działania niepożądane u chorych na

Nowiny Lekarskie 2013, 82, 4, 288–293
ANNA PACZKOWSKA1, KAROLINA HOFFMANN2, WIESŁAW BRYL2, DOROTA KOLIGAT1,
MICHAŁ MICHALAK3, TOMASZ ZAPRUTKO1, PIOTR RATAJCZAK1, KRZYSZTOF KUS1,
ELŻBIETA NOWAKOWSKA1
DZIAŁANIA NIEPOŻĄDANE U CHORYCH NA NADCIŚNIENIE TĘTNICZE
– WPŁYW NA SUBIEKTYWNĄ OCENĘ JAKOŚCI ŻYCIA
ADVERSE EVENTS IN PATIENTS WITH HYPERTENSION
– INFLUENCE OF SUBJECTIVE ASSESSMENT OF QUALITY OF LIFE
1
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Elżbieta Nowakowska
2
Katedra i Klinika Chorób Wewnętrznych, Zaburzeń Metabolicznych i Nadciśnienia Tętniczego
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Danuta Pupek-Musialik
3
Katedra i Zakład Informatyki i Statystyki, Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
Kierownik: prof. dr hab. Jerzy A. Moczko
Streszczenie
Wstęp. Leczenie farmakologiczne nadciśnienia tętniczego może powodować występowanie różnego rodzaju działań niepożądanych,
specyficznych dla określonej grupy leków, lub ogólnych związanych z obecnością podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego.
Występowanie objawów ubocznych związanych z leczeniem farmakologicznym może wpływać na pogorszenie jakości życia
pacjentów.
Cel. Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu występowania działań niepożądanych w następstwie zastosowanej
farmakoterapii u chorych z nadciśnieniem tętniczym na subiektywną ocenę jakości życia.
Materiał i metody. Badaniem prospektywnym objęto 80 pacjentów (23 kobiety, 57 mężczyzn) w wieku od 19 do 65 r.ż.,
z rozpoznanym i leczonym farmakologicznie nadciśnieniem tętniczym. W celu oceny wpływu występowania działań niepożądanych
na jakość życia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zastosowano standaryzowane kwestionariusze oceny jakości życia – ogólny
(WHOQOL-BREF) i specyficzny – objawowy (opracowany na podstawie Health Status Index część A) w polskiej wersji językowej.
Wyniki. Zdecydowana większość respondentów (81,25% badanych) zażywająca leki hipotensyjne zgłaszała występowanie działań
niepożądanych. Do najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych wśród chorych leczonych na nadciśnienie tętnicze należały:
bóle głowy (50% badanych), senność (41,3% badanych), częstomocz (31,3% badanych), uczucie gorąca na twarzy i szyi (31,2%
badanych), suchy kaszel (22,5% badanych), problemy z koncentracją (21,3% badanych) oraz suchość w ustach (16,3% badanych).
Wykazano istnienie ujemnej korelacji pomiędzy ilością zgłaszanych działań niepożądanych a poziomem jakości życia w odniesieniu
do domen: dziedzina fizyczna, dziedzina psychologiczna, środowisko wg kwestionariusza WHOQOL-BREF.
Wnioski. Współczesna farmakoterapia nadciśnienia tętniczego wywołuje u większości chorych obecność różnego rodzaju działań
ubocznych, które negatywnie wpływają na poziom jakości życia pacjentów.
SŁOWA KLUCZOWE: nadciśnienie tętnicze, działania niepożądane, jakość życia.
Abstract
Introduction. Pharmacological treatment of hypertension may give rise to various kinds of side effects specific to a particular class
of drugs, or general ones associated with the presence of elevated blood pressure. The occurrence of side effects associated with
drug therapy may deteriorate in the quality of life of patients.
Aim. The aim of this study was to evaluate the influence of adverse events following medication used in patients with hypertension
in the subjective assessment of quality of life.
Materials and methods. Prospective study included 80 patients (23 women, 57 men) between the ages of 19–65 years, with
diagnosed and pharmacologically hypertension. In order to assess the influence of adverse events on quality of life in patients
with hypertension standardized questionnaires: general (WHOQOL-BREF) and specific-symptomatic (developed under the Health
Status Index Part A) in the Polish language were used.
Results. The vast majority of respondents (81.25% of respondents) reported adverse events. The most commonly reported adverse
events were: headache (50%), sleepiness (41.3%), pollakiuria (31.3%), feeling hot in the face and neck (31.2%), dry cough (22.5%),
problems with concentration (21.3%) and dry mouth (16.3%). There was a negative correlation between the number of reported
adverse reactions and the level of quality of life in relation to domains: physical health and psychological health by WHOQOLBREF questionnaire.
Conclusions. Modern drug treatment of hypertension causes in the majority of patients presence of different types of side effects
that negatively affect the patients' quality of life.
KEY WORDS: hypertension, adverse events, quality of life.
PRACE ORYGINALNE
Działania niepożądane u chorych na nadciśnienie tętnicze – wpływ na subiektywną ocenę jakości życia
289
Wstęp
Materiał i metody
Nadciśnienie tętnicze ze względu na znaczne rozpowszechnienie, niedostateczną skuteczność terapeutyczną
oraz ryzyko rozwoju groźnych powikłań sercowo-naczyniowych stanowi istotny problem zarówno zdrowotny,
jak i ekonomiczny [1].
Wśród wielu pacjentów nadciśnienie tętnicze przebiega bezobjawowo. Do najczęściej zgłaszanych przez
chorych objawów podmiotowych związanych z podwyższonymi wartościami ciśnienia tętniczego skurczowego
i rozkurczowego należą: bóle i zawroty głowy, senność,
problemy z koncentracją, zaburzenia wzroku, zaburzenia emocjonalne. Wyżej wymienione dolegliwości są
niespecyficzne i mogą występować również z podobną
częstością wśród osób zdrowych, dlatego większość chorych na nadciśnienie tętnicze dowiaduje się o swojej chorobie w trakcie rutynowej kontroli u lekarza pierwszego
kontaktu [2, 3]. Brak subiektywnego poczucia choroby,
brak natychmiastowych konsekwencji przerwania leczenia, a także brak motywacji do podjęcia i kontynuacji
leczenia ze strony chorych, to, w opinii wielu ekspertów,
główne przyczyny niskiej skuteczności leczenia nadciśnienia tętniczego [4].
Wdrożone leczenie farmakologiczne również może
powodować występowanie różnego rodzaju działań niepożądanych, specyficznych dla określonej grupy leków,
lub ogólnych związanych także z obecnością podwyższonych wartości ciśnienia tętniczego [5]. Występowanie
objawów ubocznych związanych z leczeniem farmakologicznym może wpływać na pogorszenie się jakości życia
pacjentów, powodując tym samym zaprzestanie dalszego
leczenia i wzrost kosztów ogólnych związanych z nadciśnieniem tętniczym i rozwojem powikłań sercowo-naczyniowych [2, 6].
Jakość życia uwarunkowana stanem zdrowia oznacza czynnościowy efekt choroby i jej leczenia, subiektywnie lub obiektywnie odbierany przez chorego [7].
Z wielu dotychczas przeprowadzonych badań wynika
jednoznacznie, iż subiektywna ocena jakości życia
jest zależna od wielu czynników zarówno klinicznych (parametry biochemiczne, liczba stosowanych
leków, choroby współistniejące, działania niepożądane
leków), socjodemograficznych (wiek, płeć, wykształcenie, status społeczno-ekonomiczny), jak i psychospołecznych (stan rodzinny, zakres interakcji i więzi
społecznych) [8]. Badania nad jakością życia znajdują
szczególne zastosowanie w przypadku chorób przewlekłych, gdzie są pomocne w indywidualnym doborze
terapii, przyczyniając się do poprawy relacji na linii
pacjent–lekarz, co prowadzi do poprawy skuteczności
leczenia [9].
Celem przeprowadzonych badań była ocena wpływu występowania działań niepożądanych w następstwie
zastosowanej farmakoterapii na subiektywną ocenę
jakości życia chorych na nadciśnienie tętnicze.
Biorąc pod uwagę opisane niżej kryteria włączenia
pacjentów do badania i wyłączenia z niego, badaniem
prospektywnym objęto 80 pacjentów (23 kobiety, 57
mężczyzn) w wieku od 19 do 65 r.ż., z rozpoznanym
i leczonym farmakologicznie nadciśnieniem tętniczym
w wybranej specjalistycznej poradni leczenia nadciśnienia tętniczego na terenie miasta Poznania. Każdy
z pacjentów zakwalifi kowanych do badania zapoznał
się z celem i metodyką badań oraz podpisał formularz
świadomej zgody na udział w badaniu. Projekt badawczy uzyskał pozytywną opinię Komisji Bioetycznej
działającej przy Uniwersytecie Medycznym im. Karola
Marcinkowskiego w Poznaniu.
Kryteria włączania pacjentów do badania:
– wiek pacjentów od 19 do 65 r.ż.,
– zdiagnozowane i leczone przez okres min. 3 miesięcy nadciśnienie tętnicze,
– zgoda pacjenta na udział w badaniu.
Kryteria wyłączania pacjenta z badania:
– brak zgody pacjenta na udział w badaniu,
– wiek pacjentów poniżej 19 i powyżej 65 r.ż.,
– pacjent w trakcie diagnostyki nadciśnienia tętniczego,
– okres leczenia zdiagnozowanego nadciśnienia tętniczego krótszy niż 3 miesiące.
W celu oceny wpływu występowania działań niepożądanych na jakość życia pacjentów z nadciśnieniem tętniczym zastosowano standaryzowane kwestionariusze
oceny jakości życia: ogólny i specyficzny – objawowy,
oba w polskiej wersji językowej. Kwestionariusz ogólny
– WHOQOL-BREF [10] – posłużył do subiektywnej oceny jakości życia wśród chorych na nadciśnienie tętnicze.
Kwestionariusz składa się z 26 pytań odnoszących się do
funkcjonowania fizycznego, psychicznego, społecznego
i roli jednostki, a także środowiska, w którym żyjemy.
Każdą udzieloną odpowiedź punktowano od najmniej do
najbardziej korzystnej (od 1 do 5 punktów). Następnie
obliczono wynik „surowy” – sumę punktów dla każdej
domeny kwestionariusza. Wynik „surowy” następnie
przekształcono w wynik standaryzowany do skali 0–100.
Kwestionariusz specyficzny – objawowy, opracowany
na podstawie standaryzowanego kwestionariusza oceny
jakości życia Health Status Index część A [11], posłużył
do oceny częstości występowania objawów niepożądanych w następstwie zastosowanego leczenia farmakologicznego wśród chorych na nadciśnienie tętnicze. Kwestionariusz składał się z 26 pytań odnoszących się do
objawów zgłaszanych najczęściej przez osoby z nadciśnieniem tętniczym. Odpowiedzi udziela się przez prosty
wybór „tak/nie”. Każdą odpowiedź punktowano w skali
0–1, gdzie 0 oznacza występowanie danego objawu, a 1
oznacza brak danego objawu. Wynik „surowy” (suma
punktów) następnie przekształcono w wynik standaryzowany do skali 0–1, gdzie wynik 1 oznaczał najlepszą
jakość życia (brak objawów związanych z nadciśnieniem
tętniczym).
PRACE ORYGINALNE
290
Anna Paczkowska, Karolina Hoffmann, Wiesław Bryl, Dorota Koligat, Michał Michalak, Tomasz Zaprutko i in.
Analiza statystyczna
Oceny wpływu działań niepożądanych na jakość życia
pacjentów chorujących na nadciśnienie tętnicze dokonano za pomocą testu korelacji rang Spearmana.
Wyniki
Charakterystyka grupy badanej
Grupę badaną stanowiło 80 chorych (23 kobiety oraz 57
mężczyzn) w wieku 33,6 ± 11,3 lat z rozpoznanym i leczonym nadciśnieniem tętniczym. Wśród chorych z nadciśnieniem tętniczym przeważały osoby z wykształceniem
wyższym (44% badanych) i średnim (40% badanych).
Średnia wartość ciśnienia tętniczego skurczowego i rozkurczowego w badanej populacji chorych wyniosła odpowiednio: 145 ± 18 mmHg oraz 89 ± 11 mmHg. Średni
czas trwania nadciśnienia tętniczego wyniósł ogółem 6,9
± 5,8 lat. 51% badanych było leczonych farmakologicznie za pomocą monoterapii, a 49% chorych wymagało
zastosowania politerapii. Pożądany stopień kontroli nadciśnienia tętniczego w wyniku zastosowanej farmakoterapii uzyskało 38% respondentów (Tabela 1). Do najczęściej stosowanych leków w terapii nadciśnienia tętniczego
w analizowanej grupie chorych należały: antagoniści konwertazy angiotensyny (52,5% badanych), β-adrenolityki
(41% badanych), diuretyki (33,8% badanych) oraz antagoniści wapnia (25% badanych) (Tabela 2).
Działania niepożądane w następstwie zastosowanej farmakoterapii wśród chorych na nadciśnienie tętnicze
Wśród badanej grupy chorych na nadciśnienie tętnicze
zdecydowana większość respondentów (81,25%) zgłaszała występowanie działań niepożądanych w następstwie
zastosowanej terapii hipotensyjnej. Średnia ilość występujących skutków ubocznych w populacji ogółem wyniosła 3,7 ± 3,5. Wskaźnik jakości życia mierzony za pomocą kwestionariusza specyficznego – objawowego wyniósł
0,86 ± 0,13. Do najczęściej zgłaszanych działań niepożądanych w grupie chorych leczonych na nadciśnienie tętnicze należały: bóle głowy (50% badanych), senność (41,3%
badanych), częstomocz (31,3% badanych), uczucie gorąca
na twarzy i szyi (31,2% badanych), suchy kaszel (22,5%
badanych), problemy z koncentracją (21,3% badanych)
oraz suchość w ustach (16,3% badanych) (Tabela 3).
Ocena wpływu obecności działań niepożądanych
na subiektywną ocenę jakości życia chorych
na nadciśnienie tętnicze
Wykazano znamienną zależność między obecnością
działań niepożądanych w przebiegu farmakoterapii nadciśnienia tętniczego a subiektywną oceną jakości życia
respondentów mierzoną za pomocą kwestionariusza
ogólnego – WHOQOL-BREF. Stwierdzono istnienie
ujemnej korelacji pomiędzy liczbą zgłaszanych objawów ubocznych a poziomem jakości życia badanych.
Tabela 1. Charakterystyka chorych z nadciśnieniem tętniczym
Table 1. Characteristics of patients with hypertension
Zmienne
Liczebność
Wykształcenie
Skurczowe ciśnienie krwi (Hg mm)
Ogółem
Kobiety (%)
Mężczyźni (%)
Wyższe (%)
Średnie (%)
Zawodowe (%)
Wartość
80
23 (29)
57 (71)
44
40
16
( x ± SD)*
145 ± 18
( x ± SD)
Monoterapia (%)
Rodzaj zastosowanej farmakoterapii
Politerapia (%)
Ciśnienie tętnicze kontrolowane (%) (< 140/90 mm Hg) (%)
Rozkurczowe ciśnienie krwi (Hg mm)
89 ± 11
51
49
38
Tabela 2. Stosowane leki w terapii leczenia nadciśnienia tętniczego wśród analizowanej grupy
chorych
Table 2. Drugs used in the treatment of hypertension among analyzed group of patients
Grupy leków hipotensyjnych
Antagoniści konwertazy angiotensyny
β-adrenolityki
Diuretyki
Antagoniści wapnia
α-adrenolityki
Inhibitory receptora AT1 dla angiotensyny II
PRACE ORYGINALNE
Odsetek pacjentów [%]
52,5
41
33,8
25
15
8,7
Działania niepożądane u chorych na nadciśnienie tętnicze – wpływ na subiektywną ocenę jakości życia
Zaobserwowane zależności dotyczyły domen: dziedzina fizyczna (R Spearman:-0,3613, p < 0,001), dziedzina
psychologiczna (R Spearman: -0,3935, p < 0,001) oraz
środowisko (R Spearman: -0,4848, p < 0,0001) wg kwestionariusza WHOQOL-BREF (Tabela 4).
291
znacznego postępu powoduje występowanie u zdecydowanej większości pacjentów różnego rodzaju działań niepożądanych, specyficznych dla określonej grupy leków,
lub ogólnych, związanych z obecnością podwyższonych
wartości ciśnienia tętniczego. Do najczęściej występują-
Tabela 3. Częstość występowania objawów niepożądanych wśród chorych leczonych na
nadciśnienie tętnicze
Table 3. The frequency of adverse events among patients with hypertension
Rodzaj objawu niepożądanego
Odsetek pacjentów [%]
Zawroty głowy i omdlenia
2,5
Senność
41,3
Osłabienie kończyn dolnych
5,0
Zaburzenia wzroku
16,2
Duszność wysiłkowa
12,5
Obrzęki kończyn
3,8
Spowolniony chód
10,0
Zaburzona płynność ruchu
0
Częstomocz
31,3
Zaparcia
7,5
Suchość w ustach
16,3
Suchość w ustach powodująca problemy ze swobodnym mówieniem
3,75
Odczucie złego smaku w ustach
2,6
Problemy z katarem
8,7
Osłabienie koncentracji
21,3
Uderzenie gorąca na twarzy i szyi
31,2
Koszmary senne
8,7
Wymioty
7,5
Wysypki skórne
7,5
Świąt skóry
13,7
Blednięcie palców
3,8
Bolesność kończyn górnych
0
Bóle głowy
50
Suchy kaszel
22,5
Obniżone libido
7,5
Problemy z erekcją
0
Tabela 4. Ocena wpływu obecności działań niepożądanych na subiektywną ocenę jakości życia
chorych na nadciśnienie tętnicze
Table 4. Evaluation of the influence of adverse events on subjective assessment of quality of life
in patients with hypertension
WHOQOL-BREF %
Dziedzina fizyczna
Dziedzina psychologiczna
Relacje społeczne
Środowisko
Ilość zgłaszanych objawów niepożądanych
w przebiegu terapii nadciśnienia tętniczego
Korelacja porządku rang Spearmana
R Spearman
p*
-0,361375
0,000990
-0,393517
0,000305
-0,121297
NS**
-0,484892
0,000005
p* – różnice statystycznie znamienne dla p < 0,05
NS** – brak istotności statystycznej
Dyskusja
Rezultaty przeprowadzonych badań wykazały, iż współczesna farmakoterapia nadciśnienia tętniczego pomimo
cych objawów ubocznych w przebiegu leczenia nadciśnienia tętniczego należały: bóle głowy (50% badanych),
senność (41,3% badanych), częstomocz (31,3% badanych), uczucie gorąca na twarzy i szyi (31,2% badanych),
PRACE ORYGINALNE
292
Anna Paczkowska, Karolina Hoffmann, Wiesław Bryl, Dorota Koligat, Michał Michalak, Tomasz Zaprutko i in.
suchy kaszel (22,5% badanych), problemy z koncentracją
(21,3% badanych) oraz suchość w ustach (16,3% badanych). Otrzymane wyniki są zgodne z wynikami badań
innych autorów. W badaniu przeprowadzonym przez
naukowców z Uniwersytetu Jagiellońskiego w Krakowie [12], mającym na celu ocenę wpływu występowania
objawów niepożądanych w następstwie zastosowanej farmakoterapii hipotensyjnej na skuteczność leczenia pierwotnego nadciśnienia tętniczego, 71% chorych na nadciśnienie tętnicze potwierdziło występowanie objawów
ubocznych mogących mieć związek z zastosowanym
leczeniem farmakologicznym. Najczęściej spotykanymi
objawami niepożądanymi w grupie badanych były: męczliwość (38%), bóle głowy (27%), senność (26%), nudności
(20%), kaszel (17%), bóle kończyn (13%), zawroty głowy
(13%) oraz częstomocz (12%). W badaniach S. Erickson
i wsp. [2], mających na celu podobnie jak w przeprowadzonym badaniu ocenę wpływu obecności działań niepożądanych na subiektywną ocenę jakości życia chorych
na nadciśnienie tętnicze, niemal wszyscy badani (97,5%)
potwierdzili obecność działań niepożądanych w następstwie wdrożonego leczenia farmakologicznego. Pacjenci
najczęściej zgłaszali występowanie następujących objawów ubocznych: senność, zmęczenie, suchość w ustach,
bóle głowy, częstomocz oraz zgaga. Potwierdzono istnienie ujemnej korelacji pomiędzy ilością zgłaszanych objawów niepożądanych a poziomem jakości życia chorych.
Obecność działań niepożądanych negatywnie wpływała
na takie dziedziny jakości życia, jak zdrowie fizyczne
oraz psychiczne wg kwestionariusza SF-36. Wyniki wielu
innych dotychczas przeprowadzonych badań potwierdzają negatywny wpływ obecności działań niepożądanych
na jakość życia chorych przyjmujących leki hipotensyjne
[13, 14].
Należy wyraźnie podkreślić, iż subiektywna ocena
jakości życia stanowi cenny miernik skuteczności zastosowanej terapii, szczególnie w chorobach przewlekłych,
gdzie pacjent często do końca życia skazany jest na
systematyczne zażywanie leków. Pomiar jakości życia
oparty na wielowymiarowym pojęciu zdrowia w porównaniu do tradycyjnych obiektywnych wskaźników skuteczności zastosowanej terapii, takich jak: zmiany paramentów biochemicznych i funkcjonalnych, uwzględnia
przede wszystkim indywidualną opinię pacjenta na
temat wpływu choroby lub zastosowanego leczenia na
codzienne funkcjonowanie. Stopień, w jakim dana technologia medyczna zaspokaja oczekiwania chorych co do
możliwości funkcjonowania w codziennym życiu, decyduje o jej skuteczności stosowania [9].
Obecność działań niepożądanych w następstwie
zastosowanej farmakoterapii nadciśnienia tętniczego nie
tylko pogarsza jakość życia pacjentów, ale także pogarsza skuteczność terapii hipotensyjnej. Pacjenci doświadczający działań niepożądanych z powodu nieskutecznie
dobranej terapii zmuszani są do zmiany leków, częstszych
wizyt kontrolnych, a niekiedy hospitalizacji, co z kolei
wpływa na pogorszenie się pozytywnych relacji na linii
pacjent-lekarz prowadzący i może prowadzić w ostateczPRACE ORYGINALNE
ności do zaniechania kontynuacji leczenia [4, 6]. Niekontrolowane nadciśnienie tętnicze stanowi ogromne ryzyko
wystąpienia groźnych dla życia i zdrowia powikłań sercowo-naczyniowych, prowadząc tym samym do wzrostu
ogólnych kosztów leczenia. W badaniach Ambrosioni
i wsp. [15], gdzie u 65,3% chorych z nadciśnieniem tętniczym stosowano monoterapię, a u 34,7% chorych wdrożono leczenie skojarzone, aż 66% badanych zaprzestało
przyjmowania leków lub zmieniło lek na inny w wyniku
wystąpienia działań niepożądanych. W badaniach Jones
i wsp. [16] dokonano kalkulacji całkowitych kosztów
bezpośrednich medycznych (leki, konsultacje lekarskie,
hospitalizacje) związanych z zaprzestaniem leczenia
lub związanych z koniecznością zmiany leku na inny
w wyniku działań niepożądanych w grupie ponad 7 tys.
pacjentów stosujących co najmniej jeden lek hipotensyjny. Całkowite koszty bezpośrednie medyczne w analizowanej grupie chorych wyniosły łącznie 75,6 mln GBP,
z czego w grupie chorych, którzy zaprzestali leczenia lub
zmieli leki na inne, wyniosły one 26,9 mln GBP. Powyższe koszty związane z zaprzestaniem leczenia lub zmianą leku hipotensyjnego na inny zależne były od grupy
leku i wieku chorych.
W obliczu problemu, zgodnie z zaleceniami Polskiego Towarzystwa Nadciśnienia Tętniczego, terapia hipotensyjna powinna być spersonalizowana, czyli uwzględniająca szereg cech charakterystycznych chorego, jak:
wiek, płeć, nowo wykryte nadciśnienie tętnicze, obecność chorób współistniejących, zawód, preferencje chorego, jego możliwości finansowe oraz ryzyko wystąpienia potencjalnych działań niepożądanych [17]. Z badań
przeprowadzonych dotychczas jednoznacznie wynika, iż
duże znaczenie w systematycznym przyjmowaniu leków
hipotensyjnych ma lek pierwszego wyboru [18]. W celu
poprawy efektywności zastosowanej farmakoterapii
w leczeniu nadciśnienia tętniczego zaleca się stosowanie
preparatów o przedłużonym uwalnianiu i prostym schemacie dawkowania.
Wnioski
Na podstawie rezultatów przeprowadzonych badan można wnioskować, iż współczesna farmakoterapia nadciśnienia tętniczego wywołuje u większości chorych
obecność różnego rodzaju działań ubocznych, które
negatywnie wpływają na poziom jakości życia pacjentów. Dlatego niezmiernie ważnym elementem w poprawie skuteczności zastosowanej farmakoterapii jest prowadzenie terapii spersonalizowanej.
Piśmiennictwo
1. Grodzicki T. Efektywność leczenia nadciśnienia tętniczego – znaczenie analizy farmakoekonomicznej. Nadciśnienie tętnicze. 2002;6(4):299–303.
2. Erickson S.R., Williams B.C., Gruppen L.D. Relationship between symptoms and health-related quality of life
in patients treated for hypertension. Pharmacotherapy.
2004;24(3):344–350. English.
Działania niepożądane u chorych na nadciśnienie tętnicze – wpływ na subiektywną ocenę jakości życia
3. Klocek M. Jakość życia w chorobach układu sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne. Kliniczne znaczenie danych uzyskanych w badaniach jakości
życia. Termedia, Poznań; 2006, s. 85–97.
4. Tykarski A., Brzezińska U. Terapia hipotensyjna a przestrzeganie zaleceń. Nadciśnienie tętnicze. 2005;9(3):217–
227.
5. Erickson S.R., Williams B.C., Gruppen L.D. Perceived
symptoms and health-related quality of life reported by
uncomplicated hypertensive patients compared to normal
controls. J Human Hypertens. 2001;15:539–48. English.
6. Wilimski R., Niewada M. Koszty nieskutecznego leczenia nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze. 2006;
10(6):551–560.
7. Schipper H., Clinch J.J, Olweny M.L. Quality of life and
pharmacoeconomics in clinical trials. Quality of life studies: definitions and conceptual issues. Lippincott-Raven
Publishers, Philadelpia; 1996, s. 11–23. English
8. Higginson I.J. Carr A. J. Quality of life. The clinical utility of quality of life measures. BMJ Books, London; 2003,
s. 63–78. English.
9. Klocek M., Kawecka-Jaszcz K. Jakość życia w chorobach
układu sercowo-naczyniowego. Metody pomiaru i znaczenie kliniczne. Jakość życia osób z nadciśnieniem tętniczym. Termedia, Poznań; 2006, s. 119–157.
10. Szabo S. The World Health Organization Quality of Life
(WHOQOL) Assessment Instrument. Quality of life and
pharmacoeconomics in clinical trials. Lippincott-Raven
Publishers, Philadelphia; 1996, s. 355–362. English.
11. Bulpitt C.J, Fletcher A.E. The measurement of quality of
life in hypertensive patients: a practical approach. Br J
Clin Pharmac. 1990;30:353–364. English.
293
12. Pająk A., Klocek M., Grodzicki T., Kawalec E., Kawecka-Jaszcz K. Występowanie objawów niepożądanych a skuteczność leczenia pierwotnego nadciśnienia tętniczego.
Nadciśnienie tętnicze. 1999;3(3):182–191.
13. Lawrence W.F., Fryback D.G., Martin P.A., Klein R., Klein
B.E. Health status and hypertension: a population-based
study. J Clin Epidemiol. 1996;49:1239–45. English.
14. Stewart A.L., Greenfield S., Hays R.D. et al. Functional status and well-being of patients with chronic conditions: results from the medical outcomes study. JAMA
1989;262:907–13. English.
15. Ambrosioni E., Leonetti G., Achille C. et al. Patterns of
hypertension management in Italy: results of a pharmacoepidemiological survey on antihypertensive therapy. J
Hypertens. 2000;18:1691–1699. English.
16. Jones J.K., Gorkin L., Lian J.R. et al. Discontinuation of
and changes in the treatment after start of new courses of
antihypertensive drugs: a study of United Kingdom population. BMJ 1995;311:293–295. English.
17. Widecka K., Grodzicki T., Narkiewicz K., Tykarski A.,
Dziwura J. Zasady postępowania w nadciśnieniu tętniczym – 2011 r. Wytyczne polskiego towarzystwa nadciśnienia tętniczego. Nadciśnienie tętnicze. 2011;15(2):55–82.
18. Caro J.J., Salas M., Speakman J.L. et al. Persistence
with treatment for hipertension in actual practice. CMAJ
1999;160:31–37. English.
Dane do korespondencji:
mgr inż. Anna Paczkowska
Katedra i Zakład Farmakoekonomiki i Farmacji Społecznej
Uniwersytet Medyczny im. Karola Marcinkowskiego w Poznaniu
tel./fax: 61 854 68 95/94
e-mail: [email protected]
PRACE ORYGINALNE