Pobierz artykuł PDF

BARIERY ROZWOJU WIEDZY W REGIONACH
ANETA SOKÓŁ
Uniwersytet Szczeciski
Streszczenie
Z dotychczasowych doĞwiadczeĔ badawczych wynika, Īe procesy rozwoju regionalnego są efektem koincydencji procesów ekonomicznych, społeczno-kulturowych
i politycznych. Zarówno teoretycy, jak i praktycy próbują wskazaü i okreĞliü dokładnie czynniki sprzyjające i hamujące rozwój pewnych zjawisk gospodarczych. Do
jednych z tym zjawisk naleĪy proces rozwoju wiedzy, która współczeĞnie stał siĊ zasobem kreującym wzrost gospodarczy zarówno w mikro, jak i makroskali. Stąd rodzi
siĊ potrzeba wskazania dokładnie determinant ograniczających rozwój czynnika
wiedzy w skali regionów i nie tylko. Eliminacja tych barier mogła przyczyniü siĊ do
zwiĊkszenia efektywnoĞci rozwoju obszarów terytorialnych szczególnie tych zagroĪonych wykluczeniem ekonomiczno – społeczną.
Słowa kluczowe: wiedza, region, rozwój
1. Wprowadzenie
Współczenie w naukach ekonomicznych panuje przekonanie, e najwaniejszym czynnikiem
wzrostu gospodarczego jest wiedza. Zarówno teoretycy, jak i praktycy s zgodni co do roli wiedzy
i umiejtnoci jako ródeł przewagi konkurencyjnej w sferze mikro, jak i makroekonomicznej.
Stwierdzenie to szczególnie mona odnie do zdolnoci w zakresie nabywania i rozwijania unikatowych umiejtnoci, w tym szybkiego i właciwego reagowania na zmiany. Uzasadnionym
wydaje si by twierdzenie, e najwiksze osignicia społeczno – gospodarcze pojawiaj si
w tych obszarach terytorialnych gdzie umiejtnie wykorzystuje si zasoby wiedzy. (Sokół 2010)
Ciekawym wydaje si równie fakt, e efektywny rozwój gospodarczy uwarunkowuje rozwój
wiedzy. Syntetycznym wyrazem rozwoju ekonomicznego jest dochód narodowy w przeliczeniu na
jednego mieszkaca kraju. Wielko tej miary stwarza materialne podstawy do rozwoju społecznego, który uzewntrznia si w formie konsumpcji towarów oraz rozwijanych usług. Usługi te
wiadczone przede wszystkim przez sektor publiczny znajduj odzwierciedlenie w inwestycjach
dotyczcych rozwoju wiedzy. (Sochs 2006) W zwizku z powyszym wskaza naley, e współczesny rozwój zaley od właciwego generowania nowej wiedzy oraz zaplecza infrastrukturalnego
wspomagajcego jej absorpcj, a nastpnie komercjalizacj. Efektywno w tym zakresie powinna
zosta skoncentrowana w mikrogospodarczych strukturach – regionach. Te natomiast współpracujc ze sob mogłyby dokonywa transferu wiedzy w celu osignicia zamierzonych efektów
w postaci sprze zwrotnych, których zadaniem byłoby zwikszenie rozwoju gospodarczego
w skali mezo lub makrogospodarczym.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
133
2. Kierunki rozwoju regionów Polski – ujcie teoretyczne
Słowo region i jego pochodne pojawił si w jzyku polskim w okresie redniowiecza. Według
Słownika wyrazów obcych i zwrotów obcojzycznych autorstwa Władysława Kopaliskiego (Kopaliski 1988) jego ródłem s łaciskie słowa regio – oznaczajcy „kierunek”, „lini graniczn”,
„prowincj”, „okrg”; oraz pochodzcy od regio termin regionalis, czyli „dotyczcy okolicy”.
Francuska literatura przedmiotu silnie podkrela aspekt łaciskiej etymologii terminu „region”,
który wskazuje na czasownik rego, czyli rzdz. Region jest obszarem wyodrbnionym na zasadzie jednej lub kilku cech pozwalajcych na odrónienie go od obszarów przyległych. Według
Oskara Kolberga region jest wyróniany przez zrónicowanie pewnych wyrazistych typów, pozwalajcych wskaza nie tyle granice, co jego centra. (Bertrand, Wierzbicki 1970) W literaturze
wyróniamy dwa rodzaje kryteriów wyodrbnie regionu: granice linearne – administracyjne
i pastwowo – polityczne lub granice nielinearne – kulturowe i inne. (Damrosz 1987) Region jest
zatem całoci na któr składaj si kompleksy zjawisk społecznych, historycznych, geograficznych, administracyjnych, gospodarczych, etnograficznych i kulturowych. W zwizku z tym, tego
rodzaju jednostka terytorialna powinna si cechowa: wspólnot interesów gospodarczych, wizi
i wiadomoci społecznych opartych na poczuciu wspólnej tosamoci, bezporednim podporzdkowaniem szczeblowi centralnemu, reprezentacj polityczn pochodzca z wyborów.
Zgodnie z definicj zaproponowan przez R. Domaskiego region rozumiany w sensie ekonomicznym to „...ukształtowany lub kształtujcy si układ ekonomiczny, którego elementy
powizane s miedzy sob i ze rodowiskiem przyrodniczym relacjami współwystpowania o duym nasileniu...”, natomiast „...region konkurencyjny to taki, który umoliwia tworzenie wci
nowych kombinacji strukturalnych poprzez korzystanie z jego zasobów ludzkich i rzeczowych,
dajc przewag umoliwiajc skomercjalizowanie wytworów regionu...”. (Klamut 1999) Zatem
region zyskuje miano konkurencyjnego, jeeli stwarza podmiotom gospodarczym zlokalizowanym
na jego obszarze warunki umoliwiajce im osignicie znacznych przewag konkurencyjnych. S
to obszary terytorialne posiadajce cechy zgodne z modelem rozwoju opartym na kryterium lokalizacji o zdolnociach do rozwoju endogennego. Oznacza to, e s to regiony pochodzce
w sposób aktywny do problemu cigłej restrukturyzacji struktury. (Grzelak 2003).
Mianem czynników konkurencyjnoci okrela si wszystkie okolicznoci umoliwiajce
podwyszenie konkurencyjnoci regionów. Konkurencyjno regionów uzaleniona jest od wielu
czynników, wród których naley wymieni: zrónicowan struktur gospodarcz regionów, wyposaenie w infrastruktur społeczn i gospodarcz, kształtowanie i stan zagospodarowania
przestrzennego, dostpno komunikacyjna, istnienie i dostpno zasobów naturalnych, działalno innowacyjna, w tym równie rozwój bezporednich inwestycji zagranicznych, rozwój małych
i rednich przedsibiorstw, walory rodowiskowe, mobilno społeczestwa, jego aktywnoci
i przedsibiorczo, zdolno regionu do absorpcji innowacji, obecno instytucji i zakładów naukowo – badawczych tworzcych oparcie dla procesów innowacji, istnienie jednostek szkolnictwa
wyszego, polityka makroregionalna i interregionalna, osignity poziom rozwoju, nowoczesno
gospodarki, rezerwy terenów nadajcych si do lokalizacji inwestycji, tosamo regionalna
mieszkaców, wizerunek regionu. (Winiarski 2000).
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
-
-
-
ródło: Opracowanie własne na podstawie: (Kogut – Jaworska 2008).
- rozwój i stan wiedzy techniczno – technologicznej, ekonomicz- no – społecznej,
- midzynarodowa współpraca i wymiana naukowo techniczna.
-
- podstawowe wartoci, normy, zasady uznawane przez społecz- no midzynarodow, a dotyczce organizacji ycia
społecznego oraz podtrzymywania tradycji kulturowych i ich
kształtowania,
- midzynarodowa współpraca w zakresie rozwizywania problemów społecznych i wymiana kulturalna.
-
-
- midzynarodowa sytuacja gospodarcza,
- pastwowe wartoci, normy i zasady uznawane przez społeczno midzynarodow, a zwizane z funkcjonowaniem ycia społeczno –gospodarczego oraz roli w nim struktur pastwowych
- warunki wymiany term of trade.
-
- midzynarodowa sytuacja polityczna,
- podstawowe, normy, wartoci i zasady uznawane przez społeczno midzynarodow, a dotyczce kształtowania
organizacji demokratycznej pastwa,
- stosunek z ssiadami,
- przynaleno pastwa do midzynarodowych ugrupowa politycznych i militarnych.
MAKROOTOCZENIE
W aspekcie politycznym
ustrój polityczno – społeczny w pastwie,
stan i struktura pastwowo – administracyjna i społeczna,
jako prawa pastwowego oraz stopie jego dostosowania do
prawa midzynarodowego stopie decentralizacji pastwa,
prowadzenie przez rzd centralny polityki regionalnej (interregionalnej),
wewntrzna sytuacja polityczna,
stosunki midzynarodowe, układ sił politycznych w kraju.
W aspekcie ekonomicznym
rozwizania instytucjonalno – systemowe w gospodarce krajowej,
sytuacja gospodarki krajowej w wietle obiektywnych wskaników makroekonomicznych,
stan i struktura zasobów pastwa – naturalnych, ludzkich, kapitałowych,
zagospodarowanie przestrzenne kraju,
stosunek społeczestwa do reform przeprowadzanych w kraju,
ogólnokrajowa współpraca na rzecz rozwoju pomidzy podmiotami gospodarczymi – umiejtno tworzenia oraz system
zacht dla sieci współpracy,
wsparcie w skali kraju projektów o charakterze prorozwojowym
i innowacyjnym,
W aspekcie społeczno – kulturowym
aktywno społeczna, co przejawia si przede wszystkim
w liczbie i jakoci ogólnokrajowych organizacji prorzdowych
(obywatelskich),
rozmiar jako ycia kulturalnego – artystycznego na poziomie
profesjonalnym, dbało o dobra kultury narodowej, amatorskie
ruchy kulturalno – artystyczne,
stan rozwoju demograficzno – społecznego w skali kraju,
rónice kulturowe w skali kraju,
uwarunkowanie psychologiczne społeczestw w kraju,
W aspekcie technologicznym
zastosowanie rezultatów postpu naukowo – technicznego w zarzdzaniu gospodark narodow,
stosunek pastwa do nauki, uczelni wyszych,
orodków naukowo – badawczych,
stan infrastruktury w pastwie.
OTOCZENIE REGIONALNE I SUBREGIONALNE
- liczba, stan i pozycja (dorobek) funkcjonujcych w regionie
i uczelni wyszych, orodków naukowo – badawczych,
- zastosowanie rezultatów postpu naukowego,
- stan infrastruktury w regionie.
- aktywno społeczna, co przejawia si przede wszystkim w liczbie i jakoci regionalnych organizacji prorzdowych
(obywatelskich),
- rozmiar jako ycia kulturalnego – artystycznego na poziomie
profesjonalnym, dbało o dobra kultury narodowej, amatorskie
ruchy kulturalno – artystyczne – aspekty regionalne,
- stan rozwoju demograficzno – społecznego w skali regionu,
- rónice kulturowe w skali regionu,
- uwarunkowanie psychologiczne społeczestw w regionie.
- sytuacja gospodarcza regionu (województwo),
- stan i struktura zasobów regionalnych – naturalnych, ludzkich,
kapitałowych,
- zagospodarowanie przestrzenne kraju,
- klimat inwestycyjny w regionie (atrakcyjno inwestycyjna),
- midzynarodowa współpraca gospodarcza regionu (województwa),
- regionalna współpraca na rzecz rozwoju pomidzy podmiotami
gospodarczymi – umiejtno tworzenia oraz system zacht dla
sieci współpracy,
- wsparcie w skali regionu projektów o charakterze prorozwojowym i innowacyjnym.
- prowadzenie polityki regionalnej (interregionalnej) przez samorzdowe władze wojewódzkie,
- układ sił politycznych w regionie (województwo).
Tabela 1. Mega i makrouwarunkowania rozwoju regionu w Polsce
MEGAOTOCZENIE GLOBALNE I KONTYNENTALNE
134
Czynniki zwizane z iloci i jakoci usług wiadczonych przez działajce w lokalnej
jednostce terytorialnej instytucje
CZYNNIKI WEWNTRZNE
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
1. Współpraca samorzdu lokalnego z innymi 1.Otwartoci jednostek samorzdu terytosamorzdami w kraju i zagranic.
rialnego z kraju i zagranicy na
2. Tworzenie infrastruktury otoczenia biznesu
współprac.
m. in.:
2.Otwarto instytucji rynku finansowego
- placówki badawczo – rozwojowe,
na współprac z jednostkami samorzdu
- funkcjonowanie parków badawczych (technoterytorialnego i lokaln przedsibiorczologicznych), inkubatorów przedsibiorczoci,
ci (projekty konsorcjalne, grnaty,
- centra, izby, agencje gospodarcze,
finansowanie).
- banki, instytucje ubezpieczeniowe.
3.Koncentracja placówek naukowo – badawczych, instytucji wspierania biznesu,
banków i instytucji ubezpieczeniowych
w obszarze ponadlokalnym.
Czynniki determinujce atrakcyjno danej jednostki terytorialnej dla instytucji i danych mieszkaców
CZYNNIKI WEWNTRZNE
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
1. Lokalny klimat dla rozwoju działalnoci gospo- 1. Dostp do orodków decyzji politycznych
darczej i polityka władz samorzdowych w tym
(o zasigu regionalnym i ogólnokrajowym).
zakresie.
2. Atrakcyjno i poziom konkurencyjnoci go2. Sprawno funkcjonowania administracji gminspodarczej regionu.
nej.
3. Skuteczno transformacji gospodarczej ob3. Niezawodno funkcjonowania urzdze infraszaru (regionu).
struktury technicznej oraz wysoko taryf opłat za 4. Czynniki dotyczce wykorzystania pomocy
korzystanie z ich usług.
zewntrznej oferowanej gminie (np. dostp4. Dostpno odpowiednich terenów, koszty ich
no do funduszy UE).
pozyskania oraz wysoko podatków lokalnych.
5. Istnienie stref ekonomicznych.
5. System zagospodarowania przestrzennego.
6. Osignicia gospodarcze danego obszaru.
7. Kultura i tradycje gospodarcze.
8. Aktywno informacyjna i marketingowa władz
lokalnych.
ródło: (Kogut – Jaworska 2008).
Czynniki wpływajce na poziom walorów popytu, czyli tych które decyduj o moliwociach zbytu produkcyjnego dóbr i usług
CZYNNIKI WEWNTRZNE
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
1. Potencjał ludnociowy, w tym:
1.Komplementarno struktur gospodarczych jednostki samorzdu terytorialnego
- liczba ludnoci,
z otoczeniem.
- zamono społecznoci lokalnych,
2.Zanik form produkcji i usług w otoczeniu
- upodobania konsumenckie.
jednostki samorzdu terytorialnego.
2. Moliwoci kooperacji w zakresie wytwarzanych produktów i usług oraz moliwoci ich 3.Struktura zewntrznego rynku oferowanych produktów i usług.
sprzeday.
3. Struktura rynku zbytu oferowanych produk- 4.Informacja i promocja produktów i usług
na rynku ponadlokalnym.
tów i usług.
4. Forma sprzeday, kanały dystrybucji.
5. Poziom informacji o oferowanym asortymencie.
6. Poziom lokalnej konkurencji.
135
Czynniki wpływajce na poziom walorów zasobów, czyli tych które decyduj o moliwociach i
łatwoci uzyskania wszystkich niezbdnych czynników produkcji
CZYNNIKI WEWNTRZNE
CZYNNIKI ZEWNTRZNE
1. Jako rynku pracy, w tym:
1. Walory uytkowe wytworzone przez natur,
- potencjał siły roboczej, jej rozmiary, kwalifikacje,
w tym:
wydajno,
- połoenie geograficzne (lokalizacja wzgldem
- struktura zasobów pracy według poziomu wyotoczenia regionalnego, krajowego, midzynakształcenia i poziomu płac,
rodowego),
- klimat społeczny, aktywno i przedsibiorczo - bogactwo rodowiska naturalnego, m. in. :
społecznoci lokalnej,
bogactwo naturalne, gleba, woda, klimat, kra- tradycje dobrej i solidnej pracy.
jobraz, ukształtowanie powierzchni.
2. Walory uytkowe bdce wytworem działalnoci 2. Walory uytkowe bdce wytworem działalczłowieka, w tym:
noci człowieka, w tym:
- obiekty szeroko rozumianej infrastruktury tech- - dostpno komunikacyjna (centralna
nicznej,
- bd peryferyjna lokalizacja wzgldem głów- obiekty produkcyjne i instytucje infrastruktury
nych dróg, planowanych autostrad, głównych
społecznej,
linii kolejowych, lotnisk, portów, przej gra- dostpno przygotowanych terenów do zagosponicznych).
darowania.
Tabela 2. Regionalne uwarunkowania rozwoju gospodarczego
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
136
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
Struktury regionalne mog mie charakter ekspansywny lub inercyjny. W tym drugim wymiarze oznacza to niezdolno do efektywnej restrukturyzacji w oparciu o własne zasoby i rodki
wykształcania podanych powiza rynkowych na du skal. Natomiast ekspansywne struktury
regionalne z kolei to takie, które w sposób trwały tworz szanse na szybki rozwój w oparciu o endogeniczny potencjał rozwojowy. Regiony takie posiadaj odpowiedni potencjał (w tym struktur
społeczno- gospodarcz), aby rozwija gospodark i podnosi poziom ycia ludnoci. (Rozwój regionalny Polski ... 1987) Długookresow zdolno regionu do rozwoju determinuj przede
wszystkim: zrónicowanie i elastyczno regionalnej struktury gospodarczej, na któr wpływ maj
m.in. specjalizacja sektorowa, udział w wymianie midzynarodowej, wydajno pracy, stopa zatrudnienia, struktura wiekowa populacji; zdolno do akumulacji i koncentracji kapitału, oraz
zdolno do generowania i dyfuzji postpu technicznego. (Rozwój regionalny w Polsce. Raport
2009...2009).
Obecnie coraz silniej uwidacznia si potrzeba zasadniczej zmiany paradygmatu polityki regionalnej na poziomie celów, strategii, instrumentów, obszarów oddziaływania i głównych
podmiotów polityki regionalnej. Istotnym jest przesunicie akcentu z egzogenicznych czynników
rozwoju (inwestycje zewntrzne, transfery) na zasoby i potencjał endogeniczny. Naley równie
rezygnowa z tradycyjnego podejcia rekompensujcego niekorzystn sytuacj regionów opónionych w rozwoju. Uzyska to mona poprzez wsparcie sektorowe lub redystrybucj dochodów na
rzecz wykorzystywania komparatywnych przewag kadego regionu w celu wzmocnienia ich konkurencyjnoci. (Rozwój regionalny w Polsce. Raport 2009...2009).
3. Bariery rozwoju wiedzy w regionie
Współczenie wiedza jako zasób obok jej tradycyjnych czynników stanowi o wartoci współczesnego regionu, a zarzdzanie ni coraz czciej zwizane jest z podejmowaniem inwestycji
w rozwój technologii informacyjnej, informatycznej, oprogramowania, sieci, baz danych. (Hryniewicz 2000) Warto za podkreli, e te wszystkie elementy stanowi pochodn wiedzy, która
wraz z innymi aktywami materialnymi warunkuj pozycj konkurencyjn regionu. Dlatego te coraz wicej regionów decyduje si podj działania majce na celu wycen zasobów
niematerialnych by ostatecznie ustali potencjalne przewagi konkurencyjne. (Bontis 1996) Ponadto, brak dostosowawczych działa w tym zakresie prowadzi do powolnej degradacji obszaru
terytorialnego, poniewa współczesny wiat zaawansowanych technologii stał si nieodłcznym
elementy wolnego rynku. Wykorzystanie wiedzy, a wraz z ni nowoczesnych form jej przekazu
jest zgodne z działalnoci opart o współczesne zasady, na których opiera si ekonomia wiedzy.
(Seetharaman, Sooria, Saravanan 2002).
Zatem wiedza stanowi nadrzdny czynnik sprawczy wszystkich zachodzcych procesów decyzyjnych oraz ich zwizków przyczynowo – skutkowych w gospodarkach na wiecie, a zatem
i w rozwoju regionalnym. Warto wskaza, e w wiecie nauk ekonomicznych wyodrbniono nastpujce atrybuty ekonomii wiedzy, do których moemy zaliczy:
1. wiedza, staje si znaczcym zasobem kreujcym warto rynkow,
2. udział procentowy wartoci czynnika wiedzy w produktach oraz usługach stanowi znaczc
ich cz,
3. ekonomia wiedzy klasyfikuje usługi na tym samym poziomie co produkty w łacuchu dochodowym krajów, ponadto
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
4.
137
w ekonomii wiedzy zasoby niematerialne nie s ju własnoci organizacji, tylko pracowników w zwizku z tym pracownicy stanowi kluczowy zasób rynkowy,
5. dokonała si zasadnicza zmiana procesów zarzdzania.
Analizujc dane dotyczce rozwoju regionów mona wskaza, e systematycznie ronie
popyt na wiedz i wykwalifikowan sił robocz. Tempo przemian sprawia, e wiedza ulega
szybkiej deprecjacji wymuszajc cigły proces uczenia si i zdobywania nowych kwalifikacji.
Ta za ulegajc procesom przetwarzania zostaje wykorzystana w gospodarce tworzc nowe
wartoci. Denie do cigłego procesu uczenia si zmusza pastwo do stworzenia ku temu
sprzyjajcych warunków zarówno na poziomie centralnym, jak i terytorialnym. Dotycz to zazwyczaj: odpowiednio wysokich wydatków na edukacj, rozwój bada, tworzenie sieci
współpracy pomidzy podmiotami oraz reformy edukacji w kierunku bardziej elastycznych
rozwiza. (Sokół 2009).
Według ekonomistów o gospodarce opartej na wiedzy w skali kraju, czy regionu moemy
mówi wtedy gdy posiada ona nastpujce cechy: (Komiski 2002).
1. wysoki poziom PKB, który przeznaczony jest na badania naukowe, usługi intelektualne oraz
na produkty i usługi informacyjne i telekomunikacyjne. Rezultatem takiej polityki jest wysoko
wykształcone społeczestwo, powszechne stosowanie technik informacyjnych oraz wysoka
wiadomo cigłego uczelnia si i wykorzystania zdobytej wiedzy w praktyce,
2. dobrze rozwinita infrastruktura,
3. struktura przemysłu ukierunkowana na wykorzystywanie nowoczesnych technologii, które
zwikszaj wydajno pracy i warto dodan na jednego zatrudnionego,
4. wysoki poziom bezpieczestwa transakcyjnego i wzajemnego zaufania podmiotów działajcych na rynku,
5. rynek pracy pozwala na znalezienie pracy oraz utrzymanie si społecznie akceptowanym osobom, które nie chc lub nie mog pełnoprawnymi uczestnikami gospodarki opartej na wiedzy,
6. gospodarki takie s gospodarkami otwartymi i wysoce konkurencyjnymi,
7. nastpuje intensyfikacja rozwoju produktów i przedsibiorstw opartych na wiedzy jako efekt
przedsibiorczoci nastawionej na szybkie wdraanie nowych wynalazków i patentów.
Reasumując moĪna powiedzieü, Īe w rozwoju regionów, zdaniem R. L. Floridy, najwaĪniejszą
rolĊ odgrywają ludzie kreatywni, którzy „stymulują i przyciągają nowego typu przedsiĊwziĊcia
gospodarcze, zwłaszcza te lokujące w dziedzinie wysoko rozwiniĊtych technologii”. Do klasy kreatywnych osób zalicza trzy podkategorie: ( Boscha, Fritsch za: Ekspertyza... 2008).
1. właciw klas kreatywn (wynalazcy/naukowcy z sektora B+R i szkolnictwa wyszego),
2. kreatywnych specjalistów (szkoleniowcy, nauczyciele, menederowie i pracownicy opiek medycznej),
3. cyganeri (bohem) (twórcy z brany kulturalnej i artystycznej).
Analizujc literatur przedmiotu trudno jest powiedzie, e polskie regiony nale do obszarów terytorialnych w których nastpuj intensyfikacja działa na rzecz rozwoju wiedzy. Sytuacja
taka zwizana jest z wystpowaniem wielu barier zarówno na szczeblu centralnym, jak i terytorialnym.
Determinanty hamujce rozwój wiedz w danym regionie mona podzieli w zalenoci od ich
zasigu na otoczenie makroregionalne (zewntrzne, egzogeniczne) i mikroregionalne (wewntrzne, endogeniczne). Czynniki makroregionalne zwykle s to elementy niezalene od danego
regionu, czyli takie, które nie s kształtowane przez jego działania. Cho mona wskaza,
e sposób oddziaływania regionu na tego rodzaju determinanty moe by niewielki. Czynniki mi-
138
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
kroregionalne mog by równie podzbiorem cech typowych dla zjawisk makroregionalnych –
chodzi tu o takie kwestie jak regionalne postawy społecznoci mieszkaców, sposób działania
władz lokalnych, dynamika lokalnej gospodarki i jej połoenie w systemie mezo i makroekonomicznym. (Kuciski 1999).
Do czynników zewntrznych hamujcych rozwój wiedzy w regionach mona zaliczy:
1. brak stymulowania w skali kraju rozwoju przedsibiorczoci opartej na kreatywnych działaniach i rozwoju wiedzy,
2. ograniczenie dostpu do zewntrznych ródeł finansowania inwestycji promujcych wiedz
i innowacje,
3. nieskoordynowany rozwój techniczno-technologicznego gospodarki, midzy innymi drog
zwikszania nakładów (zarówno budetowych, jak i pozabudetowych) ponoszonych na działalno badawczo-rozwojow;
4. nierównomierny w kraju rozwój społeczestwa informacyjnego, a take gospodarki opartej na
wiedzy;
5. ograniczenia prawno – ekonomiczne w zakresie stymulowania współpracy naukowobiznesowej, zwłaszcza dotyczcej działalnoci rozwojowej,
6. brak zorientowania rodowiska naukowo-badawczego na rzeczywiste potrzeby gospodarki
celem zapewnienia wzrostu zastosowa osigni nauki w praktyce gospodarczej,
7. brak realnych krajowych skoordynowanych działa na rzecz poprawy systemu edukacyjnego
na wszystkich poziomach, a take upowszechniania nauki (potrzeby zdobywania i akumulowania nowej wiedzy), stanowicej istotne ródło pomysłów innowacyjnych,
8. niedostrzeganie rzeczywistej roli rozwoju sektora nowoczesnych usług, jako sektora stanowicego nonik współczesnego rozwoju społeczno-gospodarczego, tak w skali całej Polski,
jak i poszczególnych regionów,
9. ograniczona i le przeprowadzona restrukturyzacji tradycyjnych sektorów przemysłowych –
brak wdraania koniecznych reform strukturalnych w systemie gospodarczym,
10. nadal brak nowoczesnego (kompleksowego i sprawnie działajcego) systemu komunikacji
i wymiany informacji pomidzy regionalnymi aktorami procesów innowacyjnych,
11. brak scalajcego systemu rozpowszechniania informacji o przepisach prawnych i dostpnych
programach pomocowych, a take systemu szkole i doradztwa,
12. brak edukacji w zakresie przedsibiorczoci na poziomie szkolnym, akademickim i ustawicznym,
13. brak systemu bada i identyfikacji potrzeb technologicznych i innowacyjnych podmiotów gospodarczych oraz systemu transferu technologii i rozwiza innowacyjnych do gospodarki;
14. nadal ograniczona wiadomoci przedsibiorców co do roli wiedzy i innowacji w gospodarce,
15. ograniczone inicjatywy działa promujcych i upowszechniajcych postawy innowacyjne
w społeczestwie i gospodarce,
16. ograniczenie zarówno ponadregionalnej, jak i midzynarodowej współpracy midzy placówkami zajmujcymi si działalnoci naukowo-badawcz.
Natomiast czynniki mikroregionalne hamujce rozwój wiedzy w regionach mog nalee do sfery:
1. gospodarczej – struktura podmiotów gospodarczych z przewag bran tradycyjnych o niskim
potencjale innowacyjnym, przewaga w sektorze MSP mikro przedsibiorstw, niech przedsibiorców do współpracy z jednostkami B+R, nieznaczna baza ekonomiczna miast i regionu,
przewaga obszarów wiejskich, brak wielofunkcyjnoci tych obszarów, ukierunkowane moli-
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
2.
3.
4.
139
woci nabywcze klientów – brak zapotrzebowania na nowoczesne produkty o unikatowej wartoci, obecno lub brak instytucji wspomagania rozwoju gospodarki GOW, znaczny stan
bezrobocia, struktura zatrudnienia z przewag ludnoci o niski kwalifikacjach, niski poziom
specjalizacji pracy, niewielkie ekonomiczne zasoby informacyjne, niewielka zdolno regionu
do absorpcji rodków rozwoju, ograniczone wykorzystanie zasobów krajowych i zagranicznych przeznaczonych na tworzenie potencjału w dziedzinach nowej gospodarki, niski
potencjał przewag konkurencyjnych regionu, ograniczona dostpno przestrzenna, niekorzystne warunki fizjograficzne, niewielka warto przestrzeni dla inwestorów, nieskuteczno
marketingu przestrzeni, niski poziom inwestycji zagranicznych,
technologicznej – niewielkie moliwoci wytwórcze w danym rejonie (np. obecno wykwalifikowanej siły roboczej), niski potencjał kapitału ułatwiajcy rónorodne sposoby
komunikacji z otoczeniem, niewielki stopie asymilacji technologii (np. rozwinicie bazy teleinformatycznej), brak lub ograniczona ilo orodków szkoleniowych i doradczych oraz
brak sieci współpracy pomidzy nimi, jak i pozostałymi podmiotami gospodarczymi, brak
monitoringu w zakresie tworzenia sieci współpracy, słabo rozwinita infrastruktura edukacji
oraz brak dostosowania oferty edukacyjnej do potrzeb rynkowych, jak i wymaga gospodarki
GOW, niewielka ilo jednostek B+R oraz brak sukcesów kadry naukowo – badawczej w zakresie innowacyjnoci, brak wsparcia sfery B+R w tym przede wszystkim brak wsparcia
w zakresie dofinansowania projektów o wysokim potencjale kreatywnoci, nieznaczna zasobno budetów gmin, powiatów i regionu,
polityczno – prawnej – oznacza uregulowanie stosunków prawnych stanowicych podstawy
działalnoci gospodarczej w tym i innowacyjnej, usankcjonowanych prawnie ogranicze
w dostpie do technologii, wiadczenia usług czy wytwarzania okrelonych dóbr (koncesjonowanie), niedostosowania w zakresie prawa do tworzenia zakresu współpracy B+R
z przedsibiorcami, niski poziom instytucjonalizacji ycia społeczno – gospodarczego,
społeczno-kulturowej – oznacza tradycyjnych wartoci i zachowa preferowanych przez dane
społeczestwo szczególnie w którym kultywuje si prac fizyczn, co przekłada si niski psycho – społeczny stosunek do zmian, gotowo wprowadzania nowych rozwiza
strukturalnych, postawy konsumenckie preferujce wyroby tradycyjne oraz masowe, ubogie
warunki ycia, struktura wykształcenia z przewag ludzi w wieku poprodukcyjnym, starzejce
si społeczestwo ze skłonnoci do stereotypów, niewielki stopie integracji społecznoci,
postrzeganie własnego interesu z interesem rozwoju regionu. (Sokół b 2010).
140
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
-
Czynniki wpływajce na
rozwój wiedzy w regionie
-
-
-
Czynniki hamujce
rozwój
wiedzy w regionie
-
-
-
strategia rozwoju regionu nastawiona na rozwój wiedzy i innowacji,
infrastruktura edukacji,
powolne podnoszenie si dochodu gospodarstw domowych,
wzgldnie dua dostpno do rodków na sfinansowanie projektów
innowacyjnych,
wzgldnie wysoki poziom techniki i technologii niektórych bran,
zdobycie europejskich dowiadcze pracujcych Polaków za
granic, które po ich powrocie mog zosta wykorzystane w
przedsibiorstwie,
zwikszajca si aktywno samorzdu terytorialnego w
propogowaniu rozowju wiedzy,
wzgldnie trwałe wici pomidzy aktorami rynku, towrzenie wzici
współpracy,
wysoko wykwalifikowana kadra pracownicza,
znaczny udzuał PKB regionu przenzaczony na rozwój sfery B+R,
Rozwinita infrastruktura teleinformatyczna przypadajca na
jednego mieszkaca,
zakres współpracy – tworzenie sieci wymiany wiedzy w skali kraju,
wysoki poziom instytucjonalizacji ycia społeczno – gospodarczego
hamujcego rozwój wiedzy w regionie.
strategia regionu nastawiona na utrzymanie rozwoju tradycyjnych
bran,
powolne ale jednak podnoszenie kosztów pracy,
ograniczony dostp do wykwalifikowanej kadry (brak fachowców),
utrzymujce si zapónienie technologiczne w niektórych branach,
penetracja i “wysysanie” potencjału intelektualnego poprzez
stworzenie lepszych warunków do prowadzenia bada przez
zagraniczne jednostki naukowo – badawcze,
brak sieci współpracy zapewniajcych prawidłowy transfer wiedzy
w regionie,
niski poziom instytucjonalizacji ycia społeczno – gospodarczego
hamujcego rozwój wiedzy w regionie.
Rysunek 1. NajwaĪniejsze elementy mikrootoczenia oddziałujące na rozwój wiedzy w regionie
ródło: Opracowanie własne.
Jak zaprezentowano powyej na stan rozwoju wiedzy w regionie oddziałuje w sposób poredni lub bezporedni wiele czynników. Nie wszystkie oczywicie determinuj rozwój tego zasobu
w jednakowym stopniu. Zatem powstaje pytanie, które z nich najbardziej hamuj rozwój wiedzy
w regionie?. Zadaniem autora to przede wszystkim determinanty historyczno-społeczno-kulturowe
i technologiczne uwarunkowuj rozwój nie tylko omawianego zasobu, one wpływaj równie na
stan czynników materialnych danego obszaru terytorialnego. Od dawna ju wiadomo, e wykształcenie oraz mobilizacja społeczna odgrywaj znaczc rol w procesach oczekiwanych
i obecnie postulowanych zmian rozwoju w kierunku GOW. I tak dla przykładu wykształcenie
wpływa bezporednio na: (Hryniewicz 2000)
1. stopie mobilizacji społecznej,
2. stan rozwoju przedsibiorczoci,
3. akceptacj instytucji rynkowych,
4. prorozwojowe motywacje społeczestwa oparte na eksperymentowaniu i kreatywnoci.
Wyniki bada prowadzone przez J.T. Hryniewicza wykazały, e mobilizacja regionalna społecznoci sprzyja przedsibiorczoci, tworzeniu właciwej infrastruktury gospodarczej,
przyciganiu inwestycji zagranicznych do gmin, a ponadto osłabia negatywne postawy wobec
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
141
działalnoci gospodarczej. Analiza danych pokazała, e istnieje cisły zwizek pomidzy mobilizacj społeczn, a liczb ludnoci zamieszkujcej dany obszar terytorialny. Zatem jej niski stan
mobilizacji społecznej uwarunkowuje mało efektywny rozwój regionu, a w tym i wiedzy jako zasobu o kluczowym znaczeniu. (Sokół 2007).
Nie wydaje si by błdnym stwierdzenie, e od wyej wymienionych czynników zaley rozwój regionów w sferze materialnej, któr odzwierciedla sytuacja gospodarcza danego obszaru.
Uzasadnienie tego pogldu wydaje si do nieskomplikowane. Skoro od liczby osób zamieszkujcych dany teren zaley ich aktywno społeczna (uwzgldniajc oczywicie ich poziom
i struktur wykształcenia) to wydaje si logicznym, e obszar taki równie bdzie generował okrelone przewagi konkurencyjne, które bd zapewniały podmioty gospodarcze z rónych bran,
w tym ze sfery wysokiej technologii. Zatem bdzie zachodziła pozytywna korelacja pomidzy stanem przedsibiorczoci a efektywnoci rozwoju regionu. Warto na koniec wspomnie, e dobrze
rozwinita i ukierunkowana struktura przedsibiorstw sprzyja rozwojowi takich czynników jak
wiedza i innowacje bdcych generatorami współczesnego wzrostu. (Sokół 2009).
4. Zakoczenie
Reasumujc mona powiedzie, e rozwój wiedzy w regionach uwarunkowany jest przez wiele czynników o bezporednim lub porednim oddziaływaniu. Mog one sprzyja rozwojowi tego
zasobu albo mog go hamowa, tym samym nie przyczyniajc si do rozwoju obszarów terytorialnych zgodnie ze współczesnym paradygmatem rozwoju opartym na GOW. Wielu badaczy tego
zjawiska wskazuje na jego wane znaczenie w procesach gospodarczych wskazujc na jego nadrzdn rol w stosunku do kapitału materialnego dajcego si w łatwy sposób zmierzy. Wielu
take próbuje wskaza moliwoci pomiaru rozwoju wiedzy czy to w skali mikro, czy makroekonomicznym z wikszym lub mniejszym powodzeniem je stosujc i na tej podstawie dokonujc
analiz. Niektórzy próbuj zaprezentowa wpływ czynników, które sprzyjaj rozwojowi wiedzy
w regionie i nie tylko, co stanowi równie przedmiot rozwaa niniejszego opracowania. I tak
podsumowujc mona powiedzie, e dla efektywniejszego rozwoju wiedzy w regionach Polski
naley podj działania na rzecz wzrostu aktywnoci podmiotów gospodarczych na danym obszarze terytorialnym a w szczególnoci:
9 ułatwienie dostpu przedsibiorców do zewntrznych ródeł finansowania działalnoci badawczo – rozwojowej,
9 wspieranie rozwoju infrastruktury edukacyjnej,
9 wspomaganie rozwoju społeczestwa informacyjnego,
9 zorientowanie rodowiska badawczo – naukowego na cele innowacyjne,
9 promowanie współpracy wiata naukowców ze wiatem biznesu,
9 propagowanie korzyci z tytułu kooperacji innowacyjnej midzy podmiotami gospodarczymi,
9 aktywizacj współpracy midzy szczeblem centralnym i regionalnym w zakresie kształtowania i realizacji polityki edukacyjnej,
9 promowanie sieci współpracy pomidzy podmiotami gospodarczymi,
9 wspieranie orodków doradczo-szkoleniowych,
9 stworzenie właciwego systemu wymiany informacji w regionie,
9 stworzenie odpowiedniego systemu pomiaru i monitoringu zmian w zakresie tworzenia sieci
współpracy i wymiany informacji,
9 stymulowaniu napływu kapitału zagranicznego,
142
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
9
pobudzanie przedsibiorstw do zwikszenia nakładów na inwestycje w tym innowacje,
Natomiast rozpatrujc społeczno – kulturowe uwarunkowania stymulujce rozwój wiedzy naley zwróci uwag na nastpujce przedsiwzicia:
9 promowanie i pobudzanie aktywnych w społeczestwie,
9 wspieranie innowatorów – wynalazców w regionie,
9 efektywne wykorzystanie potencjału tkwicego w polskim społeczestwie,
9 popraw systemu edukacyjnego na wszystkich szczeblach, upowszechnianie nauki, kształtowanie modelu cigłego uczenia si,
9 zorientowanie rodowiska naukowo – badawczego (zmiana modelu mentalnego) na potrzeby
gospodarki,
9 upowszechnienie nowoczesnych metod komunikacji si i popularyzacj treci twórczych, innowacyjnych i przedsibiorczych,
9 przeobraenia w zakresie wiadomoci narodowej – eliminowanie stereotypów, złudze
i uprzedze w celu budowania społeczestwa otwartego na zmiany,
9 tworzenie nowej kultury regionów skierowanej na efektywny rozwój.
W ramach uwarunkowa o charakterze formalno – prawnym naley wprowadzi:
9 zintegrowanej strategii wspierajcej procesy edukacyjne,
9 stabilizacj ram prawnych funkcjonowania i rozwoju edukacji,
9 wzrastajc efektywno struktury instytucjonalnej promujcej proedukacyjne, proinnowacyjne i proprzedsibiorcze postawy w gospodarce i społeczestwie,
9 spójn krajow i regionaln polityk innowacyjn, zakładajc wzrost przedsibiorczoci i innowacyjnoci, a take swobody działania przedsibiorstw, rozwój prywatnego sektora
badawczo – rozwojowego, wzrost efektywnoci wykorzystania publicznych nakładów na
działalno badawczo – rozwojow,
9 ustabilizowa system polityczny, który winien by zorientowany na realizacj systematycznego rozwoju opartego na innowacjach i wiedzy.
Bibliografia
1.
2.
3.
4.
5.
6.
7.
8.
Bertrand A.L., Wierzbicki Z.T., Socjologia wsi w Stanach Zjednoczonych. Stan i tendencje rozwojowe, Wrocław 1970.
Bontis N., Managing Intellectual Capital Strategically, Business Quarterly 1996 Summer.
Boscha R.A., Fritsch M., Klasa kreatywna a rozwój regionów w Europie. [w:] praca
zbior. pod red. P. Jakubowska, A. Kukliski, P. uber, Problematyka przyszłoci regionów. W poszukiwaniu nowego paradygmatu (materiały konferencyjne), s. 289
Damrosz J., Region i regionalizm. Studium interdyscyplinarne, Warszawa 1987.
Ekspertyza. Analiza porównawcza innowacyjnoci regionów w Polsce w oparciu o metodologi European Innovation Scoreboard, Instytut Technologii Eksploatacji Pastwowy
Instytut Badawczy, Radom 2008 w: http://www.mg.gov.pl/NR/rdonlyres/3B2E3AC5CBDE-47D4-AF6A-3ED270D74965/52556/Ekspertyza.pdf
Grzelak G., Bieda i zamono regionów. Załoenia, hipotezy, przykłady. Studia regionalne i lokalne 2003 nr 1.
Hryniewicz J.T., Endo i egzogenne czynniki rozwoju gospodarczego gmin i regionów,
Studia regionalne i lokalne 2000 nr 2.
Klamut M. (red.), Konkurencyjno regionów, AE Wrocław 1999.
POLSKIE STOWARZYSZENIE ZARZĄDZANIA WIEDZĄ
Seria: Studia i Materiały, nr 26, 2010
9.
10.
11.
12.
13.
14.
15.
16.
17.
18.
19.
20.
21.
22.
143
Kogut – Jaworska M., Instrumenty interwencjonizmu lokalnego w stymulowaniu rozwoju
gospodarczego, CeDeWu, Warszawa 2008.
Kopaliski W., Słownik wyrazów obcych i zwrotów obcojzycznych, Warszawa 1988.
Komiski A., Jak zbudowa gospodark opart na wiedzy? [w:] praca zbior. pod red.
red. G.W. Kołodko, Rozwój polskiej gospodarki. Perspektywy i uwarunkowania, Wysza
Szkoła Przedsibiorczoci i Zarzdzania im. Leona Komiskiego, Warszawa 2002.
Kuciski K.,, Lokalne uwarunkowania rozwoju regionalnego, SGH, Warszawa 1999.
Rozwój regionalny Polski jako element integracji europejskiej, Konferencje i seminaria
nr 14, publikacja sejmowego Biura Studiów i Ekspertyz, Wrzesie 1997.
Rozwój regionalny w Polsce. Raport 2009, MRR, Warszawa 2009.
Seetharaman A, Sooria H., Saravanan A.S., Intellectual capital accounting and reporting
in the knowledge economy, Journal of Intellectual Capital 2002, vol. 3, no 2.
Sochs I., Koniec z ndz. Zadanie dla nastpnego pokolenia, PWN, Warszawa 2006.
Sokół A., Bariery ograniczajce współprac przedsibiorstw ze sfer B+R i ich implikacje dla rozwoju innowacji w Polsce. [w:] praca zbior. pod red. nauk. B. Kryk, K. Piech,
Instytut Innowacji i Wiedzy pod patronatem Uniwersytetu Jagielloskiego i Szkoły
Głównej Handlowej, Warszawa 2009.
Sokół A.A., Kierunki rozwoju gospodarki opartej na wiedzy w krajach, jak i regionach
europejskich VI Midzynarodowa Konferencja Naukowa nt. Stosunki gospodarcze integrujcej si Europy, Zielona Góra 2009, w druku.
Sokół Ab., Kulturowe uwarunkowania rozwoju wiedzy w regionach Polski [w:] Przedsibiorstwo i region, Rzeszów 2010 w druku.
Sokół A., Wiedza jako czynnik sukcesu przedsibiorstw w regionach [w:] – Midzynarodowe uwarunkowania rozwoju regionalnego III Forum Regionalistyczne nt.: wiatowe
i Europejskie uwarunkowania rozwoju regionalnego, Katolicki Uniwersytet Lubelski,
Lublin 2010 w recenzji.
Sokół A., Wiedza jako determinanta aktywizacji zawodowej społecznoci wiejskiej w aspekcie rozwoju rynków lokalnych. [w:] praca zbior. pod red. nauk. E. Skrzypek,
K. Piech, Wiedza w gospodarce, społeczestwie i przedsibiorstwach: pomiary, charakterystyka, zarzdzanie., Instytut Innowacji i Wiedzy pod patronatem Uniwersytetu
Jagielloskiego i Szkoły Głównej Handlowej, Warszawa 2007.
Winiarski B., Czynniki konkurencyjnoci regionów [w:] praca zbior. pod red. M. Klamut,
L. Cybulski, Polityka regionalna i jej rola w podwyszaniu konkurencyjnoci regionów,
AE we Wrocławiu, Wrocław 2000.
144
Aneta Sokół
Bariery rozwoju wiedzy w regionach
KNOWLEDGE DEVELOPMENT BARRIERS IN REGIONS
Summary
Experience of research shows that the processes of regional development are
the result of coincidence of economic processes and socio-cultural and political.
Both theoreticians and practitioners try to identify and define precisely the factors
that promote and inhibit the development of certain economic phenomena. Some of
the phenomena is the process of development of knowledge, which nowadays has become a resource kreującym growth in both the micro and macro. Hence the need to
identify precisely the determinant factor restricting the development of knowledge
across regions and beyond. It is worth while to point out that the elimination of barriers may have contributed to improving the efficiency of territorial development
particularly those at risk of exclusion and economic – social.
Keywords: knowledge, the region, development
Aneta Sokół
Katedra Ekonomiki Przedsibiorczoci
Wydział Zarzdzania i Ekonomiki Usług
Uniwersytet Szczeciski