Przetrzymywanie niektórych Żydów jako zakładników do wymiany

Październik 1943 – marzec 1944
Przetrzymywanie niektórych Żydów jako zakładników do wymiany
za Niemców pozostających w rękach wroga lub jako źródeł wielkich
sum w obcej walucie nie było dla nazistów niczym nowym. Wywodzący
się jeszcze sprzed wojny pomysł trzymania zakładników i sprzedawania
Żydów, powrócił, jak widzieliśmy, w końcu 1941 r., a w miarę jak wojna
stawała się dla Rzeszy coraz trudniejsza, jego znaczenie wzrastało. Późną
jesienią 1942 r. część mieszkających w Polsce palestyńskich Żydów wymieniono za Niemców mieszkających w Palestynie, a w tym samym czasie
kilku duńskich Żydów załatwiło sobie sfinansowanie drogi do wolności.
W grudniu 1942 r. Hitler zezwolił Himmlerowi na zwolnienie pojedynczych Żydów za pokaźne sumy w obcej walucie.
Na początku 1943 r., z inicjatywy Wilhelmstrasse, pomysły te legły
u podstaw planów tworzonych na większą skalę. 2 marca w memorandum skierowanym do RSHA sugerowano zatrzymanie około 30 000
Żydów, przede wszystkim obywateli brytyjskich i amerykańskich, lecz
również belgijskich, holenderskich, francuskich, norweskich i sowieckich, w celu wymiany na odpowiednie grupy Niemców138. Himmler
przystał na to i w kwietniu 1943 r. częściowo pusty obóz jeńców wojennych Bergen-Belsen został przez Wehrmacht przekazany WVHA. Jak
odnotował historyk Eberhard Kolb, decyzja Himmlera, aby nie tworzyć
cywilnego obozu internowanych, lecz włączyć go do systemu obozów
koncentracyjnych WVHA, oznaczała że „»Żydzi do wymiany« mogli
być w każdej chwili wysłani do obozów zagłady”139.
I rzeczywiście, pierwsze grupy „Żydów do wymiany”, głównie polskich
z promesami (obietnicami wystawienia paszportów) z Ameryki Łacińskiej,
zebrane w Hotelu Polskim w Warszawie i przesłane do Bergen-Belsen
w lipcu 1943 r., do października tego roku zostały przetransportowane
do Auschwitz pod pretekstem nieważności południowoamerykańskich
dokumentów140. Następne grupy przybyły do Bergen-Belsen w 1944 r.
i choć tylko niektórych Żydów wymieniono na Niemców, ich los należy
rozważać w szerszym kontekście prób wymiany podejmowanych dość
bezładnie przez działaczy niemieckich i żydowskich w dwóch ostatnich
latach wojny. Pod koniec 1944 i na początku 1945 r. projekty te nagle
nabrały znaczenia.
655