Pobierz plik

Czesław
Domarecki,
Michał
Kłosowski
gombrowicz –
wyszyński.
żywoty
równoległe
Obaj urodzili się u progu nowego stulecia,
obaj pochodzili z niewielkich miejscowości.
Stefan Wyszyński urodził się 3 sierpnia 1901
roku w Zuzeli, Witold Gombrowicz urodził się
4 sierpnia 1904 roku w Małoszycach. Trzy lata, jeden dzień i 386 kilometrów różnicy.
Pomiędzy
Gombrowiczowie pochodzą ze szlachty
z pogranicza litewskiego. Po konfiskacie
majątku stali się rodziną wykorzenioną,
sytuującą się między klasą wyższą a średnią. Te różne „pomiędzy” – jak pisał Witold
(1996: 22) – stały się niemal jego ojczyzną.
Wyszyńscy pochodzą ze szlachty bielsko-podlaskiej. Ziemia ta została zasiedlona
w połowie XIII wieku przy poparciu króla.
Po rozbiorach tereny te leżały na pograniczu Kongresówki (Raina 1998: 7).
Lud
Już w dzieciństwie Gombrowicz krytycznie oceniał „wydelikacenie, smakoszostwo,
106
wygodnictwo, sybarytyzm i lenistwo” sfery
wyższej. „Nienawidziłem salonu, uwielbiałem po cichu kredens, kuchnię, stajnię, parobków i dziewki – jakimż marksistą byłem
wtedy” (Gombrowicz 1996: 26–27).
W młodości Wyszyński pracował wśród
robotników, prowadził Chrześcijański
Uniwersytet Robotniczy, a później zaangażował się w Chrześcijańskie Związki Zawodowe oraz Katolicki Związek Młodzieży
Robotniczej (Micewski 1982: 26–27). Za
swoją najważniejszą pracę uważał książkę
Duch pracy ludzkiej, wydaną po raz pierwszy
w 1946 roku.
Prawo
Witold Gombrowicz studiował prawo na
Uniwersytecie Warszawskim. W czasie
studiów interesował się solidaryzmem
społecznym.
Stefan Wyszyński studiował prawo na Katolickim Uniwersytecie Lubelskim. W czasie studiów interesował się solidaryzmem
społecznym.
PRESSJE 2013, TEKA 34
Śluby
Komuniści
Gombrowicz ożenił się dopiero pod koniec
życia. Jego przyjaciele z czasów, gdy mieszkał w Vence, twierdzili, że Rita „była dla
niego ostatnim darem niebios, losem na
loterii, kobietą opatrznościową” (Siedlecka
1997: 322).
W 1953 roku towarzysz Józef Cyrankiewicz
napiętnował Witolda Gombrowicza jako reakcjonistę, anty-Polaka oraz degenerata na
żołdzie amerykańskich imperialistów i rewizjonistów niemieckich. Gombrowicz pisał, że ze wszystkich skierowanych przeciw
niemu oszczerstw, ta wiązanka ucieszyła
go najbardziej, była bowiem „należycie ordynarna” (Gombrowicz 1990: 7-9).
Wyszyński już we wczesnej młodości zawierzył siebie, swoje życie i Polskę Matce Boskiej. Była ona niewątpliwie darem niebios
i kobietą opatrznościową.
Wojna
Podczas wojny z bolszewikami młody Witold
nie poszedł do wojska. Ojciec, który chciał, by
syn spełnił swój obowiązek, pod naciskiem
matki skierował go do pracy przy wysyłaniu
zaopatrzenia żołnierzom. Gombrowicz opisywał swój ówczesny stan jako mieszaninę upokorzenia, buntu i strachu – strachu nie przed
bitwą, ale przed koszarami, mundurem i wojskowym trybem życia (Gombrowicz 1990: 30–
–33). Młode panienki zapytywały go prowokacyjnie (jak i wielu innych, których rodzice „nie
puścili”): „dlaczego pan jeszcze nie w wojsku?”.
Podczas okupacji niemieckiej Stefan Wyszyński rozpoczął intensywną pracę z młodzieżą.
Brał udział w tajnym nauczaniu, najpierw
w Żułowie, następnie w Warszawie, gdzie
w ramach „Kołka Pawłowego” wyjaśniał zasady społecznej nauki Kościoła w oparciu
o listy Pawła z Tarsu. Został też kapłanem
stowarzyszenia dziewcząt katolickich. Jedna
z jego z członkiń, Maria Okońska, założyła
po latach Instytut Prymasa Wyszyńskiego
(Raina 1998: 69, 75, 146).
W 1953 roku towarzysz Edward Ochab
stwierdził, że Stefan Wyszyński ponosi
odpowiedzialność za konflikty między
komunistycznym państwem a Kościołem
i „faktycznie pomaga zachodnioniemieckim
Krzyżakom i angloamerykańskim wrogom
naszego narodu” (Ochab 1953).
Dzienniki
W 1953 roku żyjący w internowaniu Stefan
Wyszyński i rozpoczął prowadzenie Zapisków więziennych.
W 1953 roku żyjący na emigracji Witold Gombrowicz rozpoczął prowadzenie Dziennika.
Sekretne dzienniki
Witold Gombrowicz przez wiele lat prowadził sekretny dziennik, zatytułowany Kronos.
Wdowa po pisarzu, Rita Gombrowicz, zdecydowała niedawno o ich pełnej publikacji.
Stefan Wyszyński przez wiele lat prowadził
prywatne zapiski, zatytułowane Pro memoriam. Następca kardynała, Józef Glemp,
ŻYWOTY RÓWNOLEGŁE • CZESŁ AW DOMARECKI, MICHAŁ KŁOSOWSKI
107
odtajnił dotąd zaledwie kilka fragmentów.
Reszta ma zostać upubliczniona dopiero po
beatyfikacji Wyszyńskiego.
Po powrocie opublikował pracę na temat
swych badań: Główne typy Akcji Katolickiej
zagranicą (Raina 1998: 36).
Zdrowie
Auta
Witold Gombrowicz miał słabe zdrowie.
Nie przeszkadzało mu ono w osiągnięciu
sukcesu, ale nie pozwalało cieszyć się jego
owocami. Wydawał ogromne sumy na lekarzy (Siedlecka 1997: 308, 316).
Witold Gombrowicz nie przepadał za samochodami. Dopiero pod koniec życia kupił
sobie Citroena 2CV, którego i tak prowadziła żona (Siedlecka 1997: 302).
Stefan Wyszyński miał słabe zdrowie. Przeszkadzało mu ono w pełnieniu obowiązków.
Nie mógł nawet przyjąć święceń wraz z innymi alumnami (Micewski 1982: 23). Przez
całe życie klęczenie sprawiało mu ból.
Stefan Wyszyński nie przepadał za samochodami. Kiedyś na jednym z wystąpień na
KUL-u skarżył się, że więcej czasu spędza
w aucie, niż na nauce. W styczniu 1968 roku
miał niegroźny wypadek w drodze z Gniezna
(Micewski 1982: 275).
Znajomi
Rodzice
Witold Gombrowicz przez całe życie marzył
o nagrodzie Nobla. Zdobył ją jego znajomy
Albert Camus (Gombrowicz 2013: 101).
Gdy w 1933 roku zachorował ojciec Witolda Gombrowicza, syn opiekował się nim
w chorobie i był przy nim aż do jego śmierci. Ojciec sfinansował wydanie Pamiętnika
z okresu dojrzewania, jego debiutu. Podobno
książki nie przeczytał.
Co prawda nie byłoby Papieża Polaka, gdyby nie było Prymasa Tysiąclecia, ale… nie
da się ukryć, że jego znajomy, przyjaciel
i współpracownik Karol Wojtyła zaszedł
wyżej niż on sam.
Podróże
Gdy w 1910 roku matka Stefana Wyszyńskiego leżała na łożu śmierci, powiedziała do
syna: „Stefan, ubieraj się…”. Ojciec wytłumaczył mu później, że chodziło jej o to, by ubrał
się w szaty kapłańskie (Micewski 1982:20).
Witold Gombrowicz w młodości poznał dobrze Francję, Niemcy, a potem Argentynę.
Kosmos
Stefan Wyszyński w młodości wyjechał
w podróż badawczą po Europie. Odwiedził
Włochy, Francję, Holandię, Belgię i Niemcy.
W nocy z 21 na 22 lipca 1969 roku Witold
Gombrowicz z wielkim przejęciem oglądał
transmisję z lądowania Neila Armstronga na
108
PRESSJE 2013, TEKA 34
Księżycu. Zmarł kilka dni później, 25 lipca
1969 w Vence.
16 października 1978 roku Stefan Wyszyński z wielkim przejęciem przypatrywał się
wyborowi Karola Wojtyły na papieża. Polski
Kościół osiągnął wtedy Kosmos. Zmarł kilka
lat później, 28 maja 1981 w Warszawie.
Alternatywa
Adam Michnik ofiarował na sześćdziesiąte
urodziny Leszkowi Kołakowskiemu esej Kłopot, w którym sformułował fundamentalną
opozycję między dziedzictwem Wyszyńskiego a dziedzictwem Gombrowicza. Rozpoczęła się historia intelektualna III RP.
Co dalej?
Nie wiemy tylko jednego: czy kiedykolwiek się spotkali? Oczyma wyobraźni widzimy ich przy kawiarnianym stoliku w przedwojennej Warszawie. Ktokolwiek widział, ktokolwiek wie, prosimy o kontakt.
109