Strategia zarządzania halonami

RADA MINISTRÓW
RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Strategia zarządzania halonami
Dokument przyjęty przez Radę Ministrów Rzeczypospolitej Polskiej
w dniu 30 listopada 2004 r.
Warszawa, grudzień 2004
Spis treści
1
Wprowadzenie...……………………………………………………….………………4
2.
Zalecenia Protokołu montrealskiego (PM) dotyczące halonów................................5
3.
Regulacje Unii Europejskiej w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące
halonów.........……......................................................................................................6
Zalecenia rozporządzenia nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie
substancji zubożających warstwę ozonową (Dz. Urz. WE L 244 z 29.09.2000)............7
3.1.
4.
4.1.
Regulacje polskie w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów.....10
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę
ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263).........................................................................10
4.1.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie
ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911)...............................10
4.1.2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
sposobu oznakowania produktów, urządzeń i instalacji zawierających substancje
kontrolowane, a także pojemników zawierających te substancje (Dz. U. Nr 195,
poz. 2007).................................................................................................................11
4.1.3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
programów kursów, przeprowadzania egzaminów oraz wzoru świadectwa
kwalifikacji w zakresie substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 195, poz.
2009)……………………………………………………………………………..........11
4.2. Zalecenia innych regulacji dotyczących pośrednio substancji zubożających
warstwę ozonową, w tym halonów……………..………................…………….........11
5.
Ilość halonów znajdujących się na terenie Polski w 2004 r…………….…….…...13
6.
Dotychczasowa realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego w Polsce oraz
zaleceń Unii Europejskiej w odniesieniu do halonów…………………..................15
7.
Podstawowe elementy strategii i warunki jej wdrożenia zgodnie z decyzjami
Protokołu montrealskiego i UE………………………………………......................17
8.
Ocena korzyści i skutków finansowych realizacji strategii.....................................18
8.1.
8.2.
8.3.
8.4.
Koszty usunięcia i zastąpienia stosowanych halonów..…............................................19
Możliwość eksportu halonów………………....………………………………………22
Koszty unieszkodliwiania halonów.............................................................................22
Pomoc finansowa ze środków
publicznych…………………………………..…….………………………………….23
Podsumowanie……..................................................................................................24
9.
2
Załącznik 1
Wykaz dokumentów zobowiązujących Polskę do ochrony warstwy
ozonowej………………………….................................................................26
Załącznik 2
Wykaz regulacji Unii Europejskiej w zakresie ochrony warstwy
ozonowej, dotyczących halonów…………………………………………… 27
Załącznik 3
Wykaz regulacji polskich w zakresie ochrony warstwy ozonowej,
dotyczących halonów……………………………………………………….. 28
Załącznik 4
Wykaz innych regulacji polskich dotyczących pośrednio ochrony
warstwy ozonowej……………………………………………………………29
3
1.
Wprowadzenie
Polska jest stroną Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej, sporządzonej
w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 488) oraz Protokołu
montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonego w
Montrealu dnia 16 września 1987 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 490), od dnia 11
października 1990 r.
Od 31 grudnia 1996 r. Polska jest natomiast stroną Poprawek do Protokołu
montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w
Londynie dnia 29 czerwca 1990 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 490 i 491) oraz Poprawek do
Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową,
sporządzonych w Kopenhadze dnia 25 listopada 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 492 i
493). Od 5 marca 2000 r. Polska jest stroną Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie
substancji zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w Montrealu dnia 17 września
1997 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 494 i 495).
Dotychczas Polska wywiązuje się z zasadniczych zaleceń Konwencji i Protokołu. W
przypadku Konwencji dotyczy to wykonywania pomiarów ozonu atmosferycznego oraz
pomiarów natężenia promieniowania ultrafioletowego - zakresu UV-B. Zasadniczym
zaleceniem PM oraz jego poprawek jest natomiast redukcja substancji kontrolowanych, aż do
całkowitej ich eliminacji w odniesieniu do produkcji i zużycia, zgodnie z wprowadzonymi
definicjami i Polska również wywiązuje się z przyjętych zobowiązań.
Oprócz zaleceń zawartych w PM jego strony winny również przestrzegać dodatkowych
zaleceń wprowadzanych na podstawie decyzji spotkań stron PM, które dotyczą m.in.
opracowania strategii zarządzania halonami.
Zalecenie do opracowania strategii zarządzania zawiera decyzja X/7 podjętą przez X
Spotkanie Stron Protokółu Montrealskiego w Kairze w 1998 roku. Decyzja dotyczy
przede wszystkim krajów rozwiniętych, będących stronami Protokołu, w tym Polski,
niepodlegających pod art. 5 Protokołu. Zgodnie z wymienioną decyzją Strony powinny się
odnieść w strategii do następujących zagadnień:
(a)
ograniczenia stosowania halonów w nowych instalacjach i sprzęcie gaśniczym;
(b)
wprowadzania do stosowania w ochronie przeciwpożarowej alternatywnych
środków i technologii gaszenia, akceptowalnych ze względu na ich
oddziaływanie na środowisko i człowieka;
(c)
zabezpieczania halonu niezbędnego do zastosowań krytycznych oraz
określenie
terminu demontażu instalacji i sprzętu halonowego, używanych
w obszarach
niespełniających kryteriów zastosowań krytycznych;
(d)
promowania odpowiednich działań, zapewniających efektywny i bezpieczny
dla
środowiska odzysk halonów, ich magazynowanie i zawracanie do
użycia przy
zabezpieczaniu zagrożeń krytycznych, a także przygotowanie się
do
ewentualnej destrukcji.
Polska przekazała założenia strategii do Sekretariatu Ozonowego, a obecny dokument
jest uaktualnieniem przekazanych założeń z uwzględnieniem zaleceń Unii Europejskiej
zawartych w rozporządzeniu nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie
substancji zubożających warstwę ozonową.
4
2.
Zalecenia Protokołu montrealskiego (PM) dotyczące halonów
W świetle zaleceń PM zużycie substancji zubożających warstwę ozonową (SZWO) w
stosunku do państw, które go ratyfikowały, definiowane jest następująco:
zużycie = produkcja + import - eksport.
Od początku 1994 r. kraje niepodlegające pod art. 5 Protokołu (wszystkie kraje
rozwinięte, w tym Polska) obowiązuje zakaz produkcji i zużycia halonów z wyjątkiem
substancji:
a)
pochodzących z odzysku,
b)
stanowiących substrat do produkcji innych substancji odmiennych w strukturze
chemicznej,
c)
stosowanych jako czynnik ułatwiający niektóre procesy chemiczne,
d)
przeznaczonych do prac laboratoryjnych i analitycznych,
e)
przeznaczonych do wykorzystania w zastosowaniach nieodzownych, na które
wymagane jest pozwolenie w formie decyzji podejmowanej przez Spotkanie Stron
Protokołu,
f)
produkowanych z przeznaczeniem dla krajów rozwijających się oraz na potrzeby
wyjątkowe,
g)
przeznaczonych do zastosowań krytycznych.
Odzysk halonów
Protokół montrealski zezwala na dalsze zużycie substancji kontrolowanych, w tym
halonów, pochodzących z odzysku. Ze względu na fakt, że po ponownym zastosowaniu mogą
one stanowić jednak dalej potencjalne zagrożenie dla warstwy ozonowej, powinny być używane
tylko do zastosowań krytycznych. Dlatego zaleca się ustalenie w strategii terminu demontażu
instalacji halonowych niespełniających kryteriów do takich zastosowań.
Zastosowanie halonów jako substratu przy produkcji innych substancji chemicznych
Możliwa jest w dalszym ciągu produkcja i zużycie substancji kontrolowanych, w tym
halonów, służących do wytwarzania innych substancji odmiennych w strukturze chemicznej
(feedstock). Protokół zaleca jednak ograniczenie do minimum emisji substancji
kontrolowanych, jako emisji nieumyślnej z procesów, w których ulegają one przekształceniu.
Zastosowanie halonów w procesach przemysłowych
Zezwolono również na dodatkowe zużycie substancji kontrolowanych, w tym halonów,
w procesach przemysłowych (chemical process-agent), w których występują one w roli
katalizatora, ale również z wymaganiem ograniczenia do minimum nieumyślnej emisji.
Zastosowania laboratoryjne i analityczne
W odniesieniu do niewielkich ilości substancji kontrolowanych, przeznaczonych do
5
celów laboratoryjnych i analitycznych, w tym halonów, zastosowano zwolnienia globalne do
końca 2005 r. Oznacza to, że nie określa się przydziałów ilościowych dla poszczególnych
państw, a możliwość produkcji i zużycia zależy od spełnienia odpowiednich parametrów
technicznych. Przede wszystkim zezwala się na produkcję i zużycie pod warunkiem, że te
substancje kontrolowane będą posiadać stopień czystości powyżej 99,5%. Ponadto mogą
występować w mieszaninie między sobą bądź z innymi chemikaliami i powinny być
przetrzymywane w odpowiednich wysokociśnieniowych cylinderkach o pojemności do trzech
litrów. Mogą być również przechowywane w ampulkach szklanych, ale tylko do pojemności 10
mililitrów.
W celach kontrolnych strony Protokołu produkujące i stosujące powyższe substancje
mają przedkładać roczne raporty, o ilości, czystości i zastosowaniach. Ponadto mają
przekazywać kopie publikowanych instrukcji, standardów i regulacji, które ich dotyczą.
Zastosowania nieodzowne i krytyczne
Zgodnie z PM przy określaniu substancji nieodzownego zużycia (essential use) oraz
przeznaczonych do zastosowań krytycznych należy posługiwać się następującymi kryteriami:
♦ zapewnienia zdrowia i bezpieczeństwa społeczeństw, z uwzględnieniem aspektów
kulturowych i intelektualnych,
♦ niedostępności substytutów,
♦ podjęcia wszelkich działań minimalizujących emisję substancji kontrolowanych,
♦ braku wystarczających ilości tych substancji pochodzących z odzysku.
Korzystając z możliwości do udzielania pozwoleń na dodatkowe zużycie substancji
kontrolowanych, Spotkania Stron Protokołu określają, w formie decyzji, dla państw, które o to
wystąpiły i spełniały ww. warunki, odpowiednie ilości tych substancji.
3.
a)
b)
c)
Regulacje Unii Europejskiej w zakresie ochrony wartwy ozonowej, dotyczące
halonów
Zalecenia Protokołu montrealskiego w odniesieniu do halonów regulowane są:
rozporządzeniem nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową, które weszło w życie z dniem 1 października 2000 r.
(Dz. Urz. WE L 244 z 29.09.2000);
decyzją Komisji z dnia 7 marca 2003 r. zmieniającą rozporządzenie nr 2037/2000/WE
w odniesieniu do zastosowania halonu 1301 i halonu 1211 (Dz. Urz. WE L 065 z
8.03.2003);
rozporządzeniem nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. zmieniającym
rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli wywożonego halonu
przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu produktów i sprzętu
zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli bromochlorometanu (Dz. Urz.
WE L 265 z 16.10.2003);
6
d)
decyzją Komisji z dnia 3 marca 2004 r. zmieniającą rozporządzenie nr 2037/2000/WE
w odniesieniu do zastosowania halonu 2402 (Dz. Urz. L 071 z 10.03.2004).
Rozporządzenie nr 2037/2000/WE obowiązuje bezpośrednio w Polsce od 1 maja 2004
r., a ponadto, stosownie do wymogów rozporządzenia, niektóre zagadnienia dotyczące
ochrony warstwy ozonowej, w tym halonów, zawarte zostały w ustawie z dnia 20 kwietnia
2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, która weszła w życie 15 czerwca 2004
r. Postępowanie z substancjami zubożającymi warstwę ozonową regulowane jest także
wieloma innymi przepisami polskiego prawa.
3.1. Zalecenia rozporządzenia nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie
substancji zubożających warstwę ozonową (Dz. Urz. WE L 244 z 29.09.2000)
Rozporządzenie reguluje zagadnienia dotyczące produkcji, importu, eksportu,
wprowadzania na rynek, stosowania, odzysku, recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania
substancji zubożających warstwę ozonową, a ponadto ustala zobowiązania dla państw
członkowskich.
Kontrola produkcji - art. 3 rozporządzenia
Produkcja halonów w państwach członkowskich UE jest zabroniona, z wyjątkami, do
których należy m.in. zapewnienie podaży halonów do zastosowań nieodzownych i
krytycznych. Zgodnie z procedurą zawartą w artykule 18 (2) rozporządzenia, Komisja
Europejska może zastosować kryteria ustalone w decyzji IV/25, podjętej przez IV Spotkanie
Stron Protokołu Montrealskiego, celem określenia corocznych nieodzownych zastosowań, dla
których produkcja substancji kontrolowanych może być we Wspólnocie dozwolona oraz tych
użytkowników, którzy będą mogli z nich skorzystać. Dopuszcza się również produkcję na
potrzeby krajów rozwijających się oraz w ramach tzw. racjonalizacji przemysłowej.
Kontrola wprowadzania do obrotu i stosowania - art. 4 rozporządzenia
1) Zakazuje się wprowadzania na rynek i stosowania halonów z wyjątkami:
! stanowiących substrat do produkcji innych substancji odmiennych w strukturze
chemicznej,
! stosowanych jako czynnik ułatwiający niektóre procesy chemiczne,
! przeznaczonych do prac laboratoryjnych i analitycznych,
! przeznaczonych do wykorzystania w zastosowaniach nieodzownych, na które
wymagane jest pozwolenie w formie decyzji podejmowanej przez spotkanie stron
Protokołu montrealskiego,
! produkowanych z przeznaczeniem dla krajów rozwijających się oraz na potrzeby
wyjątkowe,
! stosowanych do zastosowań krytycznych wymienionych w Załączniku VII do
rozporządzenia;
7
2)
Nakazuje się wycofanie z użycia systemów przeciwpożarowych i gaśnic zawierających
halony, niespełniające kryteriów zastosowań krytycznych oraz odzyskanie zawartych w nich
halonów, zgodnie z art. 16 rozporządzenia. W przypadku 15 państw członkowskich terminem
wycofania był 31 grudnia 2003 r., natomiast nowe państwa członkowskie UE mogą używać
halonów tylko do zastosowań krytycznych, wyszczególnionych w Załączniku VII do
omawianego rozporządzenia od 1 maja 2004 r.;
3)
Nakazuje się państwom członkowskim przedkładanie każdego roku Komisji
informacji o ilości halonów zużytych do zastosowań krytycznych, podjętych działaniach w
zakresie redukcji ich emisji, szacunkowych danych o emisji oraz o obecnych działaniach
identyfikujących stosowanie substancji alternatywnych.
Kontrola użytkowania wodorochlorofluorowęglowodorów (HCFCs) zamiast halonów –art. 5
rozporządzenia
Rozporządzenie wprowadza ograniczenie stosowania substancji typu HCFC jako
zamienników halonów. Zastosowanie substancji HCFCs, jako alternatywnych środków
gaśniczych w istniejących systemach przeciwpożarowych, może być dozwolone w celu
zamiany stosowanych tam halonów, w zastosowaniach określonych w Załączniku VII, pod
następującymi warunkami:
• halony zawarte w systemach przeciwpożarowych zostaną całkowicie zamienione,
• odzyskane halony zostaną poddane unieszkodliwieniu,
• 70% kosztów destrukcji halonów zostanie pokryte przez dostawcę
wodorochlorofluorowęglowodorów,
• każdego roku Państwo Członkowskie przedłoży Komisji dane dotyczące ilości
wprowadzonych systemów HCFC oraz ilości halonów poddanych destrukcji.
Odzysk zużytych halonów i kontrola emisji – art. 16 i 17 rozporządzenia
Halony zawarte w systemach przeciwpożarowych i gaśnicach, powinny być
odzyskiwane w celu recyklingu w zastosowaniach krytycznych lub w celu unieszkodliwienia.
Unieszkodliwiane może następować przy użyciu technologii zatwierdzonych przez strony
Protokołu montrealskiego lub innymi technologiami akceptowalnymi z punktu widzenia
ochrony środowiska. We wszystkich przypadkach należy podejmować działania ograniczające
do minimum emisję halonów do powietrza.
Krytyczne zastosowania halonów – Załącznik VII rozporządzenia
Jako krytyczne użycie halonu 1301, w aktualnie obowiązującym Załączniku VII,
przyjęto zastosowanie:
1)
2)
w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych
ładowni i przegród kadłubowych oraz do zobojętniania zbiorników paliwa;
w wojskowych pojazdach lądowych oraz okrętach marynarki wojennej w celu ochrony
8
3)
4)
5)
6)
przestrzeni zajmowanych przez personel oraz komór silnikowych;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na zajętych powierzchniach, w przypadku, gdy
uwolnienie łatwopalnych płynów i/lub gazów mogłoby wystąpić w siłach zbrojnych
oraz w sektorze nafty, gazu i petrochemicznym, jak również w istniejących statkach
towarowych;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej w istniejących załogowych ośrodkach
łączności i dowodzenia w siłach zbrojnych lub innych miejscach istotnych dla
bezpieczeństwa narodowego;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na powierzchniach, na których istnieje
możliwość powstania ewentualnego ryzyka rozprzestrzeniania się materiału skażenia
radioaktywnego;
w tunelu pod kanałem La Manche i powiązanych instalacjach i taborze kolejowym.
Jako krytyczne użycie halonu 1211 przyjęto zastosowanie:
1)
2)
3)
4)
5)
w wojskowych pojazdach lądowych i okrętach wojennych do ochrony przestrzeni
zajmowanych przez personel i ochrony przedziałów silnikowych;
w ręcznych gaśnicach i stacjonarnych urządzeniach gaśniczych przeznaczonych do
silników, do użytku na pokładzie statków powietrznych;
w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych,
ładowni i przegród kadłubowych;
w gaśnicach istotnych dla bezpieczeństwa osobistego, wykorzystywanych przy
początkowym gaszeniu przez oddziały straży pożarnej;
w gaśnicach używanych w siłach zbrojnych i w policji, do wykorzystania w stosunku
do ludzi.
Jako krytyczne użycie halonu 2402 przyjęto zastosowanie:
1)
2)
3)
4)
5)
6)
w statkach powietrznych w celu ochrony przedziałów załogi, gondoli silnikowych
ładowni i przegród kadłubowych oraz do zobojętniania zbiorników paliwa;
w wojskowych pojazdach lądowych oraz okrętach marynarki wojennej w celu ochrony
przestrzeni zajmowanych przez personel oraz komór silnikowych;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na zajętych powierzchniach, w przypadku, gdy
uwolnienie łatwopalnych płynów i/lub gazów mogłoby wystąpić w siłach zbrojnych
oraz w sektorze nafty, gazu i petrochemicznym, jak również w istniejących statkach
towarowych;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej w istniejących załogowych ośrodkach
łączności i dowodzenia w siłach zbrojnych lub innych miejscach istotnych dla
bezpieczeństwa narodowego;
w celu tworzenia przestrzeni ochronnej na powierzchniach, na których istnieje
możliwość powstania ewentualnego ryzyka rozprzestrzeniania się materiału skażenia
radioaktywnego;
w ręcznych gaśnicach i stacjonarnych urządzeniach gaśniczych przeznaczonych do
silników, do użytku na pokładzie statków powietrznych;
9
7)
8)
w gaśnicach istotnych dla bezpieczeństwa osobistego, wykorzystywanych przy
początkowym gaszeniu przez oddziały straży pożarnej;
w gaśnicach używanych w siłach zbrojnych i w policji, do wykorzystania w stosunku
do ludzi.
4.
Regulacje polskie w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów
4.1.
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę
ozonową (Dz. U. Nr 121, poz. 1263)
W odniesieniu do halonów ustawa nakłada dodatkowo w stosunku do regulacji Unii
Europejskiej zobowiązania:
1)
ewidencyjne na podmioty przywożące, wywożące, wprowadzające do obrotu,
stosujące, prowadzące odzysk, regenerację i unieszkodliwianie;
2)
do odpowiedniego oznakowania produktów i urządzeń;
3)
zapobiegające emisji halonów;
4)
do posiadania odpowiednich kwalifikacji, potwierdzonych świadectwem kwalifikacji.
Ustawa ustala sposób postępowania administracyjnego ustalając właściwych ministrów
do wykonywania określonych zadań wynikających z rozporządzenia nr 2037/2000/WE.
Minister właściwy do spraw środowiska wskazany został jako organ właściwy w sprawach
dotyczących halonów, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych.
Nadzór w zakresie postępowania z halonami oraz produktami, urządzeniami i
instalacjami je zawierającymi sprawuje minister właściwy do spraw środowiska, za
pośrednictwem Inspekcji Ochrony Środowiska.
Ustawa wprowadza również system kar pieniężnych, nakładanych przez
wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska za przywóz i wywóz halonów oraz urządzeń
je zawierających bez wymaganego pozwolenia lub wbrew zakazom. Wprowadzone są
również przepisy karne nakładające m.in. grzywny za nieprowadzenie ewidencji oraz
oznakowania.
4.1.1. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie
ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911)
Rozporządzenie określa sposób prowadzenia ewidencji substancji kontrolowanych, w
tym halonów, tryb i sposób przekazywania informacji zawartych w ewidencji oraz wzory
formularzy ewidencji substancji kontrolowanych. W przypadku halonów ewidencję prowadzi
się w odniesieniu do: produkcji, przywozu, wywozu, wprowadzania do obrotu, stosowania,
odzysku, recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania.
Ewidencja halonów ma być prowadzona zgodnie z kategorią oznaczającą ich
pochodzenie, np. wywóz na obszar Unii Europejskiej lub wywóz poza UE oraz sposobem ich
użytkowania, np. odzysk we własnym zakresie lub recykling we własnym zakresie.
10
4.1.2. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
sposobu oznakowania produktów, urządzeń i instalacji zawierających substancje
kontrolowane, a także pojemników zawierających te substancje (Dz. U. Nr 195,
poz. 2007)
Zgodnie z rozporządzeniem na pojemnikach, produktach, urządzeniach i instalacjach
zawierających substancje kontrolowane, w tym halony, umieszcza się oznakowanie
zawierające napis „niebezpieczne dla warstwy ozonowej” oraz nazwę chemiczną substancji
kontrolowanej lub symbol oznaczający tę substancję zgodnie z przepisami prawa Unii
Europejskiej.
Jeżeli halony zawarte w pojemniku przeznaczone są do unieszkodliwiania, na
pojemniku umieszcza się oznakowanie zawierające napis: „niebezpieczne dla warstwy
ozonowej” oraz „ przeznaczone do unieszkodliwiania”.
4.1.3. Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
programów kursów, przeprowadzania egzaminów oraz wzoru świadectwa
kwalifikacji w zakresie substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 195, poz. 2009)
1)
2)
3)
Rozporządzenie określa:
zakres programu kursu początkowego oraz kursu uzupełniającego w zakresie
substancji kontrolowanych, w tym halonów;
skład oraz regulamin działania komisji egzaminacyjnej;
sposób organizowania i regulamin przeprowadzania egzaminów, w tym egzaminu
poprawkowego.
Zakres programu początkowego określono dla osoby dokonującej obrotu substancjami
kontrolowanymi, naprawy i obsługi technicznej urządzeń i instalacji, demontażu urządzeń i
instalacji przeciwpożarowych oraz recyklingu, regeneracji i unieszkodliwiania halonów.
Egzamin składa się z części teoretycznej obejmującej sprawdzenie wiedzy teoretycznej
oraz części praktycznej obejmującej sprawdzenie umiejętności praktycznych w zakresie
określonym w załączniku do rozporządzenia.
Rozporządzenie określa także wymagania dla członków komisji egzaminacyjnych oraz
sposób oceny egzaminowanych.
4.2.
Zalecenia innych regulacji dotyczących substancji zubożających warstwę
ozonową, w tym halonów
Jak zaznaczono na wstępie substancje zubożające warstwę ozonową podlegają też pod
przepisy innych ustaw oraz aktów wykonawczych.
11
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 62, poz. 627, z
późn. zm.)
Na podstawie art. 290 ust. 2 z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska
wydane zostało rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2003 r. w sprawie opłat za
korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 55, poz. 477). Rozporządzenie określiło m.in.
jednostkowe stawki opłat za substancje zubożające warstwę ozonową, wprowadzane do
powietrza, dla substancji: CFCs, halonów, czterochlorku węgla, 1,1,1-trójchloroetanu i
HCFCs i stawki te zostały uaktualnione obwieszczeniem Ministra Środowiska z dnia 15
października 2003 r. w sprawie wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok
2004 (MP Nr 50, poz. 782).
Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 września 2004 r. w sprawie wysokości
górnych jednostkowych stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2005 (MP Nr 39,
poz. 693) określiło górne jednostkowe stawki opłat za gazy lub pyły wprowadzane do
powietrza w 2005 r., które dotyczą również substancji zubożających warstwę ozonową, w tym
halonów.
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628, z późn. zm.)
Zgodnie z rozporządzeniem Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie
katalogu odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206), pojemniki z halonami są uznane za odpady
niebezpieczne – kod 16 05 04. W związku z tym postępowanie z pojemnikami z halonem,
który nie może być dłużej stosowany podlega pod przepisy ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r.
o odpadach. Dotyczy to przede wszystkim art. 17 ustawy z dnia 27 kwietnia o odpadach,
regulującego kwestię pozwoleń na wytwarzanie odpadów oraz art. 36 tej ustawy, dotyczącego
ich ewidencji.
Kwestię unieszkodliwiania odpadów w skali kraju reguluje art. 15 ust. 5 i 6 cytowanej
ustawy. Przepisy te odnoszą się do przedsięwzięć priorytetowych o charakterze ponad
wojewódzkim, niezbędnych w kraju do utworzenia i utrzymania zintegrowanej i
wystarczającej sieci instalacji i urządzeń do unieszkodliwiania odpadów. Przedsięwzięcia
związane z unieszkodliwianiem odpadów mogą być realizowane z udziałem środków
pochodzących z funduszy ochrony środowiska i gospodarki wodnej, o ile zostały one ujęte w
planie gospodarki odpadami.
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U. Nr 11,
poz. 84 z późn. zm.)
Ustawa o substancjach i preparatach chemicznych określa warunki, zakazy lub
ograniczenia produkcji, wprowadzania do obrotu lub stosowania substancji i preparatów
chemicznych, w celu ochrony przed szkodliwym wpływem tych substancji na zdrowie
człowieka lub na środowisko. Wykaz substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją
i oznakowaniem zawiera rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w
12
sprawie wykazu substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U.
Nr 199, poz. 1948). Halony nie znajdują się w wykazie substancji niebezpiecznych, jednakże
należy je klasyfikować zgodnie z kryteriami określonymi w rozporządzeniu Ministra Zdrowia
z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i sposobu klasyfikacji substancji i preparatów
chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666) oraz oznakować zgodnie z przepisami
rozporządzenia Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania opakowań
substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 173, poz. 1679).
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz. U. Nr
132, poz. 622 z późn. zm.)
Ustawa ta nakłada na gminy (art. 3 ust. 2 pkt 6) obowiązek organizowania zbiórki,
segregacji i magazynowania odpadów komunalnych, w tym odpadów niebezpiecznych. Koszty
pokrywają właściciele nieruchomości poprzez wnoszenie odpowiednich opłat.
5. Ilość halonów znajdujących się na terenie Polski w 2004 r.
Określenia ilości halonów znajdujących się na terenie Polski na początku 2004 r.
dokonano na podstawie rozpoznania wykonanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w
kwietniu 2004 r. przez ekspertów Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej, w ramach
pracy pt. „Analiza krytycznych zastosowań halonów na terenie Polski, zgodnie z
rozporządzeniem 2037/2000 WE Parlamentu Europejskiego i Rady w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową”.
Dane do opracowania zbierane były przy wykorzystaniu kilku niezależnych źródeł
informacji:
! sieci komórek prewencyjnych Państwowej Straży Pożarnej, w tym komend wojewódzkich i
powiatowych,
! Centrum Naukowo-Badawczego Ochrony Przeciwpożarowej,
! Odpowiednich departamentów i komórek organizacyjnych:
- Ministerstwa Obrony Narodowej,
- Ministerstwa Gospodarki, Pracy i Polityki Społecznej,
- Ministerstwa Infrastruktury,
- Sztabu Generalnego Wojska Polskiego,
! firm dystrybucyjnych i serwisowych gazowego sprzętu gaśniczego,
! głównych użytkowników halonów zidentyfikowanych w trakcie przygotowania
poprzednich raportów o zużyciu halonów w Polsce.
Podstawowe informacje nt. stosowanych aktualnie w Polsce instalacji i gaśnic
halonowych uzyskano poprzez rozpoznanie wykonane w II połowie lutego i w marcu 2004 r.
przez oficerów pożarnictwa - wydziałów kontrolno-rozpoznawczych powiatowych i
wojewódzkich komend PSP. Zidentyfikowani użytkownicy halonów byli następnie
kontaktowani bezpośrednio z autorami raportu w celu szczegółowego rozpoznania w
odniesieniu do możliwości użycia halonów do zastosowań krytycznych, ich eliminacji,
13
napotykanych przeszkód oraz wielkości zużycia.
Rozpoznania w odniesieniu do możliwych zastosowań krytycznych halonów dokonano
na podstawie wytycznych zaleconych przez Komisję Europejską, uwzględniających krytyczne
zastosowania ujęte w Aneksie VII do rozporządzenia nr 2037/2000/WE. Prowadzone
postępowanie umożliwiło również oszacowanie ilości halonów, które nie spełniają kryteriów
zastosowań krytycznych wg regulacji UE. W tabeli 1 zamieszczono ilość halonów: 1211, 1301
i 2402, spełniających kryteria zastosowań krytycznych, znajdujących się obecnie w różnych
sektorach i które mogą być stosowane po 1 maja 2004 r. W tabeli 2 zamieszczono natomiast
ilość halonów, które w czasie dokonywania ww. rozpoznania były wykorzystywane przez
różne jednostki, ale nie spełniały wymogów dla zastosowań krytycznych.
Tabela 1
Halony spełniające kryteria zastosowań krytycznych
Lp Sektor
.
Ilość halonów w kg
Halon 1211
Halon 1301
Zapasy
Ogółem
Zapasy
Ogółem
752
330
1090
-
-
4597
284
10455
934
8796
2277
310
-
-
-
1.
Lotnictwo cywilne
2.
Wojsko
3.
Zakłady przemysłowe
-
-
1758
-
4.
Policja
2
-
1336
485
Razem
5351
614
14639
1419
Ogółem
Halon 2402
Ogółem
Zapasy
-
9106
2277
29096
14
Tabela 2
Halony niespełniające kryteriów zastosowań krytycznych – zidentyfikowane
podczas rozeznania na początku 2004 r., przeprowadzonego przez ekspertów KG PSP
Lp.
Sektor
Ilość halonów w kg
Halon 1211
Halon 1301
Obiekty muzealne:
1.
Zamek Królewski na Wawelu
2.
Zamek Królewski w Warszawie
3.
Dom Urodzenia Fryderyka Chopina
Żelazowa Wola
4.
5.
6.
7.
-
3975
450
4000
-
357
-
8332
Razem
Uniwersytet Śląski w Katowicach
Wydział Nauk o Ziemi w Sosnowcu
Wojsko
Szpitale
Jednostki pozabudżetowe
1216*
21
2813*
25
60
982
Ogółem
4500
9399
* Z bezpośrednich informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska od jednostek
stosujących halon w 2004 r. wynika, że zaprzestano stosowania halonu 1211 na Uniwersytecie
Śląskim w Sosnowcu oraz w niektórych jednostkach pozabudżetowych (ok. 1700 kg), a
wycofany halon przekazany został firmom serwisowym. W pozostałych jednostkach czynione
były wysiłki zmierzające do usunięcia halonu. Wynika stąd, że po uwzględnieniu informacji
uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska, zidentyfikowana ilość halonu 1211, obecnie
stosowana i niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych wynosi ok. 1600 kg.
Jak wynika z powyższych tabel ilość halonu 1211, obecnie jeszcze stosowana i
niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych, stanowi ok. 30% ilości halonu używanego
do zastosowań krytycznych. W przypadku halonu 1301 ilość do usunięcia stanowi 64% ilości
używanej do zastosowań krytycznych.
6.
Dotychczasowa realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego w Polsce oraz zaleceń
Unii Europejskiej w odniesieniu do halonów
W Polsce nie produkowano halonów na skalę techniczną, a po 1994 r., kiedy
wprowadzony został zakaz produkcji i zużycia, zaimportowano tylko niewielkie ilości z
15
odzysku, co było zgodne z zaleceniami Protokołu montrealskiego.
Zużycie halonów podlegało regulacjom dotyczącym wszystkich substancji
kontrolowanych oraz regulacjom branżowym, do których można zaliczyć certyfikaty
obowiązujące dla sektora ochrony przeciwpożarowej w Polsce. Od 1992 r. Centrum
Naukowo-Badawcze Ochrony Przeciwpożarowej w Józefowie koło Warszawy, jedyna
instytucja w kraju upoważniona do certyfikacji w zakresie sprzętu ochrony przeciwpożarowej i
środków gaśniczych, nie wydaje certyfikatów dla gaśnic halonowych, a od 1994 dla nowych
instalacji halonowych .
Od 1992 r. Polski Rejestr Statków nie wydaje również pozwoleń na nowe urządzenia
halonowe na statkach, a w 1996 roku zmieniono przepisy wewnętrzne portów lotniczych
eliminując większość zastosowań naziemnych sprzętu halonowego.
Istotnym elementem ograniczania emisji halonów było podnoszenie świadomości
wśród użytkowników halonów poprzez szkolenia prowadzone przez różne jednostki w kraju,
zarówno z resortu środowiska, gospodarki oraz spraw wewnętrznych. Szczególnie należy tu
podkreślić działania podejmowane przez sektor ochrony przeciwpożarowej. W latach 1994-99
Komenda Główna Państwowej Straży Pożarnej (KG PSP), Centrum Naukowo-Badawcze
Ochrony Przeciwpożarowej (CNBOP), Szkoła Główna Służby Pożarniczej oraz
Stowarzyszenie Inżynierów i Techników Pożarnictwa przeprowadziły szereg spotkań,
sympozjów i szkoleń poświęconych problemom związanym z wdrażaniem postanowień
Protokołu montrealskiego. Działaniami objęto przedstawicieli organów i instytucji rządowych,
firm projektowych i przemysłu ochrony przeciwpożarowej oraz największych użytkowników
halonów. W kwietniu 1998 r. KG PSP zorganizowała kurs szkoleniowy w zakresie
alternatywnych technologii gaszenia, sfinansowany przez Bank Światowy i przeprowadzony
przez najlepszych ekspertów krajowych i światowych. Szkoleniem objęto szereg sektorów,
takich jak: transport powietrzny, lądowy, morski, wojsko, przemysł stoczniowy i chemiczny,
bankowość, ochronę zabytków oraz przemysł ochrony przeciwpożarowej. W szkoleniu
uczestniczyły osoby bezpośrednio i pośrednio zainteresowane wycofywaniem halonów z
użycia, w tym właściciele i zarządzający obiektami, do których należy decyzja w sprawie
możliwego sposobu eliminacji halonu, projektanci instalacji, rzeczoznawcy ds. zabezpieczeń
przeciwpożarowych, producenci i dystrybutorzy sprzętu pożarniczego, firmy instalacyjne i
serwisowe.
Opublikowano również szereg dokumentów i artykułów prasowych, informujących
społeczeństwo o znaczeniu ochrony stratosferycznej warstwy ozonowej, w tym o potrzebie
eliminacji halonów.
1.
2.
3.
Reasumując należy zauważyć, co następuje:
Polska wywiązuje się z zaleceń Protokołu montrealskiego i zrealizowano w
znacznej części zalecenia, które powinna zawierać strategia (rozdz.1).
W odniesieniu do zaleceń regulacji Unii Europejskiej stwierdzono (rozdz. 5), że
zasadnicza ilość halonów wykorzystywanych obecnie w Polsce (ok. 29 ton), używana
jest do zastosowań krytycznych, zgodnie z Załącznikiem VII do rozporządzenia nr
2037/2000/WE ( ze zmianami).
Około 8,8 tony halonów wykorzystywane jest do ochrony obiektów muzealnych, co
było zgodne z rozporządzeniem Ministra Gospodarki z dnia 25 listopada 2002 r. w
16
4)
7.
sprawie ograniczeń w obrocie krajowym substancjami kontrolowanymi
wyprodukowanymi lub przywiezionymi z zagranicy oraz ich wykorzystywaniu w
działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 205, poz. 1733) oraz rozporządzeniem
Ministra Spraw Wewnętrznych i Administracji z dnia 26 czerwca 2002 r. w sprawie
listy obszarów zagrożonych pożarem lub wybuchem, w których zastosowanie
substancji kontrolowanych należy uznać za zastosowanie krytyczne (Dz. U. Nr 100,
poz. 914). Rozporządzenia powyższe traktowały halony wykorzystywane do
ochrony obiektów muzealnych jako zastosowanie krytyczne.
Wymienione rozporządzenia przestały jednak obowiązywać po wejściu w życie
ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, tj.
od 15 czerwca 2004 r. i halony stosowane do ochrony obiektów muzealnych nie
spełniają już kryteriów zastosowań krytycznych zgodnie z Załącznikiem VII do
rozporządzenia nr 2037/2000/WE.
Z informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska bezpośrednio od
użytkowników w 2004 r. wynika, że spośród halonów zidentyfikowanych w
czasie rozeznania z początku 2004 r., wykorzystywane jest obecnie, poza resortem
kultury, około 1100 kg halonów niespełniających kryteriów zastosowań
krytycznych.
Podstawowe elementy strategii i warunki jej wdrożenia zgodnie z decyzjami
Protokołu montrealskiego i UE
Celem wprowadzania strategii zarządzania halonami w skali globalnej, regionu czy
państwa jest:
1)
2)
realizacja zaleceń Protokołu montrealskiego zmierzająca do redukcji emisji halonu do
atmosfery;
zapewnienie potrzeb użytkowników, spełniających kryteria zastosowań krytycznych.
Założenia te realizowane są poprzez wdrożenie strategii zawierającej następujące
elementy:
• ograniczenie produkcji lub zużycia halonów;
• ograniczenie stosowania halonów i wprowadzenie technologii alternatywnych;
• wprowadzenie odpowiednich procedur kontroli technicznej istniejących urządzeń
(stałych systemów i podręcznego sprzętu gaśniczego) ze względu na ich szczelność
oraz zakazu testowania i szkolenia połączonego z emisją halonu;
• bezpieczne dla środowiska odzyskiwanie halonów z demontowanych instalacji lub w
trakcie ich serwisowania;
• bezpieczne magazynowanie halonów przed ich ponownym użyciem bądź
zniszczeniem;
• eksport halonów poza UE do celów zgodnych z zastosowaniami krytycznymi,
wymienionymi w rozporządzeniu nr 2037/2000/WE;
• bezpieczne
dla
środowiska
unieszkodliwianie
halonów
technologiami
17
zaaprobowanymi przez Protokół montrealski.
Analiza powyższych elementów w kontekście ich wdrożenia w Polsce wskazuje, że
dotychczas w pełni zrealizowano trzy pierwsze, a dwa kolejne są realizowane.
Po autoryzowaniu przez ministra właściwego do spraw środowiska, po zasięgnięciu
opinii ministra właściwego do spraw wewnętrznych, odpowiedniej jednostki gromadzącej
halon, może być on eksportowany, a ilości niemożliwe do wykorzystania będą
unieszkodliwione.
Ograniczenie stosowania halonów musi być wsparte obecnością na rynku
odpowiednich jakościowo nowych środków i urządzeń gaśniczych pozwalających na
zastosowanie technologii alternatywnych. Obecność na rynku w tym przypadku oznacza
przejście odpowiednich procedur certyfikacyjnych, uzyskanie świadectw zgodności, a także
wprowadzenia odpowiednich norm stosowania tych rozwiązań. Ograniczenie stosowania
halonów i ich stopniowa eliminacja z użycia wymaga więc poważnych zmian w ochronie
przeciwpożarowej, wprowadzenia odpowiednich zmian w przepisach, w tym
rozporządzeniach i normach dotyczących zabezpieczeń opartych na halonach i pozwalających
na wprowadzenie rozwiązań alternatywnych. Należy podkreślić, że prace w tym zakresie
Państwowa Straż Pożarna podjęła już w 1992 roku. Stopniowo wprowadzone zostały zmiany
do polskich norm i wymagań ppoż., np. od 1992 r. Polski Rejestr Statków nie wydaje
pozwolenia na nowe urządzenia halonowe na statkach, a w 1996 roku zmieniono przepisy
wewnętrzne portów lotniczych eliminując większość zastosowań naziemnych sprzętu
halonowego. Dzięki wysiłkom polskiego przemysłu ochrony przeciwpożarowej, wspieranego
przez KG PSP i instytucje związane, w szczególności Centrum Naukowo-Badawcze Ochrony
Przeciwpożarowej (CNBOP), Szkołę Główną Służby Pożarniczej (SGSP), Stowarzyszenie
Inżynierów i Techników Pożarnictwa (SITP), także Komendy Wojewódzkie oraz
Stowarzyszenie Pożarników Polskich (SPP), sektor ochrony przeciwpożarowej jest dobrze
przygotowany do świadomego wdrażania rozwiązań alternatywnych, a dostępne aktualnie na
rynku rozwiązania alternatywne odpowiadają standardom europejskim.
8. Ocena korzyści i skutków finansowych realizacji strategii
Oceniając skutki finansowe związane z realizacją strategii należy podkreślić przede
wszystkim korzyści, które wiążą się z ochroną warstwy ozonowej, mającą na celu
zapobieganie zwiększaniu promieniowania ultrafioletowego słońca, a tym samym
ograniczanie zagrożenia dla zdrowia ludzi i środowiska. Ochrona warstwy ozonowej w Polsce
jest z drugiej strony realizacją zobowiązania, jakie nasz kraj podjął w wyniku przystąpienia do
Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej oraz Protokołu montrealskiego w
sprawie substancji zubożających warstwę ozonową i jego poprawek. Po wejściu do Unii
Europejskiej Polska winna z kolei wywiązywać się z zaostrzonych zaleceń dotyczących
ochrony warstwy ozonowej, co w efekcie jest realizacją zobowiązań ekologicznych, prawnych
i politycznych.
Szacując skutki finansowe realizacji strategii zarządzania halonami, jako jednego z
18
elementów ochrony warstwy ozonowej, należy mieć na uwadze, że są one konsekwencją
przymusu wynikającego z ww. racji nadrzędnych.
8.1. Koszty usunięcia i zastąpienia stosowanych halonów
Podstawą do oceny skutków finansowych jest przede wszystkim określenie ilości
halonów w Polsce, a zwłaszcza halonów, które muszą być wyeliminowane ze stosowania.
Jak wynika z analizy przedstawionej w rozdziale 5 –Tabela 1, od 1 maja 2004 r. ok. 29
ton halonów spełnia kryteria zastosowań krytycznych, a zatem zgodnie z Załącznikiem VII
rozporządzenia nr 2037/2000/WE mogą być dalej stosowane.
Tabela 2 zawiera natomiast ilości halonu niespełniającego kryteriów zastosowań
krytycznych wg Załącznika VII. Są to ilości zidentyfikowane przy okazji rozpoznania
wykonanego na zlecenie Ministerstwa Środowiska w kwietniu 2004 r. przez ekspertów
Komendy Głównej Państwowej Straży Pożarnej, w ramach pracy pt. „Analiza krytycznych
zastosowań halonów na terenie Polski, zgodnie z rozporządzeniem nr 2037/2000/WE w
sprawie substancji zubożających warstwę ozonową”.
Należy zauważyć, że oprócz halonu ujętego w tabeli, na terenie Polski może
znajdować się halon niezidentyfikowany w trakcie przeprowadzonego rozeznania i
niespełniający kryteriów zastosowań krytycznych.
W przypadku instalacji z halonem koszt wymiany 1kg halonu na alternatywne
zabezpieczenie gaśnicze, z uwzględnieniem kosztów demontażu instalacji i zamontowania
nowego urządzenia gaśniczego zależy od wielu czynników, w tym najsilniej od objętości i
geometrii chronionej przestrzeni oraz od wybranego zabezpieczenia alternatywnego.
Zestawienie danych dla typowych objętości i technologii alternatywnych dla stałych
instalacji gaśniczych podano w poniższej tabeli. Obliczenia średniego całkowitego kosztu
wymiany 1kg halonu w instalacji (uwzględniając koszt demontażu instalacji halonowej, koszt
projektu, koszt nowych urządzeń i środka gaśniczego), dokonano uwzględniając ilość środka
gaśniczego niezbędną do wytworzenia stężenia projektowego dla danej objętości, w
odniesieniu do ilości halonu niezbędnej do zabezpieczenia tej samej przestrzeni.
19
Zestawienie szacunkowych kosztów wymiany stałych instalacji halonowych (halon 1301,
1211 i 2402) na technologie alternatywne
Objętość chroniona
w m3
50
(FM-200 -1 butla)
(Argonite – 2 butle)
250
(FM-200 -1 butla)
> 300
(FM-200 -2 butle)
(Argonite – 10 butli)
A.
Koszt wymiany w zł na środki alternatywne
FM-200
ARGONITE
System + środek
- 10 300
Montaż i demontaż - 3 000
Projekt
- 3 000
Mat. Pomocnicze
- 1 500
Koszt całkowity
- 17 800
Średni koszt wymiany 1 kg
halonu
908
System + środek
- 36 200
Montaż i demontaż - 10 000
Projekt
- 4 500
Mat. Pomocnicze
- 3 500
Koszt całkowity
- 54 200
Średni koszt wymiany 1 kg
halonu
557
System + środek
- 46 700
Montaż i demontaż - 14 000
Projekt
- 6 500
Mat. Pomocnicze
- 4 000
Koszt całkowity - 71 200
Średni koszt wymiany 1 kg
halonu
610
System + środek
- 8 000
Montaż i demontaż - 3 000
Projekt
- 3 000
Mat. Pomocnicze
- 1 500
Koszt całkowity
-15 500
Średni koszt wymiany 1 kg
halonu
791
System + środek
- 32 000
Montaż i demontaż - 14 000
Projekt
6 500
Mat. Pomocnicze - 4 000
Koszt całkowity - 56 500
Średni koszt wymiany 1 kg
halonu
484
Koszty usunięcia i zastąpienia halonu stosowanego do ochrony obiektów
muzealnych
Po wejściu w życie ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających
warstwę ozonową, tj. od dnia 15 czerwca 2004 r., halon 1211 i 1301 stosowany w
pomieszczeniach, w których znajdują się eksponaty muzealne nie jest uznawany za
zastosowanie krytyczne. Dotyczy to 450 kg halonu 1211 w gaśnicach ruchomych,
20
znajdujących się na Zamku Królewskim w Warszawie oraz 8332 kg halonu 1301,
stosowanego w instalacjach: na Zamku Królewskim w Warszawie, na Zamku Królewskim na
Wawelu oraz w Domu Urodzenia Fryderyka Chopina w Żelazowej Woli.
Zakładając, na podstawie przedstawionej powyżej tabeli, że średni koszt wymiany –
przy uwzględnieniu instalacji dominujących na rynku, wynosi ok. 750 zł za kg, można
oszacować koszt wymiany halonu znajdującego się w instalacjach obiektów muzealnych. Bez
uwzględniania halonu 1211 znajdującego się w butlach ruchomych oraz 560 kg halonu 1301,
będącego w zapasie - na Zamku Królewskim w Warszawie, koszt wymiany instalacji we
wszystkich trzech obiektach wyniósłby ok. 5,8 mln zł (7772 kg x 750 zł).
Oprócz wysokich kosztów związanych z wymianą halonu na inną substancję gaśniczą,
przedsięwzięcie takie jest czasochłonne i stanowi zagrożenie dla cennych eksponatów
muzealnych. Z informacji uzyskanych z resortu kultury wynika, że wymiana halonów wymaga
w niektórych miejscach wygospodarowania w obrębie zabytkowych wnętrz miejsca na
znacznie zwiększoną ilość butli z nowym, odpowiednim środkiem gaśniczym, co nie wszędzie
jest możliwe. Dużym problemem może być wymiana istniejącej instalacji, tj. przewodów
rozprowadzających środek gaśniczy, w celu ich dostosowania do parametrów technicznych
nowych gazów. Wymagałoby to w wielu przypadkach rozkuwania zabytkowych ścian i
zdejmowania lub czasowego usuwania eksponatów.
Delegacja polska uczestnicząca w spotkaniach Komitetu Zarządzającego,
wspomagającego Komisję Europejską w realizacji rozporządzenia nr 2037/2000/WE zgłaszała
problem związany z usunięciem halonu w instalacjach służących do ochrony eksponatów
muzealnych. Nie znalazł on jednak odpowiedniego zrozumienia, gdyż istnieje możliwość
stosowania substytutów dla halonów w pomieszczeniach chroniących eksponaty muzealne.
W związku z powyższym, po uzyskaniu odpowiednich, dodatkowych argumentów
natury technicznej lub ekonomicznej z resortu kultury, wyjaśniających niemożliwość
szybkiego wyeliminowania halonów oraz oficjalnego wskazania o ubieganie się o czasowe
pozwolenie na dalsze ich stosowanie, minister właściwy do spraw środowiska może wystąpić
o takie pozwolenie do Komisji Europejskiej.
B.
Halon znajdujący się w innych obiektach, niespełniajacych kryteriów zastosowań
krytycznych
Według rozeznania, w innych obiektach niespełniających kryteriów zastosowań
krytycznych zidentyfikowano ok. 4 ton halonu 1211 oraz 1 tony halonu 1301. Zgodnie z
rozporządzeniem nr 2037/2000/WE dozwolone jest przekazywanie halonu do zastosowań
krytycznych, a zatem halon znajdujący się jeszcze w miejscach niekrytycznych może być
odstąpiony jednostkom stosującym halon do zastosowań krytycznych. Halony te mogą być
wykorzystane do zastosowań krytycznych w kraju lub wyeksportowane do takich samych
zastosowań.
21
8.2.
Możliwość eksportu halonów
Zgodnie z rozporządzeniem nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r.
zmieniającym rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli wywożonego
halonu przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu produktów i sprzętu
zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli bromochlorometanu, w pewnych
okolicznościach halon może być wyeksportowany poza UE.
W myśl art. 1 ustęp 6 (b) rozporządzenia nr 1804/2003/WE halon odzyskany, po
recyklingu i regeneracji, przechowywany w pomieszczeniach zatwierdzonych przez właściwe
organy lub przez nie eksploatowany, może być eksportowany w celu zaspokojenia potrzeb
wynikających z zastosowań krytycznych, wymienionych w załączniku VII do rozporządzenia
nr 2037/200/WE, do dnia 31 grudnia 2009 r.
W związku z powyższym, minister właściwy do spraw środowiska, wskazany ustawą z
dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową, jako właściwy organ
w zakresie dotyczącym halonów, zatwierdzi odpowiednią jednostkę do gromadzenia
pojemników z halonami z możliwością eksportu odzyskanego halonu.
8.3. Koszty unieszkodliwiania halonów
Unieszkodliwianie nadmiaru halonów jest końcowym etapem w programie ich
wycofywania z użycia. Do chwili obecnej tylko Australia przeprowadziła niszczenie halonu
1211 na większą skalę. Aktualnie w ramach Protokołu montrealskiego zaleca się następujące
technologie unieszkodliwiania:
1)
2)
3)
4)
5)
spalanie w piecu z wtryskiem;
utleniania w fazie gazowej;
spalanie w piecu obrotowym;
rozkład w plaźmie – argon;
rozkład w plaźmie (indukowane częstotliwości radiowe).
W Europie istnieją co najmniej trzy ośrodki przygotowane do zniszczenia nadmiaru
halonów: dwa w Anglii i jeden we Włoszech, oparte na technologii spalania w piecu
obrotowym. Ponadto, w Anglii powstaje nowy ośrodek oparty o technologię zimnej plazmy
(analogiczny do Descam - jedynego zakładu w którym przeprowadzono dotychczas
zniszczenie znacznych ilości halonu 1211).
Wg informacji przekazanych w październiku 2004 r. przez Agencję Środowiska
Zjednoczonego Królestwa koszt unieszkodliwiania 1 tony halonu wynosi 1000 funtów.
Krajowy plan gospodarki odpadami przewiduje na lata 2007-2010 wdrożenie
nowoczesnych technologii unieszkodliwiania odpadów, w tym np. opartych na metodach
plazmowych nad którymi są już teraz prowadzone w kraju badania. Dlatego za kilka lat może
22
powstać możliwość unieszkodliwienia nadmiaru halonów w kraju.
Zgodnie z zaleceniami Protokołu montrealskiego, w celu zapewnienia, że halon
przeznaczony do unieszkodliwienia nie będzie wypuszczony w powietrze potrzebna byłaby
pomoc finansowa państwa. Trudno jest obecnie o podanie ilości halonów, która musi być
unieszkodliwiona w Polsce w najbliższych latach. Zidentyfikowana ilość halonu
niespełniająca kryteriów zastosowań krytycznych wynosiła na początku 2004 r. około 14 ton,
w tym ok. 8,8 ton stosowanych do ochrony eksponatów muzealnych. Z pewnością znaczna
część tych halonów będzie przez najbliższe lata wykorzystywana do zastosowań krytycznych
lub może być wyeksportowana. W przypadku powstania potrzeby unieszkodliwienia halonów
środki na pokrycie kosztów takiego przedsięwzięcia mogłyby pochodzić z Narodowego
Funduszu Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej, z opłat za wprowadzanie do obrotu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji kontrolowanych. Ostatecznie jednak analiza
kosztów powinna zadecydować o tym, czy halon ma być unieszkodliwiany w kraju lub za
granicą.
8.4. Pomoc finansowa ze środków publicznych
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową (Dz.
U. Nr 121, poz. 1263) wprowadziła opłaty za wprowadzenie po raz pierwszy do obrotu na
terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji kontrolowanych. Zgodnie z art. 26 ust. 1
ustawy środki pochodzące z opłat Narodowy Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki
Wodnej przeznacza na zadania realizowane przez gminy i podmioty związane:
1)
2)
3)
4)
ze zbiórką odpadów zawierających substancje kontrolowane;
z odzyskiwaniem substancji kontrolowanych;
z gromadzeniem substancji kontrolowanych;
z unieszkodliwianiem substancji kontrolowanych.
Art. 26 ustęp 2 stanowi natomiast, że minister właściwy do spraw środowiska w
porozumieniu z ministrem właściwym do spraw gospodarki oraz ministrem właściwym do
spraw finansów publicznych określi, w drodze rozporządzenia, szczegółowy sposób i kryteria
gospodarowania przez NFOŚiGW środkami pochodzącymi z opłaty za substancje
kontrolowane oraz tryb ich przekazywania do budżetów gmin oraz podmiotom związanym z
wymienionymi powyżej zadaniami.
Jak wynika z powyższego utworzony zostanie specjalny fundusz, którzy wspomoże
gminy i podmioty zarządzające również halonami i mogłaby korzystać także z niego jednostka
zatwierdzona przez ministra właściwego do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii ministra
właściwego do spraw wewnętrznych, do gromadzenia i eksportu halonów.
23
9.
Podsumowanie
1.
Z rozeznania przeprowadzonego przez ekspertów Komendy Głównej Państwowej
Straży Pożarnej wynika, że na początku 2004 r. w Polsce było około 29 ton halonów
wykorzystywanych w zastosowaniach krytycznych, które są nadal dozwolone
zgodnie z rozporządzeniem nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie
substancji zubożających warstwę ozonową.
2.
Z ww. rozeznania wynika również, ze około 14 ton halonów wykorzystywano w
zastosowaniach niespełniających kryteriów zastosowań krytycznych, zgodnie z ww.
rozporządzeniem, w tym około 8,8 tony halonu do ochrony eksponatów muzealnych.
3.
Z bezpośrednich informacji uzyskanych przez Ministerstwo Środowiska wynika, że
ilość halonu zidentyfikowanego w trakcie rozeznania dokonanego na początku 2004 r.
i wykorzystywanego do zastosowań niekrytycznych, z wyjątkiem halonu stosowanego
do ochrony eksponatów muzealnych, wynosiła w końcu 2004 r. około 1,1 tony.
4.
Całkowity koszt wymiany instalacji halonowych chroniących obecnie eksponaty
muzealne, przy założeniu, że średni koszt wymiany wynosi 750 zł/kg, szacuje się na
ok. 5,8 mln zł. Należy zauważyć ponadto, że wymiana może wymagać niekiedy
rozkuwania ścian i przemieszczania zabytkowych eksponatów.
5.
Resort kultury powinien podjąć pilne działania umożliwiające wycofanie halonów z
obiektów muzealnych z podaniem ostatecznych terminów ich usunięcia.
6.
W przypadku wystąpienia ministra właściwego do spraw kultury, popartego
odpowiednią analizą techniczną, ekonomiczną oraz dotyczącą zagrożenia dla dóbr
kultury, minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii ministra
właściwego do spraw wewnętrznych, wystąpi do Komisji Europejskiej o wyrażenie
zgody na dalsze czasowe stosowanie instalacji halonowych do ochrony eksponatów
muzealnych.
7.
Halony niespełniające obecnie kryteriów do zastosowań krytycznych, zgodnie z
zaleceniami rozporządzenia (WE) nr 2037/2000, mogą być przekazane jednostkom
stosującym halon do zastosowań krytycznych.
8.
Zgodnie z rozporządzeniem nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r.
zmieniającym rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli
wywożonego halonu przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu
produktów i sprzętu zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli
bromochlorometanu, odzyskany halon może być eksportowany po zatwierdzeniu przez
ministra właściwego do spraw środowiska odpowiedniej jednostki zajmującej się
24
gromadzeniem halonu.
9.
Minister właściwy do spraw środowiska, po zasięgnięciu opinii ministra właściwego
do spraw wewnętrznych, autoryzuje odpowiednią jednostkę do gromadzenia halonów z
możliwością ich eksportu.
10.
Środki, które będą gromadzone przez NFOŚiGW, jako opłaty pobierane za
wprowadzenie po raz pierwszy na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej substancji
zubożających warstwę ozonową, zgodnie z ustawą z dnia 20 kwietnia o substancjach
zubożających warstwę ozonową, mogą być przeznaczane na odzysk i
unieszkodliwianie halonów.
Opracował:
Ryszard Purski – główny specjalista
w Departamencie Polityki Ekologicznej
Na podstawie raportów wykonanych przez
Komendę Główną Państwowej Straży Pożarnej
25
Załącznik 1
Wykaz dokumentów zobowiązujących Polskę do ochrony warstwy ozonowej
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej, sporządzona w Wiedniu dnia
22 marca 1985 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 488 i poz. 490);
Oświadczenie Rządowe z dnia 25 maja 1992 r. w sprawie przystąpienia
Rzeczypospolitej Polskiej do Konwencji wiedeńskiej o ochronie warstwy ozonowej,
sporządzonej w Wiedniu dnia 22 marca 1985 r. (Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 489);
Protokół montrealski w sprawie substancji zubożających warstwę ozonową,
sporządzony w Montrealu w dniu 16 września 1987 r. (Dz. U. z 1992 r., Nr 98, poz.
490);
Oświadczenie rządowe z dnia 28 maja 1992 r. w sprawie przystąpienia
Rzeczypospolitej Polskiej do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową, sporządzonego w Montrealu dnia 16 września 1987 r.
(Dz. U. z 1992 r. Nr 98, poz. 491);
Poprawki do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową, sporządzone w Londynie w dniu 29 czerwca 1990 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44,
poz. 490);
Oświadczenie Rządowe z dnia 27 grudnia 2000 r. w sprawie mocy obowiązującej
Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową, sporządzonych w Londynie dnia 29 czerwca 1990 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44,
poz. 491);
Poprawki do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową, sporządzone w Kopenhadze dnia 25 listopada 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr
44, poz. 492);
Oświadczenie Rządowe z dnia 16 marca 2001 r. w sprawie mocy obowiązującej
Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową, sporządzonych w Kopenhadze dnia 25 listopada 1992 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr
44, poz. 493);
Poprawki do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji zubożających warstwę
ozonową, sporządzone w Montrealu dnia 17 września 1997 r. (Dz. U. z 2001 r. Nr 44,
poz. 494);
Oświadczenie Rządowe z dnia 30 grudnia 1999 r. w sprawie ratyfikacji przez
Rzeczpospolitą Polską Poprawek do Protokołu montrealskiego w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową, sporządzonych w Montrealu dnia 17 września 1997 r.
(Dz. U. z 2001 r. Nr 44, poz. 495).
26
Załącznik 2
Wykaz regulacji Unii Europejskiej w zakresie ochrony warstwy ozonowej,
dotyczących halonów
(1)
Rozporządzenie nr 2037/2000/WE z dnia 29 czerwca 2000 r. w sprawie substancji
zubożających warstwę ozonową (Dz. Urz. WE L 244 z 29.09.2000);
(2)
Decyzja Komisji z dnia 7 marca 2003 r. zmieniająca rozporządzenie nr 2037/2000
Parlamentu Europejskiego i Rady w odniesieniu do zastosowania halonu 1301 i halonu
1211 (Dz. Urz. WE L 065 z 8.03.2003);
(3)
Rozporządzenie nr 1804/2003/WE z dnia 22 września 2003 r. zmieniające
rozporządzenie nr 2037/2000/WE w odniesieniu do kontroli wywożonego halonu
przeznaczonego do zastosowań krytycznych, wywozu produktów i sprzętu
zawierającego chlorofluorowęglowodory oraz kontroli bromochlorometanu (Dz. Urz.
WE L 265 z 16.10.2003);
(4)
Decyzja Komisji z dnia 3 marca 2004 r. zmieniająca rozporządzenie nr 2037/2000/WE
w odniesieniu do zastosowania halonu 2402 (Dz. Urz. L 071 z 10.03.2004).
27
Załącznik 3
Regulacje polskie w zakresie ochrony warstwy ozonowej, dotyczące halonów
(1)
Ustawa z dnia 20 kwietnia 2004 r. o substancjach zubożających warstwę ozonową
(Dz. U. Nr 121, poz. 1263);
(2)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 11 sierpnia 2004 r. w sprawie
ewidencji substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 185, poz. 1911);
(3)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
sposobu oznakowania produktów, urządzeń i instalacji zawierających substancje
kontrolowane, a także pojemników zawierających te substancje (Dz. U. Nr 195, poz.
2007);
(4)
Rozporządzenie Ministra Gospodarki i Pracy z dnia 16 sierpnia 2004 r. w sprawie
programów kursów, przeprowadzania egzaminów oraz wzoru świadectwa
kwalifikacji w zakresie substancji kontrolowanych (Dz. U. Nr 195, poz. 2009).
28
Załącznik 4
Wykaz innych regulacji polskich dotyczących pośrednio ochrony warstwy
ozonowej
(1)
(2)
(3)
(4)
(5)
(6)
(7)
(8)
(9)
(10)
(11)
(12)
(13)
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. - Prawo ochrony Środowiska (Dz. U. z 2001 r. Nr
62. poz. 627 z późn. zm.);
Rozporządzenie Rady Ministrów z dnia 18 marca 2003 r. w sprawie opłat za
korzystanie ze środowiska (Dz. U. Nr 55, poz. 477);
Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 października 2003 r. w sprawie
wysokości stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2004 (MP Nr 50, poz.
782);
Obwieszczenie Ministra Środowiska z dnia 15 września 2004 r. w sprawie wysokości
górnych jednostkowych stawek opłat za korzystanie ze środowiska na rok 2005 (MP
Nr 39, poz. 693);
Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach (Dz. U. Nr 62, poz. 628 z późn. zm);
Ustawa z dnia 19 grudnia 2002 r. o zmianie ustawy o odpadach oraz niektórych innych
ustaw (Dz. U. z 2003 r. Nr 7, poz. 78);
Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 27 września 2001 r. w sprawie katalogu
odpadów (Dz. U. Nr 112, poz. 1206);
Ustawa z dnia 11 stycznia 2001 r. o substancjach i preparatach chemicznych (Dz. U.
Nr 11, poz. 84 z późn. zm);
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie wykazu
substancji niebezpiecznych wraz z ich klasyfikacją i oznakowaniem (Dz. U. Nr 199,
poz. 1948);
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie kryteriów i
sposobu klasyfikacji substancji i preparatów chemicznych (Dz. U. Nr 171, poz. 1666);
Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 2 września 2003 r. w sprawie oznakowania
opakowań substancji niebezpiecznych i preparatów niebezpiecznych (Dz. U. Nr 173,
poz. 1679);
Ustawa z dnia 13 września 1996 r. o utrzymaniu czystości i porządku w gminach (Dz.
U. Nr 132, poz. 622 z późn. zm.);
Ustawa z dnia 27 lipca 2001 r. o wprowadzeniu ustawy – Prawo ochrony środowiska,
ustawy o odpadach oraz zmianie niektórych ustaw (Dz. U. Nr 100, poz. 1085).
29