Holokaust z perspektywy praw człowieka: pierwsze w

Agencja Praw Podstawowych Unii Europejskiej (FRA)
MEMO/26 stycznia 2010 r.
Holokaust z perspektywy praw człowieka:
pierwsze w historii ogólnoeuropejskie badanie na temat
nauczania o Holokauście oraz nauczania o prawach
człowieka w miejscach pamięci
W 2009 r. FRA przeprowadziła pierwsze w historii ogólnoeuropejskie badanie na
temat roli, jaką europejskie miejsca pamięci, muzea i wystawy odgrywają w
edukowaniu młodych Europejczyków o Holokauście i prawach człowieka. Wyniki
badania zostaną przedstawione dziś, w trakcie konferencji w Auschwitz, która
zgromadzi Ministrów Edukacji z całej Europy. Wyniki zawarto w raporcie:
“Discover the Past for the Future. A study on the role of historical sites and
museums in Holocaust education and human rights education in the EU.”
(„Odkryć przeszłość przed przyszłością. Badania na temat roli historycznych
miejsc i muzeów w nauczaniu o Holokauście oraz nauczaniu o prawach
człowieka w UE”).
Wyniki badania pokazują, że łączenie nauczania o Holokauście z nauczaniem o
prawach człowieka stanowi ogromne wyzwanie nie tylko dla pracowników miejsc
pamięci, ale również dla nauczycieli w szkołach. Określenie związku między dwoma
dziedzinami ma podstawowe znaczenie, biorąc pod uwagę fakt, że wiedza na temat
przeszłości i refleksja nad nią może mieścić się w dyskusji na temat wyzwań, w
obliczu których staje współczesne społeczeństwo. Zarówno miejsca pamięci, jak i
szkoły, nie są jeszcze świadome całego swego potencjału w tym względzie.
Kontekst badania:
Badanie przeprowadziło Living History Forum w Szwecji przy wsparciu nauczycieli
akademickich i praktyków z miejsc historycznych, muzeów i uniwersytetów.
Badanie powiązane było również z analizą literatury na temat nauczania o
Holokauście
i nauczania o prawach człowieka w miejscach pamięci i muzeach, ankietą wśród
ministerstw we wszystkich państwach członkowskich, ankietą w 22 miejscach
związanych z Holokaustem i muzeach historycznych, dyskusjami w grupach
fokusowych z nauczycielami i studentami w 9 państwach członkowskich (Wielka
Brytania, Francja, Holandia, Austria, Niemcy, Czechy, Polska, Włochy i Litwa),
badaniem terenowym w 14 miejscach pamięci i muzach historycznych oraz
wywiadami z ekspertami z zakresu pedagogiki i kustoszami wspomnianych miejsc.
1
KLUCZOWE WNIOSKI
Miejsca pamięci i muzea historyczne nadal istotne w XXI wieku
Miejsca pamięci jako miejsca przekazujące wartości moralne i fakty
historyczne.
Konfrontacja z Holokaustem prowadzi zawsze do dyskusji na temat współczesnych
problemów. Wyniki ankiety pokazują jednak, że tylko jedno spośród miejsc objętych
badaniem uznaje zwiększanie świadomości na temat praw człowieka za swój
najważniejszy cel. Wszystkie inne instytucje uznają za swoje główne zadanie
przekazywanie wiedzy historycznej.
Związek między nauczeniem o Holokauście a nauczeniem o prawach
człowieka
Odpowiedzi nauczycieli i studentów wskazywały na nikły związek między
nauczaniem o Holokauście a nauczaniem o prawach człowieka na poziomie szkoły.
Studenci w grupach fokusowych orzekli, że „prawa człowieka” nie są zagadnieniem
częstokrotnie poruszanym w trakcie edukacji szkolnej.
„Nigdy nie mieliśmy lekcji na temat praw człowieka. Prawa człowieka nie są tematem na
lekcję; chyba że w teorii, ale nie w praktyce”. (studencka grupa fokusowa, Berlin)
Kłóciło się to z odpowiedziami ministerstw edukacji w państwach członkowskich UE,
które stwierdziły, że nauczanie o prawach człowieka to priorytetowa dziedzina.
Ogólnie nauczanie o prawach człowieka nie wydaje się być dobrze ugruntowanym
pojęciem, ani na poziomie miejsc pamięci, ani na poziomie szkół.
„Lekcje na temat łamania praw człowieka muszą być włączone do programu nauczania,
by zapobiec jakimkolwiek tego typu wydarzeniom w przyszłości, umożliwić studentom
naukę o błędach popełnionych w przeszłości" (studencka grupa fokusowa, Kopenhaga)
Miejsca pamięci i muzea historyczne oferują unikalne doświadczenie
edukacyjne
„Gdy coś poczujesz, to już nie wyparuje”
Wielu z ankietowanych studentów wyznało, że konfrontacja z Holokaustem miała
wpływ na ich życie osobiste, szczególnie w przypadku wizyt w miejscach pamięci.
Studenci postrzegają miejsca pamięci jako miejsca, które mogą wywierać na nich
niezatarte wrażenie.
2
„Miejsce pamięci naprawdę pozwala poczuć atmosferę, która jest zasadnicza dla
procesu uczenia. Gdy coś poczujesz, to już nie wyparuje (grupa fokusowa nauczycieli,
Amsterdam).
Miejsca upamiętniające ofiary nazizmu są świadectwem zbrodni narodowego
socjalizmu oraz konsekwencji dyskryminacji rasowej i antysemickiej,
odczłowieczenia, a w końcu pozbawienia istot ludzkich prawa do życia. Studenci
podkreślali spotkania z osobami, które przetrwały te okrucieństwa, jako wydarzenia
wywierające na nich szczególne wrażenie.
Autentyczność miejsc pamięci
Wyniki ankiety pokazują, że autentyczność miejsc pamięci ma dwa podstawowe
skutki dla studentów. Z jednej strony, tworzy ona atmosferę emocjonalnego
przywiązania, która pobudza do refleksji i zachęca odwiedzających do szukania
kolejnych informacji. Z drugiej strony jednak, emocjonalne doświadczenie
i oczekiwania dotyczące specyficznych zasad zachowania w miejscach pamięci
niekiedy sprawiały, że studenci czuli się niepewnie, a także blokowały komunikację i
refleksję.
„Autentyczne miejsca są kluczowe dla nauczania o Holokauście, tym bardziej gdy
prezentują puste przestrzenie, gdy na płaszczyźnie fizycznej przywołują studentom to, co
się wydarzyło, np. zimna pogoda i śnieg w czasie zimy, gdy dowodzą, czym jest
zaprzeczenie życia” (grupa fokusowa nauczycieli, Mediolan)
Czynniki sukcesu
Miejsca objęte ankietą podały następujące czynniki, które przyczyniają się do
sukcesu działalności edukacyjnej:
• motywacja pracowników miejsc pamięci i muzeów oraz wysokiej jakości
programy i działania edukacyjne;
• metody pedagogiczne, które aktywizują studentów I wzmacniają ich pozycję
• pozytywny stosunek studentów i nauczycieli oraz dobre przygotowanie wizyt w
miejscach pamięci;
• kompetencje edukacyjne przewodników i pracowników instytucji;
• wystarczające środki miejsc pamięci i wizyty władz publicznych w tych miejscach.
Największe wyzwania i przeszkody
Ankietowani studenci, nauczyciele i pracownicy zatrudnieni w miejscach pamięci
wskazali na następujące wyzwania i przeszkody uniemożliwiające lepsze
wykorzystanie miejsc pamięci:
• brak związku działań edukacyjnych w obiektach z teraźniejszością;
• brak wykwalifikowanych i dobrze przeszkolonych pracowników;
3
• nieodpowiednie finansowanie miejsc pamięci i brak środków na finansowanie
wizyt w obiektach (nauczyciele wskazali na trudności w finansowaniu wizyt w
miejscach pamięci i muzeach);
• brak pomieszczeń przeznaczonych na seminaria i przestrzeni dla działań
edukacyjnych;
• brak czasu na działania edukacyjne w obiektach;
• słabo przygotowane grupy;
• nieodpowiednie materiały edukacyjne odnoszące się do nauczania o
Holokauście, prawach człowieka i wizyt w miejscach Holokaustu;
• fakt, że studenci są zobowiązani do udziału w działaniach;
• brak współpracy między nauczycielami w zakresie nauczania o Holokauście;
• zbyt mała interakcja i zbyt mało niezależna działalność studentów w obiektach.
Podejścia pedagogiczne
„Jakość wycieczek jest wysoce zależna od profesjonalizmu przewodników, w jakim
stopniu są w stanie zaangażować studentów i wywołać u nich zainteresowanie
tematem?” (grupa fokusowa nauczycieli, Wilno)
Badanie pokazuje, że większość nauczycieli jest przeciwko „odgórnemu” podejściu
dydaktycznemu. Zarówno studenci, jak i nauczyciele uznali, że uczniowie powinni
być zachęcani do formowania własnych opinii poprzez działania aktywne,
rozpoznawcze, oparte na badaniach i ukierunkowane na projekty. Nauczyciele i
studenci podkreślali znaczenie pracy z biografiami ofiar i sprawców. Emocje były
postrzegane jako ważne dla procesu uczenia, ale przy jednoczesnym
niebezpieczeństwie emocjonalnego przeciążenia lub emocjonalnego oporu.
Studenci i nauczyciele potwierdzili znaczenie działań poprzedzających, a przede
wszystkim następujących po wizytach w obiektach. Możliwą strategią byłoby
zorganizowanie dyskusji pomiędzy pracownikami miejsc pamięci a nauczycielami
lub grupami szkolnymi przed wizytą. Również w odniesieniu do łączenia nauczania
o prawach człowieka z nauczaniem o Holokauście przygotowanie przed wizytą i
ocena po wizycie mogłyby odegrać ważną rolę. Ogólnie instytucje mają tendencję
do posiadania zbyt małej wiedzy na temat zainteresowań odwiedzającej je
młodzieży. Pytane o główne powody, dla których ludzie zwiedzają te obiekty,
pracownicy muzeum i miejsca pamięci często mylą możliwą motywację
zwiedzających z ich własnymi celami pedagogicznymi.
Nauczyciele są postrzegani jako kluczowe postaci pod względem znajomości
zainteresowań studentów w tym temacie, a przewodnicy jako kluczowe postaci dla
sukcesu wizyty w miejscach pamięci. Osobowość i poziom kwalifikacji
przewodników i nauczycieli były postrzegane jako wysoce istotne przy określaniu
udanego podejścia do tematu Holokaustu. Zapewnienie szkolenia przewodnikom i
nauczycielom na temat Holokaustu, historii oraz obecnej roli praw człowieka
przyczyniłoby się tym samym znacząco do skuteczności nauczania o Holokauście z
perspektywy praw człowieka.
4
Cały tekst raportu “Discover the Past for the Future. A study on the role of historical
sites and museums in Holocaust education and human rights education in the EU.”
(„Odkryć przeszłość przed przyszłością. Badania na temat roli historycznych miejsc i
muzeów w nauczaniu o Holokauście oraz nauczaniu o prawach człowieka w UE”)
można znaleźć pod adresem: http://fra.europa.eu
W sprawie dalszych informacji prosimy o kontakt z zespołem ds. mediów w FRA:
e-mail: [email protected]
Tel.: +43 1 58030-642
5