streszczenie rozprawy doktorskiej

Praca doktorska obejmuje dwa tomy. Pierwszy tom to studium tematu opartego na inskrypcjach wotywnych z Palmyry, które charakteryzują się opisowym odwołaniem do bóstwa
poprzez następujące formuły: „Ten, którego imię jest błogosławione na wieki“, „Pan Świata“
i „Miłosierny”. Studium to jest podzielone na trzy części. Pierwsza część jest poświęcona
zagadnieniu dedykacji składanych bóstwom. Obejmuje ona charakterystykę kamiennych ołtarzy, na których inskrypcje te zostały wyryte, ich kontekst archeologiczny oraz porównania z
innymi zabytkami tego typu znalezionymi na Bliskim Wschodzie, a także ich zastosowanie
kultowe jako miejsce służące do spalania wonności i libacji płynów. Następny rozdział dotyczy chronologii tekstów, przypadającej na II i III wiek n.e. i będącej częścią tzw. „Epigraphic
Habit” oraz przypadającej na czasy świetności Palmyry. Trzeci rozdział pierwszej części jest
porównawczy, podobnie jak pierwszy, i poświęcony idei wystawiania dedykacji wotywnych
ku czci bóstw, rozumianej jako czynność rytualna. Ostatni rozdział tej części dotyczy wystawiających dedykacje „bez teonimów”. Wśród autorów inskrypcji znajdują się zarówno mężczyźni, jak i kobiety, całe rodziny i pojedyncze osoby, ludzie wolni, wyzwoleńcy i niewolnicy. Oprócz nich, dedykacje zostały wystawione także przez polis palmyreńską i dwa bóstwa,
Belḥammona i Manawat. Inskrypcje palmyreńskie zawierają także formułę „za życie swoje,
braci, dzieci, etc.”, która jest prośbą o przedłużenie łask na rodzinę osoby wystawiającej dedykację. Druga część studium dotyczy modlitwy jako komunikacji, werbalnej i niewerbalnej,
z bóstwami. Dlatego też pierwszy rozdział dotyczy postawy i gestykulacji oranta, który zanosi
swoje błagania w obrębie świątyni w postawie stojącej, z podniesionymi rękami i bosymi
stopami. W kolejnym rozdziale zostały zawarte sposoby, jak orant zwraca się do bóstw. Po
pierwsze są to teonimy, czyli imiona własne bóstw, których w Palmyrze jest około 40. Po
drugie, wyodrębniono tytuły, takie jak: Bel, Ba‘alszamin, „Pan Świata” odnoszące się do hierarchii i boskiej władzy, które zostały zestawione z tytułami Maran, Marin, Barmaram i Marelahe pojawiającymi się w Hatrze i Edessie w podobnym okresie, jak te w Palmyrze. Z kolei
formuła „Ten, którego imię jest błogosławione na wieki” oraz tytuł „Miłosierny” zostały włączone do kategorii tytułów pochwalnych związanych z dobroczynnością bóstw. Podobnie jak
epitety, takie jak: dobry, współczujący, pomocny, jakimi określa się bóstwa palmyreńskie,
mają one na celu podkreślenie zdolności bóstwa do wysłuchiwania próśb i odpowiadania na
modlitwy. Takie ujęcie formuł palmyreńskich wskazuje jasno na fakt, że nazwanie bóstwa
inaczej niż imieniem własnym nie jest związane z anonimowością czy nieznajomością teonimu. Dlatego też ostatni rozdział tej części jest próbą rekonstrukcji modlitwy palmyreńskiego
oranta. Jako materiału porównawczego użyto modlitwy mezopotamskiej i greckiej. Język tej
pierwszej jest bliski sformułowaniom, które pojawiają się w tekstach z Palmyry. Z porówniania wynika, że dedykacje palmyreńskie nie zawierające imienia własnego bóstwa są odpowiedzią na obietnicę wysławiania imienia bóstwa daną w modlitwie. W tym rozdziale zostały
zebrane także motywy, którymi kierowali się ci, którzy wystawiali wota. Wśród nich znajdują
się takie sytuacje, jak: podróż, zdrowie, wybawienie z opresji, złagodzenie gniewu bóstwa.
Trzecia część pracy doktorskiej dotyczy identyfikacji bóstwa, które kryje się pod for-mułami
opisowymi. Jako pierwszy został wymieniony Zeus Hypsistos kai Epekoos, Najwięk-szy i
Wysłuchujący Próśb, który jest tłumaczeniem greckim palmyreńskich formuł i pojawia się w
9 inskrypcjach dwujęzycznych. Nie oznacza to jednak, że materiał palmyreński jest
dedykowany Zeusowi. Tłumaczenie to opiera się na podkreśleniu wysokiej rangi bóstwa, które wysłuchuje modlitw. Dwa bóstwa palmyreńskie: Ba‘alszamin i Bel są określane w epigrafice jako Zeus. Dlatego też następne rozdziały dotyczą tych bóstw. Bel był uważany za boga
opiekuna polis palmyreńskiej, miał największą świątynię i wg tradycji mezopotamskiej jego
jednym z imion był Miłosierny. Natomiast Ba‘alszamin, Pan Niebios, czasem jest określany
w tekstach jako „Pan Świata”. Badana ewidencja epigraficzna nie daje jednoznacznej odpowiedzi, kto jest adresatem dedykacji palmyreńskich. Dlatego też została stworzona tabela z
klasyfikacją formuł. Po pierwsze, inskrypcje odnoszące się do Miłosiernego prawdopodobnie
są skierowane do Bela, mając na uwadze teologię babilońską tego boga. Po drugie, inskrypcje
dwujęzyczne oraz te skierowane do „Pana Świata” mogą dotyczyć zarówno Bela, jak i
Ba‘alszamina, ze względu na aspekt kosmiczny pierwszego i aspekt atmosferyczny drugiego
bóstwa. Po trzecie, inskrypcje dedykowane „Temu, którego imię jest błogsławione na wieki”
mogą być skierowane do każdego bóstwa męskiego, ze względu na „uniwersalność” formuły i
jej popularność w modlitwach i hymnach mezopotamskich. Ostatni rozdział rozprawy
dotyczy aspektu henoteistycznego inskrypcji wotywnych z Palmyry. Badane dedykacje nie są
bowiem przejawem monoteizmu, jak się uważa w historii badań, ale podkreśleniem
wyjątkowości bóstwa, które jest jedyne w swoim rodzaju. Henote-izm został ujęty przez
pryzmat definicji H.S. Versnela: The privileged devotion to one god (heis), who is regarded as
uniquely superior, while other gods are neither depreciated nor rejected and continue
receiving due cultic observance whenever this is ritually required. Rozprawa doktorska jest
wprowadzeniem do dalszych badań nad kontynuacją starożytnych tradycji. Na drugi tom
pracy składa się katalog 203 inskrypcji, z czego 2 są niepublikowane. Każdy z tekstów jest
opatrzony lemmą, transkrypcją, tłumaczeniem i komentarzem. Niektóre zawierają także
fotografię. Tak zebrany materiał umożliwił kompleksowe studium tematu dedykacji
palmyreńskich nie zawierających imienia własnego bóstwa.
Korzystanie z tego materiału możliwe jest przez 10 dni, do dnia obrony pracy włącznie.