Dr Olga Hołub-Śniadach Katedra Prawa Europejskiego i

Dr Olga Hołub-Śniadach
Katedra Prawa Europejskiego i Komparatystyki Prawniczej
Uniwersytet Gdański
Wspólne
europejskie
cele
rozwoju
przestrzeni
miejskiej-
w
dokumentach
i
rozwiązaniach instytucjonalnych Unii Europejskiej.
Miasta są z jednej strony siłą napędową europejskiej gospodarki ( 70% mieszkańców
UE mieszka w miastach) a z drugiej strony to w nich jak w soczewce skupiają się największe
problemy z jakimi w Europie będziemy musieli sobie dać radę, a więc : bezrobocie, ubóstwo,
zanieczyszczenie środowiska, problemy demograficzne, segregacja. Cele jakie muszą sobie
postawić miasta są konsekwencją problemów globalnych a ich wzajemne powiązanie i
transgraniczny charakter powoduję potrzebą tworzenia zintegrowanych rozwiązań opartych
na dobrych praktykach.
Przestrzeń miejska nie jest naturalną domeną prawa unijnego, które do tej pory nie
ingerowało zbytnio w ten obszar. Jednakże wydaje się, że nowe otwarcie polityki spójności
nieco zmienia tą sytuację. W opracowaniu zostają w sposób ogólny omówione te dokumenty
unijne, które w sposób bezpośredni lub pośredni odnoszą się do terytorium, w tym do
obszarów miejskich, począwszy od wskazania wiążących źródła prawa a następnie
omówieniu dokumentów o charakterze niewiążącym.
Decydujące znaczenie dla tak postawionego tematu ma oczywiście zasada
zrównoważonego rozwoju. Zrównoważony rozwój opiera się na zasadach demokracji,
praworządności, poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności i stanowi podstawę
budowania solidarności wewnątrzpokoleniowej i międzypokoleniowej. Zrównoważony
rozwój jest jednym z celów Unii Europejskiej i jako taki ma ma łączyć wzrost gospodarczy,
spójność społeczną i ochronę środowiska. Wraz z Traktatem Lizbońskim
art. 3 TUE,
określający cele Unii wskazał na „ spierania spójności gospodarczej, społecznej i terytorialnej
oraz solidarności między Państwami Członkowskimi” .Trzeba jednak w tym miejscu
wyraźnie podkreślić, iż spójność gospodarcza, społeczne i terytorialna należy do kompetencji
dzielonych między Unię i państwa członkowskie. Polityka Spójności stanowi najważniejsze
ramy, za pośrednictwem których UE może stawić czoła wyzwaniom rozwoju terytorialnego i
pomóc wyzwolić potencjał terytorialny na szczeblu lokalnym, regionalnym, krajowym i
ponadnarodowym.
Sposób definiowania tego celu, wskazuje również jego powiązanie z innym celem
czyli wspierania harmonijnego rozwoju całej Unii. Spójność jest tu rozumiana jako dążenie
do zmniejszenia dysproporcji w poziomach rozwoju różnych regionów. Głównym narzędziem
instytucjonalnym Unii w zakresie realizowania tego celu są fundusze strukturalne.

Europejski Fundusz Społeczny – jest najstarszym funduszem strukturalnym
UE
i
służy rozwiązywaniu
problemów
społecznych.
Ogólne
ramy
funkcjonowania EFS znajdują się w TFUE (art. 162-164 TFUE).

Europejski Fundusz Rozwoju Regionalnego (EFRR) jest podstawowym
instrumentem finansowym polityki spójności. Aktualnie ogólne ramy
funkcjonowania EFRR wyznacza art. 176 TFUE, zgodnie z którym celem
funduszu jest „przyczynianie się do korygowania podstawowych dysproporcji
regionalnych w Unii poprzez udział w rozwoju i dostosowaniu strukturalnym
regionów opóźnionych w rozwoju oraz w przekształceniu upadających
regionów przemysłowych”. Obecnie EFRR finansuje przedsięwzięcia
inwestycyjne: inwestycje produkcyjne, inwestycje w infrastrukturę, działania
wspierające rozwój regionalny i lokalny, obejmujący wsparcie i usługi dla
przedsiębiorstw oraz pomoc techniczną. .
Cele zakreślone w art. 3 TUE zostały również potwierdzone w dokumencie stanowiącym
aktualny drogowskaz rozwoju Unii w strategii Europa 2020.

Strategia Europa 2020 jest programem rozwoju społeczno-gospodarczego Unii
Europejskiej (Europa 2020 – Strategia na rzecz inteligentnego i zrównoważonego
rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu), który zastąpił Strategię Lizbońską
realizowaną od 2000 r. W strategii Europa 2020 wskazano na potrzebę wspólnego
działania państw członkowskich Unii Europejskiej na rzecz wychodzenia z kryzysu
oraz wprowadzania reform umożliwiających sprostanie wyzwaniom wynikającym z
globalizacji, starzenia się społeczeństw oraz racjonalnego wykorzystywania zasobów.
Strategia opiera się na trzech współzależnych priorytetach: inteligentny wzrost,
zrównoważony wzrost, polegający na transformacji w kierunku gospodarki
niskoemisyjnej, efektywnie korzystającej z zasobów i konkurencyjnej; wzrost
sprzyjający włączeniu społecznemu mający na celu wspieranie gospodarki o wysokim
poziomie zatrudnienia, która będzie zapewniać spójność gospodarczą, społeczną oraz
terytorialną.
W systemie konwencyjnym Rady Europy funkcjonuje również :

Europejska Konwencja Krajobrazowa- 2000 r- Konwencja Rady Europy ( nie jest to
więc prawo unijne sensu stricto). Jest to pierwszy dokument międzynarodowy , który
koncentruje się na krajobrazie i podkreśla jego istotny wkład w jakość życia.
Konwencja stosuje się do całego terytorium – w tym do obszarów miejskich a jej
celem jest promowanie ochrony, gospodarki i planowania krajobrazu.
Prawo unijne , jak już zostało wskazane nie obejmuje swoim zakresem regulacji dotyczących
miast, ponieważ jest to domena prawa krajowego. Jednak współcześnie można zaobserwować
zjawisko rozlewania się prawa unijnego na nowe obszary prawa. Proces ten w dużej mierze
wynika, z faktu , iż jesteśmy świadkami „ kurczenia się „ świata oraz natężenia problemów o
charakterze ponadnarodowym. Dlatego też kiedy przyjrzeć się bliżej problemom
współczesnej przestrzeni miejskiej, z perspektywy unijnej, widać iż pewne działania o
charakterze transgranicznym już zostały podjęte.

EPRP- Europejska Perspektywa Rozwoju Przestrzennego- pierwszy dokument
ramowy, przyjęty w 1999r. w Poczdamie, obejmujący swoim zainteresowaniem
politykę przestrzenną. Wspierający w dużej mierze proces policentryzacji miast.

Karta Lipska na rzecz zrównoważonego rozwoju miast europejskich, przyjęta w 2007
r.- W Karcie, uwzględniając możliwości i różnice historyczne, gospodarcze, społeczne
i ekologiczne miast europejskich, ministrowie państw członkowskich odpowiedzialni
za rozwój miast uzgodnili wspólne zasady i strategie polityki rozwoju miejskiego. W
dokumencie zostały wyraźnie sformułowane postulaty dotyczące wykorzystania na
większą skale zintegrowanego podejścia do polityki rozwoju miejskiego porzez:
tworzenie i zapewnianie przestrzeni publicznych wysokiej jakości; modernizację sieci
infrastruktury i poprawę wydajności energetycznej; aktywną politykę innowacyjną i
edukacyjną; zwrócenie szczególnej uwagi na
najuboższe dzielnice w kontekście
miasta jako całości; realizację strategii podnoszenia jakości środowiska fizycznego ,
wzmocnienie gospodarki lokalnej i lokalnej polityki rynku pracy; promowanie
sprawnego i korzystnego cenowo transportu miejskiego. Uznaje się, iż z momentem
przyjęcia karty nastąpiła zmiana w unijnej polityce spójności, w tym znaczeniu, iż
zaczęto wskazywać na miasta jako siłę napędową rozwoju regionalnego oraz główne
narzędzie w walce z ociepleniem klimatu i wyczerpaniem zasobów.

Agenda Terytorialna Unii Europejskiej 2020- W kierunku sprzyjającej społecznemu
włączeniu, inteligentnej i zrównoważonej Europy zróżnicowanych regionów- maj
2011- W dokumencie stwierdza się, iż celem „AT2020 jest zapewnienie
strategicznych wytycznych rozwoju terytorialnego, wsparcie włączania wymiaru
terytorialnego do różnych dziedzin polityki, na wszystkich szczeblach rządów oraz
zagwarantowanie realizacji strategii Europa 2020 zgodnie z zasadami spójności
terytorialnej”. Dalsza analiza dokumentu prowadzi do wniosku, iż ministrowie
odpowiedzialni za planowanie przestrzenne i rozwój terytorialny, tworząc agendę
zidentyfikowali główne wyzwania jakie stoją przed europejskimi miastami. Podkreślili
konieczność wypracowania ściślejszej współpracy , gdyż rozwój metropolii i innych
regionów zurbanizowanych sprzyja rozwojowi całego terytorium europejskiego i musi
odbywać się w oparciu o koordynacje polityk sektorowych.
Autorzy agendy
zdiagnozowali główne wyzwania , które stają przed regionami, a tym samym
miastami: wyzwania związane z coraz ściślejszą integracją a co za tym idzie
zwiększoną migracją ludności wewnątrz Unii; reagowania na zmiany klimatyczne i
wyzwania energetyczne; oraz wpływ rozwoju na różnorodność biologiczną. W
Agendzie zostały również wyszczególnione terytorialne priorytety dla rozwoju Unii,
zgodne z założeniami strategii Europa 2020, a więc : wspieranie policentrycznego i
zrównoważonego rozwoju terytorialnego, wspieranie zintegrowanego rozwoju,
wspieranie ponadnarodowej transgranicznej integracji regionów, usprawnienie
powiązań terytorialnych, zarządzanie i budowanie powiązań miedzy ekologicznymi,
krajobrazowymi i kulturowymi walorami regionów. Ostatnia cześć dokumentu
koncentruje się na tym jak urzeczywistnić stawiane sobie cele. Wnioski jakie się
wysuwają są potwierdzeniem charakteru polityki spójności, która należy jak to już
zostało wcześniej podkreślone do dzielonych kompetencji, a więc wymaga
skoordynowania zdań po stronie Unii i państw członkowskich. Co jednak jest
wartością dodaną Agendy to fakt, iż została w niej w sposób bardzo wyraźny
wyartykułowana potrzeba
włączenia wymiaru terytorialnego do działań unijnego
prawodawcy w wszystkich istotnych politykach i programach Unii, w oparciu o dialog
sieciowy.

Dokument Komisji Europejskiej- Miasta przyszłości – wyzwania, wizje, perspektywy.
Bruksela 2011- Jest to prawdopodobnie najbardziej kompleksowy unijny dokument,
zajmujący się rolą miast w perspektywie rozwojowej Unii jako całości oraz miast jako
takich. Opracowanie, którego szczególną wartością jest to, iż jego współtwórcami jest
55 osób reprezentujących różne europejskie miasta, instytucje, placówki naukowe,
koncentruje się nie tylko na postulatach czy zagadnieniach czysto teoretycznych ale
wzbogacone jest o liczne przykłady wdrażania dobrych rozwiązań. Podstawowym
założeniem, na którym oparte jest ten dokument jest stwierdzenie, iż : „Miasta
odgrywają kluczową rolę w codziennym życiu wszystkich obywateli UE. Przyszły
sukces europejskiego modelu rozwoju miast jest niezwykle ważny dla gospodarczej,
społecznej i terytorialnej spójności Unii Europejskiej. Niezwykle istotne jest zatem,
aby miasta mogły rozwijać się w sposób zrównoważony i sprzyjający włączeniu
społecznemu, zwiększając swoją konkurencyjność i atrakcyjność, bez wywierania
negatywnego wpływu na szerszy rozwój obszaru.” W sprawozdaniu po pierwsze
wykazano, że istnieje europejski model rozwoju miast, po drugie zostały omówione
główne mocne i słabe strony oraz szansy i zagrożenia w odniesieniu do tego modelu i
na koniec zostały przedstawione wnioski stanowiące potwierdzenie głównych zasad,
priorytetów i celów rozwoju miast i rozwoju terytorialnego, które zostały wyrażone w
Karcie Lipskiej, Deklaracji z Toledo i Agendzie Terytorialnej 2020.
Inne rozwiązania instytucjonalne:

URBACT- jest to unijny program wymiany wiedzy i doświadczeń, w który
włączonych jest 28 państw UE oraz Norwegia i Szwajcaria. Głównym obszarem
zainteresowania jest próba odpowiedzi na coraz to większe wyzwania, w obliczu coraz
intensywniejszych przemian społecznych. Zadaniem URBACT jest znalezienie takich
metod , które łączą wymiar ekonomiczny, społeczny i środowiskowy, jednocześnie
dając szansę na dzielenie się dobrymi praktykami.

EUWT- Europejskie Ugrupowanie Współpracy terytorialnej – ma za zadanie
promować i pomagać skuteczniej osiągnąć harmonijny rozwój całej Unii, a w
szczególności gospodarczą, społeczną i terytorialną spójność jej regionów, a także
przyczyniać się do realizacji celów strategii „Europa 2020” na rzecz inteligentnego i
zrównoważonego rozwoju sprzyjającego włączeniu społecznemu. EUWT mogą
również korzystnie wpływać na zmniejszenie przeszkód we współpracy terytorialnej
między regionami, które cierpią na skutek poważnych i trwałych niekorzystnych
warunków przyrodniczych lub demograficznych, co dotyczy również szczególnej
sytuacji regionów najbardziej oddalonych.
UE postawiła sobie bardzo ambitne cele w strategii Europa 2020 i już teraz w
momencie kiedy jesteśmy na półmetku realizacji jej założeń, widać iż poprzeczka może być
zawieszona za wysoko. Dlatego też koncentrując się na najbliższej perspektywie finansowej
warto sprawdzić czy cele polityki spójności dają miastom mechanizmy na rozwiązanie przez
nie problemów.
Przede wszystkim warto zwrócić uwagę, że jednym z celów głównych polityki
spójności jest stymulowanie zrównoważonego rozwoju obszarów miejskich i proces ten ma
charakter obowiązkowy, w przeciwieństwie do poprzedniej perspektywy, kiedy miał
charakter fakultatywny. Oznacza to z jednej strony więcej możliwości ale też obowiązków dla
miast. Przede wszystkim miasta powinny skoncentrować się na tworzeniu takich rozwiązań,
które będą sprzyjać: rozwiązaniom niskoemisyjnym, poprawie jakości środowiska- w tym
przede wszystkim poprawie jakości powietrza, promowaniu włączenia społecznego- w
szczególności poprzez rewitalizacje obszarów oraz na szukaniu rozwiązań
problemów
miejskich o charakterze innowacyjnym. Aby ułatwić realizację tych celów tworzy się sieć ,
która ma służyć za forum wymiany doświadczeń i platformę wymiany informacji.
Powyższe rozwiązania potwierdzają tezę, że tym co łączy europejskie miasta to fakt,
iż wszystkie muszą sobie radzić z podobnymi globalnymi problemami. Wnioski jakie się
wysuwają
są takie, że dla globalnych problemów warto szukać globalnych rozwiązań a te
mogą być tylko efektem wzajemnego dialogu i wymiany dobrych praktyk.