NARODZINY

UNIWERSYTET IM. ADAMA MICKIEWICZA W POZNANIU
SERIA LAOGRAPHICA SLAVICA ET BALCANENSIA NR 3
JOANNA RĘKAS
NARODZINY
Rzecz o serbskiej obrzędowości
i literaturze ludowej
Wydanie II
POZNAŃ 2012
3
SPIS TREŚCI
WPROWADZENIE ..................................................................................................................
Tekst i kontekst .................................................................................................................
Wspólnota kulturowa i pozakulturowa .............................................................................
Typ idealny obrzędu przejścia ..........................................................................................
Źródła tekstu i kontekstu ...................................................................................................
Metoda wyboru i badań .....................................................................................................
Pola badawcze ...................................................................................................................
WŚRÓD PIEŚNI I PRZYSŁÓW. NARODZINY JAKO CZĘŚĆ TEKSTU FOLKLORU ............
Vuk Karadžić wobec teorii tekstów folkloru .....................................................................
Wśród pieśni ludowych .....................................................................................................
Liryczne miejsce narodzin ..........................................................................................
W poszukiwaniu ojca ...........................................................................................
Junak w pieluchach ...............................................................................................
Kto jest winien? ....................................................................................................
Epickie „pomijanie” narodzin .....................................................................................
Niechciane dziecko ...............................................................................................
W oczekiwaniu na potomka .................................................................................
Wśród przysłów ludowych ................................................................................................
Miłość matczyna .........................................................................................................
Syn jedynak ................................................................................................................
Dzieci na obraz rodziców ...........................................................................................
MIĘDZY WESELEM A NARODZINAMI. OBRZĘDOWY CHARAKTER NARODZIN ..........
Przedobrzędowe starania ...................................................................................................
W kierunku wesela .....................................................................................................
Weselna separacja .......................................................................................................
Liminalna wolność ......................................................................................................
Agregacyjne podporządkowanie .................................................................................
Obrzędowy strach .............................................................................................................
Między zakazami i nakazami ......................................................................................
Kobieta zauważa, że jest w ciąży .........................................................................
Wspólnota zauważa, że kobieta jest w ciąży ........................................................
Między dwoma światami ............................................................................................
Zbliżający się poród .............................................................................................
Poród ....................................................................................................................
Kąpiel ...................................................................................................................
9
10
11
16
18
21
24
27
27
35
35
36
40
44
47
47
54
60
63
65
66
69
75
75
77
81
83
90
92
92
100
106
106
107
110
5
Przywitanie w „nowej” wspólnocie ............................................................................
„Wejście” do domu ...............................................................................................
Akceptacja wspólnoty ..........................................................................................
Potwierdzenie akceptacji ......................................................................................
Włączenie do wspólnoty .......................................................................................
LUDOWA RELIGIA SERBÓW WOBEC NARODZIN. POGAŃSKI I CHRZEŚCIJAŃSKI
CHARAKTER NARODZIN ....................................................................................................
Między pogaństwem a chrześcijaństwem .........................................................................
W kręgu tradycji pogańskiej .......................................................................................
Transcendencja rzeczywistości ludzkiej – ziemskie ramy „boskości” ........................
Anim .....................................................................................................................
Mana .....................................................................................................................
Moment chrystianizacji. Specyfika obecności pogańskiego w chrześcijańskim .........
Ludowe i kościelne narodziny ..........................................................................................
W drodze do Kościoła – pierwsze osiem dni ..............................................................
Obrzędy pierwszego dnia .....................................................................................
Obrzędy ósmego dnia ...........................................................................................
Po upływie czterdziestu dni ........................................................................................
Chrzest ........................................................................................................................
Woda ....................................................................................................................
Czas, miejsce i osoba pośrednicząca ....................................................................
Ojciec chrzestny i nadawanie imienia ..................................................................
Ostateczne „уцрквљење” .....................................................................................
Postrzyżyny ..........................................................................................................
MAGICZNE NARODZINY. MIĘDZY ŚWIATEM PROFANUM A KULTEM PRZODKÓW ....
Magia językowa ................................................................................................................
Kult przodków, czyli ofiarniczy charakter narodzin .........................................................
Narodzinowy świat jako akt komunikacji .........................................................................
Magiczny sprawca ......................................................................................................
Ciężarna, rodząca, położnica ................................................................................
Mąż .......................................................................................................................
Akuszerka .............................................................................................................
Siła nieczysta ..............................................................................................................
Urok ......................................................................................................................
Rodzanice .............................................................................................................
Бабице ..................................................................................................................
Niechrzczeńce ......................................................................................................
Magiczne przedmioty i zachowania ............................................................................
Woda – kąpanie ....................................................................................................
Ziemia – kładzenie ...............................................................................................
Ogień, dym – palenie, kadzenie ............................................................................
Węzeł – wiązanie, rozwiązywanie; zamykanie, otwieranie ..................................
Jajko – taczanie, spuszczanie ................................................................................
Sito, rzeszoto – przesypywanie i przelewanie ......................................................
Dwa przedmioty, dziura – przewlekanie ..............................................................
ZAMIAST PODSUMOWANIA ................................................................................................
OBJAŚNIENIA SKRÓTÓW .....................................................................................................
BIBLIOGRAFIA ......................................................................................................................
BIRTH. A WORD ABOUT SERBIAN RITES AND FOLK LITERATURE (Summary) ............
6
114
114
117
120
121
127
134
134
137
138
141
143
150
154
154
156
160
164
166
168
171
177
178
183
183
195
204
204
205
208
211
213
213
215
216
219
221
221
223
224
227
228
229
230
234
236
238
249