Natura 2000 - ClientEarth Document Library

Październik 2016
Natura 2000
Europejskie obszary ochrony - przewodnik po zagadnieniach
prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
O przewodniku
1. To czwarty z serii przewodników ClientEarth "Europejskie obszary ochrony - przewodnik po
zagadnieniach prawnych". W tym przewodniku przybliżamy główne zagadnienia związane z
zasadami ostrożności i proporcjonalności oraz sposób, w jaki wpłynęły na stosowanie art. 6
ust. 3 dyrektywy siedliskowej1.
2. Seria dostarcza kluczowych informacji z zakresu prawa, które są potrzebne, by móc
rzeczowo dyskutować na temat przedsięwzięć lub planowanych przedsięwzięć w obrębie
albo w sąsiedztwie obszarów Natura 2000. Sieć Natura 2000 składa się z obszarów
specjalnej ochrony ptaków wyznaczanych na mocy dyrektywy ptasiej 2 oraz specjalnych
obszarów ochrony siedlisk, dla tworzenia których podstawą jest dyrektywa siedliskowa. Seria
składa się z 8 przewodników:
1. Przedstawienie sieci Natura 2000
2. Test "możliwego istotnego oddziaływania" oraz odpowiednia ocena (art.6 ust. 3)
3. Ochrona integralności terenu na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
5. Artykuł 6 ust. 4: zasady ostrożności, proporcjonalności i pomocniczości
6. Artykuł 6 ust. 3: co oznacza "plan lub przedsięwzięcie"?
7. Artykuł 6: środki kompensujące oraz środki zapobiegawcze
8. Artykuł 6 ust. 4: brak rozwiązań alternatywnych oraz powody o charakterze
zasadniczym wynikające z nadrzędnego interesu publicznego
3. Choć sieć Natura 2000 jest jednym z najskuteczniejszych narzędzi prawnych, które chronią
europejską przyrodę, społeczna świadomość na jej temat jest niska. Wzrost wiedzy
Europejczyków na temat prawnych podstaw działania sieci Natura 2000 oraz ochrony, jaką
zapewnia, jest kluczowy, by dalej poszerzać sieć zgodnie z prawem i bez wzbudzania
konfliktów.
1 Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (OJ L 206/7 22.7.1992)
("Dyrektywa siedliskowa").
2
Dyrektywa Parlamentu Europejskiego i Rady 2009/147/WE z dnia 30 listopada 2009 r. w sprawie ochrony dzikiego ptactwa OJ L 20/7 26.1.2010)
("Dyrektywa ptasia").
2
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
4. W niniejszym przewodniku zamieszczamy krótki opis prawnych podstaw sieci Natura 2000
oraz badamy kluczowy art. 6 dyrektywy siedliskowej3, który wyznacza zasady zarządzania
siecią.
5. W celu uzyskania dostępu do pozostałych przewodników dotyczących dyrektywy
siedliskowej oraz innych dokumentów, które mogą być pomocne w wykorzystywaniu art. 6
dyrektywy siedliskowej, zapraszamy do odwiedzenia strony internetowej ClientEarth
Prawnicy dla Ziemi. W razie jakichkolwiek sugestii dotyczących tematu, który nie został
jeszcze udostępniony na www.pl.clientearth.org, prosimy o kontakt na adres mailowy
[email protected].
3
Dyrektywa Rady 92/43/EWG z dnia 21 maja 1992 r. w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej fauny i flory (OJ L 206/7 22.7.1992)
("Dyrektywa siedliskowa").
3
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
Zasada ostrożności
Zasada ostrożności ma fundamentalne znaczenie dla unijnego prawa środowiskowego.
Odwołuje się do niej art. 191 ust. 2 Traktatu o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE), który
przedstawia stanowisko UE w zakresie zarządzania zagrożeniem przy podejmowaniu decyzji
środowiskowych.
Zasada ostrożności oznacza w istocie, że określone kroki mogą zostać podjęte celem ochrony
przed zagrożeniem dla zdrowia ludzkiego i/lub środowiska, nawet w przypadku braku
rozstrzygających dowodów naukowych dotyczących istnienia lub zakresu tego zagrożenia.
Działania zabezpieczające powinny być podjęte w takich sytuacjach z uwagi na niemożność
wykluczenia zagrożenia dla zdrowia i środowiska. Zagrożenia te mogą wynikać
z proponowanych regulacji lub z braku wdrożenia tych regulacji.4
Jak to działa: połączenie nauki i polityki
6. Traktat o funkcjonowaniu Unii Europejskiej (TFUE) nie definiuje zasady ostrożności. Jednak
komunikat Komisji Europejskiej wyjaśnia, że rozważać ją należy w ramach modelowego
podejścia do analizy zagrożenia, która zawiera trzy elementy: ocena zagrożenia
(identyfikacja), zarządzanie zagrożeniem (odpowiedź) i komunikacja zagrożenia
(monitorowanie i kontrola)5. Zasada ostrożności ma szczególne znaczenie dla zarządzania
zagrożeniem.
7. Zastosowanie zasady ostrożności jest istotne dla dwóch odrębnych etapów analizy
zarządzania zagrożeniem:


decyzji politycznej o podjęciu albo wstrzymaniu się od działań, w sytuacji gdy potencjalne
zagrożenie zostało zidentyfikowane i
gdy zapada decyzja o podjęciu odpowiednich działań, wyznaczeniu rodzaju środków
zabezpieczających, które powinny zostać zastosowane.6
8. Pierwszy etap - decyzja o podjęciu albo wstrzymaniu się od działań - ma miejsce, gdy
decydenci zostają powiadomieni o zagrożeniu dla zdrowia lub środowiska, które potencjalnie
może mieć znaczące konsekwencje. Gdy zostają oni powiadomieni o zagrożeniu, decydenci
powinni uzyskać ocenę naukową. Ocena powinna być oparta na informacjach dostępnych w
danym czasie oraz być możliwie najpełniejsza. Powinna ona identyfikować jakiekolwiek
przypadki niepewności naukowej - włącznie z stopniem danych niepewności - oraz
jakiekolwiek braki w wiedzy uniemożliwiające wystarczająco jasną ocenę ryzyka. Celem tej
oceny jest umożliwienie decydentom dokonania obiektywnej ewaluacji zagrożenia, aby byli
w stanie wybrać najodpowiedniejszy kierunek działań.7
4
Tak też Naczelny Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 15 czerwca 2011 r., sygn. II OSK 958/10.
Komisja Europejska, Komunikat Komisji dotyczący stosowania zasady ostrożności [KOM(2000) 1 wersja ostateczna z dnia 2 lutego 2000 r.], dostęp:
http://eur-lex.europa.eu/legal-content/PL/TXT/HTML/?uri=URISERV:l32042&from=EN.
6
Ibid., s.12
7
Tak też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyorku z dnia 19 stycznia 2016 r., sygn. IV SA/Wa 1785/15.
5
4
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
9. Decydenci powinni wziąć pod uwagę ocenę naukową przy porównywaniu potencjalnego
wpływu skorzystania z środków zabezpieczających oraz konsekwencji braku działania.
Trybunał Sprawiedliwości Unii Europejskiej (TSUE) sprecyzował, że środki zabezpieczające
wynikające z zasady ostrożności mogą być podjęte "bez konieczności oczekiwania do
momentu, gdy realność i powaga zagrożeń staną się w pełni oczywiste"8. W tym względzie
komunikat Komisji Europejskiej zaznacza, że w sytuacjach, gdy zalecenie naukowe jest
potwierdzane jedynie przez mniejszość społeczności naukowej, "ich poglądy powinny zostać
adekwatnie uwzględnione, jeżeli wiarygodność i reputacja tej części społeczności są
uznane"9.
10. Komisja podkreśla, że decyzja o podjęciu albo wstrzymaniu się od działań jest "wysoce
polityczna"10. Zawiera ona w sobie ocenę poziomu ryzyka, który jest akceptowalny dla
społeczeństwa zagrożonego, która to ocena wpływa na ostatecznie podjętą decyzję.
11. W odniesieniu do drugiego etapu, w którym zapada decyzja o podjęciu odpowiednich
działań, możliwe jest podjęcie różnych działań. Wybrane środki mogą polegać z jednej
strony na finansowaniu badań celem pogłębienia zrozumienia zagrożenia, z drugiej na
przyjęciu odpowiednich środków legislacyjnych. Środki wykorzystujące zasadę ostrożności
powinny:



być proporcjonalne do docelowego poziomu ochrony;
być stosowane w sposób niedyskryminacyjny;
być spójne z podobnymi już przyjętymi środkami;

być oparte na analizie potencjalnych kosztów i zysków (włączając w to ekonomiczną
analizę kosztów i korzyści, jeśli jest zasadna);
zostać poddane analizie, jeśli nowe informacje naukowe wyjdą na jaw;
umożliwiać autoryzację wytwarzania lub zbierania dowodów naukowych wymaganych
przy wszechstronnej ocenie zagrożenia.11


12. Wskazać również należy, że art. 11 TFUE wymaga, by przy ustalaniu i realizacji polityk oraz
działań Unii, brane były pod uwagę wymogi ochrony środowiska. Służy to wspieraniu
zrównoważonego rozwoju. Tym samym założenia i zasady środowiskowe, włącznie z
zasadą ostrożności, muszą być brane pod uwagę przez instytucje unijne przy projektowaniu
oraz stosowaniu regulacji i poszczególnych działań. Traktat o Unii Europejskiej (TUE) także
wspiera zrównoważony rozwój jako jeden z fundamentalnych celów Unii; dążenie do
zrównoważonego rozwoju zakłada wyważanie wzrostu gospodarczego z innymi celami,
takimi jak ochrona środowiska.12
8
Wyrok Sądu Pierwszej Instancji z dnia 11 września 2002 r. w sprawie Pfizer Animal Health SA v. Rada Unii Europejskiej, T-13/99, para.139.
Op. cit. 5, s.16.
10
Op. cit. 5, s.21.
11
Op. cit. 5, s. 3, 17-21.
12
Traktat o Unii Europejskiej (TUE), art. 3 ust. 3 "Unia (...) działa na rzecz trwałego rozwoju Europy, którego podstawą jest zrównoważony wzrost
gospodarczy oraz stabilność cen, społeczna gospodarka rynkowa o wysokiej konkurencyjności zmierzająca do pełnego zatrudnienia i postępu
społecznego oraz wysoki poziom ochrony i poprawy jakości środowiska."
9
5
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
Zasada ostrożności podstawą art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej
13. Art. 6 ust. 3 reguluje dwa etapy:


Po pierwsze, odpowiednia ocena musi zostać wykonana, gdy proponowany plan lub
przedsięwzięcie, które nie jest bezpośrednio związane lub konieczne do
zagospodarowania terenu, może na nie w istotny sposób oddziaływać. Istotny efekt
może być spowodowany zarówno oddzielnie przez dany plan lub przedsięwzięcie, jak i w
połączeniu z innymi planami lub przedsięwzięciami. Przy odpowiedniej ocenie mogą być
brane pod uwagę alternatywne rozwiązania i środki kompensujące, których celem jest
uniknięcie lub ograniczenie jakichkolwiek negatywnych skutków, które może wywołać
dany projekt;
Po drugie, po wykonaniu odpowiedniej oceny, w świetle jej wyników, plan lub
przedsięwzięcie może zostać zaakceptowane tylko po upewnieniu się, że nie wpłynie on
niekorzystnie na dany teren.
14. Regulacja ta nie jest ograniczona tylko do planów i przedsięwzięć planowanych na obszarze
chronionym, ale ma zastosowanie również do projektów zlokalizowanych poza obszarem
chronionym, które mogą na nie w istostny sposób oddziaływać.
15. Komisja Europejska wydała wytyczne dotyczące znaczenia "integralności obszaru". Pomimo
braku wiążącej mocy prawnej wytycznych Komisji, mogą one być pomocne przy interpretacji
wymagań prawnych. Komisja wskazuje, że "integralność obszaru" jest związana z celami
konserwacji danego terenu i generalną spójnością struktury i funkcjonowania środowiska.
Stwierdza, że obszar może być opisany jako wysoce spójny, jeżeli występuje nieodłączny
potencjał dla osiągnięcia celów ochrony terenu, utrzymana jest zdolność do samonaprawy i
samoodnowy w zmiennych warunkach oraz gdy zewnętrzne zarządzanie może być
ograniczone do minimum.13
16. Ponadto, TSUE stwierdził, że koncept "integralności obszaru" jest związany z pozytywnym
stanem ochronnym "typu siedliska przyrodniczego, którego ochrona uzasadniła
umieszczenie tego terenu w wykazie TZW w rozumieniu tej dyrektywy"14. Więcej informacji
na temat "integralności obszaru" znajduje się w trzecim przewodniku z tej serii: "Ochrona
integralności terenu na podstawie art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej".
17. TSUE wskazał także wytyczne dotyczące zasady ostrożności. Przykładowo w sprawie
Waddenzee15 rozważał jej znaczenie i zastosowanie. Sprawa ta dotyczyła zagadnienia
wzmożonego połowu sercówek w Morzu Wattowym, obszarze specjalnej ochrony na
przybrzeżnym terenie transgranicznym Holandii, Niemiec i Danii - w szczególności, czy
połów ten był przyczyną spadku liczby ptaków żywiących się skorupiakami na tym obszarze.
18. TSUE zastosował zasadę ostrożności do wymogu przeprowadzenia odpowiedniej oceny
zgodnie z art. 6 ust. 3. Odpowiednia ocena musi zostać przeprowdzona, gdy plan lub
13
Komisja Europejska, Zarządzanie obszarami Natura 2000: postanowienia art. 6 Dyrektywy siedliskowej 92/43/EWG (2007) w punkcie 4.6.3., dostęp:
http://ec.europa.eu/environment/nature/natura2000/management/docs/art6/provision_of_art6_pl.pdf.
14
Wyrok TSUE z dnia 11 kwietnia 2013 r., Peter Sweetman i inni przeciwko An Bord Pleanála, sygn.C-258/11, para 39.
15
Wyrok TSUE z dnia 7 września 2004 r., Landelijke Vereniging tot Behoud van de Waddenzee and Nederlandse Vereniging tot Bescherming van
Vogels przeciwko Staatssecretaris van Landbouw, Natuurbeheer en Visserij, sygn. C-127/02.
6
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
przedsięwzięcie może w istotny sposób oddziaływać na obszar chroniony. 16 TSUE stwierdził,
że taka ocena jest konieczna, jeżeli isotne oddziaływanie "nie może zostać wykluczone na
podstawie obiektywnych informacji"17, takich jak badania naukowe.18
19. Ostatecznie, aby zatwierdzić plan lub przedsięwzięcie, ocena musi wskazywać, że pewny
jest brak niekorzystnego wpływu na integralność obszaru.19 Przy ocenie powagi
potencjalnego wpływu planu lub przedsięwzięcia, charakterystyczne i specyficzne warunki
środowiska są wśród czynników branych pod uwagę.20
20. TSUE rozważył również zasadę ostrożności w sprawie Sweetman.21 Dotyczyła ona
projektowanego specjalnego obszaru ochrony siedlisk lapiazu w Irlandii. An Bord Pleanála
(zarząd planujący) wydał zgodę na proponowany plan drogi, który wywarłby efekt na 270 ha
siedliska o znaczeniu priorytetowym22. An Bord Pleanála stwierdził, że skutki dla siedliska
byłyby tylko niewielką częścią całego przedmiotowego siedliska, tym samym nie wpłynęłyby
na integralność obszaru jako całości.
21. TSUE odrzucił argumenty podnoszone przez An Bord Pleanála. Po pierwsze, potwierdził, że
dyrektywa siedliskowa ma zastosowanie do potencjalnych obszarów Natura 2000. Po
drugie, stwierdził, że podejście ostrożnościowe do odpowiednich ocen ma tym bardziej
zastosowanie w przypadku siedlisk o znaczeniu priorytetowym.23 TSUE potwierdził pogląd
rzecznika generalnego, że aby uniknąć niekorzystnego wpływu na "integralność obszaru",
obszar chroniony (którego przetrwanie było celem uzasadniającym wyznaczenie go jako
takiego obszaru) musi być zachowany we "właściwym stanie ochrony". Zachowanie
chronionego siedliska we "właściwym stanie ochrony" wymaga "zapewnienia trwałego
utrzymania istotnych cech danego terenu, związanych z obecnością typu siedliska
przyrodniczego"24. TSUE tym samym stwierdziło, że krajowe organy muszą odmówić
zatwierdzenia przedsięwzięć, " które mogłyby poważnie zagrozić ekologicznemu
charakterowi terenów, na których znajdują się typy siedlisk przyrodniczych o znaczeniu
priorytetowym"25.
22. Zastosowanie zasady ostrożności było rozważane również w sprawie Briels.26 Sprawa ta
dotyczyła propozycji poszerzenia autostrady w Holandii, której skutkiem byłaby strata
oznaczonego wycinka położonego niedaleko specjalnego obszaru ochrony siedlisk, który
zawierał łąki trzęślicy. Aby ograniczyć niekorzystny wpływ przedsięwzięcia, zaproponowano
ulepszenia hydrologiczne. Pozwoliłoby to na stworzenie nowego, większego obszaru łąk
16
Tak też Naczelny Sąd Administracyjny Warszawie w wyroku z dnia 16 wrześnie 2008 r., sygn. II OSK 1177/07.
Op. cit. 13, para.44.
Ibid., para.39, 45.
19
Ibid., para.59.
20
Ibid., para.47-49.
21
Op. cit. 12.
22
Siedliska o znaczeniu priorytetowym są siedliskami uważanymi za wyjątkowo wrażliwe i wymagające ochrony, a także oznaczone zostały symbolem
"*" w Załączniku I dyrektywy siedlikowej. Więcej informacji na temat siedlisk i gatunków o znaczeniu priorytetowym zwartych jest w pierwszym
przewodniku z tej serii "Przedstawienie sieci Natura 2000".
23
Op. cit. 12, para.42.
24
Ibid., para.39. Opinię rzecznika generalnego można odnaleźć w sprawie Sweetman, Opinia Rzecznika Generalnego Eleanor Sharpston
przedstawiona w dniu 22 listopada 2012r., para. 54-56. Rzecznik generalny to wysoki urzędnik sądowy, który doradza TSUE w zakresie potencjalnych
rozwiązań w sprawie. Opinia rzecznika generalnego nie jest wiążąca dla TSUE, a stanowi poradę na temat potencjalnego rozstrzygnięcia danej
sprawy. Opinia rzecznika generalnego jest zatem pomocna, ale TSUE nie jest zobligowany do zastosowania się do niej. Jest tu c ytowana z uwagi na
przekonujące wytyczne co do sposobu interpretacji zagadnienia prawnego przez TSUE.
25
Op. cit. 12, para.43.
26
Wyrok TSUE z dnia 15 maja 2014 r., T.C. Briels i in. przeciwko Minister van Infrastructuur en Milieu, sygn. C-521/12.
17
18
7
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
trzęślicy, umożliwiając kompensację utraconego obszaru chronionego w drodze realizacji
przedsięwzięcia.27
23. TSUE w sprawie Briels wyjaśnił, że zasada ostrożności jest integralną częścią art. 6 ust. 3
oraz że różne czynniki muszą zostać rozważone w kontekście "integralności obszaru". Do
czynników tych zalicza się możliwość ujawnienia się skutków w krótkim, średnim oraz długim
okresie.28 W tej sprawie rzekome korzyści, które miały być wynikiem stworzenia nowego
siedliska, nie mogły zostać przewidziane z wystarczającą pewnością, a tym samym nie
mogły zostać wzięte pod uwagę w przeprowadzaniu odpowiedniej oceny.29 Organy nie mogą
wyrazić zgody na plan lub przedsięwzięcie, jeżeli istnieje niepewność co do jego
potencjalnych negatywynch skutków.30
Zasada proporcjonalności
Zasada proporcjonalności wymaga, aby zakres i forma działania Unii nie wykraczały poza to,
co jest konieczne do osiągnięcia celów Traktatów. Reguluje to art. 5 ust. 4 TUE. Zasada
proporcjonalności ma zastosowanie do działań podejmowanych przez instytucje Unii oraz
państwa członkowskie w odniesieniu do prawa unijnego. Działania na poziomie unijnym lub
propozycje takich działań, które przekraczają te granice bez uzasadnienia, mogą zostać
prawnie wzruszone.
24. Zasada proporcjonalności ma szczególne znaczenie dla art. 6 ust. 4, który stanowi lex
specialis w stosunku do art. 6 ust. 3 dyrektywy siedliskowej. Uchyla on regulację zawartą w
art. 6 ust. 3 w przypadku zaistnienia "powodów o charakterze zasadniczym wynikających z
nadrzędnego interesu społecznego". Szersza analiza znaczenia zasady proporcjonalności w
tym kontekście zawarta jest w przewodniku 5 z tej serii: " Artykuł 6 ust. 4: zasady
ostrożności, proporcjonalności i pomocniczości".
Wnioski
25. Jak ilustrują trzy przywołane powyżej przykłady, zasada ostrożności jest podstawą art. 6
ust. 3. Zasada ostrożności ma znaczenie praktyczne na kilku etapach stosowania
art. 6 ust. 3:

27
przy decydowaniu, czy odpowiednia ocena jest konieczna, tj. w przypadku, gdy "istotny
sposób oddziaływania" nie może zostać wykluczony na podstawie obiektywnych
informacji (sprawa Waddenzee);
Więcej na temat tej sprawy oraz zastosowania kompenstacji i środków łagodzących z art. 6, zobacz przewodnik 7 z tej serii: "Artykuł 6: Środki
kompensujące oraz środki zapobiegawcze".
28
Op. cit.12, pkt. 4.6.3.
29
Tak też Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z dnia 14 kwietnia 2016 r., sygn. IV SA/Wa 461/16.
30
Op. cit. 23, para.26.
8
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016


przy określaniu materii i zakresu odpowiedniej oceny skutków, tj. ocena skutków dla
integralności obszaru nie powinna brać pod uwagę środków kompensacyjnych
przewidzianych w danym projekcie, jeżeli efekt kompensacji jest niepewny (sprawa
Briels);
przy decydowaniu, czy plan lub przedsięwzięcie powinny uzyskać autoryzację, tj. jeżeli
odpowiednia ocena skutków wykaże, że na konstytutywne cechy danego obszaru o
znaczeniu priorytetowym (które były podstawą wyznaczenia tego obszaru jako
chronionego) dany plan lub przedsięwzięcie wpłynie niekorzystnie, zgoda nie powinna
zostać wyrażona (sprawa Sweetman).
26. Analiza art. 6 ust. 4 oraz zastosowanie do niego zasad ostrożności i proporcjonalności jest
tematem kolejnego przewodnika w tej serii: "Artykuł 6 ust. 4: zasady ostrożności,
proporcjonalności i pomocniczości".
9
Europejskie obszary ochrony - przewodnik
po zagadnieniach prawnych
4. Artykuł 6 ust. 3: zasady ostrożności i proporcjonalności
Październik 2016
Marek Szolc
Prawnik, Program Bioróżnorodność
+48 22 307 01 82
[email protected]
www.clientearth.org
ClientEarth is a non-profit environmental law organisation based in London,
Brussels and Warsaw. We are activist lawyers working at the interface of law,
science and policy. Using the power of the law, we develop legal strategies
and tools to address major environmental issues.
ClientEarth is funded by the generous support of philanthropic foundations
and engaged individuals.
Brussels
4ème Etage
36 Avenue de Tervueren
1040 Bruxelles
Belgium
London
274 Richmond Road
London
E8 3QW
UK
Warsaw
Żurawia 45
00-680 Warszawa
Poland
ClientEarth is a company limited by guarantee, registered in England and Wales, company number
02863827, registered charity number 1053988, registered office 10 Queen Street Place, London EC4R 1BE,
with a registered branch in Belgium, N° d’entreprise 0894.251.512, and with a registered foundation in
Poland, Fundacja ClientEarth Poland, KRS 0000364218, NIP 701025 4208
10