na podstawie ustaw: 15
działający na podstawie umowy międzynarodowej: 1
wpisane do rejestru kościołów i innych związków wyznaniowych: 158
ZGROMADZENIA
Każdy może korzystać z wolności pokojowego zgromadzania się. Zgromadzeniem jest zgrupowanie co najmniej 15 osób,
zwołane w celu wspólnych obrad lub w celu wspólnego wyrażenia stanowiska. Prawo organizowania zgromadzeń
przysługuje osobom mającym pełną zdolność do czynności prawnych, osobom prawnym, innym organizacjom, a także
grupom osób. Organizator zgromadzenia publicznego zawiadamia organ gminy w taki sposób, aby wiadomość o
zgromadzeniu dotarła nie później niż na 3 dni, a najwcześniej 30 dni przed datą zgromadzenia.
Organ gminy zakazuje zgromadzenia publicznego, jeżeli:
1) jego cel lub odbycie sprzeciwiają się niniejszej ustawie lub naruszają przepisy ustaw karnych,
2) odbycie zgromadzenia może zagrażać życiu lub zdrowiu ludzi albo mieniu w znacznych rozmiarach.