Prof. dr hab. Andrzej Klocek Produkcja drewna w rachunku

„prowadzenie rachunków jest umiejętnością
powstałą dawniej niż umiejętność pisania”
(R. Manteuffel, 1965)
Zimowa Szkoła Leśna
Instytut Badawczy Leśnictwa
Sękocin Stary, 20-22 marca 2012 r.
Tematyka prezentacji oraz jej autorzy
1. Definicja rachunkowości (A. Klocek)
2. Systemy rachunkowości leśnej (A. Klocek)
3. Dylematy rachunku wyników
gospodarstwa leśnego (A. Klocek)
4. Metody wyceny zasobów drzewnych (S. Zając)
5. Koncepcja wartościowania lasu (S. Zając)
6. Leśnictwo w rachunkach narodowych (L. Płotkowski)
2
 Definicja rachunkowości: „rachunkowość to system
pomiaru, rejestracji, prezentacji oraz analizy i ocen
procesów gospodarczych powodujących ruch środków
i zmianę w źródłach ich finansowania”,
 Rachunkowość w węższym znaczeniu = księgowość,
rozumiana jako „system ewidencji środków i źródeł
ich pochodzenia”.
3
Systemy rachunkowości leśnej:
 W okresie kilku wieków powstały dwa podstawowe systemy
rachunkowości oraz związane z nimi metody księgowości:
• „rachunkowość kameralna (księgowość pojedyncza)”,
• „rachunkowość kupiecka (księgowość bilansowa,
podwójna)”.
Systemy te różnią się pod względem:
• interesujących je zjawisk finansowych,
• metod księgowości,
• właściwych dla nich form organizacyjno-funkcjonalnych
gospodarstwa leśnego.
 Odmienność sektorów gospodarki doprowadziła do
opracowania odpowiednich dla nich metod rachunkowości,
np. „leśnej”, „rolniczej”, „bankowej”.
4
Kameralna rachunkowość leśna
 rozwój wymienionej rachunkowości nastąpił w okresie dominacji
kameralistycznej teorii gospodarki leśnej (XVIII-XIX w.) mającej
na celu zapewnienie skarbowi państwa (kamera = urząd
skarbowy) możliwie dużych wpływów pieniężnych,
 państwowe gospodarstwo leśne (pgl) było pod względem
prawnym, ekonomicznym i organizacyjnym zespolone
z państwową administracją leśną, w związku z czym:
– „urzędy” państwowej administracji leśnej były zarazem
jednostkami organizacyjnymi pgl,
– pgl miało formę „gospodarstwa budżetowego brutto”
(wszystkie przychody odprowadzało do budżetu, wszystkie
rozchody pokrywało ze środków budżetowych),
c.d.
5
Kameralna rachunkowość leśna (c.d.)

przedmiotem rachunkowości były wyłącznie strumienie
pieniężne w postaci „przychodów” i „rozchodów”,
ewidencjonowane w „głównym rachunku leśnym”
tylko jeden raz – jako „przychód” bądź „rozchód”,

państwowa administracja leśna przeżyła złoty okres pod koniec
XIX w.,

osłabienie przedsiębiorczości, brak związku między
przychodami i rozchodami, pomijanie wartości majątku
leśnego w rachunku wyników gospodarstwa leśnego to główne
przyczyny odchodzenia od rachunkowości kameralnej
i gospodarstwa brutto w XX w. (Austria 1925 i 1977, Polska 1936,
Niemcy 2005).
6
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna
 zasady rachunkowości sformułowane zostały na potrzeby
rozwijającego się handlu, manufaktur oraz w związku
z pojawieniem się kapitału jako finansowym pokryciem
i zbilansowaniem wartości majątku rzeczowego,
 rachunkowość bilansowa ujmuje efekty zarówno strumieni
finansowych, jak i zmian wartości majątku gospodarstwa
i źródeł jego finansowania przez prowadzenie dwóch
rachunków: „zysków i strat” oraz „bilansu”,
 istotą omawianej rachunkowości jest „ustalanie różnicy
między sumą wartości uzyskanych z gospodarstwa
a sumą wartości do niego włożonych”,
c.d.
7
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna (c.d.)

prowadzony w formie bilansu rachunek majątku leśnego
wymaga jego corocznej inwentaryzacji oraz wyceny;
najwięcej trudności sprawia wycena drzewostanów
(90% wartości majątku leśnego), w ostatnich dekadach
nastąpił jednak istotny postęp, polega on również na wycenie
prawa do użytkowania zasobów leśnych,

rachunkowość kupiecka upowszechnia rolę zysku jako
kryterium oceny efektywności gospodarowania.
c.d.
8
Kupiecka (bilansowa) rachunkowość leśna (c.d.)

rachunkowość kupiecka wymaga znacznej samodzielności
organizacyjnej, majątkowej i ekonomicznej gospodarstwa
leśnego, czego wyrazem są:
•
gospodarstwo netto (pgl Lasy Państwowe 1936),
•
jednoosobowa niepubliczna spółka akcyjna (Austriackie
Lasy Federalne SA 1977),
•
przedsiębiorstwo w formie zakładu prawa publicznego
(Bawarskie Lasy Państwowe 2005).
9
Wynik działalności gospodarstwa leśnego:

dochód jest podstawowym wynikiem działalności gospodarstwa
leśnego,

„dochód to maksymalna wartość tego co gospodarstwo może
realnie przeznaczyć na konsumpcje oraz inwestycje w danym
okresie bez obawy zmniejszenia swojego stanu posiadania”,

podstawowe równanie okresowego dochodu z produkcji drewna
ma postać:
W2 - W1 + Wu = P = E
W – wartość drzewostanu na końcu (W2) i na początku okresu
(W1), Wu – wartość pozyskania, P – przyrost wartości
drzewostanów, a zarazem okresowy dochód – E,
c.d.
10
Wynik działalności gospodarstwa leśnego: (c.d.)

powyższe równanie wymaga przeliczenia dochodu
okresowego (na ogół 10. letniego) na dochody roczne,

przy ustalaniu dochodu na podstawie wartości rynkowej
pozyskania (U · C) równanie dochodu rocznego polega na
korekcie tego pozyskania o różnicę wartości bieżącego rocznego przyrostu drewna (P · C) i wartości pozyskania (U · C)
U · C + (P – U) · C = P · C = E
Dylematem tej metody jest brak właściwych dla drzewostanów
wszystkich klas wieku cen drewna na pniu.
11
Potrzeba wartościowania (wyceny) lasu:
1) szacowanie strat ponoszonych przez gospodarkę leśną
z tytułu szkód biotycznych, abiotycznych i antropogenicznych,
2) zmiana właściciela lasu i formy użytkowania gruntów leśnych
(sprzedaż, kupno, zamiana, wywłaszczenie, likwidacja współwłasności,
… budownictwo, drogi, uprawy rolne),
3) określenie wysokości podatku i stawki ubezpieczenia,
4) ocena wyniku działalności gospodarstwa leśnego
(uwzględnienie zmian wartości lasu w rachunku wyników,
ocena efektywności przedsięwzięć gospodarczych w leśnictwie),
5) ustalenie udziału leśnictwa w tworzeniu dobrobytu społecznego
(PKB, rachunki narodowe, zintegrowane rachunki ekonomiczne
i środowiskowe w leśnictwie).
12
Obecnie stosowane w nauce i praktyce leśnej
metody wartościowania lasu
1. Metoda wartości kosztowej (odniesienie do przeszłości):
- wg kosztów wytworzenia,
- wg kosztów zakupów,
2. Metoda wartości rynkowej (odniesienie do obecnego stanu):
- wg wartości wymiennej,
- wg obecnej wartości zakupu lub wytworzenia,
3. Metoda wartości dochodowej (odniesienie do przyszłości):
- wg wartości rentowej,
- wg wartości oczekiwanej,
4. Metoda mieszana (wg metody kosztowej i likwidacyjnej)
- metoda Glasera, Tramplera, Partyki
- Tablice wartości (wskaźników wartości) drzewostanów
13
Współczesne metody wartościowania nieruchomości
Podstawy teoretyczne wartościowania nieruchomości
w gospodarce rynkowej.
Teoria wartości pieniądza: jednostka pieniężna ma subiektywnie
większą wartość obecnie niż w przyszłości (nawet przy założeniu
inflacji zerowej).
Nieruchomość jest źródłem przepływów pieniężnych (CF):
dodatnich (przychody) i ujemnych (koszty).
Ustalanie wartości zaktualizowanej (PV) polega na dyskontowaniu
przyszłych i prolongowaniu przeszłych wartości przepływów
pieniężnych do określonego wieku m (m – wiek wycenianej
nieruchomości leśnej); leśna stopa procentowa.
14
Koncepcja metodyki wartościowania drzewostanów na pniu
- metoda mieszana:
1) podejście dochodowe (wg metody inwestycyjnej)
z zastosowaniem techniki kapitalizacji strumieni zaktualizowanych
dochodów (prolongowanie, dyskontowanie)1
u
NCFm
NPVm = K 0 + ∑
m
(
1
)
p
+
m =0
2) podejście kosztowe do szacowania wartości lasu
w początkowych fazach rozwojowych drzewostanu2
3) zmodyfikowana metoda kosztów likwidacji do
wartościowania powierzchni niebędących lasami i nieruchomości,
wykorzystywanych do prowadzenia działalności dodatkowej
____________
1 Przychody
skorygowane o współczynnik uwzględniający różnicę struktury sortymentowej (cen) drzew
pozyskanych i pozostających na pniu, 2 Kapitalizacja nakładów.
15
Uwagi i wnioski dotyczące wyceny drzewostanu
1) konieczna jest aktualizacja „Tablic wskaźników
wartości drzewostanów”, stosowanych (zgodnie z obowiązującym prawem) do ustalania wysokości odszkodowań
z tytułu przedwczesnego wyrębu drzewostanów,
2) niezbędne jest prawne umocowanie nowoczesnych
metod wartościowania nieruchomości leśnych,
tj. metody mieszanej (podejście dochodowe i kosztowe)
oraz zasad określania leśnej stopy procentowej,
3) zaproponowana metoda i techniki wartościowania
nieruchomości leśnych powinny być przedstawione w postaci
zintegrowanego zbioru algorytmów dostosowanych do
16
systemu informacyjnego LP (SILP).