Badania obciąż enia pracą dyż urnych ruchu Railway Signallers

Badania obciąż enia pracą dyż urnych ruchu Railway Signallers

PRACE NAUKOWE POLITECHNIKI WARSZAWSKIEJ
z. 86
Transport
2012
Juliusz Karolak
Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu, Zakad Sterownia Ruchem,
Zespó Naukowo-Dydaktyczny Sterowania Ruchem Kolejowym
BADANIA OBCIENIA PRAC DYURNYCH
RUCHU
Rkopis dostarczono, luty 2012
Streszczenie: Artyku dotyczy tematyki obcienia prac operatorów sterujcych ruchem pojazdów
szynowych: dyurnych ruchu, nastawniczych, dyspozytorów Metra Warszawskiego. Przedstawiono
trzy punkty widzenia na ocen obcienia psychicznego prac oraz przykady metod szacowania
takiego obcienia. Opisano metody stosowane w Wielkiej Brytanii (ODEC i IWS), Republice
Czeskiej, Republice Poudniowej Afryki i Polsce. W dalszej czci podano wyniki bada wasnych
przeprowadzonych w 2010 roku na trzech wybranych posterunkach ruchu: nastawni w Koluszkach,
nastawni w Misku Mazowieckim i nastawni na dworcu Pozna Gówny. Badania dotyczyy pomiaru
liczby realizowanych w cigu doby przebiegów pocigowych i manewrowych. Powysze badania i
analizy stay si podstaw do sformuowania nowej propozycji metody szacowania obcienia prac.
Sowa kluczowe: sterowanie ruchem kolejowym, ergonomia stanowisk pracy, obcienie prac
1. WPROWADZENIE
Artyku dotyczy tematyki obcienia prac operatorów sterujcych ruchem kolejowym:
dyurnych ruchu, nastawniczych, a w Metrze Warszawskim – dyspozytorów. S to osoby
odpowiedzialne za bezpieczestwo i majce bezporedni wpyw na jego poziom (m.in.
poprzez moliwo wydawania polece specjalnych). Dyspozytora Metra w takim ujciu
nie naley myli z pracownikiem dyspozytury kolejowej kierujcego ruchem w danym
obszarze sieci, który nie ma bezporedniego wpywu na ruch i zapewnienie jego
bezpieczestwa. Równie jego praca odbywa si zazwyczaj w innym cyklu zmianowym.
W pracy [6] autor podj problem integracji urzdze sterowniczych na stanowiskach
pracy dyurnych ruchu analizujc warunki pracy dyurnych z punktu widzenia
wyposaenia pomieszcze nastawczych i urzdzenia przestrzeni roboczej. W latach 2009 –
2011 autor wraz z zespoem zaprojektowa i skonstruowa stanowisko laboratoryjne
kontroli dyspozytorskiej [7], [8]. Zastosowano wówczas zdobyt wiedz na temat
ergonomii koncepcyjnej i wasne dowiadczenia dotyczce stanowisk pracy dyspozytorów
i dyurnych ruchu.
24
Juliusz Karolak
Podjte zagadnienia skoniy autora do dalszych bada i poszukiwania odpowiedzi na
pytania zwizane z urzdzeniami sterowania ruchem kolejowym (srk) w ujciu warstwy
sterowniczo-kontrolnej, poredniczcej pomidzy systemem srk, a dyurnym ruchu (jego
operatorem). Niniejszy artyku stanowi prób analizy zagadnie zwizanych z obcieniem
psychicznym prac dyurnych ruchu.
W zakresie powyszej problematyki pracownicy Wydziau Transportu Politechniki
Warszawskiej prowadzili badania zwizanie z zagadnieniami obcienia prac operatorów
systemów srk, co znalazo odzwierciedlenie w powstaych opracowaniach i rozprawach
[1], [2] i [3].
2. OBCIENIE PSYCHICZNE
Jak dotd nie sformuowano jednej, wyczerpujcej definicji obcienia psychicznego
(mental workload), cho zagadnieniu temu powicono w cigu ostatnich szedziesiciu
lat wiele publikacji oraz opracowano normy [15]. W zalenoci od celu bada i analiz,
pojcie obcienia psychicznego prac moe by rozpatrywane jako [11], [15]:
1. waciwo okrelonego (badanego) systemu – zalena od jego struktury,
2. obcienie oceniane przez pracownika, na którego oddziauje – odzwierciedlajce poziom trudnoci wykonywanego zadania i wkadany w nie wysiek,
3. mierzalne efekty zmian zachowania operatora i ich wpyw na system.
W pierwszym przypadku obcienie jest funkcj parametrów charakteryzujcych
miejsce pracy. W przypadku stanowisk dyurnych ruchu i dyspozytorów, jego wielko
zalee bdzie przede wszystkim od:
Wielkoci obsugiwanego obszaru, mierzonej: liczb stacji, przystanków i innych
punktów eksploatacyjnych, liczb obsugiwanych posterunków technicznych,
liczb semaforów, zwrotnic, odcinków kontroli zajtoci itd. oraz odlegociami
pomidzy wymienionymi komponentami;
Struktury obsugiwanego obszaru (obszaru kontroli dyspozytorskiej, okrgu
nastawczego, obszaru zdalnego sterowania) i typu obsugiwanych urzdze;
Rozkadu jazdy (bd
innego harmonogramu pracy), czyli przewidywanej liczby
pocigów, które bd znajdowa si w danym momencie w opisywanym
obszarze1 (wie si z tym liczba niezbdnych czynnoci zwizanych
z przygotowywaniem dróg przebiegów dla pocigów i manewrów);
Poziomu jakoci ergonomicznej stanowiska pracy, rozumianego jako parametry
czynników materialnego rodowiska pracy, np. mikroklimatu oraz wymagania
dotyczce struktury przestrzennej, m.in. zwizane z antropometri.
Podobny podzia proponuj autorzy publikacji [14].
Pomiar obcienia metodami bazujcymi na zmiennych wymienionych w pierwszym
punkcie bdzie pomiarem obiektywnym, bd
bdzie zalee od podejcia oceniajcego.
W drugim przypadku pomiar bdzie subiektywny, oparty na opinii pracownika –
dyurnego, dyspozytora. Na taki pomiar maj wpyw czynniki nie zwizane z jakoci
1
Ta z kolei ograniczona bdzie od góry przepustowoci, okrelon dla caego obsugiwanego
obszaru i dla jego wydzielonych, konkretnych fragmentów.
Badania obcienia prac dyurnych ruchu
25
wykonywanej pracy, lecz z indywidualnym podejciem pracownika do wykonywania
pracy, jak równie z warunkami wykonywania pomiaru, np. wykonywaniem go przed,
w trakcie, czy po zakoczeniu pracy.
Trzeci punkt widzenia mona rozpatrywa w oparciu o bdy popeniane przez pracownika. Rodzaje bdów, jakie moe popeni dyurny, mog mie dwojakie ródo [2]:
Brak reakcji na sygna, czyli na oczekiwany bodziec – nazywane pominiciem,
przeoczeniem albo chybieniem,
Reakcja na szum, czyli na bod
ce, które dyurny powinien ignorowa – nazywana
faszywym alarmem.
Dyurni ruchu s operatorami sterujcymi ruchomymi obiektami z pewnej odlegoci,
a wic nie przebywaj w tych obiektach. W ich pracy najwiksze znaczenie maj
czynnoci ledzenia, które wykonuj oni w utrudnionych warunkach optycznych
i akustycznych. Nie zawsze istnieje moliwo wzrokowej obserwacji poruszajcych si
obiektów (sterowanego procesu). Praca taka, pomimo zapewnionego bezpieczestwa
dyurnego, wzmaga poziom napicia nerwowego i powoduje obcienie emocjonalne.
Informacja dostarczona dyurnemu jest rónorodna i wymaga szybkiej analizy.
Podejmowane przez niego decyzje s nieodwracalne. Bd w ocenie informacji lub bdna
decyzja mog spowodowa ofiary w ludziach i straty materialne. Procesy odbioru
informacji, ich przetwarzania i podejmowania decyzji przebiegaj w warunkach ostrego
deficytu czasu, który wzrasta w sytuacjach krytycznych. Warunki optyczne panujce
w tzw. nastawnicowniach powoduj znaczne obcienie narzdu wzroku. Odbywajce si
jednoczenie rozmowy radiowe i telefoniczne rozpraszaj uwag, utrudniaj skupianie si
i obciaj narzd suchu [5].
W takiej sytuacji pracownicy s wspierani odpowiednio dostosowanymi narzdziami
pracy – niezawodnymi (w ujciu sprztowo-programowym) systemami srk, procedurami
opisanymi w instrukcjach. Chcc wykorzysta trzeci z wymienionych punktów widzenia,
naleaoby raczej rozwaa zdolno radzenia sobie dyurnego w sytuacjach stresowych
lub krytycznych i skuteczno opanowywania tych sytuacji. Sytuacje takie wystpuj na
przykad podczas usterek, wypadków, opó
nie. Mona równie sformuowa pytanie
o zgodno podejmowanych decyzji z przepisami i instrukcjami subowymi.
W rzeczywistoci dyurni staraj si, niestety, upraszcza niektóre procedury i stosuj
wasny, odbiegajcy od ujtego instrukcjami jzyk, co nie utrudnia wykonywania ich
obowizków, ale moe mie wpyw na bezpieczestwo ruchu.
Pomiar obcienia w trzecim przypadku moe natrafi na trudnoci zwizane
z celowym faszowaniem wyników bada przez badanego pracownika, o ile bdzie on
stara si udowodni w ten sposób przeoonym, e praca na danym stanowisku jest zbyt
cika, bd
narzdzia pracy nieodpowiednie.
Mona równie dokona podziau metod pomiaru i oceny obcienia psychicznego ze
wzgldu na sposób ich wykonania, tzn. na [11]:
metody analityczne,
metody empiryczne.
Pierwsza grupa obejmuje metody takie, jak: listy kontrolne, analiz czasow czynnoci,
metody obliczeniowe. Grupa metod empirycznych obejmuje natomiast m.in.: samoocen
w oparciu o specjalnie przygotowane skale, pomiar parametrów psychofizjologicznych,
takich jak np. EMG, EEG itp.
Powysze metody zostan omówione w rozdziale 3.
26
Juliusz Karolak
3. METODY OCENY STOSOWANE W PRAKTYCE
3.1. WIELKA BRYTANIA
Przy wspópracy University of Nottingham i brytyjskiego przedsibiorstwa Network
Rail powsta zestaw narzdzi dotyczcych oszacowania obcienia prac dyurnych ruchu
(railway signallers). Dwa z nich, ODEC i IWS, opisano poniej.
3.1.1. ODEC (Operational Demand Evaluation Checklist)
Celem opracowania Listy Kontrolnej ODEC [12] byo uzyskanie narzdzia pozwalajcego na szybk i nieinwazyjn ocen zmiennych reprezentujcych wymagania nakadane
przez system srk na operatora. Narzdzie to pozwala zrozumie wymagania zwizane ze
wspóprac dyurnego ruchu i obsugiwanym przez niego wyposaeniem posterunku
w wietle elementów, za które jest odpowiedzialny i które kontroluje. Pozwala ono
porówna stanowiska pracy i oceni wpyw dodawania i usuwania elementów na danym
stanowisku.
ODEC jest zwizany z podejciem do obcienia prac jako niezalenej od operatora
waciwoci charakteryzujcej oceniany system (wymagania kreowanego przez system) –
podejcie pierwsze opisywane w rozdziale 2. Przy uyciu ODEC ocenia si kluczowe
czynniki – elementy systemu, mogce mie wpyw na obcienie prac operatora. S to
m.in.: liczba obsugiwanych zwrotnic i sygnalizatorów, liczba linii zbiegajcych si na
danym posterunku, liczba obsugiwanych posterunków, liczba krawdzi peronowych,
liczba wykry stanów awaryjnych taboru w cigu tygodnia, liczba dziennych usterek
systemu kontroli zajtoci w cigu tygodnia. Zostay one przedstawione w tabelarycznym
ujciu. Oceniajc posterunek, dokonuje si wyboru z trzech przedziaów odpowiadajcych
zakresom „duo (wysoko)”, „rednio”, „mao (nisko)”.
Narzdzie wykorzystano w badaniach 40 nastawni w Wielkiej Brytanii (dane z 2010
roku [12]). Autorzy narzdzia podkrelaj, e nie suy ono do wyznaczenia
charakterystycznej granicy obcienia, jakie moe nakada na operatora obsugiwany
przez niego system, ale raczej do porównywania rónych posterunków nastawczych
pomidzy sob, pod ktem warunków pracy i obcienia prac.
3.1.2. IWS (Integrated Workload Scale)
Jest to jednowymiarowa metoda pozwalajca okreli obcienie psychiczne prac
dyurnych ruchu w oparciu o ich samoocen [11]. Dobrano skal siedmiopunktow.
Kademu z punktów przyporzdkowano kolor i sowne okrelenie. Okrelenia te dobrano
w oparciu o badania dyurnych przeprowadzone pod ktem uywanego przez nich
sownictwa odzwierciedlajcego stopie obcienia prac. Sownictwo to wykorzystano
w konstrukcji opisu skali. Punktom skali nadano równie kolor.
Badania obcienia prac dyurnych ruchu
27
Metoda badania dyurnego polega na okresowym (co np. 2 lub 5 minut) pytaniu go
o obcienie prac. Dyurny odpowiada sownie, a wynik jest rejestrowany przez
badajcego, bd
dyurny wybiera na panelu dotykowym jedno z siedmiu pól.
O koniecznoci wyboru przypomina sygna d
wikowy, inny ni sygnay wykorzystywane
na stanowisku pracy. Komputer jest umiejscowiony tak, by nie przeszkadza dyurnemu
w obsudze urzdze zwizanych z wykonywanymi zadaniami. Obsuga komputera ma
przy tym mie najniszy priorytet. Naley zauway, e dyurny bardzo obciony moe
nie mie czasu na odpowied
, co przekada si na wynik badania.
Autorzy podkrelaj, e metoda ta pozwala zaobserwowa szczyty i spadki obcienia
w czasie. Metod wykorzystano w badaniach na symulatorach w Yorku (IECC –
nastawnica komputerowa) i Crewe (pulpit nastawczy) oraz w badaniach terenowych.
3.2. REPUBLIKA CZESKA
Dziaajce w Republice Czeskiej przedsibiorstwo Privni Signalni zajmuje si
projektowaniem i zabudow systemów srk dla stacji kolejowych. Wykorzystuje przy tym
metod obliczeniow okrelania niezbdnej liczby personelu (posterunków nastawczych
i stanowisk operatorskich) w oparciu o liczb „klikni” myszy komputerowej,
obsugiwanej na stanowisku dyurnego ruchu w cigu godziny. Pomiar moe by
wykonywany wycznie dla stanowisk umoliwiajcych rejestracj obsugi myszy, a zatem
dla pulpitów komputerowych.
Na podstawie uzyskanych wyników wykonywane s wykresy czasowe dla doby,
tygodnia i miesica. Na ich podstawie okrela si potrzeb sterowania posterunkiem ruchu
przez wiksz liczb operatorów. Na podstawie wyników pomiarów i oblicze
zaprojektowano stanowiska dyurnego ruchu i pomocniczego dyurnego ruchu na stacji
Trzyniec. Dyurny ruchu, w chwilach wikszego obcienia prac, moe przydzieli
fragmenty stacji pomocniczemu dyurnemu ruchu, pracujcemu na dodatkowym
stanowisku.
3.3. REPUBLIKA POUDNIOWEJ AFRYKI
Poudniowoafrykaski operator Spoornet wykorzystuje do szacowania obcienia prac
dyspozytorów metod obliczeniow [9]. Do oblicze wykorzystywany jest prosty wzór (1).
OBC
gdzie:
OBC
p
o
p˜o
24
(1)
– obcienie dyspozytora prac,
– liczba pocigów przejedajcych w cigu doby przez obsugiwany przez
dyspozytora obszar,
– liczba obsugiwanych przez dyspozytora posterunków.
28
Juliusz Karolak
Uzyskany wynik nie powinien przekracza wartoci 100. Metoda ta jest jednak
niedoskonaa. Identyczny wynik uzyskuje si dla jednego pocigu przejedajcego przez
100 posterunków oraz dla 100 pocigów przejedajcych przez jeden posterunek w cigu
doby.
3.4. POLSKA
Polskie Linie Kolejowe wykorzystuj wzory opracowane na Wydziale Transportu
Politechniki Warszawskiej [13]. Jest to obliczeniowa metoda szacowania obcienia prac
odcinkowego dyurnego ruchu w oparciu o liczb wykonywanych przez niego operacji,
struktur obszaru zdalnego sterowania (zs) i wykonywanych czynnoci.
W opracowaniu [13] podane zostay heurystycznie wzory pozwalajce okreli
obcienie prac, w zalenoci od niektórych czynników ksztatujcych rodowisko pracy.
Wzory (3) i (4) s proste do zastosowania i nie wymagaj od posugujcego si nim
projektanta szerszej wiedzy, dotyczcej stanowiska pracy dyurnego ani charakteru pracy
w danym obszarze sieci, wynikajcego ze specyfiki prowadzonego ruchu.
Obcienie dyurnego ruchu (OC), mierzone w pocigo-przebiegach/dob, jest sum
pocigo-przebiegów/dob realizowanych na wszystkich posterunkach ruchu wchodzcych
w skad okrgu sterowania. Stanowi ono podstawowe kryterium wielkoci okrgu
prowadzenia ruchu. Przez pojcie pocigo-przebiegu rozumie si pojedynczy przebieg
nastawiony dla jednego pocigu.
N
OC1
¦w
i
(3)
¦v
i
(4)
i 1
N
OC2
i 1
gdzie:
OC1
OC2
N
– obcienie dyurnego ruchu mierzone w pocigo-przebiegach/dob,
– obcienie dyurnego ruchu mierzone w pocigo-przebiegach/godzin,
– liczba wszystkich posterunków ruchu wchodzcych w skad okrgu sterowania
obsugiwanych przez dyurnego ruchu,
i
– kolejny numer obsugiwanego posterunku i  ^1,!, N `,
wi
– obcienie i-tego posterunku mierzone w pocigo-przebiegach/dob,
vi
– obcienie i-tego posterunku mierzone w pocigo-przebiegach/godzin.
W okrgu zdalnego sterowania urzdzeniami wielko obcienia odcinkowego
dyurnego ruchu OC1 nie powinna przekracza 1000 pocigo-przebiegów/dob,
policzonych wg wzoru (3). Jednoczenie wielko obcienia OC2 nie moe przekracza
60 pocigo-przebiegów/godzin, policzonych wg wzoru (4).
W przypadku niewielkiej liczby przebiegów manewrowych wzgldem pocigowych,
mona je pomin w obliczeniach.
Okrelajc obcienie dyurnego ruchu naley uwzgldni obcienie dodatkowe,
niewynikajce bezporednio z liczby pocigów przepuszczanych przez posterunki
sterowane. Obcienie to moe by uwzgldnione, jako odpowiednie wspóczynniki
zwikszajce obcienie dyurnego ruchu mierzone w pocigo-przebiegach. Proponuje si
przy tym uwzgldnianie nastpujcych wspóczynników zwikszajcych obcienie:
Badania obcienia prac dyurnych ruchu
29
C1 = 0,1 – kady kierunek (posterunek ruchu ssiadujcy z okrgiem) powyej 2,
C2 = 0,05 – kady posterunek w okrgu powyej 1,
C3 = 0,1 – prowadzenie pracy manewrowej przez dyurnego ruchu (jeeli brak pracy
manewrowej, C3 = 0),
C4 = 0,2 – uruchamianie pocigów w okrgu (gdy brak pocigów uruchamianych, C4 = 0).
Obcienie posterunku ruchu OC’ okrelone z uwzgldnieniem wspóczynników
korygujcych wynosi:
OC ' OC1 ˜ >1 nK 2 ˜ C1 n P 1 ˜ C 2 C3 C 4 @
gdzie:
nK
nP
(5)
- liczba kierunków (posterunków ruchu ssiadujcych z okrgiem),
- liczba posterunków (sterowanych) w okrgu.
Kady posterunek (lub grup posterunków) sterowany miejscowo, dzielcy okrg
sterowania zdalnego na czci, naley uwzgldnia jako dodatkowe (dwa lub odpowiednio
wicej) kierunki ruchu. Przy uwzgldnieniu wspóczynników C1, C2, C3 i C4 wielko
obcienia posterunku ruchu OC’ nie powinna przekracza 1500 pocigoprzebiegów/dob, policzonych wg wzoru (5).
Dla uwzgldnienia obcienia dyurnego ruchu, wynikajcego z koniecznoci
powiadamiania dróników przejazdowych, proponuje si przyjcie dodatkowego
obcienia, okrelonego jako sum przejazdów pojazdów kolejowych (pocigów,
ew. manewrów) przez poszczególne posterunki dróników (stranice) w okrgu
sterowania, lub uwzgldnienie liczby posterunków dróników (stranic), jako
dodatkowych posterunków ruchu przy posugiwaniu si wspóczynnikami zwikszajcymi
obcienie OC’ [13].
4. BADANIA WASNE
Autor w ramach bada wasnych [6] na podstawie wzorów wskazanych w rozdziale 3.4.
okreli obcienie prac dla dyurnych ruchu pracujcych w nastawniach w Misku
Mazowieckim (MMz), Koluszkach (dwie nastawnicownie: KL – dla sterowania stacj
Koluszki oraz NZS LCS Koluszki2) i Poznaniu na dworcu Gównym (cztery stanowiska
w nastawni PoA: A, B, C i D) dla wybranych dni roboczych.
W tabeli 1 przedstawiono liczb czynnoci zwizanych z nastawianiem przebiegów
pocigowych i manewrowych w cigu kolejnych godzin doby, rozpatrywanych dla danego
posterunku i stanowiska. Wyniki bada i oblicze wartoci obcie OC1 i OC’
zamieszczono w tabeli 2 w podpunkcie 4.2.
W kolejnych podpunktach przedstawiono przykadowe obliczenia wykonane dla
nastawnicowni NZS LCS Koluszki oraz zestawienie przyjtych wspóczynników
i obliczonych obcie dla pozostaych nastawnicowni i stanowisk.
2
NZS – nastawnia zdalnego sterowania, LCS – lokalne centrum sterowania
30
Juliusz Karolak
4.1. NZS LCS KOLUSZKI
Analizujc dane z tabeli 1 mona stwierdzi, e w nastawnicowni NZS LCS Koluszki
dyurni realizuj 384 pocigo-przebiegi/dob OC1 = 384 pocigo-przebiegów/dob. Jest
to warto mniejsza ni 1000 pocigo-przebiegów/dob. Obliczajc OC1 nie uwzgldniono
przebiegów manewrowych ze wzgldu na ich znikom liczb. W przypadku kolejnych
stanowisk i nastawnicowni, przebiegi manewrowe traktowano na równi z pocigowymi.
Tabela 1
Polecenia nastawienia przebiegów pocigowych i manewrowych wydane przez dyurnych
ruchu poprzez pulpity elektroniczne3. Opracowanie wasne na podstawie [6]
Okrelajc obcienie dodatkowe, naleaoby wzi pod uwag konieczno powiadamiania dróników przejazdowych, liczb obsugiwanych w okrgu zs posterunków, oraz
liczb posterunków ssiadujcych z okrgiem zs. Zatem dla nastawnicowni NZS LCS
Koluszki:
nK = 5 + 8 = 13 Wystpuje pi posterunków ruchu ssiadujcych z okrgiem zs
3
Na stacjach: Koluszki (od 18:00 27.04.2010 r. do 18:00 28.04.2010 r., Misk Mazowiecki (12:00
20.05.2010 r. do 12:00 21.05.2010 r.) i Pozna (od 3:00 18.05.2010 r. do 3:00 19.05.2010 r.).
Badania obcienia prac dyurnych ruchu
31
(Mikoajów, Sotwiny, Koluszki, ód
Olechów i ód
Widzew),
w okrgu sterowania zdalnego jest 11 przejazdów kategorii
A (2 w akowicach, Róyca, Borowa, Gakówek, Justynów, Bedo,
2 w Andrzejowie: na ul. Malowniczej i na ul. Transmisyjnej), z tym e
powiadamianie dróników moe odbywa si dla okrelonych pocigów
grupowo (std liczba 8);
nP = 3
Z nastawnicowni sterowane s 3 posterunki: akowice Poudniowe
i Ziele, Gakówek oraz ód
Andrzejów.
Std OC’ = 384 x [1 + (13 – 2) x 0,1 + (3 – 1) x 0,05 + 0 + 0] = 384 x 2,2 = 845
pocigoprzebiegów/dob. Jest to warto mniejsza ni 1500 pocigo-przebiegów/dob.
Liczb wydawanych polece ustawienia drogi przebiegu dla pocigów i manewrów
w cigu kolejnych godzin rozpatrywanej doby zaprezentowano graficznie na rys. 1.
Nie wystpia taka godzina, podczas której liczba pocigo-przebiegów przekroczyaby 60.
Rys. 1. Liczba polece ustawienia przebiegów pocigowych i manewrowych wydanych przez
dyurnych ruchu z nastawnicowni NZS LCS Koluszki, w cigu kolejnych godzin, od 18:00
27.04.2010 r. do 18:00 28.04.2010 r. Opracowanie wasne na podstawie [6]
4.2. POZOSTAE NASTAWNICOWNIE I STANOWISKA
Obcienia OC1 i OC’ dla nastawni PoA i MMz obliczono zgodnie z metodyk
przedstawion w rozdziale 4.1., uwzgldniajc dane z tabeli 1. Przyjto przy tym
odpowiednie ze wzgldu na struktur terenow i wykonywane na posterunkach czynnoci,
32
Juliusz Karolak
wartoci wspóczynników nK, nP, C3 i C4. Wielkoci te zestawiono w tabeli 2.
W przypadku nastawnicowni KL oraz stanowiska D w nastawni PoA wartoci
obliczonych obcie OC1 i OC’ przekraczaj okrelone w metodzie wielkoci progowe
(1000 pocigo-przebiegów/dob dla OC1 i 1500 pocigo-przebiegów/dob dla OC’). Dla
stanowisk tych wystpio wiele takich godzin, podczas których liczba pocigo-przebiegów
przekroczya 60. Mona zatem zaproponowa dwuosobow obsug tych stanowisk.
Obsuga taka powinna zosta równie rozwaona w przypadku stanowiska C w nastawni
PoA, gdzie zaobserwowano przekroczenie wartoci 60 pocigo-przebiegów realizowanych
przez dyurnego w cigu jednej z godzin. Dyurny ruchu, w okresie szczytowego
natenia ruchu, mógby by wspierany przez drugiego dyurnego.
Tabela 2
Obliczone warto
ci obcie OC1 i OC’. Przyjte wspóczynniki nK, nP, C3 i C4.
Uwagi dotyczce pracy na stanowiskach. Opracowanie wasne na podstawie [6]
W istocie prac dyurnych pomocniczych C i D wspomaga dyurny odcinkowy
ledzcy sytuacj na caym obszarze i podejmujcy istotne decyzje dotyczce prowadzenia
ruchu i rozwizywania sytuacji awaryjnych.
W przypadku stanowisk A i B w nastawni PoA mona natomiast zaproponowa obsug
przez jednego dyurnego w dniach, w których poziom natenia ruchu jest podobny do
poziomu natenia zaobserwowanego w dniu pomiaru.
5. NOWE PODEJCIE DO OCENY OBCIENIA
PSYCHICZNEGO DYURNEGO RUCHU
Przedstawiona w punkcie 3.4 metoda szacowania obcienia prac jest metod
heurystyczn, opracowan przez ekspertów, na podstawie bada przeprowadzonych na
stacjach linii E30 wyposaonych w urzdzenia przeka
nikowe z pulpitami kostkowymi lub
elektronicznymi. Metod naleaoby zweryfikowa dla nowoczesnych nastawni zdalnego
sterowania, sprawdzi jej wiarygodno i trafno w oparciu o aktualne dane.
Ponadto celem dalszych prac bdzie opracowanie zobiektywizowanej metody oceny
obcienia psychicznego bazujcej na:
badaniach empirycznych,
danych pochodzcych z nowych nastawni zdalnego sterowania,
Badania obcienia prac dyurnych ruchu
33
metodach heurystycznych wykorzystanych w modelowaniu obcienia
psychicznego.
Opracowana metoda powinna spenia zalecenia normy EN10075 [15], tzn. powinna:
by uniwersalna i przeznaczona do oceny wielu stanowisk pracy dyurnych,
wykorzystywa w mar proste i nieinwazyjne rodki,
uwzgldnia nowe elementy, np. inne czynnoci wykonywane na stanowisku pracy,
a nie tylko polecenia wydawane do stanowiska obsugi przebiegu, jak ma to
miejsce w dotychczas stosowanych metodach.
Opracowaniu nowej metody towarzyszy bdzie porównanie istniejcych metod
zwizanych z trzema podejciami metodycznymi do oceny obcienia psychicznego,
przedstawionymi w punkcie 1, a take próba adaptacji do polskich warunków metod
opracowanych i wykorzystywanych dotd za granic, opisanych w punkcie 3.
Walidacja metody opiera si bdzie na jednoczesnym pomiarze obcienia przy
wykorzystaniu metody opracowanej oraz metody wybranej z istniejcych. Stosownym
wydaje si przy tym pomiar wybranych parametrów fizjologicznych, odzwierciedlajcych
stan psychofizyczny operatora.
Bibliografia
1. Dbrowa-Bajon M.: Wpyw czasu transformacji informacji sterowania na wydajno eksploatacyjn
wybranych systemów prowadzenia ruchu kolejowego. Rozprawa doktorska, Politechnika Warszawska.
Warszawa, 1964.
2. Frkowicz M. i in.: Funkcjonowanie uwagi cigej w stanie chronicznego deficytu snu – badanie
okulograficzne. w.: Juliszewski T.,Ogiska H., Zowodzki M.: Obcienie psychiczne prac – nowe
wyzwania dla ergonomii. Komitet Ergonomii PAN. Kraków, 2011.
3. Grabarek I., Roman-Liu D., Choromaski W., Bartuzi P.: Wpyw obcienia psychicznego na sprawno
dziaania i obcienie miniowo-szkieletowe operatora. Prace Naukowe Transport, z.78. Warszawa,
2011.
4. Grochowski K.: Symulacyjna metoda oceny wydajnoci systemów sterowania ruchem. Rozprawa
doktorska, Instytut Transportu. Warszawa, 1979.
5. Jethon Z., Klonowicz S.: Operatorzy. Zarys psychofizjologii pracy. Instytut Wydawniczy CRZZ.
Warszawa, 1975.
6. Karolak J.: Problemy integracji urzdze sterowniczych na stanowisku pracy dyurnego ruchu. Praca
dyplomowa, Politechnika Warszawska Wydzia Transportu. Warszawa, 2010.
7. Karolak J., Zakrzewski K.: Stanowisko badawcze dla systemu kontroli dyspozytorskiej. Studenckodoktorancka Konferencja Naukowa „Advectus 2010”. Materiay konferencyjne. Katowice, 2010.
8. Karolak J.: Wybrane zagadnienia projektowania i rozbudowy stanowiska kontroli dyspozytorskiej.
Zeszyty Naukowo-Techniczne Stowarzyszenia Inynierów i Techników Komunikacji Rzeczpospolitej
Polskiej Oddzia w Krakowie. Seria: Materiay Konferencyjne Nr 95 (Zeszyt 154) Nowoczesne
Technologie i Systemy Zarzdzania w Kolejnictwie. Kraków, 2010.
9. Kruger A.: A system approach to the assessment of mental workload in a safety-critical environment.
Pretoria, 2008.
10. Ogiska H.: Czas jako czynnik stresu pracy – wspóczesne wyzwania chronoergonomii. w.: Juliszewski
T.,Ogiska H., Zowodzki M.: Obcienie psychiczne prac – nowe wyzwania dla ergonomii. Komitet
Ergonomii PAN. Kraków, 2011.
11. Pickup L. i in.: The Integrated Workload Scale (IWS): A new self-report tool to assess railway signaller
workload. Applied Ergonomics 36 (2005).
12. Pickup, L, Wilson, J.R. and Lowe, E, 2010, The operational demand evaluation checklist (ODEC) of
workload for railway signalling. Applied Ergonomics 41 (2010).
13. Rozwój i wdraanie Systemu Ewidencji Pracy Eksploatacyjnej (SEPE) na sieci PKP Polskie Linie
34
Juliusz Karolak
Kolejowe S.A. jako element Zintegrowanego Systemu Zarzdzania. Etap II Opracowanie kocowe
Politechnika Warszawska, Wydzia Transportu, Zakad Sterowania Ruchem Kolejowym. Warszawa, 2005.
14. Theeg G., Vlasenko S.: Railway Signalling & Interlocking International Compendium. Eurailpress.
Hamburg, 2009.
15. PN EN 10075. Zasady ergonomii zwizane z obcieniem prac umysow – Cz 3: Zasady
i wymagania w zakresie metod dotyczcych pomiaru i oceny
RAILWAY SIGNALLERS WORKLOAD ASSESMENT
Abstract: The article is devoted to workload of operators managing railway traffic: signalman, Warsaw
Metro dispatchers. Three points of view of workload evaluation and examples of assessing methods are
presented. Methods used in Great Britain (ODEC and IWS), Czech Republic, Republic of South Africa and
Poland are described. In the second part results of researches are presented that were made in 2010 year at
three selected signal boxes in Koluszki, Misk Mazowiecki and Pozna Gówny. Researches were connected
with amount of daily set routes for trains and for shunting. Those researches and analyses are the bases for
proposed new workload assessment method.
Keywords: railway traffic control, workplaces ergonomics, workload assessment