Nr 4 389 WYBRANE ZWYCZAJE ¯YWIENIOWE KOBIET W CIĄŻY

Wybrane zwyczaje ¿ywieniowe kobiet
w ci¹¿y
ROCZN.
PZH 2006, 57, NR 4, 389-395
389
Nr 4
EWA MÊDRELA-KUDER
WYBRANE ZWYCZAJE ¯YWIENIOWE KOBIET W CI¥¯Y
SOME NUTRITIONAL HABITS OF PREGNANT WOMEN
Zak³ad Higieny i Promocji Zdrowia
Akademia Wychowania Fizycznego w Krakowie
31-571 Kraków, Al. Jana Paw³a II 78
Kierownik: dr hab. E. Mêdrela-Kuder
Oceniano sposób od¿ywiania kobiet w okresie ci¹¿y. W dietach kobiet w ci¹¿y stwierdzono wiele nieprawid³owoœci: zbyt niskie spo¿ycie warzyw i owoców,
bia³ka. Tylko 27% ankietowanych wprowadzi³o do diety kwas foliowy, a 17%
produkty bogate w ¿elazo. Prawie wszystkie respondentki pi³y mleko i ograniczy³y spo¿ycie kawy.
S³owa kluczowe: kobiety w ci¹¿y, ¿ywienie, zmiany w diecie
Key words: pregnant women, nutrition, changes in diet
WSTÊP
Wspó³czesna nauka o ¿ywieniu zdrowego i chorego cz³owieka w pe³ni potwierdza wystêpowanie œcis³ych zwi¹zków pomiêdzy jakoœci¹ ¿ywnoœci i sposobu ¿ywienia a prawid³owym rozwojem psychofizycznym cz³owieka [10]. Prawid³owe ¿ywienie jest w ka¿dym okresie ¿ycia cz³owieka warunkiem utrzymania dobrego stanu zdrowia, jednak szczególnego
znaczenia nabiera dla kobiet w wieku rozrodczym i ci¹¿y. Racjonalna dieta kobiet w ci¹¿y
powinna dostarczaæ odpowiedni¹ iloœæ energii, a tak¿e zawieraæ niezbêdne sk³adniki od¿ywcze w odpowiednich, prawid³owych iloœciach i proporcjach. Istotny jest równie¿ prawid³owy udzia³ dobrej jakoœci p³ynów w codziennym jad³ospisie. B³êdy dietetyczne kobiet ciê¿arnych pojawiaj¹ siê wtedy, gdy codzienny jad³ospis nie pokrywa w pe³ni zwiêkszonego
zapotrzebowania na poszczególne sk³adniki od¿ywcze. Niedo¿ywienie matki zak³óca normalny wzrost ³o¿yska, obni¿aj¹c jego masê, wielkoœæ i zawartoœæ DNA. Niedo¿ywienie
kobiety ciê¿arnej mo¿e spowodowaæ równie¿ obni¿enie normalnego wzrostu objêtoœci krwi
podczas ci¹¿y, co prowadzi do zmniejszenia ³o¿yskowego przep³ywu krwi i wielkoœci ³o¿yska. Mo¿e to w konsekwencji prowadziæ do opóŸnionego wzrostu p³odu [6 ]. Z kolei nadmierna iloœæ przyjmowanych pokarmów prowadzi do zbyt du¿ego przyrostu masy cia³a
w okresie ci¹¿y oraz do oty³oœci.
Celem pracy by³a ocena sposobu od¿ywiania kobiet w okresie ci¹¿y.
390
E. Mêdrela-Kuder
Nr 4
MATERIA£ I METODYKA
Badania przeprowadzono w 2005 roku, w losowo wybranej grupie 100 kobiet w ci¹¿y w wieku
od 23 do 32 lat. Wiêkszoœæ badanych 72% by³a w zwi¹zku ma³¿eñskim, a pozosta³e kobiety przyzna³y siê do stanu wolnego lub wolnego zwi¹zku partnerskiego. Dobre warunki socjalno-bytowe deklarowa³o 43% ankietowanych, 31% przeciêtne, 23% bardzo dobre i tylko 3% z³e. Sytuacjê materialn¹
jako bardzo dobr¹ oceni³o 10% respondentek, dobr¹ – 48%, przeciêtn¹ – 37% i 5% z³¹. Zdecydowana wiêkszoœæ badanych kobiet 72% wykonywa³a pracê umys³ow¹, 24% lekk¹ pracê fizyczn¹ oraz
4% przyzna³o siê do ciê¿kiej pracy fizycznej.
Wœród 100 ankietowanych 7% zaznaczy³o, ¿e s¹ wegetariankami. Dla wiêkszoœci kobiet 64%
by³a to pierwsza ci¹¿a, dla 27% druga, dla 6% trzecia i dla 3% czwarta.
W badaniach wykorzystano metodê sonda¿u diagnostycznego, a podstawowym narzêdziem by³a
anonimowa ankieta.
WYNIKI
Kobiety w czasie ci¹¿y wprowadzi³y szereg zmian w ¿ywieniu: prawie wszystkie ograniczy³y spo¿ycie kawy, pi³y mleko, zwiêkszy³y liczbê posi³ków. Niewielki odsetek ankietowanych zwiêkszy³ spo¿ycie bia³ka, ograniczy³ w diecie sma¿one oraz t³uste potrawy. Produkty bogate w kwas foliowy wprowadzi³o 27% respondentek (Tabela I). Miêdzy posi³kami spo¿ywa³o s³odycze 28% kobiet, a 56% czyni³o to sporadycznie. Tylko 4% ankietowanych uwzglêdnia³o w diecie produkty typu fast food, jednak¿e 39% robi³o to okazjonalnie
(Tabela II).
Wiêkszoœæ kobiet uzupe³nia³a dietê o preparaty wielowitaminowe, natomiast 15% nie
stosowa³a suplementacji (ryc. 1). Wiêkszoœæ kobiet 70% nie zna³a rodzaju t³uszczu, który
stosowa³a w diecie (ryc. 2). Ponad po³owa ankietowanych kobiet nie wiedzia³a jaki rodzaj
bia³ka zawiera³a dieta. Prawie po³owa 47% deklarowa³a, ¿e najczêœciej uwzglêdnia³a drób
w jad³ospisie. Wœród sposobów przygotowania posi³ków dominowa³o gotowanie potraw 47% (ryc. 3).
WDN
VSRUDG\F]QLH
QLH
Ryc. 1.
Stosowanie preparatów wielowitaminowych
Vitamin supplements usage
Wybrane zwyczaje ¿ywieniowe kobiet w ci¹¿y
Nr 4
Ta b e l a I .
Zmiany w sposobie ¿ywienia wprowadzone w ci¹¿y
Changes in diet introduced during pregnancy
.DWHJRULHEDGDZF]H
2JUDQLF]HQLHVSR \ZDQLDNDZ\
=ZL NV]HQLHOLF]E\SRVLáNyZ
:SURZDG]HQLHVWDáHMSRU\MHG]HQLDSRVLáNyZ
=ZL NV]HQLHVSR \FLDELDáND
3LFLHPOHND
:SURZDG]HQLHSURGXNWyZERJDW\FKZNZDV
IROLRZ\
:SURZDG]HQLHSURGXNWyZERJDW\FKZ HOD]R
8UR]PDLFHQLHGLHW\
6SR \ZDQLHZL FHMRZRFyZ
6SR \ZDQLHZL FHMZDU]\Z
6SR \ZDQLHZL FHMMRJXUWyZ
6SR \ZDQLHZL FHMQDELDáX
2JUDQLF]HQLHSRWUDZVPD RQ\FK
2JUDQLF]HQLHWáXVW\FKSRWUDZ
Ta b e l a I I .
391
WDN
QLH
SRVLáNyZ
SRQDG
SRVLáNyZ
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
VSRUDG\F]QLH
QLH
WDN
VSRUDG\F]QLH
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
WDN
QLH
2GVHWHNNRELHW
Negatywne tendencje ¿ywieniowe wœród kobiet w ci¹¿y
Negative nutritional tendencies of pregnant women
.DWHJRULHEDGDZF]H
6SR \ZDQLHZL NV]HMLOR FLSRNDUPyZ
6SR \ZDQLHVáRG\F]\PL G]\SRVLáNDPL
6SR \ZDQLHSURGXNWyZW\SXIDVWIRRG
WDN
QLH]QDF]QLHZL FHM
QLH
WDN
VSRUDG\F]QLH
QLH
WDN
VSRUDG\F]QLH
QLH
2GVHWHNNRELHW
E. Mêdrela-Kuder
392
Nr 4
QLHZLHP
11.7
NZDV\QDV\FRQH
Ryc. 2.
Znajomoœæ kwasów t³uszczowych w diecie
Knowledge of fatty acids in diet
DN SHáQRZDUWR FLRZH
áD
LE
M QLHSHáQRZDUWR FLRZH
D]
GR
5
QLHZLHP
DL
QD
SLHF]HQLH
Z
RW
RJ
VPD HQLH
\]
US
E
GXV]HQLH
yV
RS
JRWRZDQLH
6
VD
LQQ\
L
P
MD
U\E\
]G
R5
GUyE
Z
yW
NX
GR
US
M
D]
GR
5
VHU yáW\
MDMD
POHNR
VHUELDá\
Ryc. 3.
Charakterystyka bia³ka spo¿ywanego przez ciê¿arne
The profile of the proteins consumed by the pregnant
Nr 4
Wybrane zwyczaje ¿ywieniowe kobiet w ci¹¿y
393
DYSKUSJA
Sposób ¿ywienia w okresie ci¹¿y i laktacji jest szczególnie wa¿ny, gdy¿ wp³ywa zarówno na stan zdrowia matki jak i dziecka. Z tego te¿ wzglêdu dieta przysz³ej mamy wymaga
wnikliwej oceny pod wzglêdem jej wartoœci od¿ywczej. Pe³nowartoœciowoœæ diety mo¿na
uzyskaæ przez jej urozmaicenie w³aœciwymi sk³adnikami.
W badaniach 110 po³o¿nic w Publicznym Szpitalu Wojewódzkim w Lublinie stwierdzono, ¿e 45% respondentek urozmaica³o posi³ki [6 ]. W badanej populacji kobiet w ci¹¿y
tylko 7% deklarowa³o urozmaicenie sposobu od¿ywiania w ci¹¿y.
Wawrzyniak i wsp. w przeprowadzonych badaniach w poradniach ginekologicznych
w Warszawie i w województwie mazowieckim ocenia³y sposób ¿ywienia kobiet w ci¹¿y.
Autorki stwierdzi³y, ¿e sposób ¿ywienia ponad po³owy kobiet 64% by³ dostateczny. Z dokonanej oceny jakoœciowej sposobu ¿ywienia wynika³o, ¿e wiêkszoœæ spo¿ywanych posi³ków by³o nieprawid³owo zestawionych. Najczêœciej w posi³kach brakowa³o warzyw lub
owoców, mleka oraz przetworów mlecznych, a tak¿e produktów bêd¹cych Ÿród³em bia³ka
zwierzêcego [ 7 ]. W niniejszej pracy zwiêkszenie spo¿ywania nabia³u, jogurtów deklarowa³o 23% respondentek. Wiêksze iloœci warzyw i owoców wprowadzi³o nieca³e 50% badanych, natomiast zdecydowana wiêkszoœæ 93% kobiet pi³a mleko.
W³aœciwa zawartoœæ wapnia w dietach ma kluczowe znaczenie dla osi¹gniêcia dobrego
stanu zdrowia zarówno matki, jak i dziecka. G³ównym Ÿród³em ³atwo przyswajalnego wapnia jest mleko i jego przetwory. W badaniach prowadzonych w Warszawie oszacowano
zawartoœæ wapnia w dietach kobiet w ró¿nym wieku. Najwiêksza zawartoœæ Ca (80% bezpiecznego poziomu normy) by³a w dietach kobiet w wieku 20-23 lat. Wœród produktów
mlecznych najwiêkszy udzia³ w dostarczaniu tego makroelementu mia³o mleko p³ynne [4].
Potwierdzaj¹ to badania w³asne, gdy¿ prawie wszystkie kobiety deklarowa³y, ¿e pi³y mleko
w okresie ci¹¿y. Jednoczeœnie ponad po³owa 56% nie wiedzia³a jaki rodzaj bia³ka spo¿ywa³a.
Kobietom w ci¹¿y zaleca siê spo¿ywanie t³uszczów naturalnych [3 ]. Niewielki odsetek
24% badanych ciê¿arnych deklarowa³, ¿e w diecie uwzglêdnia³o niezbêdne nienasycone
kwasy t³uszczowe, a wiêkszoœæ 70% nie wiedzia³a, jaki rodzaj t³uszczu stosuje.
Wawrzyniak i wsp. badaj¹c spo¿ycie t³uszczu i cholesterolu u kobiet w ci¹¿y odnotowa³y
zbyt niskie spo¿ycie t³uszczu ogólnego, niezbêdnych nienasyconych kwasów t³uszczowych,
a tak¿e bia³ka podczas ca³ego okresu ci¹¿y. Spo¿ycie cholesterolu oceniono jako prawid³owe [8]. Margaryny i dania typu fast food w ¿adnej formie i postaci nie powinny byæ przez
kobiety w ci¹¿y spo¿ywane, gdy¿ stanowi¹ g³ówne Ÿród³o niedobrych t³uszczów, czyli izomerów „trans” kwasów t³uszczowych. Izomery te przechodz¹ przez ³o¿ysko i odk³adaj¹ siê
w pêpowinie, mog¹ stanowiæ zagro¿enie dla nienarodzonego dziecka. Oprócz tego ¿ywnoœæ typu fast food zwykle posiada wysok¹ wartoœæ kaloryczn¹, zawiera du¿¹ iloœæ t³uszczów oraz wêglowodanów przy niedoborze cennych dla organizmu substancji. Regularne
spo¿ywanie ¿ywnoœci typu fast food prowadzi do chorób cywilizacyjnych jak: cukrzyca,
mia¿d¿yca, choroby nowotworowe, choroby serca i w¹troby [10].
W niniejszych badaniach tylko 4% kobiet stosowa³o w diecie ¿ywnoœæ fast food, a 39%
ankietowanych czyni³o to sporadycznie.
Zarówno s³odycze, jak i wszelkie wyroby cukiernicze s¹ Ÿród³em tzw. „pustych kalorii”,
co oznacza ¿e dostarczaj¹ one tylko energii bez innych cennych sk³adników od¿ywczych
394
E. Mêdrela-Kuder
Nr 4
[1]. Z tego te¿ powodu ich spo¿ywanie powinno byæ ograniczone do minimum. Stosowanie
ich w diecie w nadmiarze czêsto prowadzi do wyst¹pienia oty³oœci, co równie¿ niekorzystnie wp³ywa na dziecko. W krajach o wysokim stopniu rozwoju gospodarczego g³ównym
problemem zdrowotnym jest nadmierna konsumpcja, zw³aszcza zbyt du¿e dostarczanie
ca³kowitej energii pochodz¹cej z t³uszczów, szczególnie pochodzenia zwierzêcego [10].
S³odycze miêdzy posi³kami spo¿ywa³o 28% badanych kobiet. W badaniach 173 kobiet
ciê¿arnych z terenu Trójmiasta 39,8% deklarowa³o spo¿ycie s³odyczy miêdzy posi³kami,
a 20,2% respondentek jad³o dania typu fast food. [5].
W codziennej diecie kobiet nie powinno zabrakn¹æ witamin i sk³adników mineralnych.
Jako niezbêdne powinny byæ codziennie dostarczane w odpowiednich iloœciach i proporcjach. W okresie ci¹¿y zwiêksza siê zapotrzebowanie na wiele witamin i pierwiastków,
dlatego wskazane jest zwiêkszone spo¿ycie warzyw i owoców. Ponad 45% respondentek
deklarowa³o, ¿e w okresie ci¹¿y zwiêkszy³y spo¿ycie warzyw i owoców. W badaniach po³o¿nic z Publicznego Szpitala Wojewódzkiego w Lublinie wykazano, ¿e 12% kobiet zwiêkszy³o spo¿ycie warzyw i owoców w ci¹¿y [6].
Weker i wsp. badaj¹c diety 57 kobiet w ci¹¿y korzystaj¹cych z poradnictwa ¿ywieniowego z powodu typowych dolegliwoœci tego okresu (wymioty, zaparcia, wzdêcia) stwierdza³y
niedobór witamin i soli mineralnych w ca³odziennych racjach pokarmowych. Z tego powodu pacjentki wymaga³y suplementacji preparatami mineralno-witaminowymi [9].
Nastêpstwa zarówno niedoboru witamin jak i nadmiaru mog¹ byæ bardzo niebezpieczne.
Spo¿ywanie ich w sposób niekontrolowany mo¿e prowadziæ do wyst¹pienia objawów toksycznych. Szczególnie ³atwo mo¿e nast¹piæ ich przedawkowanie, gdy stosowane s¹ w nadmiarze w postaci preparatów wielowitaminowych [11]. Prawie po³owa 43% ankietowanych
kobiet wzbogaca³a dietê takimi preparatami.
W niektórych krajach Europy, a tak¿e w USA i w Polsce przygotowuje siê program
powszechnego wzbogacania ¿ywnoœci w kwas foliowy. Niedobory tego sk³adnika w organizmie s¹ przyczyn¹ wystêpowania wady cewy nerwowej u noworodków, mia¿d¿ycy, niektórych nowotworów oraz depresji psychicznej. Szczególnie niebezpieczny jest niedobór
kwasu foliowego u kobiet w ci¹¿y, gdy¿ prowadzi do powstania u rozwijaj¹cego siê p³odu
wady cewy nerwowej tj. nieprawid³owego rozwoju oœrodkowego uk³adu nerwowego (bezmózgowie, przepukliny rdzenia krêgowego i inne) [10].
W niniejszych badaniach 27% respondentek wzbogaca³o dietê w tê witaminê.
W okresie zimowym 2002/2003 przeprowadzono badania 90 kobiet w ci¹¿y w województwie mazowieckim. Œrednie spo¿ycie folianów z diety kszta³towa³o siê na poziomie
180-222 mg na dzieñ, co stanowi³o oko³o po³owê zalecanych wartoœci. Najczêœciej dietê
suplementowa³y kobiety bêd¹ce w I trymestrze ci¹¿y [2].
WNIOSKI
1. W dietach kobiet w ci¹¿y stwierdzono wiele nieprawid³owoœci: zbyt niskie spo¿ycie
warzyw, owoców, nabia³u, bia³ka.
2. Niewielki odsetek ankietowanych kobiet wprowadzi³a do diety kwas foliowy i produkty bogate w ¿elazo.
3. W wiêkszym stopniu nale¿y rozpowszechniaæ wiedzê o skutkach nieprawid³owego
¿ywienia ze szczególnym uwzglêdnieniem kobiet w ci¹¿y.
Wybrane zwyczaje ¿ywieniowe kobiet w ci¹¿y
Nr 4
395
E. Mêdrela-Kuder
SOME NUTRITIONAL HABITS OF PREGNANT WOMEN
Summary
The aim of the project was to evaluate diets of pregnant women. The research, whose tool was
a voluntary questionnaire, was undertaken in 2005, among a group of a hundred randomly chosen
pregnant women ranging in age from 23 to 32. A great degree of inappropriateness of their diets was
revealed: too low intake of vegetables, fruit, dairy produce, proteins. Of all the women surveyed,
a low percentage introduced folic acid (27%) and products rich in iron (17%) into their diets. The
women stated that they both had limited coffee intake and started drinking milk.
PIŒMIENNICTWO
1. Biernat J.: ¯ywienie, ¿ywnoœæ a zdrowie, ASTRUM, Wroc³aw 2001.
2. Hamu³ka J., Wawrzyniak A., Zieliñska U.: Ocena spo¿ycia folianów, witaminy B12 i ¿elaza
u kobiet w ci¹¿y, ¯yw. Cz³ow. Metabol. 2003, XXX, 476-481.
3. Ostrowska L., Karczewski J.K.: ¯ywienie kobiety w ci¹¿y i w okresie laktacji, Medycyna Rodzinna 1998, 1, 18-23.
4. Rogalska-NiedŸwiedŸ M., Charzewska J., Chwojnowska Z., Chabros E., Wajszczyk B.: ród³a
wapnia w dietach kobiet. ¯yw. Cz³ow. Metabol. 2003, XXX, 411-417.
5. Walentukiewicz A., Fall-£awryniuk M.: Nawyki ¿ywieniowe i aktywnoœæ ruchowa w stylu ¿ycia
ciê¿arnych kobiet w Trójmieœcie; w: Prozdrowotny styl ¿ycia uwarunkowania spo³eczne, red.
T. Lisiecki, B. Wilk, A. Walentukiewicz, Gdañsk 2005, 353-359.
6. Walentyn E., Wawrzycka B., Haratym-Maj A.: Ocena diety i sposobu od¿ywiania siê ciê¿arnych
kobiet. Annales UMCS 2003, Suppl. XIII, 388-391.
7. Wawrzyniak A., Hamu³ka J.: Ocena sposobu ¿ywienia kobiet w ci¹¿y, Miêdzynarodowa Konferencja „Fizjologiczne uwarunkowania postêpowania dietetycznego”, Wyd. SGGW, 2004, 704710.
8. Wawrzyniak A., Hamu³ka J., Kosowska B.: Ocena spo¿ycia energii, t³uszczu i cholesterolu
u kobiet w ci¹¿y. ¯yw. Cz³ow. Metabol. 2003, XXX, 520-525.
9. Weker H., Struciñska M., Wiêch M.: ród³a sk³adników pokarmowych, w tym mineralnych
w ¿ywieniu kobiet w okresie ci¹¿y. ¯yw. Cz³ow. Metabol. 2005, XXXII, Supl.1, 104-108.
10. Ziemlañski Œ.: ¯ywienie a choroby cywilizacyjne. ¯yw. Cz³ow. Metabol. 2001, XXVIII, Supl.,
589-604.
11. Ziemlañski Œ., Bu³hak-Jachmczyk B., Budzyñska-Topolowska J., Paneczko-Kresowska B., Wartanowicz M.: Normy ¿ywienia dla ludnoœci w Polsce. Nowa Medycyna 1995, 5, 20-22.