Oglądaj/Otwórz - Repozytorium UR

ZESZYTY NAUKOWE
UNIWERSYTETU RZESZOWSKIEGO
SERIA PRAWNICZA
ZESZYT 71/2011
PRAWO 10
Lidia Brodowski, Dagmara KuĨniar-Kwiatek
POLITYCZNY CHARAKTER PRZESTĉPSTWA
JAKO NEGATYWNA PRZESàANKA EKSTRADYCJI
Zasada niewydawania przestĊpców politycznych jest postrzegana jako rezultat
przemian rewolucyjnych w Europie zachodzących na przeáomie XVIII i XIX w.
Praktyka niewydawania przestĊpców politycznych związana jest z rewolucją
francuską, która zapoczątkowaáa ochronĊ osób wystĊpujących przeciwko porządkowi politycznemu swych krajów, co wykorzystywane byáo jako narzĊdzie
walki z przeciwnikami rewolucyjnej Francji. Z czasem inne paĔstwa zaczĊáy
zamieszczaü w zawieranych przez siebie umowach klauzulĊ wyáączającą przestĊpstwa polityczne z przestĊpstw ekstradycyjnych1. Zdaniem Ch. Wyngaert,
uprzywilejowana pozycja przestĊpcy politycznego w prawie miĊdzynarodowym
byáa konsekwencją fascynacji bohaterami walki o wolnoĞü2.
Istotne znaczenie dla rozwoju zasady niewydawania przestĊpców politycznych miaáa sprawa Galottiego, neapolitaĔskiego oficera, którego oskarĪono o popeánienie w czasie rewolucji w 1820 r., wielu przestĊpstw pospolitych.
Galotti zbiegá do Francji, od której zaĪądano nastĊpnie jego ekstradycji. Mimo
Īe Francja wyraziáa zgodĊ na ekstradycjĊ, pod warunkiem niesądzenia Galottiego za przestĊpstwa polityczne i przekazaáa go wáadzom Neapolu, gdy okazaáo siĊ, Īe czyny, za które Galotti byá sądzony, miaáy charakter polityczny, odwoáaáa dekret ekstradycyjny i zaĪądaáa „zwrotu” ekstradowanego. Neapol nie
speániá Īądania Francji i chociaĪ w 1830 r. zamieniá Galottiemu karĊ Ğmierci na
karĊ wygnania, naraziá siĊ na oburzenie opinii publicznej związane z naruszeniem woli francuskiego suwerena. Po zaistnieniu tych okolicznoĞci rząd francuski powziąá decyzjĊ, Īe od tej pory ekstradycja przestĊpców politycznych
nie bĊdzie ani Īądana, ani udzielana. Jak twierdzi Ch. Wyngaert, okólnik, w któ1
J. Symonides, Ekstradycja [w:] Encyklopedia prawa miĊdzynarodowego i stosunków miĊdzynarodowych, red. A. Klafkowski, Warszawa 1976, s. 75. Tak równieĪ: B. Wierzbicki, PojĊcie
przestĊpstwa politycznego w prawie miĊdzynarodowym, Warszawa 1979, s. 20.
2
Ch. Wyngaert, The Political Offence Exception to Extradition, Boston, Antwerp, London,
Frankfurt 1980, s. 29–30.
24
rym rząd francuski sformuáowaá tĊ decyzjĊ, jest pierwszym tekstem urzĊdowym, w którym zawarto zasadĊ niewydawania przestĊpców politycznych3.
Istotną rolĊ w ksztaátowaniu zasady niewydawania przestĊpców politycznych odegraá takĪe art. 6 belgijskiej ustawy ekstradycyjnej z 1 paĨdziernika
1833 r., zgodnie z którym: „W ukáadach dotyczących ekstradycji wyraĨnie siĊ
stanowi, Īe Īaden cudzoziemiec nie moĪe byü Ğcigany lub karany za jakiekolwiek przestĊpstwo polityczne popeánione przed ekstradycją albo za jakikolwiek
czyn związany z takim przestĊpstwem; w przeciwnym razie ekstradycja i aresztowanie bĊdą zakazane”.
TreĞü tej regulacji zostaáa nastĊpnie powtórzona w belgijsko-francuskiej
umowie ekstradycyjnej z 2 listopada 1833 r., a nastĊpnie zostaáa zamieszczona
w 25 traktatach ekstradycyjnych zawartych przez BelgiĊ do 1890 r.4
Znaczący wpáyw na rozwój w prawie miĊdzynarodowym zasady niewydawania przestĊpców politycznych miaá takĪe Instytut Prawa MiĊdzynarodowego,
który w art. 13 rezolucji przyjĊtej na sesji w Oksfordzie w 1880 r. uznaá, Īe przestĊpstwa polityczne powinny byü traktowane jako nieekstradycyjne5.
Doktryna prawa miĊdzynarodowego rozmaicie uzasadnia sens istnienia zasady niewydawania przestĊpców politycznych. Usystematyzowania tych uzasadnieĔ dokonaáa Ch. Wyngaert, klasyfikując je jako uzasadnienia eksponujące interes przestĊpcy politycznego, interes paĔstwa wezwanego bądĨ interes wspólnoty
miĊdzynarodowej6.
W grupie uzasadnieĔ eksponujących interes przestĊpcy politycznego wskazuje siĊ na wzglĊdy humanitarne, klasyfikujące przestĊpstwa polityczne jako
akty obrony koniecznej przeciwko istniejącemu porządkowi paĔstwowemu.
Wskazuje siĊ, Īe w pewnych okolicznoĞciach prawa spoáeczne zmuszają osoby
o wysokim morale do przeciwstawienia siĊ sankcjonowanym prawem stosunkom
spoáecznym.
Argumentacja uzasadniająca interes paĔstwa wezwanego oparta jest na zasadzie nieingerencji w sprawy naleĪące do wewnĊtrznej kompetencji któregokolwiek paĔstwa, zasadzie równouprawnienia i samostanowienia narodów oraz
zasadzie suwerennej równoĞci paĔstw. Zasada niewydawania przestĊpców politycznych ma chroniü przed zarzutem stronniczoĞci i ingerencji w sprawy wewnĊtrzne danego paĔstwa.
W klasie uzasadnieĔ eksponujących interes wspólnoty miĊdzynarodowej
podnosi siĊ natomiast, Īe prospoáeczna motywacja czynu popeánionego przez
3
Ibidem, s. 31–32.
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 14–15. Tak równieĪ: Ch. Wyngaert, The Political
Offence…, s. 12–13.
5
J. Utrat-Milecki, PolitycznoĞü przestĊpstwa, Warszawa 1997, s. 157.
6
Por. Ch. Wyngaert, The Political Offence…, s. 2.
4
25
przestĊpcĊ politycznego bywa usprawiedliwieniem jego dziaáaĔ w oczach
wspólnoty miĊdzynarodowej. Konsekwencją tej tezy jest przyjĊcie, Īe przestĊpstwa polityczne nie naruszają porządku miĊdzynarodowego, co skutkuje brakiem
powszechnego interesu w ich zapobieganiu.
Poza powyĪszymi argumentami na rzecz obowiązywania zasady niewydawania przestĊpców politycznych podnosi siĊ takĪe, Īe Īądanie ekstradycji przestĊpcy politycznego jest motywowane tym, Īe osoba ta jest przeciwnikiem politycznym, a nie tym, Īe popeániáa przestĊpstwo7.
Umowy miĊdzynarodowe oraz postanowienia prawa wewnĊtrznego, zawierające zasadĊ niewydawania przestĊpców politycznych, przestĊpstwa politycznego, co bardzo utrudnia jego kwalifikacjĊ8. Problem dodatkowo komplikuje fakt,
Īe w umowach tych wystĊpuje klauzula zakazująca wydania nie tylko za przestĊpstwa polityczne, ale takĪe za przestĊpstwa „pozostające w związku z przestĊpstwami politycznymi” albo za „przestĊpstwa o politycznym charakterze”,
które takĪe nie są definiowane ich postanowieniami9.
Jako wyjątek moĪna wskazaü Traktat latynoamerykaĔski z 23 stycznia 1899 r.,
który w art. 23 definiuje przestĊpstwo polityczne jako czyn wymierzony przeciwko wewnĊtrznemu lub zewnĊtrznemu bezpieczeĔstwu paĔstwa10. Natomiast
w ramach prawa wewnĊtrznego wyjątek stanowi niemiecka ustawa ekstradycyjna z 23 grudnia 1929 r., która mianem przestĊpstwa politycznego okreĞlaáa czyny bezpoĞrednio skierowane przeciwko stanowi lub bezpieczeĔstwu paĔstwa,
przeciwko gáowie paĔstwa lub czáonkowi rządu, przeciwko organowi konstytucyjnemu, obywatelskim prawom wyborczym oraz dobrym stosunkom z zagranicą. Za przestĊpstwo pozostające w związku z tego rodzaju przestĊpstwem ustawa
uznaáa czyn, który wyczerpując ustawowe znamiona przestĊpstwa pospolitego,
przygotowuje, zapewnia dokonanie, kryje lub broni przestĊpstwa politycznego.
Decydujący jest w tym wypadku cel przestĊpstwa politycznego11.
W związku z brakiem definicji przestĊpstwa politycznego w umowach
miĊdzynarodowych oraz prawie wewnĊtrznym (poza wyjątkami wskazanymi
wyĪej) konstruowanie definicji przestĊpstwa politycznego pozostawiono orzecznictwu i doktrynie. W wiĊkszoĞci paĔstw to sąd jest organem mającym znaczny
wpáyw na wydanie przestĊpcy bądĨ odmowĊ jego wydania. Mimo iĪ sądy niechĊtnie zajmują siĊ kwestiami politycznymi, czĊsto ustawa zmusza je do zajĊcia
okreĞlonego stanowiska w tej kwestii oraz jego uzasadnienia. Ustalenie politycz7
Zob. Ibidem, s. 42 i n.
Z. Knypl, Europejska konwencja o ekstradycji. Komentarz, Sopot 1994, s. 68.
9
B. Wierzbicki, Zagadnienia wspóápracy paĔstw w zapobieganiu i zwalczaniu przestĊpczoĞci, Biaáystok 1986, s. 26–27.
10
Z. Knypl, Europejska konwencja…, s. 68.
11
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 63.
8
26
nego charakteru przestĊpstwa bywa skomplikowane, poniewaĪ wymaga rozwaĪenia wielu związanych z nim aspektów, takich jak na przykáad motyw i cel
przestĊpstwa oraz okolicznoĞci jego popeánienia. Sąd, uznając przestĊpstwo za
polityczne, usprawiedliwia naruszenie prawa, mimo Īe dokonanie podobnego
przestĊpstwa na terytorium paĔstwa, do którego wystąpiono z wnioskiem o ekstradycjĊ, spowodowaáoby Ğciganie i wymierzenie kary przez ten sam sąd12.
Szwajcarski Sąd NajwyĪszy, orzekając w 1961 r. w sprawie Ktira, czáonka Algierskiego Frontu Wyzwolenia Narodowego, oskarĪonego o wspóáudziaá w zabójstwie innego Algierczyka na terytorium Francji, poddaá analizie pojĊcie przestĊpstwa politycznego i uznaá, Īe o jego charakterze decydują w szczególnoĞci motywy, cel, okolicznoĞci konkretnego czynu. Zdaniem sądu, u podstaw przestĊpstwa
o charakterze politycznym leĪy zaáoĪenie, Īe czyn ma bardzo Ğcisáy związek
z celami politycznymi i byá Ğrodkiem w walce o wáadzĊ mającą na celu uwolnienie
siĊ od opozycji. Ponadto skutki przestĊpstwa o takim charakterze muszą byü proporcjonalne do widocznych rezultatów, a jego cel musi usprawiedliwiaü dziaáania
wbrew prawu13. Sąd uznaá, Īe w przypadku zabójstwa powinno ono stanowiü jedyny Ğrodek ochrony najwyĪszych interesów. ChociaĪ Ktir broniąc siĊ przed wydaniem, twierdziá, Īe zabijając zdrajcĊ dziaáaá w ramach walki o wyzwolenie Algierii, popeániá przestĊpstwo polityczne nieuzasadniające, jego zdaniem, ekstradycji,
sąd orzeká, Īe wydanie jest dopuszczalne, poniewaĪ nie wykazano, by zabójstwo
zdrajcy byáo konieczne i przyczyniáo siĊ do wyzwolenia Algierii14.
W orzecznictwie sądów szwajcarskich wypracowano teoriĊ proporcjonalnoĞci (zwaną równieĪ teorią predominacji lub preponderancji), na gruncie której,
do uznania danego przestĊpstwa za polityczne konieczna jest dominacja elementów politycznych nad kryminalnymi. W ramach tej teorii czyn ma byü popeániony w ramach walki o wáadzĊ polityczną i charakteryzowaü siĊ pewnym stopniem
efektywnoĞci, czyli stanowiü Ğrodek, który realnie moĪe przyczyniü siĊ do zakáadanego celu. Ponadto, musi byü zachowana proporcja miĊdzy celem a uĪytymi Ğrodkami, zwáaszcza w przypadku przestĊpstw przeciwko Īyciu. Teoria proporcjonalnoĞci wymaga, by sprawca nie kierowaá siĊ dodatkowo motywami osobistymi i by czyn nie byá skierowany przeciwko osobom postronnym, niezaangaĪowanym w walkĊ polityczną, której czĊĞcią byáo dane przestĊpstwo15.
Niestety, sądom orzekającym o politycznoĞci przestĊpstwa raczej nie udaáo
siĊ sprostaü zadaniu wypracowania jednolitej definicji przestĊpstwa politycznego, poniewaĪ na podstawie tej samej litery prawa siĊgają po uzasadnienia teore12
Por. S.D. Bedi, Extradition in International Law and Practice, Rotterdam 1966, s. 184.
J. Biaáocerkiewicz, Status prawny cudzoziemca w Ğwietle standardów miĊdzynarodowych,
ToruĔ 1999, s. 413.
14
Z. Knypl, Ekstradycja jako instytucja prawa miĊdzynarodowego i wewnĊtrznego, Warszawa 1975, s. 111.
15
L. Gardocki, Zarys prawa karnego miĊdzynarodowego, Warszawa 1985, s. 173.
13
27
tyczne do coraz to innych koncepcji tego przestĊpstwa, a w ramach tej samej
koncepcji podejmują róĪne rozstrzygniĊcia i inaczej je uzasadniają16.
W doktrynie prawa miĊdzynarodowego, mimo wielu prób, takĪe nie wypracowano jednolitej definicji przestĊpstwa politycznego, udaáo siĊ natomiast wypracowaü siatkĊ pojĊciową tego rodzaju przestĊpstwa, która jest stosowana
w praktyce ekstradycyjnej17.
Zdaniem L. Gardockiego: „za przestĊpstwo polityczne moĪna uznaü kaĪdy
czyn karalny, jeĪeli przewaĪa w nim element polityczny nad kryminalnym oraz
jeĪeli czyn taki wykazuje jakikolwiek związek z przestĊpstwem czysto lub
wzglĊdnie politycznym (tak zwana teoria proporcjonalnoĞci)”18.
B. Wierzbicki za przestĊpstwo polityczne uznaje taki „czyn karalny, który ze
wzglĊdu na polityczne interesy paĔstwa oceniającego zasáuguje na uprzywilejowane potraktowanie”19.
Wypracowane przez naukĊ prawa teorie definiujące przestĊpstwo polityczne
moĪna ogólnie sklasyfikowaü jako podmiotowe, przedmiotowe i mieszane.
Teorie podmiotowe uzaleĪniają polityczny charakter przestĊpstwa od motywu czy pobudki dziaáania sprawcy bądĨ od wytkniĊtego celu.
Podstawą teorii przedmiotowych jest dobro prawne, przeciwko któremu
wymierzone jest przestĊpstwo.
Teorie mieszane, áącząc czynnik podmiotowy z przedmiotowym, zakáadają,
Īe przestĊpstwem politycznym jest czyn, który speánia dwa warunki:
1) jest zwrócony przeciwko okreĞlonym dobrom prawnym;
2) zostaá popeániony z pobudek politycznych i w celach politycznych20.
Klasyczne podziaáy przestĊpstw politycznych klasyfikują je w trzech zasadniczych kategoriach: przestĊpstw czysto politycznych, przestĊpstw wzglĊdnie
politycznych oraz przestĊpstw związanych z przestĊpstwem politycznym21.
PrzestĊpstwo czysto polityczne jest czynem karalnym skierowanym bezpoĞrednio przeciwko paĔstwu, jego suwerennoĞci i politycznej organizacji, czyli
godzącym w caáoksztaát organizacji i funkcjonowania paĔstwa22.
16
J. Utrat-Milecki, PolitycznoĞü…, s. 173.
Zob. Ch. Wyngaert, The Political Offence..., s. 3.
18
L. Gardocki, Zarys prawa…, s. 173.
19
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 162.
20
H. ZiĊba-Zaáucka, Instytucja ekstradycji w prawie konstytucyjnym i miĊdzynarodowym [w:]
Nauka prawa miĊdzynarodowego u progu XXI wieku. Materiaáy pokonferencyjne, red. E. Dynia,
Rzeszów 2003, s. 268.
21
Szerzej na temat klasyfikowania przestĊpstw politycznych: J. Utrat-Milecki, PolitycznoĞü…, s. 170–193.
22
L. Oppenheim, International Law, wyd. VIII, t. I, London–New York–Toronto 1958,
s. 707. Podobnie: S.D. Bedi, Extradition in…, s. 181; M.R. Garcia-Mora, The natural of political
offenses: a knotty problem of extradition law, „Virginia Law Review” (dalej VLR) 1962, nr 48,
s. 1236.
17
28
Przedmiotem przestĊpstwa czysto politycznego jest wyáącznie paĔstwo. Decydujący jest rodzaj naruszonego dobra prawnego. W grupie tej moĪna wymieniü takie przestĊpstwa, jak: zamach stanu, powstanie zbrojne, szpiegostwo, zdrada. Jednak nie zawsze sprawca przestĊpstwa skierowanego bezpoĞrednio przeciwko paĔstwu podlega ochronie przewidzianej dla przestĊpców politycznych
w zakresie ekstradycji. Ochrona ta jest wyáączona w stosunku do osób, które
dziaáaáy z niskich, egoistycznych pobudek lub stosowaáy brutalne i powszechnie
potĊpione metody dziaáania.
WspóáczeĞnie do przestĊpstw czysto politycznych zalicza siĊ takĪe czyny
zwrócone przeciwko ideologii korzystającej w danym kraju z ochrony prawnej.
Cechą charakterystyczną tego rodzaju czynów jest pozbawiony przemocy opór
wobec istniejącego reĪimu politycznego, przy jednoczesnym braku naruszenia
dóbr indywidualnych. Do tego rodzaju przestĊpstw moĪna zaliczyü zabroniony
kolportaĪ czy przechowywanie objĊtych tego rodzaju zakazem pism23.
PrzestĊpstwo wzglĊdnie polityczne, zwane równieĪ mieszanym przestĊpstwem politycznym, jest to taki záoĪony stan faktyczny, w którym „przestĊpstwo
polityczne ma niejako dwoisty charakter, a wiĊc zawiera w sobie przestĊpstwo
pospolite, takie jak na przykáad: zabójstwo, rabunek, podpalenie lub kradzieĪ”24.
Przykáadem przestĊpstwa tego rodzaju jest uprowadzenie gáowy paĔstwa, zabójstwo przeciwnika politycznego, porwanie samolotu w celu zwrócenia uwagi na
walkĊ polityczną okreĞlonej organizacji. PrzestĊpstwa te są przestĊpstwami politycznymi, mimo Īe dziaáanie sprawcy ma znamiona przestĊpstwa pospolitego.
PrzestĊpstwo związane z przestĊpstwem politycznym to czyn karalny o charakterze pospolitym, powiązany w pewien sposób z przestĊpstwem czysto politycznym lub wzglĊdnie politycznym25. Zdaniem P.G. Pötza, „powiązanie” naleĪy
rozumieü jako zakáadany przez sprawcĊ stosunek pomiĊdzy przestĊpstwem pospolitym a przestĊpstwem czysto politycznym lub wzglĊdnie politycznym. Przy
ustalaniu tego powiązania bez znaczenia jest, czy przestĊpstwo polityczne
(wzglĊdnie polityczne) oraz przestĊpstwo pospolite popeánione zostaáy przez
tego samego sprawcĊ, czy teĪ przez róĪnych sprawców. Wystarczy, Īe ze wzglĊdu na szeroko rozumianą jednoĞü dziaáania áączą siĊ one w pewną caáoĞü pod
wzglĊdem psychologicznym czy logicznym. Tego rodzaju powiązanie moĪe byü
trojakiego rodzaju:
1) przestĊpstwo pospolite wyprzedza przestĊpstwo polityczne i ma je przygotowaü (na przykáad kradzieĪ broni w związku z przygotowywaniem zamachu stanu);
23
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 76–77.
L. Oppenheim, International Law…, s. 708. Podobnie: B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 77.
25
Ibidem, s. 77–78.
24
29
2) przestĊpstwo pospolite jest równoczesne z przestĊpstwem politycznym i ma
umoĪliwiü jego realizacjĊ (na przykáad zatrzymanie siá porządkowych dla
umoĪliwienia odczytania antyrządowej deklaracji przez radio);
3) przestĊpstwo pospolite nastĊpuje po przestĊpstwie politycznym i ma na celu
ochronĊ jego sprawców (na przykáad faászywe zeznania w procesie karnym)26.
Przykáadem przestĊpstwa związanego z przestĊpstwem politycznym bĊdzie wiĊc przestĊpstwo pospolite, popeánione w celu przygotowania przestĊpstwa politycznego, ukrycia takiego przestĊpstwa bądĨ unikniĊcia za nie odpowiedzialnoĞci27.
PrzestĊpstwa związane z przestĊpstwem politycznym są czĊsto traktowane
jako jeden z trudnych do wyraĨnego i peánego wyodrĊbnienia wariant przestĊpstw wzglĊdnie politycznych28.
Przedstawiona wyĪej klasyfikacja ma jednak znikome znaczenie praktyczne dla prawa i procedury ekstradycyjnej i zdaje siĊ wprowadzaü niepotrzebny
chaos pojĊciowy, dlatego teĪ sáuszne wydaje siĊ stanowisko doktryny anglosaskiej, która wszystkie przedstawione kategorie okreĞla mianem przestĊpstw
o charakterze politycznym29.
Problemy z ustaleniem jednolitej definicji politycznego charakteru przestĊpstwa odzwierciedla stwierdzenie O. Lagodnego, który porównuje pojĊcie
politycznego charakteru przestĊpstwa do „czarnej dziury”, a próby jego zdefiniowania do prób zdefiniowania „czarnej dziury”30.
Analiza postanowieĔ traktatowych, uregulowaĔ prawa wewnĊtrznego
i orzecznictwa sądowego prowadzi ponadto do wniosku, Īe pojĊcie „przestĊpstwo polityczne” w páaszczyĨnie stosunków miĊdzynarodowych jest interpretowane specyficznie i w sposób rozszerzający w stosunku do tego samego
pojĊcia funkcjonującego w stosunkach wewnĊtrznych paĔstw.
Nauka prawa karnego przestĊpstwo polityczne utoĪsamia najczĊĞciej z przestĊpstwem przeciwko paĔstwu, czyli ogólnie rzecz ujmując, przestĊpstwem czysto politycznym. W páaszczyĨnie stosunków miĊdzynarodowych zakres tego
26
P.G. Pötz, Das politische Delikt in internationaler Sicht, „Goltdammer’s Archiv für
Strafrechta” 1971, z. 7, s. 197–200.
27
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 78–79. Tak równieĪ: Ch. Wyngaert, The Political
Offence…, s. 106–107; L. Gardocki, Zarys prawa…, s. 172–174; J. Utrat-Milecki, PolitycznoĞü…,
s. 174–176 i M. Páachta, Kidnaping miĊdzynarodowy w sáuĪbie prawa. Studium miĊdzynarodowe
i porównawcze, Warszawa 2000, s. 31.
28
I.A. Shearer, Extradition in International Law, Manchester 1971, s. 183. Podobnie: M.R.
Garcia-Mora, The natural…, s. 1230.
29
Por. J. Utrat-Milecki, PolitycznoĞü…, s. 176.
30
O. Lagodny, The Abolition and Replacement of the Political Offence Exception: Prohibited
by International or Domestic Law?, „Israel Yearbook of Human Rights” 1986, no. 3, s. 320.
30
pojĊcia ulega znacznemu poszerzeniu, dopuszczając moĪliwoĞü uznania za przestĊpstwo polityczne (wzglĊdnie polityczne lub związane z przestĊpstwem politycznym) takĪe innych czynów karalnych31.
Ocena charakteru przestĊpstwa leĪy w gestii paĔstwa, do którego skierowano wniosek o ekstradycjĊ (na terytorium którego przebywa przestĊpca), co niestety moĪe uzaleĪniaü wydanie od stosunków panujących miĊdzy paĔstwem, do
którego wystąpiono z wnioskiem, a paĔstwem, które z wnioskiem wystĊpuje.
Kryteria ocen stosowane przez sądy w poszczególnych paĔstwach nie mają charakteru wiąĪącego i nie są zbyt precyzyjne. W praktyce bywa wiĊc tak, Īe polityczny charakter przestĊpstwa jest okreĞlany nie przez obiektywne elementy
stanu faktycznego, lecz gáównie przez subiektywny interes polityczny paĔstwa,
do którego skierowano wniosek o ekstradycjĊ32.
W celu uáatwienia klasyfikacji czynów pod kątem ich uznania za przestĊpstwa polityczne w prawie miĊdzynarodowym, a przede wszystkim, by uniemoĪliwiü przestĊpcom unikniĊcie kary, ustalono przestĊpstwa, które nie mogą byü za
takie uznane.
JuĪ w 1880 r. Instytut Prawa MiĊdzynarodowego na sesji w Oksfordzie
uznaá, Īe „Dziaáania posiadające wszelkie cechy (znamiona) przestĊpstwa pospolitego, jak na przykáad morderstwa, podpalenia, kradzieĪe, nie mają byü wyjĊte
spod ekstradycji li tylko z powodu istnienia u sprawców pobudki politycznej”33.
Uchwaáa Instytutu Prawa MiĊdzynarodowego, podjĊta podczas sesji w Genewie w 1882 r., wyáączyáa zasadĊ niewydawania za przestĊpstwa polityczne
w stosunku do tych czynów, „gdy chodzi, w myĞl zasad moralnoĞci i prawa powszechnego, o najciĊĪsze zbrodnie, jako to zabójstwo, morderstwo, otrucie,
ciĊĪką, w szczególnoĞci z bronią dokonaną, kradzieĪ”. Ponadto, równieĪ w stosunku do czynów popeánionych podczas rozruchów lub wojny domowej, uchwaáa stanowiáa, Īe „moĪe za nie nastąpiü wydanie, jeĪeli siĊ przedstawiają podáug
prawa wojennego, jako dziaáania nacechowane szczególnym barbarzyĔstwem
lub teĪ bezcelową rządzą niszczenia”34.
Postanowienia uchwaá podejmowanych przez Instytut Prawa MiĊdzynarodowego, dotyczące wyáączenia okreĞlonych kategorii przestĊpstw z kategorii
politycznych, staáy siĊ inspiracją dla zamieszczania odpowiednich regulacji
w umowach miĊdzynarodowych oraz w ustawodawstwie krajowym.
Na podstawie uregulowaĔ zawartych w umowach miĊdzynarodowych do
grupy przestĊpstw, które nie mogą byü kwalifikowane jako polityczne, moĪemy
31
B. Wierzbicki, PojĊcie przestĊpstwa…, s. 28–29.
Ibidem, s. 29. Podobnie: S.D. Bedi, Extradition in…, s. 184.
33
Por. H. Wehberg, Resolutions de l’Institut de Droit International (1873–1956), Bale 1957,
s. 380.
34
Ibidem, s. 383.
32
31
zaliczyü zbrodnie przeciwko pokojowi, zbrodnie przeciwko ludzkoĞci, zbrodnie
wojenne, ludobójstwo, piractwo morskie i powietrzne oraz terroryzm35.
Do grupy tych przestĊpstw, na mocy art. XI MiĊdzynarodowej Konwencji
o zwalczaniu i karaniu zbrodni apartheidu z 30 listopada 1973 r., moĪna dodaü
zbrodniĊ apartheidu. Wymieniony artykuá stanowi bowiem, Īe dla celów ekstradycji apartheid nie bĊdzie traktowany jako przestĊpstwo polityczne36.
Na podstawie Pierwszego Protokoáu dodatkowego do Europejskiej Konwencji o ekstradycji, przyjĊtego 15 paĨdziernika 1975 r.37, za przestĊpstwa polityczne nie mogą byü uznane:
1) zbrodnie przeciwko ludzkoĞci, okreĞlone w Konwencji o zapobieganiu i karaniu zbrodni ludobójstwa, przyjĊtej przez Zgromadzenie Ogólne Narodów
Zjednoczonych dnia 9 grudnia 1948 r.38;
2) przestĊpstwa okreĞlone w art. 50 Konwencji genewskiej o polepszeniu losu
rannych i chorych w armiach czynnych z 1949 r.39, art. 51 Konwencji genewskiej o polepszeniu losu rannych, chorych i rozbitków siá zbrojnych na morzu
z 1949 r.40, art. 130 Konwencji genewskiej o traktowaniu jeĔców wojennych
z 1949 r.41 i art. 147 Konwencji genewskiej o ochronie osób cywilnych w czasie wojny z 1949 r.42;
3) inne podobne naruszenia prawa wojennego, obowiązującego w chwili wejĞcia
w Īycie niniejszego Protokoáu oraz zwyczajów wojennych istniejących w tym
samym czasie, nieuregulowanych juĪ przez postanowienia wyĪej wymienionych Konwencji genewskich43.
Niestety, nie wszystkie paĔstwa zobowiązaáy siĊ nie uznawaü wyĪej wskazanej
grupy przestĊpstw za polityczne i w związku z tym wydawaü ich sprawców44.
35
E. Dynia, Cudzoziemcy w prawie miĊdzynarodowym, „Studia i Materiaáy”, Warszawa 1998,
s. 21. NaleĪy podkreĞliü, Īe Konwencja w sprawie zapobiegania i karania zbrodni ludobójstwa
z 1948 r. w art. VII mówi nie tylko o dokonaniu ludobójstwa, ale takĪe o innych formach popeánienia tego czynu, takich jak zmowa, podĪeganie, usiáowanie i wspóádziaáanie, które równieĪ nie
bĊdą uznawane za polityczne. Por. tekst Konwencji; M. Flemming, MiĊdzynarodowe prawo humanitarne konfliktów zbrojnych. Zbiór dokumentów, uzup. i red. M. Gąska, E. Mikos-Skuza, Warszawa 2003, s. 495.
36
Tekst Konwencji; M. Flemming, MiĊdzynarodowe prawo…, s. 501.
37
Tekst Protokoáu; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem miĊdzynarodowym. Wybór dokumentów, Bielsko-Biaáa 2001, s. 103–106.
38
Tekst Konwencji; M. Flemming, MiĊdzynarodowe prawo…, s. 494–496.
39
Tekst Konwencji; Ibidem, s. 241–256.
40
Tekst Konwencji; Ibidem, s. 256–268.
41
Tekst Konwencji; Ibidem, s. 268–313.
42
Tekst Konwencji; Ibidem, s. 313–361.
43
Por. art. 1 Protokoáu; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem…, s. 103.
44
Do grupy tych paĔstw moĪna byáo zaliczyü DaniĊ, IslandiĊ, SzwecjĊ i NorwegiĊ, które
záoĪyáy stosowne oĞwiadczenie o nieprzyjĊciu rozdziaáu I Protokoáu dodatkowego do Europejskiej
Konwencji o ekstradycji z 1957 r., podpisanego w 1975 r. oraz HolandiĊ, która zastrzegáa sobie
32
Schyákiem koncepcji uprzywilejowanego statusu przestĊpców politycznych
w prawie ekstradycyjnym byáo przyjĊcie Europejskiej Konwencji o zwalczaniu
terroryzmu z 27 stycznia 1977 r.45 W art. 1 i 2, ze zmianami wynikającymi z Protokoáu zmieniającego z 2003 r., wymienione zostaáy grupy i typy przestĊpstw, które
dla celów ekstradycji pomiĊdzy sygnatariuszami tej Konwencji nie bĊdą uznawane
za przestĊpstwa polityczne, przestĊpstwa związane z przestĊpstwem politycznym
ani za przestĊpstwa popeánione z pobudek politycznych46. DziĊki tym postanowieniom nastąpiáo znaczne zawĊĪenie zakresu przestĊpstw politycznych47. Na mocy
art. 13 Konwencji dopuszczono jednak moĪliwoĞü skáadania zastrzeĪeĔ do art. 1,
co znacznie zmniejszyáo znaczenie tych regulacji w ograniczaniu zasady niewydawania sprawców przestĊpstw politycznych48.
Za przestĊpstwa polityczne, przestĊpstwa związane z przestĊpstwami politycznymi oraz przestĊpstwa inspirowane motywami politycznymi nie uznaje siĊ
takĪe przestĊpstw wymienionych w art. 5, 6, 8 i 23 Konwencji Narodów Zjednoczonych przeciwko miĊdzynarodowej przestĊpczoĞci zorganizowanej z 15 listopada 2000 r., czyli przestĊpstwa udziaáu w zorganizowanej grupie przestĊpczej,
prania dochodów pochodzących z przestĊpstwa, przekupstwa oraz czynów przeciwko wymiarowi sprawiedliwoĞci49.
Konwencja Rady Europy o zapobieganiu terroryzmowi z 16 maja 2005 r. poszerza katalog przestĊpstw związanych z terroryzmem, których nie moĪna kwalifikowaü jako polityczne, związane z przestĊpstwem politycznym lub inspirowane
motywami politycznymi, o przestĊpstwo publicznego nawoáywania do popeánienia
przestĊpstwa o charakterze terrorystycznym, rekrutacji na rzecz terroryzmu, szkolenia na rzecz terroryzmu oraz przestĊpstwa pomocnicze do wskazanych czynów50.
Radykalnym krokiem w kierunku ograniczania przeszkody ekstradycyjnej
w postaci politycznego charakteru przestĊpstwa są postanowienia Konwencji
o ekstradycji pomiĊdzy paĔstwami czáonkowskimi Unii Europejskiej z 1996 r.,
która w art. 5 ustĊp 1 zawiera klauzulĊ, iĪ „dla celów stosowania niniejszej
Konwencji Īadne przestĊpstwo nie bĊdzie uwaĪane przez wezwane PaĔstwo
prawo odmowy wydania w sytuacji, gdy przestĊpstwa z tej grupy popeánione zostaáy w czasie
trwania konfliktu niemającego miĊdzynarodowego charakteru. Zob. 309 OĞwiadczenie rządowe
z dnia 31.03.1994 r. w sprawie ratyfikacji przez RP Protokoáu dodatkowego do Europejskiej Konwencji o ekstradycji, sporządzonego w Strasburgu dnia 15.10.1975 r. Tekst OĞwiadczenia na stronie: http://www.msz.gov.pl/bpt/documents/5440.pdf
45
Tekst Konwencji; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem…, s. 112–117.
46
Rodzaje tych przestĊpstw zostaáy wymienione w rozdziale II, pkt 2.2, zawierającym analizĊ zagadnienia podwójnej karalnoĞci przestĊpstwa.
47
M. Böse, S. Gleȕ (red.), Auslieferungsrecht der Schengen – Vertragsstaaten – neue Entwicklungen – Projektbericht, Freiburg 2002, s. 125.
48
Por. tekst Konwencji; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem…, s. 116.
49
Por. tekst Konwencji; DzU 2001, nr 90, poz. 994.
50
Por. art. 20 w związku z art. 5, 6, 7 i 9 Konwencji; DzU 2008, nr 161, poz. 998.
33
Czáonkowskie za przestĊpstwo polityczne, za przestĊpstwo związane z przestĊpstwem politycznym lub przestĊpstwo popeánione z pobudek politycznych”51.
Moc tego postanowienia zostaáa jednak osáabiona poprzez moĪliwoĞü záoĪenia
przez dane paĔstwo zastrzeĪenia. Jednak, zgodnie z Konwencją, paĔstwo – strona moĪe w drodze záoĪenia zastrzeĪenia ograniczyü zastosowanie tej klauzuli
jedynie do dwóch kategorii przestĊpstw, wymienionych w art. 1 i 2 Europejskiej
Konwencji o zwalczaniu terroryzmu z 1977 r., oraz zmowy przestĊpczej i związku przestĊpczego, zdefiniowanych w art. 3 ustĊp 4 Konwencji Unii Europejskiej
z 1996 r.52
W grupie umów dwustronnych szeroki katalog przestĊpstw, których charakter nie moĪe byü kwalifikowany jako polityczny, a w konsekwencji skutkowaü
odmową wydania, zawiera Umowa miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Stanami
Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji z 10 lipca 1996 r.53 oraz Umowa miĊdzy
Rzeczpospolitą Polską a Republiką Indii o ekstradycji z 17 lutego 2003 r.54 Do
katalogu tego naleĪą:
– przestĊpstwa przeciwko gáowie paĔstwa lub szefowi rządu i czáonkom ich
rodzin;
– przestĊpstwa, za które strony na podstawie wielostronnej umowy miĊdzynarodowej mają obowiązek wydania osoby Ğciganej lub przekazania sprawy swym
wáaĞciwym organom w celu podjĊcia decyzji w sprawie wszczĊcia postĊpowania karnego;
– zabójstwo, nieumyĞlne spowodowanie Ğmierci, umyĞlne uszkodzenie ciaáa,
ciĊĪkie uszkodzenie ciaáa lub ciĊĪki rozstrój zdrowia;
– porwanie, uprowadzenie lub inne niezgodne z prawem pozbawienie wolnoĞci,
w tym branie zakáadnika;
– podáoĪenie lub uĪycie materiaáu wybuchowego, Ğrodka zapalającego lub innego niszczącego urządzenia zagraĪającego Īyciu, powodującego powaĪne
uszkodzenie ciaáa lub powaĪną szkodĊ w mieniu oraz
– usiáowanie popeánienia lub uczestnictwo w popeánieniu jakiegokolwiek z wyĪej
wymienionych przestĊpstw, a takĪe udziaá w związku lub zorganizowanej grupie mającej na celu popeánienie tych przestĊpstw, w rozumieniu prawa Rzeczypospolitej Polskiej, i zmowa w celu popeánienia tych przestĊpstw, w rozumieniu
prawa drugiej strony (Stanów Zjednoczonych Ameryki i Republiki Indii)55.
51
E. ZieliĔska (red.), Prawo Wspólnot Europejskich a prawo polskie. Dokumenty karne,
t. III, Warszawa 2000, s. 60.
52
Ibidem, s. 60.
53
DzU 1999, nr 93, poz. 1066.
54
DzU 2005, nr 156, poz. 1304.
55
Por. art. 5 ust. 1 i 2 Umowy miĊdzy RP a Stanami Zjednoczonymi Ameryki o ekstradycji
z 1996 r.; DzU 1999, nr 93, poz. 1066 oraz art. 5 ust. 1 i 2 Umowy miĊdzy RP a Republiką Indii
o ekstradycji z 2003 r.; DzU 2005, nr 156, poz. 1304.
34
Przeszkoda politycznego charakteru przestĊpstwa jest zawarta w niemal
wszystkich wczeĞniejszych umowach miĊdzynarodowych, dotyczących wydawania przestĊpców56, a takĪe w ustawodawstwie wewnĊtrznym rangi konstytucyjnej wielu paĔstw57.
Kwalifikacja politycznego charakteru przestĊpstwa jako bezwzglĊdnej przeszkody ekstradycyjnej jest takĪe zalecana przez Modelowy Traktat Ekstradycyjny z 14 grudnia 1990 r.58
Europejska Konwencja o ekstradycji z 1957 r. w art. 3 zakazuje ekstradycji
osoby, której dotyczy wniosek, jeĪeli paĔstwo wezwane, uwaĪa przestĊpstwo,
w związku z którym wnioskuje siĊ o wydanie, za polityczne lub związane z przestĊpstwem politycznym59. Zakaz taki zawiera równieĪ art. 3 Traktatu o ekstradycji
i wzajemnej pomocy prawnej w sprawach karnych z 27 czerwca 1962 r.60
W wiĊkszoĞci umów dwustronnych zakaz ekstradycji dotyczy nie tylko
przypadku przestĊpstwa czysto politycznego, ale takĪe przypadku popeánienia
przestĊpstwa pozostającego w związku z przestĊpstwem politycznym oraz przestĊpstwa o charakterze politycznym61.
Powszechnym wyjątkiem od zasady niewydawania przestĊpców politycznych jest tak zwana klauzula „zamachowa” lub „belgijska”62, przewidująca ekstradycjĊ osób, które ze wzglĊdów politycznych dopuĞciáy siĊ zabójstwa osób
zajmujących kierownicze stanowiska paĔstwowe63. Powodem, który skáoniá paĔstwa do zamieszczania w zawieranych umowach klauzuli zamachowej, byáa
koniecznoĞü eliminowania decyzji o niedopuszczalnoĞci ekstradycji, podobnych
do tych, które podjĊáa Belgia, odmawiając wydania Francji sprawcy zamachu na
Napoleona III, C. Jacquina64, czy Wáochy, odmawiając ekstradycji zabójcy króla
56
L. Oppenheim, International Law…, s. 961–962. Podobnie: S.D. Bedi, Extradition in…, s. 179.
Przykáadem moĪe byü zakaz wydawania za przestĊpstwa o charakterze politycznym, zawarty
w art. 26 ust. 2 Konstytucji Wáoch z dnia 22 grudnia 1947 r. i art. 13 ust. 3 Konstytucji Hiszpanii
z dnia 29 grudnia 1978 r. A. ZwierzyĔska, Instytucja ekstradycji w konstytucjach wybranych paĔstw
wspóáczesnych, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny” (dalej Ruch PES) 2003, z. 1, s. 27.
58
Por. art. 3 lit. a Modelowego Traktatu, UN. Doc. A/RES/45/116 (1990), Annex.
59
Por. tekst Konwencji; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem…, s. 92.
60
Por. tekst Traktatu; „Tractatenblad” 1962, nr 97, s. 1.
61
Por. art. 44 ust. b Umowy miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Arabską Republiką Egiptu o pomocy prawnej w sprawach karnych, przekazywaniu osób skazanych i ekstradycji z 1992 r.; DzU
1994, nr 34, poz. 128; art. 5 Umowy miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Stanami Zjednoczonymi
o ekstradycji z 1996 r.; DzU 1999, nr 93, poz. 1066; art. 3 ust. 1 lit. a Umowy miĊdzy Rzeczpospolitą
Polską a Australią o ekstradycji z 3 czerwca 1998 r.; DzU 2000, nr 5, poz. 51 oraz art. 5 ust. 1 Umowy
miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Republiką Indii o ekstradycji z 2003 r.; DzU 2005, nr 156, poz. 1304.
62
Klauzula ta jest równieĪ okreĞlana „klauzulą królobójcy”. Zob. J. Gilas, Prawo miĊdzynarodowe, ToruĔ 1995, s. 279.
63
E. Dynia, Cudzoziemcy…, s. 21–22.
64
J. Makowski, PodrĊcznik prawa miĊdzynarodowego, Warszawa 1948, s. 40.
57
35
Aleksandra JugosáowiaĔskiego, Pavelica65. Czasami klauzula ta ulega rozszerzeniu, obejmując takĪe ekstradycjĊ osób podejrzanych lub skazanych za zabójstwo
czáonków rządu oraz ich rodzin66.
KlauzulĊ zamachową zawiera art. 3 ustĊp 3 Europejskiej Konwencji o ekstradycji z 1957 r., który stanowi o nieuznawaniu za przestĊpstwo polityczne dokonania bądĨ usiáowania zamachu na gáowĊ paĔstwa lub czáonka rodziny gáowy
paĔstwa67.
Art. 3 ustĊp 3 Traktatu o ekstradycji i wzajemnej pomocy prawnej
w sprawach karnych z 1962 r. z zakresu przestĊpstw politycznych wyáącza nie
tylko zamach na Īycie lub wolnoĞü gáowy paĔstwa i czáonków jego rodziny, ale
takĪe dezercjĊ68.
WĞród umów dwustronnych uregulowania tego rodzaju zawiera miĊdzy innymi Umowa miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Arabską Republiką Egiptu o pomocy prawnej w sprawach karnych, przekazywaniu osób skazanych i ekstradycji
z 17 maja 1992 r. oraz Umowa miĊdzy Rzeczpospolitą Polską a Australią
o ekstradycji z 3 czerwca 1998 r.69
Zdaniem P. àaskiego i W. Makara, zamieszczanie w umowach miĊdzynarodowych klauzuli zamachowej odzwierciedla zainteresowanie poszczególnych
paĔstw w represjonowaniu osób, które dopuszczają siĊ zamachów na Īycie
wskazanych kategorii osób i jest niezbĊdnym wyrazem solidarnoĞci wobec
wspólnego zagroĪenia70.
NaleĪy zauwaĪyü, Īe przeszkoda politycznego charakteru przestĊpstwa zostaáa caákowicie wyeliminowana decyzją ramową Rady z dnia 13 czerwca
2002 r. w sprawie europejskiego nakazu aresztowania oraz procedur przekazywania miĊdzy PaĔstwami Czáonkowskimi (dalej decyzja ramowa w sprawie
ENA)71. DziĊki temu, Īe polityczny charakter przestĊpstwa nie zostaá wymieniony wĞród przesáanek odmowy wykonania europejskiego nakazu aresztowania, przeszkoda ta przestaáa istnieü w stosunkach pomiĊdzy paĔstwami czáon65
J. Gilas, Prawo miĊdzynarodowe…, s. 279.
P. àaski, W. Makar, Kilka uwag o prawnomiĊdzynarodowych zasadach wyáączenia przestĊpców politycznych spod ekstradycji, „Wojskowy Przegląd Prawniczy” (dalej WPP) 1984, nr 3,
s. 359. Tak równieĪ: A.E. Evans, Reflections upon the Political Offence in International Practice,
AJIL 1963, s. 12–13.
67
Por. tekst Konwencji; P. Durys, F. JasiĔski, Walka z terroryzmem…, s. 92.
68
Por. tekst Traktatu; „Tractatenblad” 1962, nr 97, s. 1.
69
Zob. art. 44 lit. b Umowy miĊdzy RP a Arabską Republiką Egiptu o pomocy prawnej
w sprawach karnych, przekazywaniu osób skazanych i ekstradycji z 1992 r.; DzU 1994, nr 34,
poz. 128 oraz art. 3 ust. 1 lit. a Umowy miĊdzy RP a Australią o ekstradycji z 3.06.1998 r.; DzU
2000, nr 5, poz. 51.
70
P. àaski, W. Makar, Kilka uwag…, s. 359–360.
71
Dz. Urz. WE 2002, nr L 190, s. 1.
66
36
kowskimi Unii Europejskiej72. Dlatego teĪ po raz kolejny naleĪy zwróciü uwagĊ na koniecznoĞü ponownej, pilnej ingerencji ustrojodawcy w materiĊ art. 55
ustĊp 2 i 4 Konstytucji RP, który, pozostając w sprzecznoĞci z postanowieniami decyzji ramowej w sprawie ENA z 2002 r., zawiera zakaz ekstradycji osoby
podejrzanej o popeánienie bez uĪycia przemocy przestĊpstwa z przyczyn politycznych73.
MoĪliwoĞü skáadania oĞwiadczeĔ o odmowie wykonania nakazu aresztowania ze wzglĊdu na polityczny charakter przestĊpstwa, którego dotyczy wniosek,
wprowadziáa jednak Umowa miĊdzy Unią Europejską a Republiką Islandii
i Królestwem Norwegii w sprawie procedury przekazywania osób pomiĊdzy
paĔstwami czáonkowskimi Unii Europejskiej a Islandią i Norwegią z dnia 28
czerwca 2006 r. Rygoryzm tej regulacji zostaá osáabiony brakiem moĪliwoĞci
powoáania politycznego charakteru przestĊpstwa, uzasadniającego odmowĊ wykonania nakazu, w przypadku przestĊpstw terrorystycznych74.
Jak zauwaĪa H. ZiĊba-Zaáucka, przeszkoda politycznego charakteru przestĊpstwa w dalszym ciągu ma charakter powszechny, a przypadki niezamieszczania jej w katalogu podstaw odmowy wydania w umowach ekstradycyjnych
czy prawie wewnĊtrznym mają charakter nieliczny i wyjątkowy75.
Wydaje siĊ, Īe w obecnej sytuacji, w której akty terroru i konflikty zbrojne,
pociągające za sobą tysiące niewinnych ofiar, są zjawiskiem niemal codziennym,
a przeĞladowanego bojownika „walczącego o wolnoĞü” trudno odróĪniü od terrorysty76, co w poáączeniu ze swobodnym uznaniem podmiotu kwalifikującego
przestĊpstwo jako polityczne czĊsto prowadzi do okreĞlania mianem przestĊpstwa politycznego aktu terrorystycznego77, Īadnego przestĊpstwa nie moĪna
usprawiedliwiaü motywami politycznymi. Przeszkoda w postaci politycznego
charakteru przestĊpstwa powinna wiĊc zostaü caákowicie wyeliminowana i to nie
72
Zob. art. 3 i 4 decyzji ramowej, Ibidem.
B. Nita, Ograniczenia ekstradycji po zmianie art. 55 Konstytucji RP a europejski nakaz
aresztowania, „Przegląd Sejmowy” 2008, nr 2, s. 111.
74
Por. Dz. Urz. UE 2006, nr L 292, s. 2.
75
Por. H. ZiĊba-Zaáucka, Instytucja ekstradycji…, s. 270–271.
76
Szerzej na temat uĪytego stwierdzenia: W. Schomburg, O. Lagodny, Internationale Rechtshilfe in Strafsachen, München 1998, s. 62; Ch. Wyngaert, Political Exception to the Crime. How to
Plug Terrorist’s Loophole Without Departing from Fundamental Human Rights, „Revue Internationale de Droit Penal” (dalej RIDP) 1991, no. 62, s. 301; M. Marcinko, „Status terrorysty”
w Ğwietle miĊdzynarodowego prawa humanitarnego [w:] Walka z terroryzmem w Ğwietle prawa
miĊdzynarodowego, red. K. Lankosz, M. ChoroĞnicki, P. Czubik, Bielsko-Biaáa 2004, s. 123–136;
A. Górski, A. Sakowicz, Zagadnienia prawnokarne integracji europejskiej. Traktatowy chaos czy
áad prawny? [w:] Wymiar SprawiedliwoĞci w Unii Europejskiej. Wybrane zagadnienia, red.
M. Perkowski, Warszawa 2003, s. 343.
77
K. Indecki, Prawo karne wobec terroryzmu i aktu terrorystycznego, àódĨ 1998, s. 150. Podobnie: M. Páachta, ĝwiat i prawo kontra terroryzm, „Jurysta” 2002, nr 10, s. 4.
73
37
tylko pomiĊdzy paĔstwami czáonkowskimi Unii Europejskiej78. Uzasadniając tĊ
tezĊ, moĪna zgodziü siĊ ze stwierdzeniem, Īe w umowach ekstradycyjnych zawieranych miĊdzy demokratycznymi paĔstwami, które szanują fundamentalne
zasady sprawiedliwoĞci i posiadają niezaleĪne systemy sądownictwa, nie ma
miejsca na powoáywanie siĊ na motywy polityczne, uzasadniające odmowĊ ekstradycji osób, które dopuĞciáy siĊ krwawych aktów przemocy. NaleĪy mieü na
uwadze, Īe motywy polityczne leĪące u podstaw zamiaru dokonania przestĊpstwa nie pozbawiają danego zachowania charakteru kryminalnego i tym samym
nie powinny stanowiü argumentu dającego podstawĊ do odmowy wydania79.
POLITICAL CHARACTER OF A CRIME AS A NEGATIVE PREMISE
OF EXTRADITION
S u mma r y
The following article analyses political character of a crime as a negative premise of extradition. It shows the origin and evolution of not handing out political offenders. Moreover it highlights the problems concerned with estimating a political aspect of the felony of which there is no
official definition in international agreements and national laws. It analyses the definition of a political crime in judicature and doctrine.
Aiming to classify a political felony the article shows the crimes which can not be recognized
as such. Furthermore it highlights the process of eliminating the political character of a felony
from international agreements concerning extradition and decaying privileged status of political
ofenders.
78
W doktrynie wysuwane są propozycje czĊĞciowego bądĨ caákowitego zastąpienia zasady
niewydawania przestĊpców politycznych klauzulą antydyskryminacyjną. Propozycja ta uzasadniana jest twierdzeniem, Īe klauzula ta nie stoi na przeszkodzie ekstradycji przestĊpcy politycznego
do paĔstwa zapewniającego mu praworządny proces, wyklucza natomiast wydanie sprawcy, zarówno politycznego, jak i pospolitego do kraju, w którym naraĪony byáby na dyskryminacjĊ.
Szerzej na ten temat: Ch. Wyngaert, The Political Offence…, s. 206–210.
79
Por. W. Kubala, R. Aleksandrowicz, T. Aleksandrowicz, Zamach terrorystyczny na ambasadĊ PRL w Bernie, „Problemy Kryminalistyki” 1985, nr 167, s. 27.
38