Program nauczania przyrody: „Przyrodo, witaj”

Transkrypt

II. PROGRAM
NAUCZANIA
PRZYRODO, WITAJ!
14 Wstęp
14–15 1. Charakterystyka programu nauczania
15–18 2. Cele edukacyjne w zakresie kształcenia
i wychowania
19–26 3. Podstawa programowa kształcenia ogólnego
a program nauczania Przyrodo, witaj!
27–33 4. Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia
ucznia
33–41 5. Sposoby osiągania celów
42–43 6. Kontrola i ocena osiągnięć uczniów
© Copyright by Wydawnictwa Szkolne i Pedagogiczne sp. z o.o., Warszawa 2012
Program nauczania | Przyrodo, witaj!
WSTĘP
Ideą Programu nauczania Przyrodo, witaj! jest realizacja
ogólnych założeń reformy systemu oświaty zapisanych
w Podstawie programowej kształcenia ogólnego:
„Kształcenie ogólne w szkole podstawowej tworzy
fundament wykształcenia – szkoła łagodnie wprowadza uczniów w świat wiedzy, dbając o ich harmonijny rozwój intelektualny, etyczny, emocjonalny,
społeczny i fizyczny (...)”
W Programie nauczania Przyrodo, witaj! autorzy uwzględnili także cele kształcenia ogólnego w szkole podstawowej, które brzmią następująco:
1. przyswojenie przez uczniów podstawowego zasobu
wiadomości na temat faktów, zasad, teorii i praktyki,
dotyczących przede wszystkim tematów i zjawisk bliskich doświadczeniom uczniów;
2. zdobycie przez uczniów umiejętności wykorzystywania posiadanych wiadomości podczas wykonywania
zadań i rozwiązywania problemów;
3. kształtowanie u uczniów postaw warunkujących sprawne i odpowiedzialne funkcjonowanie we współczesnym
świecie.
Program nauczania Przyrodo, witaj! jest zgodny z główną ideą
Podstawy programowej kształcenia ogólnego oraz uwzględnia
propozycje zawarte w Komentarzach do tejże podstawy (Tom
5. Edukacja przyrodnicza. Wyd. MEN), ponieważ na pierwszym planie stawia działalność poznawczą ucznia, zachęcając go do obserwowania, formułowania pytań, mierzenia,
ważenia, wykonywania prostych doświadczeń. Dzięki temu
uczeń może odbierać wrażenia z otaczającej go przyrody
wszystkimi zmysłami. Wyzwalana w ten sposób aktywność
ułatwia dziecku zrozumienie podstawowej zasady otaczającego nas świata: zmienności obiektów w czasie. W związku
z tym w niniejszym programie Autorzy szczególny nacisk położyli na wymagania ogólne dla przedmiotu PRZYRODA:
I. Zaciekawienie światem przyrody.
II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja.
III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej.
IV. Poszanowanie przyrody.
V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia
Koncepcja Programu nauczania Przyrodo, witaj! jest zgodna
z myślą przewodnią zapisaną w Podstawie programowej
kształcenia ogólnego dla szkół podstawowych, czyli zakłada, że
w kształceniu przyrodniczym należy zacząć od tego, co
uczniowi bliskie, i stopniowo przechodzić do rzeczy i pojęć
coraz bardziej odległych. Program zapewnia realizację zapisów zawartych w Podstawie programowej kształcenia ogólnego, dlatego w klasie czwartej rozpoczyna się od tego, co
dziecku jest najlepiej znane, czyli od najbliższej okoli-
cy, następnie w klasie piątej rozszerza treści o wiadomości dotyczące Polski i własnego organizmu, a w klasie szóstej o treści obejmujące świat i wszechświat.
W programie Przyrodo, witaj! punktem odniesienia jest
uczeń – w klasie czwartej w przyszłości będzie to dziewięcioletnie dziecko o określonych możliwościach i zainteresowaniach. Główną zasadę kształcenia na tym
etapie, przyjętą przez Autorów, stanowi zasada elementarności wiedzy przyrodniczej opartej na doświadczeniach zdobytych w klasach 1–3 edukacji wczesnoszkolnej oraz ukształtowanych u ucznia przez najbliższe otoczenie.
1. Charakterystyka
programu nauczania
Układ treści proponowany w Programie nauczania Przyrodo, witaj! jest przyjazny i dostosowany do możliwości
poznawczych przeciętnego ucznia w wieku 10–12 (a niebawem 9–11) lat. Nie zawiera zbędnych informacji typu
encyklopedycznego. Uwzględnia ukształtowane umiejętności i wiadomości zdobyte przez uczniów w pierwszych
trzech latach szkoły podstawowej i na ich podstawie dobudowuje nowe. Elementy wiedzy cząstkowej z różnych
dziedzin, przedstawione w postaci zagadnień, stanowią
komponenty integralnej całości. Prezentowany program
nauczania przyrody w szkole podstawowej jest zgodny
z Podstawą programową kształcenia ogólnego dla szkół
podstawowych do przedmiotu przyroda, zawartą w rozporządzeniu Ministra Edukacji Narodowej z dnia 23 grudnia
2008 r. w sprawie podstawy programowej wychowania
przedszkolnego oraz kształcenia ogólnego w poszczególnych
typach szkół (DzU z 2009 r. Nr 4, poz. 17).
Program nauczania stanowi element cyklu edukacyjnego
Przyrodo, witaj! składającego się z trzech pakietów.
W skład każdego pakietu wchodzą:
• podręcznik,
• zeszyt ćwiczeń,
• zajęcia warsztatowe – zeszyt zawierający propozycje
prostych obserwacji, doświadczeń i innych działań
wyzwalających aktywność ucznia,
• poradnik nauczyciela (m.in. z programem nauczania,
scenariuszami i sprawdzianami w wersji A, B i C),
• materiały multimedialne w wersji online: animacje, modele 3D, filmy,
• multibook – podręcznik w wersji elektronicznej,
• zestaw pomocy do obserwacji i doświadczeń dla ucznia
Badam, odkrywam. Przyroda wraz z kartami pracy,
• diagnozy edukacyjne Edukompas.
Cyklowi Przyrodo, witaj! towarzyszą również publikacje:
14
Cele edukacyjne w zakresie kształcenia i wychowania
• Sprawdziany – w wersji A i B dla klas 4, 5 i 6,
• Doświadczenia – zestaw 45 doświadczeń zalecanych
przez Podstawę programową kształcenia ogólnego dla
szkoły podstawowej,
• Zajęcia z mapą – zestaw 16 kart pracy dla ucznia wraz
ze wskazówkami metodycznymi dla nauczyciela,
• Zajęcia terenowe – zestaw 18 kart pracy dla ucznia wraz
ze wskazówkami metodycznymi dla nauczyciela,
• wsparcie metodyczne na stronie www.wsip.pl w Klubie
Nauczyciela.
2. Cele edukacyjne
w zakresie
kształcenia
i wychowania
OGÓLNE CELE EDUKACYJNE
W ZAKRESIE KSZTAŁCENIA
Zgodnie z wymaganiami podstawy programowej kształcenia ogólnego dla szkoły podstawowej na II etapie edukacyjnym program Przyrodo, witaj! uwzględnia następujące cele kształcenia – wymagania ogólne:
I. Zaciekawienie światem przyrody
Uczeń stawia pytania dotyczące zjawisk zachodzących
w przyrodzie, prezentuje postawę badawczą w poznawaniu prawidłowości świata przyrody przez poszukiwanie
odpowiedzi na pytania: „dlaczego?”, „jak jest?”, „co się
stanie, gdy?”.
II. Stawianie hipotez na temat zjawisk i procesów
zachodzących w przyrodzie i ich weryfikacja
Uczeń przewiduje przebieg niektórych zjawisk i procesów przyrodniczych, wyjaśnia proste zależności między
zjawiskami; przeprowadza obserwacje i doświadczenia
według instrukcji, rejestruje ich wyniki w różnej formie
oraz je objaśnia, używając prawidłowej terminologii.
III. Praktyczne wykorzystanie wiedzy przyrodniczej
Uczeń orientuje się w otaczającej go przestrzeni przyrodniczej i kulturowej; rozpoznaje sytuacje zagrażające
zdrowiu i życiu oraz podejmuje działania zwiększające
bezpieczeństwo własne i innych, świadomie działa na
rzecz ochrony własnego zdrowia.
IV. Poszanowanie przyrody
Uczeń zachowuje się w środowisku zgodnie z obowiązującymi zasadami; działa na rzecz ochrony przyrody i dorobku kulturowego społeczności.
V. Obserwacje, pomiary i doświadczenia
Uczeń korzysta z różnych źródeł informacji (własnych
obserwacji, badań, doświadczeń, tekstów, map, tabel, fotografii, filmów), wykonuje pomiary i korzysta z instrukcji (słownej, tekstowej i graficznej); dokumentuje i prezentuje wyniki obserwacji i doświadczeń; stosuje technologie informacyjno-komunikacyjne.
OGÓLNE CELE EDUKACYJNE
W ZAKRESIE WYCHOWANIA
Zarówno w programie, jak i w całym cyklu edukacyjnym Przyrodo, witaj! jest silnie zaznaczony aspekt wychowawczy. Wyraża się on między innymi w podkreślaniu roli rodziny i pielęgnowaniu przyjaznych kontaktów z innymi ludźmi, w propagowaniu „ekologicznego”
stylu życia i przestrzegania zasad higieny, zachęcaniu
do życia oszczędnego (praktyczne wskazówki są zawarte w podręczniku), a także w akcentowaniu elementów
wychowania patriotycznego w kontekście przynależności Polski do Unii Europejskiej. Przyczynkiem do uczniowskiej refleksji nad ważnymi odkryciami w dziejach
cywilizacji, oszczędnego gospodarowania nieodnawialnymi źródłami energii, najnowszymi odkryciami w dziedzinie nauk przyrodniczych, a także losem ludzi będących w trudnej sytuacji życiowej jest niewątpliwie kończący cykl dział Osiągnięcia człowieka.
Cele w zakresie wychowania:
• Kształtowanie poczucia odpowiedzialności za środowisko.
• Wskazywanie zachowań sprzyjających bezpieczeństwu ludzi i przyrody.
• Ułatwienie nabywania umiejętności dbania o swoje
zdrowie.
• Integrowanie wychowawczych działań szkoły i rodziny.
• Wzmacnianie prawidłowych relacji dziecka z rodziną.
• Przygotowanie uczniów do okresu dojrzewania, do
zaakceptowania jego przejawów fizycznych i psychicznych, we współpracy z rodzicami i rodziną.
• Wspieranie prawidłowego rozwoju emocjonalnego
i społecznego, w tym koleżeństwa i przyjaźni.
• Kształtowanie postaw patriotycznych związanych
z tożsamością kultury regionalnej.
• Kształtowanie więzi z krajem ojczystym i świadomości
obywatelskiej.
• Rozwijanie szacunku dla dobra wspólnego i postaw
prospołecznych.
• Kształtowanie szacunku dla własnego państwa.
• Kształtowanie odpowiedzialności za skutki własnych
działań i decyzji.
15
CELE ETAPOWE DLA
POSZCZEGÓLNYCH KLAS
I PROPONOWANY PRZYDZIAŁ
GODZIN
Klasa 4
W klasie 4. uczeń nabywa następujące umiejętności
i kształtuje postawy zapisane w Podstawie programowej
kształcenia ogólnego:
• prowadzenia prostych obserwacji i doświadczeń przyrodniczych z zachowaniem zasad bezpieczeństwa,
• planowania i dokumentowania doświadczeń i obserwacji,
• efektywnego uczenia się i prawidłowego urządzenia
miejsca do nauki,
• wskazywania czynników pozytywnie i negatywnie
wpływających na samopoczucie i radzenie sobie
z czynnikami oddziałującymi niekorzystnie,
• nawiązywania prawidłowych relacji z innymi ludźmi,
z uwzględnieniem kwestii koleżeństwa i przyjaźni,
• opiekowania się zwierzętami i roślinami w swoim
domu i w pracowni szkolnej oraz brania za nie odpowiedzialności,
• przestrzegania zasad higieny podczas czynności związanych z opieką nad roślinami i zwierzętami domowymi,
• rozpoznawania roślin trujących lub szkodliwych dla
człowieka,
• rozróżniania przemian odwracalnych i nieodwracalnych zachodzących w domu,
• badania świata substancji,
• określania właściwości różnych substancji i wskazywania
możliwości ich zastosowania w różnych przedmiotach,
• dostrzegania i opisywania zjawisk zachodzących
w najbliższym otoczeniu związanych ze zmianami
składników pogody i pór roku,
• rozróżniania składników pogody i porównywania cech
pogody w różnych porach roku,
• wyznaczania kierunków w terenie, orientowania się w terenie z podawaniem kierunków głównych i pośrednich,
• orientowania i czytania mapy topograficznej, a także
posługiwania się nią,
• orientowania i czytania planu miasta, okolicy,
• posługiwania się prostymi przyrządami pomiarowymi,
• rozróżniania form ukształtowania terenu,
• obserwowania i rozpoznawania typowych roślin i zwierząt żyjących w różnych siedliskach,
• korzystania z atlasu przyrodniczego,
• rozpoznawania pospolitych roślin i zwierząt w okolicy,
• dostrzegania prostych zależności występujących w różnych środowiskach, w tym w lesie, na polu, na łące,
• dostrzegania i rozpoznawania potrzeb ochrony przyrody w najbliższej okolicy,
• dostrzegania i opisywania miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany
pod wpływem działalności człowieka,
• proponowania działań sprzyjających środowisku przyrodniczemu,
• uświadomienia konieczności planowania budżetu domowego.
Klasa 5
Proponowany przydział godzin na realizację poszczególnych działów – klasa 4
Nr
działu
Tytuł działu
Liczba lekcji
w podręczniku
Liczba godzin ogółem (lekcje
z podręcznika, sprawdziany, zajęcia
warsztatowe, zajęcia terenowe)
1.
PRZYRODA I JA
8
11
2.
JA, ROŚLINY I ZWIERZĘTA
7
10
3.
KUCHNIA JAKO LABORATORIUM
9
12
4.
PRZYRODA SIĘ ZMIENIA
7
10
5.
POGODA JEST ZAWSZE
8
11
6.
WYCIECZKI PO OKOLICY
9
14
7.
OBSERWACJE ŻYCIA W OKOLICY
11
16
8.
OCHRONA ŚRODOWISKA
8
13
67
97
Razem
16
Cele edukacyjne w zakresie kształcenia i wychowania
• obliczania rzeczywistej odległości w terenie z wykorzystaniem podziałki liniowej,
• korzystania z różnych rodzajów map (poziomicowej,
hipsometrycznej, politycznej, administracyjnej, krajobrazowej, surowców mineralnych, samochodowej, turystycznej),
• rysowania, czytania i posługiwania się prostymi szkicami terenu,
• korzystania z atlasu przyrodniczego,
• planowania wycieczek z wykorzystaniem map, orientowania się na mapie Polski,
• odczuwania więzi z krajem ojczystym i szacunku dla
państwa polskiego,
• szacunku dla wspólnego dobra i postawy prospołecznej,
• patriotyzmu związanego z tożsamością kultury regionalnej,
• porównywania krajobrazów na podstawie własnych
doświadczeń, filmów, map i fotografii,
• dostrzegania i opisywania walorów krajobrazowych
swojej okolicy i całej Polski,
• lokalizowania na mapie Europy Polski oraz państw
z nią sąsiadujących,
• rozróżniania skał charakterystycznych dla miejsca zamieszkania,
• opisywania składników gleby oraz organizmów ją zamieszkujących,
• wskazywania znaczenia organizmów glebowych
i warstwy próchnicznej gleby w odniesieniu do żyzności gleby,
• charakteryzowania wybranych krajobrazów Polski,
• wskazywania zależności pomiędzy cechami krajobrazu a formami działalności człowieka,
• rozpoznawania form ochrony przyrody i przestrzegania zasad, które ich dotyczą,
• określania podstawowych prawidłowości w funkcjonowaniu poszczególnych narządów i ich układów
w organizmie,
• opisywania własności światła i dźwięku,
• charakteryzowania etapów rozwoju człowieka,
• wskazywania możliwości aktywnego spędzania wolnego czasu w bezpieczny sposób,
• przestrzegania higieny na co dzień, w tym zasad odpoczynku, odżywiania się i aktywności ruchowej niezbędnych do prawidłowego funkcjonowania organizmu,
• przestrzegania zasad higieny na wszystkich etapach
rozwoju (ze szczególnym podkreśleniem okresu dojrzewania),
• wskazywania możliwości radzenia sobie w sytuacjach
trudnych,
• uzasadniania negatywnego wpływu nikotyny, alkoholu
i narkotyków na zdrowie człowieka,
• przestrzegania zasad zdrowego stylu życia i uzasadniania konieczności ich stosowania.
Nr
działu
Tytuł działu
Liczba lekcji
w podręczniku
1.
PRZED WYPRAWĄ PO POLSCE
7
12
2.
POLSKA I JEJ SĄSIEDZI
12
15
3.
KRAJOBRAZY POLSKI
15
20
4.
MÓJ ORGANIZM
8
11
5.
ROZWIJAM SIĘ I POZNAJĘ OTOCZENIE
9
14
6.
MOJE ZDROWIE
10
13
7.
JAK ZACHOWAĆ ZDROWIE?
7
12
68
97
Razem
17
Klasa 6
• charakteryzowania czynników warunkujących życie
w wodzie i na lądzie,
• obserwowania i rozpoznawania typowych roślin i zwierząt żyjących w różnych siedliskach,
• wskazywania przystosowań w budowie zewnętrznej
roślin i zwierząt do środowiska życia,
• dostrzegania i przedstawiania prostych zależności występujących w różnych środowiskach,
• opisywania sposobów odżywiania się, oddychania
i rozmnażania organizmów żyjących w różnych środowiskach,
• określania następstw ruchu obrotowego i obiegowego
Ziemi,
• określania położenia Ziemi we wszechświecie,
• rozpoznawania różnorodnych krajobrazów świata,
• wskazywania przystosowań organizmów do warunków życia w różnych strefach klimatycznych,
• pomiaru masy i gęstości ciał,
• wskazywania możliwości wyznaczania drogi i czasu jej
przebiegu,
• obliczania prędkości ciał,
• określania sposobów bezpiecznego posługiwania się
urządzeniami elektrycznymi dostępnymi w gospodarstwie domowym,
• budowania prostego kompasu,
• charakteryzowania własności magnesów,
• dostrzegania i określania zależności między rozwojem
nauki a osiągnięciami techniki,
• oceniania ważności problemów dotykających mieszkańców Ziemi,
• uzasadniania konieczności prowadzenia zrównoważonego rozwoju, życia w zgodzie z naturą.
PROPOZYCJE WYKORZYSTANIA
LEKCJI POZOSTAJĄCYCH DO
DYSPOZYCJI NAUCZYCIELA
Po każdym dziale w kolejnych klasach jest zaplanowana
lekcja powtórzeniowa oraz sprawdzian. Lekcje te stanowią integralną część programu nauczania i nie należy ich
pomijać.
Godziny pozostające do dyspozycji nauczyciela warto
przeznaczyć na rozmowy z uczniami na temat prac badawczych, wskazanie propozycji nowych badań i obserwacji oraz zajęcia terenowe i warsztatowe. Efektem
tych rozmów powinny być wspólnie prowadzone doświadczenia i obserwacje. Należy wykorzystać karty
pracy zawarte w zeszytach do zajęć warsztatowych.
Podczas takich lekcji uczniowie mogą sami się przekonać, że to, o czym była mowa w sali lekcyjnej ma odzwierciedlenie w naturze i życiu codziennym. W terenie
przyrodę można poznawać za pomocą wszystkich zmysłów, oczywiście z zachowaniem należytej ostrożności
podczas jej obserwowania. Dla uczniów 10–12, a niebawem 9–11-letnich ma to szczególne znaczenie, ponieważ
daje im możliwość uczenia się przez przeżywanie. Jeżeli
wystarczy czasu, nauczyciel może przeprowadzać dodatkowe doświadczenia, a także zachęcać uczniów do
poszukiwania w różnych źródłach nowych informacji,
ich gromadzenia i prezentowania.
Nr
działu
Tytuł działu
Liczba lekcji
w podręczniku
1.
ŻYCIE W GLEBIE I W WODZIE
6
12
2.
ORGANIZMY NAJBLIŻSZEJ OKOLICY
6
12
3.
FUNKCJONOWANIE ORGANIZMÓW
8
11
4.
PLANETA ZIEMIA
11
16
5.
KRAJOBRAZY ZIEMI
11
14
6.
PRAWA FIZYKI
11
16
7.
POWTÓRZENIE WIADOMOŚCI Z PRZYRODY PRZED GIMNAZJUM
8
8
8.
OSIĄGNIĘCIA CZŁOWIEKA
7
7
68
96
Razem
18
4.9: Jak się uczyć i po co?
4.9: Jak się uczyć i po co?
5. dział 6: Moje zdrowie
4.2: Sposoby poznawania przyrody
5. dział 5: Rozwijam się i poznaję otoczenie
4.3: Co jest pomocne w poznawaniu przyrody?
4.4: Jak zobaczyć to, co niewidoczne gołym okiem?
4.5: Jak obserwować preparat pod mikroskopem?
4.6: Jak planować, prowadzić i dokumentować obserwacje?
6. dział 3: Funkcjonowanie organizmów
4.11: W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami
4.12: Zwierzęta w naszych domach
4.14: Rośliny są ozdobą domu
4.11: W szkole opiekujesz się roślinami i zwierzętami
4.14: Rośliny są ozdobą domu
4.58: Poznajesz rośliny nieużytków i rośliny trujące
4.40: Jak wyznaczyć kierunki geograficzne?
4.25: Obserwujesz zmiany położenia Słońca na niebie
4.42: Jak czytać mapę topograficzną?
4.44: Jak wyznaczyć trasę wycieczki?
5. dział 1: Przed wyprawą po Polsce
5. dział 2: Polska i jej sąsiedzi
1.3) wymienia zasady prawidłowego uczenia się i stosuje je w życiu;
1.5) uzasadnia potrzebę planowania zajęć w ciągu dnia i tygodnia; prawidłowo planuje i realizuje swój rozkład zajęć
w ciągu dnia;
1.6) nazywa zmysły człowieka i wyjaśnia ich rolę w poznawaniu przyrody, stosuje zasady bezpieczeństwa podczas
obserwacji przyrodniczych;
1.7) podaje przykłady przyrządów ułatwiających obserwację przyrody (lupa, mikroskop, lornetka), opisuje ich zastosowanie, posługuje się nimi podczas prowadzonych obserwacji;
1.8) podaje przykłady roślin i zwierząt hodowanych przez człowieka, w tym w pracowni przyrodniczej, i wymienia
podstawowe zasady opieki nad nimi;
1.9) rozpoznaje i nazywa niektóre rośliny (w tym doniczkowe) zawierające substancje trujące lub szkodliwe dla człowieka
i podaje zasady postępowania z nimi.
2.1) wyznacza kierunki na widnokręgu za pomocą kompasu, gnomonu;
2.2) obserwuje widomą wędrówkę Słońca w ciągu doby, miejsca wschodu, górowania i zachodu Słońca, w zależności
od pory roku, wskazuje zależność między wysokością Słońca a długością cienia;
2.3) orientuje plan, mapę w terenie, posługuje się legendą;
1.2) wyjaśnia znaczenie odpoczynku (w tym snu), odżywiania się i aktywności ruchowej w prawidłowym funkcjonowaniu
organizmu;
1.4) opisuje prawidłowo urządzone miejsce do nauki ucznia szkoły podstawowej;
4.10: Z kim spotykasz się w szkole?
Klasa/Temat lekcji:
1.1) Wymienia czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na jego samopoczucie w szkole oraz w domu i proponuje
sposoby eliminowania czynników negatywnych;
Podstawa programowa kształcenia ogólnego cele szczegółowe:
Zestawienie wymagań dla ucznia zawartych w Podstawie programowej i tematów lekcji cyklu Przyrodo, witaj!
3. Podstawa programowa kształcenia ogólnego
a program nauczania Przyrodo, witaj!
Podstawa programowa kształcenia ogólnego a program nauczania Przyrodo, witaj!
19
4.42: Jak czytać mapę topograficzną?
4.44: Jak wyznaczyć trasę wycieczki?
4.41: Do czego służy podziałka?
4.45: Jak wykonać pomiary w terenie?
4.41: Do czego służy podziałka?
4.43: Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi
4.45: Jak wykonać pomiary w terenie?
4.43: Poznajesz formy ukształtowania powierzchni Ziemi
4.6: Jak planować, prowadzić i dokumentować obserwacje?
4.7: Czym jest doświadczenie przyrodnicze?
4.13: Jak jest zbudowana roślina?
6. dział 2: Organizmy najbliższej okolicy
4.28: Jak woda krąży w przyrodzie?
4.36: Co jest przyczyną burzy?
4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu?
4.21: Jak lód zmienia się w wodę, a woda w lód?
4.22: Kiedy woda paruje, a kiedy się skrapla?
4.28: Jak woda krąży w przyrodzie?
4.16: Świat jest zbudowany z substancji
4.18: Czy woda mineralna to tylko woda?
4.20: Do czego służy sito?
4.30: Jakie są właściwości powietrza?
4.16: Świat jest zbudowany z substancji
2.5) posługuje się podziałką liniową do określania odległości, porównuje odległość na mapie z odległością rzeczywistą
w terenie;
2.6) wykonuje pomiary np. taśmą mierniczą, szacuje odległości i wysokości w terenie;
2.7) rozróżnia w terenie i na modelu formy wypukłe i wklęsłe, wskazuje takie formy na mapie poziomicowej.
3.1) obserwuje wszystkie fazy rozwoju rośliny, dokumentuje obserwacje;
3.2) obserwuje i nazywa zjawiska atmosferyczne zachodzące w Polsce;
3.3) obserwuje i rozróżnia stany skupienia wody, bada doświadczalnie zjawiska: parowania, skraplania, topnienia
i zamarzania (krzepnięcia) wody;
3.4) posługuje się pojęciem drobina jako najmniejszym elementem budującym materię, prezentuje za pomocą modelu
drobinowego trzy stany skupienia ciał (substancji);
3.5) opisuje skład materii jako zbiór różnego rodzaju drobin tworzących różne substancje i ich mieszaniny;
3.6) prezentuje na modelu drobinowym właściwości ciał stałych, cieczy i gazów (kształt i ściśliwość);
3.7) podaje przykłady ruchu drobin w gazach i cieczach (dyfuzja) oraz przedstawia te zjawiska na modelu lub
schematycznym rysunku;
Klasa/Temat lekcji:
2.4) identyfikuje na planie i mapie topograficznej miejsce obserwacji i obiekty w najbliższym otoczeniu, określa
wzajemne położenie obiektów na planie, mapie topograficznej i w terenie;
20
4.27: Dlaczego koła pociągu stukają o szyny?
4.32: Jak zmierzyć temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne?
4.33: Jak zmierzyć wilgotność powietrza i siłę wiatru?
3.9) podaje przykłady występowania i wykorzystania rozszerzalności cieplnej ciał w życiu codziennym, wyjaśnia zasadę
działania termometru cieczowego;
3.10) wykonuje i opisuje proste doświadczenia wykazujące istnienie powietrza i ciśnienia atmosferycznego; buduje na
podstawie instrukcji prosty wiatromierz i wykorzystuje go w prowadzeniu obserwacji;
4.34: Jak powstają opady i osady atmosferyczne?
4.35: Dlaczego tęcza jest kolorowa?
4.37: Czy pogodę można przewidzieć?
4.38: Prowadzisz kalendarz pogody
4.1: Czym będziesz się zajmować na lekcjach przyrody?
6. dział 1: Życie w glebie i w wodzie
4.49: Jakie rośliny i zwierzęta żyją w twojej okolicy?
4.50: Wyruszasz na wycieczkę do lasu
4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy
4.52: Organizmy żyjące w lesie oddziałują na siebie
4.53: Jakie organizmy żyją na łące?
4.54: Jakie znaczenie mają łąki?
4.55: Co uprawia się na polach?
4.56: Jak się wykorzystuje rośliny użytkowe?
4.49: Jakie rośliny i zwierzęta żyją twojej okolicy?
4.57: Jak powstają owoce?
5. dział 3: Krajobrazy Polski
6. dział 2: Organizmy najbliższej okolicy
4.1) rozpoznaje w terenie przyrodnicze (nieożywione i ożywione) oraz antropogeniczne składniki krajobrazu i wskazuje
zależności między nimi;
4.2) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie na lądzie;
4.3) obserwuje i nazywa typowe organizmy lasu, łąki, pola uprawnego;
4.4) opisuje przystosowania budowy zewnętrznej i czynności życiowych organizmów lądowych do środowiska życia,
na przykładach obserwowanych organizmów;
4.5) wskazuje organizmy samożywne i cudzożywne oraz podaje podstawowe różnice w sposobie ich odżywiania się;
3.13) opisuje i porównuje cechy pogody w różnych porach roku, dostrzega zależność między wysokością Słońca, długością 4.26: Jakie zmiany przynoszą pory roku?
4.25: Obserwujesz zmiany położenia Słońca na niebie
dnia a temperaturą powietrza w ciągu roku.
4.37: Czy pogodę można przewidzieć?
3.12) obserwuje pogodę, mierzy temperaturę powietrza oraz określa kierunek i siłę wiatru, rodzaje opadów i osadów,
stopień zachmurzenia nieba, prowadzi kalendarz pogody;
3.11) wymienia nazwy składników pogody (temperatura powietrza, opady i ciśnienie atmosferyczne, kierunek i siła wiatru) 4.32: Jak zmierzyć temperaturę powietrza i ciśnienie atmosferyczne?
oraz przyrządów służących do ich pomiaru, podaje jednostki pomiaru temperatury i opadów stosowane w meteorologii; 4.34: Jak powstają opady i osady atmosferyczne?
4.27: Dlaczego koła pociągu stukają o szyny?
3.8) obserwuje proste doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną ciał stałych oraz przeprowadza, na podstawie
instrukcji, doświadczenia wykazujące rozszerzalność cieplną gazów i cieczy;
21
4.47. Obserwujesz rzekę w swojej okolicy
4.46: Co to są wody powierzchniowe?
6. dział 4: Planeta Ziemia
4.47: Obserwujesz rzekę w swojej okolicy
4.62: Badasz wpływ substancji na rośliny
4.64: Domowe wydatki można ograniczyć
4.65: Dlaczego trzeba sprzątać Ziemię?
4.66: Jak być przyjaznym dla środowiska?
4.63: Co to jest rolnictwo ekologiczne?
4.61: Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom
4.61: Zanieczyszczenia środowiska zagrażają organizmom
4.19: Jak powstają kryształy?
4.23: Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta?
4.29: Dlaczego lód pływa?
4.7) rozpoznaje i nazywa warstwy lasu, charakteryzuje panujące w nich warunki abiotyczne;
4.8) obserwuje zjawiska zachodzące w cieku wodnym, określa kierunek i szacuje prędkość przepływu wody, rozróżnia
prawy i lewy brzeg;
4.9) rozróżnia i opisuje rodzaje wód powierzchniowych;
4.10) wymienia i charakteryzuje czynniki warunkujące życie w wodzie;
4.11) obserwuje i nazywa typowe rośliny i zwierzęta żyjące w jeziorze lub rzece, opisuje przystosowania ich budowy
zewnętrznej i czynności życiowych do środowiska życia;
4.12) przedstawia proste zależności pokarmowe występujące w środowisku wodnym, posługując się modelem
lub schematem;
4.13) rozpoznaje i nazywa skały typowe dla miejsca zamieszkania: piasek, glina i inne charakterystyczne dla okolicy;
4.14) opisuje glebę, jako zbiór składników nieożywionych i ożywionych, wyjaśnia znaczenie organizmów glebowych
i próchnicy w odniesieniu do żyzności gleby.
5.1) prowadzi obserwacje i proste doświadczenia wykazujące zanieczyszczenie najbliższego otoczenia (powietrza, wody,
gleby);
5.2) wyjaśnia wpływ codziennych zachowań w domu, w szkole, w miejscu zabawy na stan środowiska;
5.3) proponuje działania sprzyjające środowisku przyrodniczemu;
5.4) podaje przykłady miejsc w najbliższym otoczeniu, w których zaszły korzystne i niekorzystne zmiany pod wpływem
działalności człowieka;
5.5) podaje przykłady pozytywnego i negatywnego wpływu środowiska na zdrowie człowieka.
6.1) wymienia znane właściwości substancji (woda, cukier, sól kuchenna) i ich mieszanin (ocet, sok cytrynowy) występujące w jego otoczeniu;
Klasa/Temat lekcji:
4.6) przedstawia proste zależności pokarmowe zachodzące między organizmami lądowymi, posługując się modelem
lub schematem;
22
6. dział 6: Prawa fizyki
4.16: Świat zbudowany jest z substancji
4.62: Badasz wpływ substancji na rośliny
4.60: Jak możesz chronić przyrodę w twojej okolicy?
6.3) identyfikuje, na podstawie doświadczenia, ciała (substancje) dobrze i słabo przewodzące ciepło;
6.4) podaje przykłady przedmiotów wykonanych z substancji kruchych, sprężystych i plastycznych;
6.5) podaje przykłady zastosowania różnych substancji w przedmiotach codziennego użytku, odwołując się
do właściwości tych substancji;
6.6) bada wpływ czynników takich jak: woda, powietrze, temperatura, gleba na przedmioty zbudowane z różnych
substancji;
6.7) wykazuje doświadczalnie wpływ różnych substancji i ich mieszanin (np. soli kuchennej, octu, detergentów)
na wzrost i rozwój roślin, dokumentuje i prezentuje wyniki doświadczenia;
6.8) uzasadnia potrzebę segregacji odpadów, wskazując na możliwość ich ponownego przetwarzania (powołując się
na właściwości substancji).
7.1) rozpoznaje na mapie hipsometrycznej niziny, wyżyny i góry;
7.2) charakteryzuje wybrane krajobrazy Polski: gór wysokich, wyżyny wapiennej, nizinny, pojezierny, nadmorski, wielkomiejski, przemysłowy, rolniczy oraz wskazuje je na mapie;
7.3) podaje przykłady zależności między cechami krajobrazu a formami działalności człowieka;
7.4) wymienia formy ochrony przyrody stosowane w Polsce, wskazuje na mapie parki narodowe, podaje przykłady
rezerwatów przyrody, pomników przyrody i gatunków objętych ochroną, występujących w najbliższej okolicy;
7.5) wymienia najważniejsze walory turystyczne największych miast Polski, ze szczególnym uwzględnieniem Warszawy,
Krakowa, Gdańska;
7.6) lokalizuje na mapie Europy: Polskę oraz państwa sąsiadujące z Polską i ich stolice;
8.1) nazwy układów narządów budujących organizm człowieka: układ kostny, oddechowy, pokarmowy, krwionośny,
rozrodczy, wskazuje na planszy główne narządy tych układów:
a) układ kostny – elementy układu: czaszka, kręgosłup, klatka piersiowa, kończyny górne, kończyny dolne,
b) układ oddechowy – jama nosowa, krtań, tchawica, oskrzela, płuca,
c) układ pokarmowy – jama ustna, przełyk, żołądek, jelito cienkie, jelito grube, odbytnica,
d) układ krwionośny – serce, naczynia krwionośne: żyły i tętnice,
e) układ rozrodczy żeński – jajniki, jajowody, macica, pochwa i układ rozrodczy męski – jądra, nasieniowody, prącie;
5. dział 4: Mój organizm
7.7) opisuje krajobrazy wybranych obszarów Europy (śródziemnomorski, alpejski), rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje 5. dział 3: Krajobrazy Polski
6. dział 5: Krajobrazy Ziemi
na mapie.
6.2) porównuje masy ciał o tej samej objętości, lecz wykonanych z różnych substancji;
23
5. dział 5: Rozwijam się i poznaę otoczenie
8.3) rozpoznaje i nazywa, na podstawie opisu, fotografii lub rysunku, etapy rozwoju człowieka (zarodkowy i płodowy,
okres noworodkowy, niemowlęcy, poniemowlęcy, przedszkolny, szkolny, wieku dorosłego, starości);
8.4) opisuje zmiany zachodzące w organizmach podczas dojrzewania płciowego;
8.5) wykazuje doświadczalnie, że czynnikiem niezbędnym do spalania jest tlen, identyfikuje produkty spalania
i oddychania: dwutlenek węgla, para wodna oraz podaje ich nazwy;
8.6) opisuje rolę zmysłów w odbieraniu wrażeń ze środowiska zewnętrznego;
8.7) bada właściwości ogniskujące lupy, powstawanie obrazu widzianego przez lupę i podaje przykłady zastosowania
lupy;
8.8) wskazuje rodzaje źródeł dźwięku, bada doświadczalnie zależność powstającego dźwięku od np. naprężenia i długości struny;
8.9) bada rozchodzenie się dźwięków w powietrzu i ciałach stałych;
8.10) porównuje prędkości rozchodzenia się dźwięku i światła na podstawie obserwacji zjawisk przyrodniczych,
doświadczeń lub pokazów.
5. dział 7: Jak zachować zdrowie?
9.2) wymienia zasady postępowania z produktami spożywczymi od momentu zakupu do spożycia (termin przydatności,
przechowywanie, przygotowywanie posiłków);
9.3) wymienia zasady prawidłowego odżywiania się i stosuje je;
9.4) podaje i stosuje zasady dbałości o własne ciało (higiena skóry, włosów, zębów, paznokci oraz odzieży);
9.5) charakteryzuje podstawowe zasady ochrony narządów wzroku i słuchu;
9.6) wyjaśnia znaczenie ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia;
9.7) podaje przykłady właściwego spędzania wolnego czasu, z uwzględnieniem zasad bezpieczeństwa w czasie gier
i zabaw ruchowych oraz poruszania się po drodze;
9.8) opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy w niektórych urazach (stłuczenia, zwichnięcia, skaleczenia, złamania,
ukąszenia, użądlenia), potrafi wezwać pomoc w różnych sytuacjach;
9.9) podaje przykłady zachowań i sytuacji, które mogą zagrażać zdrowiu i życiu człowieka
(np. niewybuchy i niewypały, pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach lub kąpiel w niedozwolonych miejscach);
9.10) wyjaśnia znaczenie symboli umieszczonych np. na opakowaniach środków czystości i korzysta z produktów zgodnie
z ich przeznaczeniem;
9.1) podaje przykłady negatywnego wpływu wybranych gatunków zwierząt, roślin, grzybów, bakterii i wirusów na zdrowie 4.51: Rośliny w lesie tworzą warstwy
człowieka, wymienia zachowania zapobiegające chorobom przenoszonym i wywoływanym przez nie;
Klasa/Temat lekcji:
8.2) wymienia podstawowe funkcje poznanych układów człowieka;
24
4.36 Co jest przyczyną burzy?
9.12) wyjaśnia negatywny wpływ alkoholu, nikotyny i substancji psychoaktywnych na zdrowie człowieka, podaje
propozycje asertywnych zachowań w przypadku presji otoczenia;
9.13) wymienia zasady zdrowego stylu życia i uzasadnia konieczność ich stosowania.
10.1) podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie (np. wyładowania atmosferyczne, elektryzowanie się włosów
podczas czesania);
10.2) demonstruje elektryzowanie się ciał i ich oddziaływania na przedmioty wykonane z różnych substancji;
10.3) wymienia źródła prądu elektrycznego i dobiera je do odbiorników, uwzględniając napięcie elektryczne;
10.4) opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych, opisuje i stosuje zasady bezpiecznego
obchodzenia się z urządzeniami elektrycznymi;
5. dział 8: Ochrona środowiska
5. dział 5: Rozwijam się i poznaje otoczenie
5. dział 5: Rozwijam się i poznaje otoczenie
10.8) buduje prosty kompas i wyjaśnia zasadę jego działania, wymienia czynniki zakłócające prawidłowe działanie kompasu.
11.1) opisuje kształt Ziemi z wykorzystaniem jej modelu – globusa;
11.2) wymienia nazwy planet Układu Słonecznego i porządkuje je według odległości od Słońca;
11.3) wyjaśnia założenia teorii heliocentrycznej Mikołaja Kopernika;
11.4) bada doświadczalnie prostoliniowe rozchodzenie się światła i jego konsekwencje, np. camera obscura, cień;
11.5) bada zjawisko odbicia światła: od zwierciadeł, powierzchni rozpraszających, elementów odblaskowych; podaje
przykłady stosowania elementów odblaskowych dla bezpieczeństwa;
11.6) prezentuje za pomocą modelu ruch obiegowy i obrotowy Ziemi;
11.7) odnajduje zależność między ruchem obrotowym Ziemi a zmianą dnia i nocy;
11.8) wykazuje zależność między ruchem obiegowym Ziemi a zmianami pór roku.
12.1) wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne oraz lokalizuje kontynenty,
oceany i określa ich położenie względem równika i południka zerowego;
12.2) wskazuje na mapie świata: kontynenty, oceany, równik, południk zerowy i 180°, bieguny;
12.3) charakteryzuje wybrane organizmy oceanu, opisując ich przystosowania w budowie zewnętrznej do życia na
różnej głębokości;
10.7) bada i opisuje właściwości magnesów oraz ich wzajemne oddziaływanie, a także oddziaływanie na różne substancje; 6. dział 6: Prawa fizyki
10.6) uzasadnia potrzebę i podaje sposoby oszczędzania energii elektrycznej;
10.5) buduje prosty obwód elektryczny i wykorzystuje go do sprawdzania przewodzenia prądu elektrycznego przez różne 6. dział 6: Prawa fizyki
ciała (substancje);
6. dział 6 Prawa fizyki
9.11) wymienia podstawowe zasady bezpiecznego zachowania się w domu, w tym posługiwania się urządzeniami
elektrycznymi, korzystania z gazu, wody;
25
4.23: Co wiesz o gotowaniu jaj i pieczeniu ciasta?
13.1) charakteryzuje warunki klimatyczne i przystosowania do nich wybranych organizmów w następujących krajobrazach
strefowych: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi, tundry, pustyni lodowej;
13.2) opisuje krajobrazy świata, w szczególności: lasu równikowego wilgotnego, sawanny, pustyni gorącej, stepu, tajgi,
tundry, pustyni lodowej, rozpoznaje je na ilustracji oraz lokalizuje na mapie;
13.3) rozpoznaje i nazywa organizmy roślinne i zwierzęce typowe dla poznanych krajobrazów;
13.4) podaje przykłady współzależności między składnikami krajobrazu, zwłaszcza między klimatem (temperatura
powietrza, opady atmosferyczne) a rozmieszczeniem roślin i zwierząt.
14.1) podaje przykłady przemian odwracalnych: topnienie, krzepnięcie i nieodwracalnych: ścinanie białka, korozja;
14.2) odróżnia pojęcia: rozpuszczanie i topnienie, podaje przykłady tych zjawisk z życia codziennego;
14.3) bada doświadczalnie czynniki wpływające na rozpuszczanie substancji: temperatura, mieszanie;
4.19: Jak postają kryształy?
4.19: Jak powstają kryształy?
14.5) odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych, podaje przykłady takich mieszanin z życia codziennego;
14.6) proponuje sposoby rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych (filtrowanie, odparowanie, przesiewanie).
15.1) opisuje różne rodzaje ruchu;
15.2) interpretuje prędkość jako drogę przebytą w jednostce czasu, wyznacza doświadczalnie prędkość swojego ruchu,
np. marszu lub biegu;
15.3) bada doświadczalnie siłę tarcia i oporu powietrza oraz wody, określa czynniki, od których te siły zależą, podaje
przykłady zmniejszania i zwiększania siły tarcia i oporu w przyrodzie i przez człowieka oraz ich wykorzystanie w życiu
codziennym.
14.4) podaje i bada doświadczalnie czynniki wywołujące topnienie i krzepnięcie (temperatura) oraz parowanie i skraplanie 4.17: Co się dzieje podczas gotowania obiadu?
(temperatura, ruch powietrza, rodzaj cieczy, wielkość powierzchni);
Klasa/Temat lekcji:
12.4) opisuje przebieg największych wypraw odkrywczych, w szczególności Krzysztofa Kolumba i Ferdynanda Magellana.
26
Treści nauczania i przewidywane osiągnięcia ucznia
4. Treści nauczania
i przewidywane
osiągnięcia ucznia
KLASA CZWARTA
Dział 1. Przyroda i ja
Zakres treści programowych: Przyroda żywa (ożywiona) i nieożywiona. Obserwacje przyrodnicze. Rola zmysłów. Planowanie, prowadzenie i dokumentowanie obserwacji przyrodniczych. Doświadczenia przyrodnicze.
Osiągnięcia ucznia:
• wskazuje elementy przyrody ożywionej i nieożywionej,
• uzasadnia, że człowiek jest elementem przyrody,
• określa znaczenie zmysłów człowieka w poznawaniu
przyrody,
• wymienia przykłady urządzeń ułatwiających obserwację,
• podaje zasady obserwacji mikroskopowych,
• wskazuje źródła wiedzy o przyrodzie,
• planuje i dokumentuje obserwacje przyrodnicze,
• właściwie planuje proste doświadczenia przyrodnicze.
Dział 2. Ja, rośliny i zwierzęta
Zakres treści programowych: Znaczenie i zasady uczenia się. Czynniki pozytywnie i negatywnie wpływające na
samopoczucie ucznia. Kontakty z rówieśnikami i osobami
dorosłymi. Uczniowie niepełnosprawni w klasie. Wyposażenie pracowni przyrodniczej. Zwierzęta i rośliny domowe
– zasady opieki. Budowa i życie roślin. Wymagania życiowe organizmów.
• wymienia zasady efektywnego uczenia się,
• podaje przykłady czynników pozytywnie i negatywnie
wpływających na samopoczucie,
• wskazuje możliwości eliminowania czynników negatywnie wpływających na samopoczucie,
• wskazuje podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z rówieśnikami i nauczycielami,
• podaje przykłady zwierząt i roślin hodowanych w pracowni przyrodniczej i w domu oraz wskazuje zasady
opieki nad nimi,
• uzasadnia, dlaczego trzymanie zwierząt w domu to nie
tylko przyjemność, ale także odpowiedzialność,
• wyjaśnia, dlaczego zwierzęta mają prawo do godnego
życia,
• wskazuje przykłady roślin doniczkowych trujących lub
szkodliwych dla zdrowia człowieka,
• rozpoznaje organy roślinne i przedstawia ich rolę
w życiu rośliny.
Dział 3. Kuchnia jako laboratorium
Zakres treści programowych: Substancje wokół nas.
Przemiany nieodwracalne i odwracalne w życiu codziennym. Mieszaniny jednorodne i niejednorodne, roztwory
w kuchni. Rozdzielanie mieszanin. Trzy stany skupienia
substancji na przykładzie wody. Dyfuzja w cieczach.
• rozpoznaje na modelu trzy stany skupienia substancji,
• dokonuje podziału ciał stałych,
• podaje przykłady różnych substancji, określa ich stan
skupienia,
• omawia znaczenie przewodnictwa cieplnego ciał stałych w życiu codziennym,
• odróżnia przemiany nieodwracalne (np. ścinanie białka, smażenie, korozję) od przemian odwracalnych
(np. topnienie, krzepnięcie, parowanie, skraplanie),
• wskazuje warunki, w jakich zachodzą zmiany stanów
skupienia substancji,
• odróżnia mieszaniny jednorodne od niejednorodnych,
• proponuje metody rozdzielania mieszanin (np. odparowanie, filtrowanie, przesiewanie),
• omawia zjawisko dyfuzji w cieczach na przykładzie lub
modelu.
Dział 4. Przyroda się zmienia
Zakres treści programowych: Pozorna wędrówka Słońca. Pory roku. Rozszerzalność temperaturowa ciał stałych, cieczy i gazów. Krążenie wody w przyrodzie. Właściwości fizyczne powietrza. Ciśnienie atmosferyczne. Dyfuzja w gazach.
• prowadzi obserwacje pozornego ruchu Słońca po niebie,
• prowadzi obserwacje zmiany długości cienia w zależności od wysokości Słońca nad widnokręgiem,
• podaje cechy pór roku występujących w Polsce,
• dostrzega zmiany w krajobrazie w poszczególnych porach roku i podaje ich nazwy,
• określa prawidłowy sposób ubierania się w zależności
od pogody,
• wymienia dobre przewodniki cieplne i izolatory oraz
podaje możliwości ich zastosowania,
• podaje przykłady z najbliższego otoczenia dotyczące
rozszerzalności temperaturowej ciał stałych, cieczy
i gazów,
• omawia schemat krążenia wody w przyrodzie,
• opisuje skutki zamarzania wody,
• wymienia cechy fizyczne powietrza,
• opisuje proste doświadczenie wykazujące istnienie powietrza,
• wykonuje proste doświadczenie wykazujące istnienie
ciśnienia atmosferycznego,
• opisuje wyniki dyfuzji substancji w powietrzu.
27
Dział 5. Pogoda jest zawsze
Zakres treści programowych: Proste obserwacje pogody. Prognoza pogody i jej znaczenie dla ludzi. Wpływ pogody na życie ludzi. Pochłanianie energii słonecznej przez
powierzchnie o różnych barwach. Zjawiska atmosferyczne występujące w ciągu roku w Polsce. Powstawanie wiatru, chmur i deszczu. Powstawanie osadów atmosferycznych. Elektryzowanie się ciał. Wyładowania atmosferyczne w czasie burzy i zabezpieczanie się przed ich skutkami.
Rozszczepienie światła białego na przykładzie tęczy.
• wymienia składniki pogody,
• dokonuje pomiaru temperatury, ciśnienia atmosferycznego i wilgotności powietrza i podaje wyniki pomiaru w odpowiednich jednostkach,
• prowadzi proste obserwacje pogody,
• buduje prosty wiatromierz,
• rozróżnia opady i osady atmosferyczne,
• określa zależność między pogodą a sposobem ubierania się ludzi,
• podaje przykłady elektryzowania ciała,
• określa piorun jako duże wyładowanie elektryczne,
• podaje zasady zachowania się podczas wyładowań atmosferycznych,
• porównuje prędkość rozchodzenia się dźwięku i światła,
• opisuje warunki niezbędne do zachodzenia zjawiska
rozszczepienia światła białego,
• podaje przykłady symboli pogody i określa ich znaczenie,
• czyta mapę pogody,
• prowadzi kalendarz pogody.
Dział 6. Wycieczki po okolicy
Zakres treści programowych: Metody wyznaczania kierunków na widnokręgu. Plany i mapy, orientacja na planie
i mapie. Legenda mapy, znaki topograficzne, podziałka
liniowa. Formy ukształtowania powierzchni Ziemi. Wyznaczanie i planowanie trasy wycieczki. Wykonuje pomiary w terenie (odległości i wysokości obiektów). Obserwacja wód powierzchniowych.
• wyznacza kierunki geograficzne w terenie,
• posługuje się skrótami literowymi oznaczającymi kierunki geograficzne,
• czyta plan miasta z wykorzystaniem legendy,
• wskazuje różnice między planem a mapą,
• rozpoznaje w terenie elementy przedstawione na mapie topograficznej,
• posługuje się podziałką liniową,
• rozpoznaje w terenie i podaje nazwy formy wklęsłe
i wypukłe,
• wyznacza na mapie trasę wycieczki,
• wykonuje pomiary w terenie,
• podaje nazwy rodzajów wód powierzchniowych w najbliższej okolicy i rozpoznaje je na mapie,
• określa kierunek nurtu rzeki,
• rozróżnia prawy i lewy brzeg rzeki,
• prowadzi proste obserwacje czystości wód.
Dział 7. Obserwacja życia w okolicy
Zakres treści programowych: Drzewa, krzewy i rośliny
zielne w najbliższej okolicy. Struktura lasu. Rodzaje lasów – iglaste, liściaste i mieszane. Organizmy żyjące
w lesie i powiązania między nimi. Zasady zachowania
w lesie. Proste zależności pokarmowe występujące w lesie. Łąki – organizmy żyjące na łąkach. Znaczenie gospodarcze łąk. Pole uprawne i rośliny uprawniane przez
człowieka. Rośliny występujące w sadach. Zwierzęta żyjące na polach i w sadach. Rośliny nieużytków i rośliny
trujące.
• podaje przykłady pospolitych drzew, krzewów i roślin
zielnych,
• wskazuje warstwy lasu i podaje przykłady organizmów, które w nich występują,
• podaje przykłady powiązań między organizmami w lesie (np. powiązania pokarmowe, dziuple wykorzystywane przez ptaki),
• rozróżnia lasy iglaste, liściaste i mieszane,
• rozpoznaje najważniejsze gatunki drzew liściastych
i iglastych występujących w Polsce,
• przedstawia znaczenie lasów,
• określa, czym jest łąka, a czym pole uprawne,
• wymienia korzyści, jakie człowiek czerpie z łąk,
• rozpoznaje najważniejsze gatunki roślin uprawnych
i podaje ich zastosowania,
• wymienia zwierzęta żyjące na łąkach, polach i w sadach,
• podaje przykłady roślin nieużytków i roślin trujących,
• określa zasady postępowania z roślinami trującymi.
Dział 8. Ochrona środowiska
Zakres treści programowych: Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce. Skażenie wód, gleby i powietrza.
Skutki skażenia dla organizmów. Wpływ codziennych
zachowań na środowisko. Rolnictwo intensywne i ekologiczne. Działania proekologiczne. Rezultaty działań proekologicznych.
• opisuje formy ochrony przyrody stosowane w Polsce,
• podaje przyczyny zanieczyszczenia atmosfery, zanieczyszczenia wód, zaśmiecenia Ziemi,
• wymienia substancje zanieczyszczające powietrze,
wodę i glebę,
• wskazuje skutki działania zanieczyszczeń na rozwój
roślin,
28
KLASA PIĄTA
• wskazuje na mapie administracyjnej Polski województwo, w którym mieszka, oraz województwa sąsiadujące,
• wyjaśnia znaczenie słowa zabytek,
• wymienia najstarsze miasta Polski i podaje charakterystyczne dla nich zabytki,
• charakteryzuje Warszawę jako stolicę Polski, z podkreśleniem jej funkcji,
• wskazuje zabytki i ciekawe pod względem turystycznym miejsca we własnym mieście i okolicy,
• planuje wycieczkę na podstawie map samochodowej
i turystycznej Polski,
• wskazuje państwa na mapie Europy, określając ich położenie względem granic Polski,
• charakteryzuje, na podstawie map tematycznych, warunki naturalne państw sąsiadujących z Polską,
• krótko opisuje historię UE i wskazuje na mapie Europy państwa należące do wspólnoty.
Dział 1. Przed wyprawą po Polsce
Dział 3. Krajobrazy Polski
• uzasadnia konieczność ograniczania emisji zanieczyszczeń do środowiska,
• wymienia sposoby ograniczania zanieczyszczeń (np.
segregacja odpadów),
• wyjaśnia znaczenie określenia recykling,
• wyjaśnia pojęcie budżetu domowego,
• określa sposoby ograniczenia wydatków domowych,
• wskazuje różnice między rolnictwem intensywnym
a ekologicznym,
• wprowadza w życie podstawowe działania proekologiczne,
• podaje sposoby racjonalnego korzystania z gazu,
wody i prądu oraz wykazuje zalety wynikające z takich
zachowań.
Zakres treści programowych: Orientacja w terenie.
Plan. Mapa. Skala planu i mapy. Rodzaje map. Odległość
rzeczywista i odległość w skali. Poziomice. Wysokość
względna i wysokość bezwzględna. Mapa hipsometryczna
Polski.
• posługuje się mapą podczas zajęć terenowych,
• odczytuje formy ukształtowania terenu na podstawie
rysunku poziomicowego,
• rysuje plany w dobranej, w zależności od potrzeb, skali,
• rozpoznaje różne rodzaje map,
• określa przydatność w terenie określonej mapy,
• przelicza odległości w skali na rzeczywiste odległości
w terenie,
• posługuje się mapą poziomicową: odczytuje wysokości bezwzględne,
• odczytuje ukształtowanie powierzchni na podstawie
mapy hipsometrycznej,
• porównuje mapę hipsometryczną z innymi mapami
tematycznymi, wyciąga proste wnioski z tej analizy.
Dział 2. Polska i jej sąsiedzi
Zakres treści programowych: Położenie Polski w Europie i na świecie. Podział administracyjny Polski. Najstarsze
miasta Polski. Największe miasta Polski, w tym Gdańsk
i Kraków. Warszawa – stolica Polski. Zabytki kulturowe
i przyrodnicze Polski. Państwa sąsiadujące z Polską.
• określa położenie Polski w Europie,
• charakteryzuje symbole narodowe Polski – godło, flagę, hymn,
• określa podstawowe zasady zachowania wobec symboli narodowych,
Zakres treści programowych: Skały i minerały, rodzaje
skał. Surowce mineralne. Budowa gleby, rodzaje gleb,
profil glebowy. Pasowy układ krain geograficznych Polski. Zróżnicowanie naturalnych krajobrazów krain geograficznych. Morze Bałtyckie. Pobrzeża Południowobałtyckie. Pojezierza. Pas wyżyn. Łańcuchy górskie – Karpaty. Formy ochrony przyrody stosowane w Polsce.
• rozpoznaje skały występujące w najbliższej okolicy,
• wymienia surowce mineralne w najbliższej okolicy,
• opisuje budowę gleby,
• wyjaśnia, co to jest profil glebowy,
• wskazuje na mapie niziny, wyżyny i góry oraz rzeki i jeziora,
• podaje nazwy wybrane krainy należące do poszczególnych pasów i wskazuje na mapie Polski:
– Pobrzeża Południowobałtyckie,
– Pojezierze Pomorskie, Pojezierze Mazurskie i Pojezierze Wielkopolskie,
– Nizinę Śląską, Nizinę Wielkopolską, Nizinę Mazowiecką,
– Wyżynę Śląską, Wyżynę Krakowsko-Częstochowską, Wyżynę Kielecko-Sandomierską z Górami
Świętokrzyskimi, Wyżynę Lubelską i Roztocze, Kotlinę Sandomierską,
– Karpaty (w tym Tatry),
• opisuje dowolną krainę geograficzną na podstawie
map w atlasie,
• wymienia charakterystyczne cechy krajobrazów wybranych krain geograficznych Polski,
• opisuje piętra roślinności w górach,
• ocenia walory turystyczno-krajoznawcze wybranych
krain Polski,
29
• wymienia formy ochrony przyrody: parki narodowe
i krajobrazowe, rezerwaty przyrody, pomniki przyrody,
gatunkową ochronę organizmów,
• wskazuje na mapie Polski wybrane parki narodowe –
utworzone nad morzem, na nizinach, wyżynach
i w górach,
• podaje przykłady grzybów, roślin i zwierząt chronionych.
Dział 4. Mój organizm
Zakres treści programowych: Człowiek jako organizm.
Budowa ciała człowieka. Tkanki, narządy, układy narządów. Układ pokarmowy i odżywianie się. Układ oddechowy i oddychanie. Serce. Krążenie krwi. Układ nerwowy.
• rozróżnia tkanki, narządy i układy narządów,
• przedstawia budowę i znaczenie skóry dla życia człowieka,
• określa, w jaki sposób człowiek się porusza,
• wskazuje na rysunku i modelu części szkieletu człowieka,
• wskazuje na rysunku i podaje nazwy narządów układu
pokarmowego,
• określa rolę układu pokarmowego,
• wyjaśnia, na czym polega trawienie pokarmów,
• wyjaśnia, na czym polega odżywanie się,
• wskazuje na rysunku i podaje nazwy narządów układu
oddechowego,
• określa rolę układu oddechowego,
• wyjaśnia, na czym polega oddychanie,
• podaje różnice między oddychaniem a wymianą gazową,
• wskazuje położenie i rolę serca,
• wymienia podstawowe zadania krwi, wykazując powiązania układu krwionośnego z innymi układami,
• określa, w jaki sposób człowiek odbiera wrażenia smakowe i zapachowe,
• wskazuje położenie mózgu i rdzenia kręgowego w organizmie człowieka,
• określa zadania mózgu.
Dział 5. Rozwijam się i poznaję
otoczenie
Zakres treści programowych: Właściwości światła.
Budowa i funkcje oka. Właściwości dźwięku. Budowa
i funkcje ucha. Układ rozrodczy. Dojrzewanie biologiczne. Rozmnażanie się człowieka. Rozwój płodu. Etapy
rozwoju człowieka od narodzin do śmierci.
• określa właściwości światła,
• opisuje zjawisko odbicia i załamania światła, na przykładach z najbliższego otoczenia,
• opisuje ogólny schemat budowy oka i wskazuje na
planszy elementy jego budowy,
• wymienia podstawowe zasady ochrony narządów
wzroku,
• określa właściwości dźwięku,
• wskazuje źródła dźwięku,
• bada rozchodzenie się dźwięku w różnych substancjach,
• porównuje szybkość rozchodzenia się dźwięku w powietrzu i ciałach stałych,
• opisuje ogólny schemat budowy ucha i wskazuje na
planszy elementy jego budowy,
• opisuje powstawanie wrażenia słyszenia,
• wyjaśnia, jak należy dbać o słuch,
• opisuje budowę układu rozrodczego mężczyzny i kobiety,
• wyjaśnia, na czym polega zapłodnienie,
• przedstawia etapy rozwoju zarodkowego i płodowego
człowieka,
• charakteryzuje zmiany zachodzące w organizmie człowieka podczas dojrzewania,
• uzasadnia, że dojrzewanie jest naturalnym etapem
rozwoju każdego człowieka.
Dział 6. Moje zdrowie
Zakres treści programowych: Pojęcie zdrowia i choroby. Negatywny wpływ zwierząt, roślin, grzybów i bakterii
oraz wirusów na zdrowie człowieka. Zasady dbałości
o zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne. Składniki odżywcze zawarte w pokarmach i ich znaczenie dla organizmu człowieka. Higiena odżywiania się i żywności. Znaczenie detergentów. Rytm dobowy człowieka, znaczenie
snu. Właściwy plan dnia, aktywny i bierny wypoczynek.
Bezpieczeństwo podczas gier i zabaw. Zasady udzielania
pierwszej pomocy. Przygnębienie i apatia oraz sposoby
radzenia sobie ze stresem.
• wyróżnia trzy aspekty zdrowia: fizyczny, psychiczny
i społeczny,
• wyjaśnia, kiedy człowieka można nazwać zdrowym,
a kiedy chorym,
• wykazuje rolę ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia,
• podaje podstawowe zasady dbałości o zdrowie,
• opisuje znaczenie poszczególnych składników odżywczych dla organizmu człowieka,
• podaje przykłady pokarmów korzystnie i niekorzystnie
wpływających na zdrowie,
• podaje zasady higieny przyrządzania i spożywania posiłków,
• wskazuje sposoby utrzymywania domu w czystości
oraz właściwego przechowywania i przygotowywania
pożywienia,
• podaje przykłady sytuacji będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu,
30
• wskazuje możliwości radzenia sobie w sytuacjach
trudnych,
• określa rolę snu w zachowaniu pełnego zdrowia,
• opisuje zasady udzielania pierwszej pomocy,
• wyjaśnia znaczenie symboli na opakowaniach środków czystości.
Dział 7. Jak zachować zdrowie?
Zakres treści programowych: Gaz, woda, prąd elektryczny w domu – znaczenie i zasady korzystania. Sytuacje niebezpieczne dla zdrowia – niewybuchy, niewypały,
pożar, wypadek drogowy, jazda na łyżwach, kąpiel w wodzie. Czynniki zakaźne wywołujące chorobę. Walka
z chorobami. Zgubny wpływ papierosów, alkoholu, narkotyków. Zachowania asertywne. Zdrowy styl życia.
• wskazuje zasady bezpiecznego korzystania z gazu,
wody i prądu elektrycznego,
• podaje przykłady właściwych zachowań w sytuacjach
zagrażających zdrowiu,
• wskazuje sytuacje niebezpieczne dla zdrowia – niewybuchy, niewypały, pożar, wypadek drogowy, lub potencjalnie niebezpieczne – jazda na łyżwach, kąpiel w wodzie,
• opisuje właściwe zachowania w sytuacjach niebezpiecznych,
• podaje przykłady czynników wywołujących choroby
zakaźne,
• wskazuje możliwości zapobiegania chorobom zakaźnym,
• wyjaśnia negatywny wpływ nikotyny, alkoholu i narkotyków na zdrowie fizyczne, psychiczne i społeczne,
• podaje przykłady zachowań asertywnych jako odpowiedź na presję ze strony otoczenia,
• wymienia zasady zdrowego stylu życia.
KLASA SZÓSTA
Dział 1. Życie w glebie i w wodzie
Zakres treści programowych: Gleba jako środowisko
życia organizmów. Organizmy glebowe. Życie w wodzie.
Bezkręgowce, ryby i płazy. Przystosowania organizmów
do środowiska życia. Pospolite organizmy wodne w najbliższej okolicy.
• wymienia organizmy żyjące w glebie,
• opisuje rolę organizmów glebowych w powstawaniu
gleby,
• uzasadnia pożyteczną rolę dżdżownic w glebie,
• charakteryzuje warunki życia w wodzie,
• określa bezkręgowce jako organizmy niemające szkieletu wewnętrznego,
• podaje przykłady pospolitych bezkręgowców lądowych i wodnych,
• podaje przykłady pospolitych ryb,
• wskazuje przystosowania ryby do życia w wodzie,
• opisuje proste zależności pokarmowe występujące
między organizmami żyjącymi w wodzie,
• rozpoznaje i podaje nazwy pospolitych organizmów
wodnych występujących w najbliższej okolicy.
Dział 2. Organizmy najbliższej
okolicy
Zakres treści programowych: Rośliny i zwierzęta najbliższej okolicy, w tym rośliny trujące. Rośliny nasienne,
mchy i paprocie. Gady, ptaki i ssaki. Gatunkowa ochrona roślin, zwierząt i grzybów.
• rozpoznaje pospolite rośliny i zwierzęta występujące
w najbliższej okolicy i podaje ich nazwy,
• podaje przykłady roślin trujących występujących w najbliższym otoczeniu,
• rozpoznaje wybrane gatunki roślin trujących i określa
niebezpieczeństwa wynikające ze spożycia takich roślin,
• odróżnia rośliny nasienne od mchów i paproci, podaje
przykłady roślin nasiennych, mchów i paproci,
• wskazuje różnice między roślinami nasiennymi, mchami i paprociami,
• wymienia przykłady gadów, ptaków i ssaków występujących w Polsce,
• wskazuje charakterystyczne cechy gadów, ptaków i ssaków,
• podaje przykłady roślin, zwierząt i grzybów objętych
prawną ochroną gatunkową w Polsce,
• wskazuje zachowania przyczyniające się do ochrony
przyrody.
Dział 3. Funkcjonowanie
organizmów
Zakres treści programowych: Czynności życiowe organizmów. Odżywianie się – samożywność i cudzożywność. Przykłady przystosowań zwierząt do zdobywania
pożywienia. Oddychanie jako proces wyzwalający energię. Sposoby rozmnażania się organizmów. Budowa
komórki. Jedność świata żywego.
• wymienia podstawowe czynności życiowe organizmów,
• określa, na czym polega odżywianie się, oddychanie
i rozmnażanie się organizmów,
• podaje przykłady różnych sposobów realizowania
czynności życiowych przez różne organizmy,
• krótko przedstawia istotę procesu fotosyntezy,
• uzasadnia znaczenie procesu fotosyntezy w utrzymaniu życia na Ziemi,
31
• na wybranych przykładach omawia przystosowania
zwierząt roślinożernych i drapieżnych do zdobywania
pokarmu,
• na wybranych przykładach przedstawia przystosowania zwierząt żyjących w różnych środowiskach do oddychania,
• udowadnia jedność świata żywego, posługując się argumentacją obejmującą: budowę komórkową organizmów, realizowanie tych samych czynności życiowych,
reagowanie na bodźce środowiska.
Dział 4. Planeta Ziemia
Zakres treści programowych: Poglądy na budowę
wszechświata. Ziemia w Układzie Słonecznym. Globus –
model przestrzenny Ziemi. Ruchy obrotowy i obiegowy
Ziemi oraz ich następstwa. Lądy i oceany na Ziemi. Życie
w morzach i oceanach. Wyprawy i odkrycia geograficzne.
• opisuje historyczne poglądy na budowę wszechświata,
• wymienia planety Układu Słonecznego,
• określa uwarunkowania związane z istnieniem życia
na Ziemi,
• podaje przyczyny występowania pór roku,
• opisuje globus jako model przestrzenny Ziemi,
• wskazuje na globusie: bieguny, równik, południk zerowy i 180°, półkule, kierunki główne,
• charakteryzuje ruch obrotowy i obiegowy Ziemi,
• określa skutki wynikające z ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi,
• podaje nazwy i wskazuje na mapie świata kontynenty
i oceany,
• charakteryzuje życie w morzach i oceanach,
• opisuje wielkie wyprawy i odkrycia geograficzne,
w szczególności Krzysztofa Kolumba oraz Ferdynanda Magellana.
Dział 5. Krajobrazy Ziemi
Zakres treści programowych: Strefy klimatyczne na
Ziemi. Krajobrazy Ziemi: wilgotnego lasu równikowego,
sawanny, stepu, pustyni gorącej, tajgi, tundry i pustyni lodowej. Krajobraz śródziemnomorski, krajobraz alpejski.
• wymienia strefy klimatyczne na Ziemi,
• określa wpływ klimatu na życie ludzi, roślin i zwierząt,
• charakteryzuje krajobrazy Ziemi:
– wilgotny las równikowy,
– pustynię gorącą,
– sawannę,
– step,
– tajgę,
– tundrę,
– pustynię lodową,
– krajobraz śródziemnomorski i alpejski,
• wskazuje na mapie rejony występowania poszczególnych stref klimatycznych,
• wyjaśnia przyczyny występowania różnych krajobrazów na Ziemi.
Dział 6. Prawa fizyki
Zakres treści programowych: Właściwości substancji.
Gęstość, masa i objętość. Ruch i prędkość. Tarcie i opór.
Elektryczność i magnetyzm. Prąd elektryczny w życiu
codziennym. Bezpieczeństwo użytkowania urządzeń
elektrycznych. Alternatywne źródła energii.
• porównuje masy różnych ciał o tej samej objętości,
• opisuje różne rodzaje ruchu,
• wyjaśnia pojęcie prędkość,
• określa czynniki, od których zależą siły oporu i tarcia,
• podaje przykłady zjawisk elektrycznych w przyrodzie,
• wymienia źródła prądu elektrycznego,
• opisuje skutki przepływu prądu w domowych urządzeniach elektrycznych,
• uzasadnia potrzebę korzystania z alternatywnych źródeł energii,
• opisuje właściwości magnesów,
• wyjaśnia zasadę działania kompasu.
Dział 7. Powtórzenie wiadomości
z przyrody przed gimnazjum
Dział ten jest działem szczególnym, gdyż zakres
jego treści odnosi się do zdobytych przez ucznia
wiadomości i kształtowanych umiejętności w ciągu
trzech lat nauki przyrody.
Zakres treści programowych: Obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej. Zasady prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń. Właściwości substancji. Przemiany odwracalne i nieodwracalne.
Składniki pogody. Odczytywanie mapy pogody. Graficzne
symbole pogody. Rośliny i zwierzęta różnych środowisk.
Układy narządów budujące organizm człowieka. Podstawowe funkcje poznanych układów narządów człowieka.
Zasady zdrowego stylu życia. Położenie Polski w Europie.
Pasy krajobrazowe i krainy geograficzne. Gospodarka w poszczególnych regionach Polski. Budowa Ziemi. Ziemia
w Układzie Słonecznym. Ruchy Ziemi (obrotowy i obiegowy) i ich konsekwencje. Kontynenty i oceany na Ziemi.
Prawa fizyki w świecie przyrody.
Dział 8. Osiągnięcia człowieka
Zakres treści programowych: Rozwój naszej cywilizacji. Obraz nieba nad Polską. Gwiazdozbiory. Osiągnięcia
techniki XX wieku. Wkład Polaków w rozwój nauki. Rozwój zrównoważony. Rozwój medycyny.
32
Sposoby osiągania celów
• rozróżnia fazy Księżyca,
• wskazuje i podaje nazwy podstawowych gwiazdozbiorów na niebie,
• podaje przykłady osiągnięć techniki,
• wskazuje zależność między rozwojem nauki a osiągnięciami techniki,
• opisuje sylwetki wybitnych Polaków, którzy przyczynili
się do rozwoju nauki,
• wymienia najważniejsze osiągnięcia medycyny,
• wyjaśnia potrzebę zrównoważonego rozwoju cywilizacji.
5. Sposoby osiągania
celów
WSKAZÓWKI METODYCZNE
DO TREŚCI ZAWARTYCH
W KLASIE CZWARTEJ
Wskazówki do działu 1. Przyroda i ja
Celem treści zawartych w początkowej fazie nauczania
przyrody jest określenie, czym jest przyroda i wskazanie
możliwości jej poznawania. Podczas lekcji należy
umożliwiać uczniom samodzielne wypowiedzi, stwarzać okazje do nieformalnych dyskusji z przestrzeganiem zasady wzajemnego słuchania. Można zaproponować ustalenie reguł wzajemnych relacji: uczeń –
uczeń, nauczyciel – uczeń. Podczas lekcji zwraca się
uwagę, że obserwacje przyrodnicze można prowadzić
zawsze i w każdym miejscu, należy tylko pamiętać o zasadach bezpieczeństwa podczas obserwacji. Można
również rozwijać umiejętność planowania własnej pracy oraz rozbudzić chęć prowadzenia obserwacji i wykonywania prostych eksperymentów.
Zalecane czynności ucznia i nauczyciela:
• ustalenie reguł współpracy na lekcjach przyrody,
• wskazywanie obszarów, którymi będziemy się zajmować na lekcjach przyrody,
• wypróbowanie prostych narzędzi i sprzętu pomocnych w poznawaniu przyrody,
• przeprowadzenie próbnych planów i dokumentacji
obserwacji przyrodniczych,
• przeprowadzenie prostych obserwacji przyrodniczych
z wykorzystaniem zmysłów i urządzeń,
• wymienianie cech dobrego przyrodnika,
• wykonywanie prostych przykładowych doświadczeń.
Wskazówki do działu 2. Ja, rośliny
i zwierzęta
Podczas lekcji zawartych w tym dziale nauczyciel uświadamia uczniom, jakie czynniki wpływają na wyniki w nauce, na czym polega prawidłowe uczenie się i jak należy
urządzić miejsce do nauki w domu. Zwraca też uwagę na
to, jak ważne są jasno określone zasady postępowania we
własnym domu i w szkole. Zadaniem nauczyciela podczas
lekcji jest uświadomienie uczniom, że w szkole zdobywają
wiedzę i nowe umiejętności niezbędne w codziennym życiu i dalszej nauce. Na kolejnych lekcjach w tym dziale
należy poruszyć zagadnienia ukazujące prawidłowe relacje uczniów z rówieśnikami, w tym z rówieśnikami niepełnosprawnymi. Są to ważne problemy i nie można ich pomijać. Uczniowie wskazują podstawowe zasady obowiązujące w kontaktach z rówieśnikami i nauczycielami,
podają przykłady pomocy osobom niepełnosprawnym,
a także uzasadniają potrzebę tworzenia klas integracyjnych. Określają zadania szkoły w ich życiu i wskazują cechy dobrego ucznia. Omawiając tematykę tego działu,
należy również zwrócić uwagę na rolę roślin i zwierząt
w domu i obowiązki dzieci w stosunku do nich.
• demonstrowanie prawidłowo urządzonego miejsca do
nauki,
• zastanowienie się i określenie cech dobrego ucznia
oraz sposobów pokonywania trudności w nauce,
• dyskutowanie na temat roli szkoły w życiu każdego
człowieka, dawniej i dzisiaj,
• analizowanie różnych źródeł informacji na temat zasad pielęgnowania zwierząt i roślin w pracowni przyrodniczej i w domu,
• dyskutowanie, z wykorzystaniem artykułów z prasy i filmów, na temat różnych aspektów zdrowia, prowadząca
do wyjaśnienia pojęcia niepełnosprawność oraz uzasadnienie potrzeby tworzenia klas integracyjnych,
• omówienie bezpiecznego zachowania się w czasie wycieczki szkolnej,
• zorganizowanie wycieczki po najbliższej okolicy w celu
zaobserwowania barier dla osób mających problemy
z poruszaniem się,
• analizowanie zachowań dzieci i rodziców na podstawie z góry założonych ról odgrywanych przez uczniów
w klasie (np. reżyserowana dyskusja na temat „Chcę
mieć w domu psa!”),
• zorganizowanie dnia w szkole poświęconego zwierzętom domowym – wystawa naszych ulubieńców.
Wskazówki do działu 3. Kuchnia jako
laboratorium
W tym dziale uczeń poznaje model budowy substancji,
bada właściwości przedmiotów wykonanych z różnych
33
substancji. Podaje przykłady ruchu drobin w cieczach
oraz przedstawia te zjawiska na modelu. W dalszej części działu poznaje mieszaniny jednorodne i niejednorodne na przykładzie produktów używanych w domu oraz
różne procesy występujące wokół nas. Bada doświadczalnie zjawisko topnienia, zamarzania, rozpuszczania,
parowania i skraplania.
• wykonanie prostych doświadczeń chemicznych ze
składników dostępnych w gospodarstwie domowym,
takich jak: ocet, soda oczyszczona, drożdże piekarnicze,
• identyfikowanie, na podstawie doświadczeń, ciał (substancji) dobrze i słabo przewodzących ciepło,
• podawanie przykładów zastosowania substancji w wytwarzaniu przedmiotów codziennego użytku,
• odwoływanie się do właściwości tych substancji,
• podawanie przykładów przemian odwracalnych i nieodwracalnych,
• podawanie przykładów ruchu drobin w cieczach,
• proponowanie sposobów rozdzielania mieszanin jednorodnych i niejednorodnych,
• wykonywanie doświadczeń dotyczących badania czynników wpływających na rozpuszczanie substancji,
• wykonanie doświadczenia ilustrującego trzy stany
skupienia wody.
Wskazówki do działu 4. Przyroda się
zmienia
Nawiązaniem do treści tego działu są lekcje prowadzone w terenie. Uczniowie obserwują pozorny ruch Słońca po niebie, podają cechy pór roku występujących w Polsce. Istotą takich działań jest wykształcenie w uczniach
cech wnikliwych obserwatorów otaczającej nas rzeczywistości. Dobrą metodą aktywizującą, możliwą do zastosowania w tym dziale, jest metoda projektu. Również w tym dziale proponuje się przeprowadzenie doświadczeń np. dotyczących właściwości powietrza
i wody.
• obserwowanie pozornego ruchu Słońca po niebie,
• obserwowanie długości cienia w różnych porach dnia,
• określenie cech pór roku występujących w Polsce,
• wykonywanie doświadczeń pozwalających na zbadanie właściwości powietrza,
• zorganizowanie wycieczki na wiadukt lub most, przyjrzenie się szynom kolejowym lub tramwajowym i liniom
wysokiego napięcia pod kątem rozszerzalności temperaturowej,
Wskazówki do działu 5. Pogoda jest
zawsze
Uczniowie samodzielnie opracowują plan obserwacji
meteorologicznych, które później prowadzą. Nauczyciel
powinien przedstawić uczniom przyczyny i skutki występowania poszczególnych zjawisk atmosferycznych.
Ważne jest uświadomienie uczniom zasad zachowania
podczas występowania niektórych zjawisk atmosferycznych, np. burzy.
• wykonywanie doświadczeń demonstrujących: unoszenie
się powietrza ciepłego i opadanie zimnego, powstawanie
tęczy oraz krążenie wody w przyrodzie,
• urządzenie wycieczki do najbliższego miejsca pomiarów meteorologicznych, zapoznanie się z występującymi w nim urządzeniami,
• posługiwanie się przyrządami określającymi różne składniki pogody, odczytywanie wskazań termometrów i in.,
• prowadzenie obserwacji elementów pogody, prowadzenie kalendarza pogody (przez jeden tydzień w każdej porze roku),
• odgrywanie scenek ukazujących prezentację prognozy
pogody w czterech porach roku,
• budowanie prostego wiatromierza.
Wskazówki do działu 6. Wycieczki
po okolicy
Podczas realizacji zadań wynikających z treści zawartych w tym dziale poleca się wiele działań praktycznych,
dzięki którym uczeń nabywa umiejętności korzystania
z różnych źródeł informacji.
Aby w pełni osiągnąć wszystkie zamierzone w tym rozdziale cele, należy przeprowadzić kilka lekcji w klasie, które będą przygotowaniem do pracy w terenie. Lekcje przeprowadzone w terenie pozwolą nauczycielowi sprawdzić
czy uczniowie potrafią wiedzę zdobytą na lekcjach zastosować w praktyce. Przewiduje się wycieczki z mapą topograficzną oraz wykonywanie prostych pomiarów i obserwacji terenowych. Poniżej przedstawione są propozycje
czynności ucznia i nauczyciela, z których można wybrać
te, które odpowiadają specyfice pracy szkoły i upodobaniom nauczyciela.
• określanie kierunków świata za pomocą kompasu,
gnomonu i zegarka – ćwiczenia na boisku szkolnym,
• obserwacja momentu górowania Słońca w różnych
porach roku,
• rysowanie róży kierunków, określanie symboli polskich i międzynarodowych,
• czytanie planów miasta w różnych skalach i porównywanie dokładności, zawartości treści i innych elementów planu,
• przeprowadzenie doświadczenia uświadamiającego
co oznacza skala 1:1 (ustawienie na parapecie szkolnym kilku przedmiotów i posypanie ich talkiem lub
mąką, a następnie sprawdzenie, jaki ślad zostawił
podniesiony przedmiot),
34
• posługiwanie się podziałką liniową przy obliczaniu
rzeczywistych odległości między obiektami,
• pomiary taśmą mierniczą, np. sali lekcyjnej, boiska
szkolnego i rysowanie tych obiektów w różnych skalach,
• szacowanie długości różnych obiektów i sprawdzanie
długości rzeczywistych za pomocą taśmy mierniczej,
• podawanie przykładów konkretnych sytuacji, kiedy są
nam potrzebne plany miast, a kiedy plany budynków
(zwrócenie uwagi na skalę różnych planów),
• ćwiczenia z planami miast i mapami topograficznymi,
praca w grupach, opisywanie tras wycieczek, itp.,
• porównywanie mapy topograficznej z innymi mapami
(skali, szczegółowości, obszaru, jaki przedstawia),
• przypomnienie zasad bezpiecznego zachowania się
w czasie wycieczki szkolnej,
• ćwiczenia w posługiwaniu się mapą topograficzną, np.
podczas wycieczki szkolnej,
• ćwiczenia w rozpoznawaniu form terenu (wklęsłych,
wypukłych),
• obserwowanie rzeki podczas wycieczki: obserwacja
nurtu i brzegów rzeki, ustalanie kierunku przepływu
i prędkości wody w rzece,
• sprawdzenie czystości wód w najbliższej okolicy (zebranie próbki wody do prostych badań w klasie).
Wskazówki do działu 7. Obserwacja
życia w okolicy
Zasadniczym celem lekcji zawartych w tym dziale jest
zapoznanie ucznia z różnorodnością zespołów przyrodniczych – zarówno naturalnych, jak i stworzonych przez
człowieka – w najbliższym otoczeniu. Ponieważ dział
wypada pod koniec roku szkolnego, z pewnością będzie
można zorganizować wycieczki do lasu, na łąkę i pole
uprawne, ewentualnie do sadu (jeśli jest w pobliżu).
Istotne jest, aby uczniowie byli odpowiednio przygotowani do wycieczki. Bardzo ważny jest jasny przydział
pracy dla każdego ucznia bądź utworzonych zespołów.
Szczegółowe scenariusze takich zajęć i niektóre karty
pracy znajdą się w Klubie Nauczyciela.
Należy położyć nacisk na rozpoznawanie wybranych gatunków roślin, zwłaszcza drzew (na podstawie pokroju
drzewa, kształtu liści, ewentualnie budowy owoców).
Dobrze byłoby przy tej okazji zachęcić uczniów do wyszukiwania gatunków w atlasach do oznaczania roślin.
Bardzo silny nacisk należy położyć na absolutny zakaz
zrywania (uszkadzania) roślin chronionych, np. konwalii
czy widłaków. Jeśli chodzi o rośliny użytkowe, wskazane
jest przyniesienie na lekcję różnych warzyw, owoców i zbóż.
Na podstawie okazów można wyjaśnić, jakie części roślin są wykorzystywane i w jakich celach, ewentualnie
można także wprowadzić informacje o wartościach odżywczych prezentowanych roślin.
• rozpoznawanie pospolitych drzew, krzewów i roślin
zielnych w najbliższej okolicy,
• analizowanie schematu ukazującego warstwową budowę lasu,
• wskazywanie organizmów występujących w różnych
warstwach lasu,
• oglądanie filmów ukazujących życie w lesie, na łące,
na polu i w sadzie,
• przeglądanie i rozpoznawanie rysunków i okazów zielnikowych (całych roślin lub ich organów) występujących w lesie, na łące, na polu i w sadzie,
• wymienianie przykładów zwierząt występujących w lesie,
• analizowanie schematów powiązań pokarmowych
między organizmami żyjącymi w lesie, na łące, na polu
i w sadzie,
• pogadanka na temat zasad zachowania się w lesie,
• przeprowadzenie zajęć terenowych w lesie, na łące, na
polu lub w sadzie,
• omawianie wykorzystania lasów i łąk przez człowieka,
• porównywanie działalności człowieka na łące i polu
uprawnym,
• prezentowanie najważniejszych roślin uprawnych,
w tym ich jadalnych organów,
• rozpoznawanie roślin nieużytków i roślin trujących
w najbliższej okolicy,
• wskazywanie zasad postępowania z roślinami trującymi.
Wskazówki do działu 8. Ochrona
środowiska
Podczas realizacji tego działu wskazane jest prowadzenie obserwacji i prostych doświadczeń określających zanieczyszczenie najbliższego środowiska. Uczniowie przez obserwacje niekorzystnych zmian zachodzących w otoczeniu oraz skutki działalności człowieka
powinni zastanowić się, jak należy postępować, aby
zmniejszyć zagrożenie. Dobrze byłoby zastanowić się
wraz z uczniami, co każdy z nas może zrobić, aby zmiany środowiska były możliwie najmniej dotkliwe, a równocześnie, jak można zmniejszyć koszty utrzymania
domu.
Drugim, istotnym wątkiem realizowanego działu są treści ekologiczne. Tematy dotyczące rolnictwa ekologicznego na pewno łatwiej będzie omówić w środowisku
wiejskim. Podczas tych lekcji trzeba ukazać cechy charakterystyczne dla rolnictwa intensywnego i ekologicznego. Nie należy negatywnie oceniać rolnictwa ekologicznego, a raczej podkreślić szanse i korzyści wynikające
z wprowadzania elementów takiego gospodarowania.
Temat ten można powiązać z pojęciem rozwoju zrównoważonego.
Na zakończenie tego działu warto zapoznać uczniów
z wpływem różnych czynników na powierzchnię Ziemi.
35
Dobrą metodą na tym etapie kształcenia może być zaproponowanie uczniom wykonania rysunków przedstawiających różnego rodzaju uszkodzenia powierzchni Ziemi oraz prowadzone przez ludzi działania naprawcze.
• przedstawianie scenek wskazujących zachowania pozytywne i negatywne związane z zanieczyszczeniami
środowiska,
• wskazywanie działań umożliwiających mniejsze zużycie gazu, wody i energii elektrycznej, a co za tym idzie,
kosztów utrzymania domu,
• ustalenie zasad zachowania człowieka przyjaznego
środowisku,
• opracowanie przez uczniów krótkich referatów na temat rolnictwa ekologicznego,
• przedstawianie na rysunkach przykładów niszczenia
powierzchni Ziemi przez czynniki przyrodnicze i jako
skutek działalności człowieka,
• przygotowanie uczniów do udziału w akcji „Sprzątanie świata” oraz „Dzień Ziemi”.
W KLASIE PIĄTEJ
Wskazówki do działu 1. Przed
wyprawą po Polsce
Głównym celem tego działu jest omówienie, jak należy
przygotować się do zajęć terenowych, jakie zabrać materiały: plany, mapy itp. Podczas lekcji uczeń poznaje nowe
pojęcia: poziomica, wysokość względna i wysokość bezwzględna, mapa hipsometryczna. Nauczyciel powinien
zapewnić uczniom wystarczająco dużo czasu na poznanie mapy hipsometrycznej i na pracę z nią.
• wyznaczanie kierunków geograficznych za pomocą
Słońca – ćwiczenia z kompasem na boisku szkolnym,
• wskazywanie na planszach ułożenia gwiazd Wielkiego
Wozu i Małego Wozu oraz wyznaczanie kierunków
świata nocą w terenie,
• podawanie przykładów sytuacji życiowych, w których
potrzebna jest umiejętność wyznaczania kierunków
świata,
• porównywanie skal map i planów,
• wykonywanie ćwiczeń z planami większych miast Polski – wyszukiwanie np. kin, teatrów, określanie trasy
przejazdów itp.,
• praca z atlasem przyrodniczym, omawianie poszczególnych map i ich analiza,
• wykonywanie ćwiczeń w obliczaniu rzeczywistej odległości
między miastami na podstawie mapy w określonej skali,
• ćwiczenia w odczytywaniu form terenu na podstawie
rysunku poziomicowego, tworzenie przez uczniów rysunków poziomicowych,
• przedstawianie prostych form terenu za pomocą rysunku poziomicowego,
• praca z mapą topograficzną, hipsometryczną, ćwiczenia w określaniu wysokości względnej i wysokości bezwzględnej,
• pomiar wysokości względnej w terenie,
• rysowanie poziomic będących odzwierciedleniem ukształtowania powierzchni,
• praca z mapą hipsometryczną Polski,
• wskazywanie na mapie hipsometrycznej Polski obszarów nizinnych, wyżynnych i górskich,
• oglądanie różnych rodzajów map, porównywanie ich
treści i ocena ich przydatności na co dzień.
Wskazówki do działu 2. Polska i jej
sąsiedzi
Podczas lekcji zawartych w tym dziale uczniowie określają położenie Polski w Europie i na świecie, charakteryzują symbole narodowe Polski – godło, flagę, hymn.
Wskazują na mapie administracyjnej Polski województwo, w którym mieszkają, oraz województwa sąsiadujące. Na kolejnych lekcjach wyjaśniają znaczenie słowa
zabytek oraz wymieniają najstarsze miasta Polski, w tym
Kraków i Gdańsk, i wskazują charakterystyczne dla
nich zabytki. Na kolejnych lekcjach charakteryzują
Warszawę jako stolicę Polski, a także wskazują zabytki
i ciekawe pod względem turystycznym miejsca we własnym mieście i okolicy. Uczniowie, korzystając z mapy
samochodowej i turystycznej Polski, planują dłuższą wycieczkę, np. autokarową. Na zakończenie tego działu poznają naszych sąsiadów, ich kraje, tradycje i kulturę.
• analizowanie mapy politycznej i hipsometrycznej Europy i świata, ćwiczenia w określaniu położenia Polski
w Europie i na świecie,
• analizowanie informacji uzyskanych z różnych źródeł
na temat historii symboli narodowych Polski, wskazanie podstawowych zasad zachowania się w ich obecności,
• dyskutowanie na temat postawy szacunku wobec symboli narodowych,
• analizowanie mapy administracyjnej Polski, podawanie nazw poszczególnych województw oraz województwa, w którym leży rodzinna miejscowość,
• analizowanie przewodników i map turystycznych ukazujących zabytki najstarszych miast Polski,
• przeprowadzenie dyskusji dotyczącej roli stolicy
w państwie i roli Warszawy jako stolicy Polski,
• wskazywanie na mapie najbliższej okolicy miejsc zabytkowych i ciekawych pod względem turystycznym,
36
• zaplanowanie wycieczki do wybranego miejsca w Polsce na podstawie mapy samochodowej i turystycznej
Polski,
• planowanie wycieczek do krajów sąsiednich, w tym
analizowanie map tematycznych tych krajów,
• wskazywanie ciekawych miejsc w najbliższej okolicy, ich
dokumentowanie, opisywanie oraz popularyzowanie
przez np. tworzenie plakatów, ulotek czy prezentacji,
• wskazywanie podobieństw i różnic w zwyczajach
mieszkańców państw sąsiadujących z Polską.
Wskazówki do działu 3. Krajobrazy
Polski
Podczas lekcji zawartych w tym dziale uczniowie szukają
informacji o Polsce zamieszczonych na różnych rodzajach map. Udają się na wycieczkę, aby rozpoznać skały
występujące w najbliższej okolicy. Oglądają skały przez
lupę. Omawiają krajobrazy typowe dla danego regionu
oraz występujące w nim rośliny i zwierzęta. Porównują krajobrazy rolnicze i przemysłowo–miejskie. Odnajdują składniki krajobrazu naturalnego i przekształconego przez człowieka. W ten sposób poznają urodę i turystyczne walory
licznych rejonów Polski, a także zagrożenia, jakie niesie dla
przyrody rozwój gospodarczy. Poznają celowość działań
podejmowanych na rzecz ochrony przyrody. Do realizacji
tego działu są potrzebne mapy ścienne Polski, mapy w atlasie, albumy, pocztówki, przezrocza, fotografie, krótkie filmy
charakteryzujące daną krainę, czasopisma, np.: Poznaj swój
kraj, Przyroda Polska, Parki Narodowe.
• rozpoznawanie skał podczas zajęć w terenie, wskazywanie skał sypkich, zwięzłych i litych,
• obserwowanie podczas zajęć w terenie gleby i jej
mieszkańców,
• wyjaśnianie, co to jest profil glebowy,
• przypomnienie, czym jest mapa i co oznaczają kolory
na mapie,
• porównywanie mapy hipsometrycznej z innymi mapami, np. krajobrazową i demograficzną,
• wskazywanie na mapie Polski morza, nizin, wyżyn i gór;
zwrócenie uwagi na ich pasowy układ,
• omawianie krain obejmujące: przypisywanie danej krainy
do odpowiedniego pasa, wskazywanie i podawanie nazw
krain sąsiadujących, omawianie jej charakteru geograficzno-fizycznego, prezentowanie krajobrazu danej krainy, podawanie czynników kształtujących krajobraz
w przeszłości (ruchy górotwórcze, zlodowacenia) i obecnie (fale, prądy morskie, wiatr, deszcz, zmiany temperatury, działalność człowieka),
• analizowanie filmów, ilustracji, fotografii i rysunków
przedstawiających krajobraz i przyrodę danej krainy,
• wskazywanie przystosowań roślin i zwierząt do życia
w danym środowisku,
• wskazywanie na mapie parków narodowych oraz podawanie ich symboli,
• charakteryzowanie form ochrony przyrody występujących w okolicy,
• przygotowanie przez uczniów wycieczki po okolicy,
połączonej z rozpoznawaniem pospolitych roślin,
grzybów i zwierząt, a także wyszukiwaniem pomników
przyrody,
• analizowanie wpływu industrializacji na środowisko
przyrodnicze i życie ludzi na przykładzie aglomeracji
górnośląskiej,
• wskazywanie na mapie rejonów atrakcyjnych turystycznie i uzasadnianie swojego stanowiska,
• wykonanie przez ucznia lub grupę uczniów projektu kilkudniowej wycieczki krajoznawczo-turystycznej. Projekt powinien zawierać mapę terenu z naniesioną trasą
wycieczki oraz krótki, ilustrowany fotografiami lub rysunkami opis miejsc, które warto zwiedzić. Wskazane
jest podanie:
– liczby uczestników,
– środków transportu,
– planowanych noclegów,
– punktów gastronomicznych,
– kosztów przypadających na jednego uczestnika,
• charakteryzowanie krajobrazów rolniczych i przemysłowo-miejskich,
• próba oceny stopnia przekształcenia krajobrazu przez
człowieka na podstawie map krajobrazowych i przemysłowych (przemysł wydobywczy i przetwórczy),
• pogadanki na temat zakłóceń w przyrodzie i zagrożeń
zdrowia ludzi żyjących w krajobrazach silnie przekształconych.
Wskazówki do działu 4. Mój organizm
Zasadniczym celem tego działu jest zapoznanie uczniów
z budową i funkcjonowaniem organizmu człowieka,
w szczególności wybranych układów wewnętrznych.
Zagadnienia związane z higieną zostały wyodrębnione
w oddzielnym dziale.
Podczas wprowadzania informacji dotyczących funkcjonowania organizmu człowieka, powinniśmy się często
odwoływać do osobistych doświadczeń uczniów. Warto,
by uczniowie podczas lekcji przeprowadzali proste obserwacje i doświadczenia na własnych organizmach. Ponieważ jest to szkoła podstawowa, należy skupić uwagę
na istocie i celach działania poszczególnych układów,
a nie na szczegółach wiedzy anatomicznej. Nie ma potrzeby wprowadzania szczegółowych informacji o wszystkich rodzajach tkanek, narządach i układach narządów.
Istotne jest, aby uczniowie rozróżniali te pojęcia, potrafili poprzeć je przykładami i prawidłowo przedstawiali
ich hierarchię.
37
• analizowanie budowy organizmu człowieka na podstawie tablic anatomicznych w podręczniku, innych
źródeł książkowych, plansz poglądowych i modeli,
• oglądanie filmów prezentujących podstawowe wiadomości na temat funkcjonowania organizmu człowieka,
• podawanie przykładów tkanek, narządów i układów narządów w organizmie człowieka oraz określanie ich roli,
• wskazywanie na modelach wybranych elementów szkieletu, narządów układu pokarmowego, oddechowego,
krwionośnego i rozrodczego,
• badanie zagęszczenia receptorów dotyku w skórze
w różnych częściach ciała,
• prowadzenie obserwacji mikroskopowych preparatów
pęcherzyków płucnych i kosmków jelitowych oraz wybranych tkanek.
• budowanie camera obscura,
• analizowanie budowy ucha i wskazywanie przystosowania tego narządu do reakcji na fale dźwiękowe,
• ukazywanie powiązań budowy narządów z pełnionymi
funkcjami,
• praca z tekstem podręcznika na temat etapów rozwoju
człowieka – tworzenie tabeli i rysunków przedstawiających zmiany wielkości ciała od zygoty w życiu płodowym do nastolatka,
• porównywanie budowy układu rozrodczego kobiety
i układu rozrodczego mężczyzny w powiązaniu ze
zróżnicowaniem ról biologicznych,
• przeprowadzenie pogadanki na temat zmian zachodzących w organizmie w okresie dojrzewania i problemów związanych z tym okresem (w miarę możliwości
w grupach według płci).
Wskazówki do działu 5. Rozwijam się
Wskazówki do działu 6. Moje zdrowie
i poznaję otoczenie
Bardzo istotne jest płynne połączenie treści fizycznych
(odnoszących się np. do ruchu i narządów zmysłów)
z treściami biologicznymi. W przypadku podstawowych
czynności życiowych – odżywiania się i oddychania – należy dojść do prawidłowej definicji tych procesów, ukazując zarazem różnice między pobieraniem pokarmu a odżywianiem się i wymianą gazową a oddychaniem. Dobrze
byłoby odwołać się do sposobów realizacji tych czynności
przez wybrane inne organizmy, w tym rośliny. Należy korzystać z tablic anatomicznych i rysunków, co pozwoli
uniknąć czysto pamięciowego opanowywania przez
uczniów wiedzy dotyczącej układów wewnętrznych.
Szczególny takt i delikatność należy zachować przy wprowadzaniu treści związanych z płcią i rozmnażaniem człowieka. W szkołach są realizowane dodatkowe zajęcia dotyczące wiedzy o życiu seksualnym człowieka, dlatego też
podczas lekcji przyrody wprowadzamy tylko wybrane zagadnienia. Szczególnie tematy budowy i funkcjonowania
układów rozrodczych należy wprowadzić w sposób naturalny, jako kolejny układ narządów służący realizacji jeszcze jednej czynności życiowej – rozmnażania się. Jeśli
chodzi o okres dojrzewania, powinniśmy podkreślić naturalny charakter tego procesu, a także istnienie dużych różnic w czasie rozpoczęcia dojrzewania – zarówno między
dziewczętami a chłopcami, jak i osobniczych. Warto podpowiedzieć uczniom, do kogo mogą się zwrócić, gdy mają
związane z tym okresem różnego typu problemy. Niezależnie od tego, czy są to problemy natury medycznej (np.
dermatologiczne) czy psychologiczne, należy przekonywać ich, że w przeżywaniu problemów nie są osamotnieni
i mogą liczyć na pomoc dorosłych.
• analizowanie budowy oka i porównywanie jego elementów do części w aparacie fotograficznym,
Podstawowym celem tego działu jest uświadomienie
uczniom, co to jest zdrowie i jak jest ono ważne w życiu
każdego człowieka, bez względu na wiek. Uczniowie – na
podstawie własnych obserwacji – wyjaśniają, kiedy człowieka można nazwać zdrowym, a kiedy chorym. Nauczyciel powinien kierować przebiegiem dyskusji tak,
aby powstała pełna definicja zdrowia, wyróżniająca trzy
jego aspekty: fizyczny, psychiczny i społeczny. Na kolejnych lekcjach uczniowie podają podstawowe zasady
dbałości o zdrowie, wykazują rolę ruchu i ćwiczeń fizycznych w utrzymaniu zdrowia. Podają przykłady sytuacji
będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu,
a także wskazują możliwości radzenia sobie w sytuacjach
trudnych. Podczas tych lekcji warto podkreślić rolę snu
w zachowaniu pełnego zdrowia.
• przeprowadzenie wywiadu wśród uczniów i pracowników szkoły na temat: „Co to jest zdrowie”,
• zanalizowanie definicji zdrowia według WHO (stan dobrego samopoczucia fizycznego, psychicznego i społecznego, a nie tylko stan braku choroby, kalectwa czy
niepełnosprawności) i wyróżnienie trzech aspektów
zdrowia,
• sformułowanie zasad zdrowego stylu życia, z uwzględnieniem znaczenia higieny, ruchu, prawidłowego odżywiania się i kontaktów międzyludzkich,
• analizowanie składników produktów spożywczych zapisanych na opakowaniach,
• dyskusja na temat pokarmów zagrażających zdrowiu, których spożywanie prowadzi do nadwagi i otyłości,
• dyskusja na temat sytuacji będących przyczyną przygnębienia i apatii oraz stresu i wskazanie możliwości
radzenia sobie w trudnych sytuacjach,
38
• przygotowanie różnych informacji na temat roli snu
w utrzymaniu pełnego zdrowia,
• omówienie zasad postępowania w przypadku urazów
ciała.
Wskazówki do działu 7. Jak zachować
zdrowie?
W kolejnym dziale uczniowie poznają czynniki wywołujące choroby zakaźne i wskazują możliwości zapobiegania im. Ważną kwestią jest umiejętność zachowania się
w niebezpiecznych sytuacjach. Szczególne znaczenie
mają lekcje, podczas których są poruszane zagadnienia
związane z negatywnym wpływem nikotyny, alkoholu
i narkotyków zarówno na zdrowie fizyczne, psychiczne,
jak i społeczne. Duże znaczenie mają ćwiczenia zachowań asertywnych, będących odpowiedzią na presję ze
strony otoczenia.
• analizowanie filmów, artykułów z prasy dotyczących czynników zakaźnych i ukazujących sposoby zapobiegania
chorobom zakaźnym,
• wymienianie niebezpiecznych sytuacji związanych
z nikotyną, alkoholem i narkotykami, które mogą nam
się przydarzyć i omówienie, jak należy się w nich zachować,
• przedyskutowanie problemu walki z chorobami zakaźnymi,
• analizowanie filmów, artykułów z prasy na temat wpływu
nikotyny, alkoholu i narkotyków na poszczególne aspekty
zdrowia człowieka: fizyczny, psychiczny i społeczny,
• ćwiczenia zachowań asertywnych będących odpowiedzią na presję ze strony otoczenia.
• obserwowanie gleb w najbliższej okolicy przez wykopanie odkrywek glebowych, rysowanie profili glebowych,
• dyskusja mająca na celu ustalenie czynników, które
wpływają na rodzaj gleby i jej żyzność,
• pobieranie próbek glebowych i oglądanie ich pod kątem organizmów żyjących w glebie,
• prowadzenie obserwacji bezkręgowców, ryb i płazów
w ich naturalnym środowisku.
Wskazówki do działu 2. Organizmy
najbliższej okolicy
Realizacja tego działu wymaga również przeprowadzenia
zajęć terenowych. Wskazane jest prowadzenie prostych obserwacji w najbliższej okolicy pod kątem rozpoznawania
pospolitych roślin i zwierząt. Uczniowie uczą się odróżniać
rośliny nasienne od mchów i paproci, a także poznają bogactwo fauny występującej w najbliższej okolicy.
• przypominanie drzew i krzewów rosnących w najbliższej okolicy,
• obserwowanie zwierząt żyjących w najbliższej okolicy,
• przypominanie pospolitych zwierząt występujących
w najbliższej okolicy,
• obserwowanie i rozpoznawanie roślin nieużytków
oraz roślin trujących,
• przypominanie o zagrożeniach związanych ze spożywania nieznanych owoców i innych organów roślin,
a także grzybów,
• poznawanie na przykładach różnych form ochrony
przyrody,
• wskazywanie obiektów ochrony przyrody w najbliższej
okolicy.
Wskazówki do działu 3.
W KLASIE SZÓSTEJ
Wskazówki do działu 1. Życie w glebie
i w wodzie
Realizacja tego działu wymaga przeprowadzenia zajęć terenowych, wskazane jest prowadzenie prostych obserwacji w najbliższej okolicy. Powinny one dotyczyć przede
wszystkim czynników warunkujących życie na lądzie, w wodzie oraz ich wpływu na przystosowanie organizmów do
danego środowiska. Należy uwrażliwić uczniów na problem ochrony przyrody w najbliższej okolicy.
• obserwowanie życia w wodzie (w akwarium, w rzece,
w jeziorze),
• porównywanie warunków życia w wodzie i na lądzie,
Funkcjonowanie organizmów
Ten dział stanowi kolejny etap podsumowań i jest przyczynkiem do refleksji nad jednością świata ożywionego,
a zarazem punktem wyjścia do nauki w gimnazjum.
W wypadku odżywiania się i oddychania można odwołać się najpierw do wiedzy zdobytej już przez uczniów
podczas omawiania funkcjonowania organizmu człowieka. Następnie można zadać pytania: Czy wszystkie organizmy odżywiają się (oddychają) tak samo jak
człowiek? Które organizmy odżywiają się (oddychają)
podobnie, a które inaczej? Proponujemy nie odwoływać
się do pojęcia związków organicznych, można natomiast
wykorzystać wcześniej omawiane przykłady związków
odżywczych zawartych w pokarmach. Prezentując różne sposoby wykonywania czynności życiowych, nawiązujemy do już poznanej przez uczniów różnorodności
organizmów.
Najistotniejsze jest jednak ustalenie i podanie cech
świadczących o jedności świata żywego.
39
• wymienianie czynności życiowych organizmów,
• wskazywanie różnic między sposobami realizowania
czynności życiowych przez różne organizmy (w szczególności przez człowieka i innego kręgowca, bezkręgowca i roślinę),
• analizowanie prostego schematu przedstawiającego
proces fotosyntezy,
• przeprowadzenie dyskusji na temat znaczenia fotosyntezy dla całego globu,
• przygotowanie przez uczniów krótkich referatów na
temat przystosowań wybranych gatunków zwierząt do
pobierania pokarmu,
• prowadzenie obserwacji mikroskopowych potwierdzających komórkową budowę różnych organizmów,
• prowadzenie obserwacji organizmów hodowanych
w pracowni przyrodniczej, wskazywanie różnic w przebiegu ich czynności życiowych.
Wskazówki do działu 4. Planeta
Ziemia
W tym dziale ważną rolą nauczyciela jest uświadomienie
uczniom, jak duże znaczenie mają modele odzwierciedlające rzeczywistość, jako przykład możemy tu wymienić
globus. Zwracamy również uwagę na społeczne i gospodarcze następstwa wielkich odkryć geograficznych. Podczas omawiania tego działu można stosować np. technikę
mapy pojęciowej w połączeniu z techniką tekstu przewodniego. Uczniowie opracowują dany problem w grupach,
gromadzą materiały i przedstawiają temat w postaci wystąpienia na forum klasy lub w postaci plakatu.
• demonstracja Układu Słonecznego na modelu,
• wykazanie znaczenia Słońca dla istnienia życia na Ziemi,
• zorganizowanie wycieczki do planetarium lub obserwatorium astronomicznego,
• prowadzenie prac z globusem jako modelem przestrzennym Ziemi,
• demonstrowanie na globusie ruchu obrotowego i obiegowego Ziemi i omawianie ich następstw,
• analizowanie fragmentów filmów ukazujących zjawiska
wpływające na kształtowanie się powierzchni Ziemi,
• praca z mapą fizyczną świata, poznawanie lądów
i oceanów oraz ich położenia względem siebie,
• wyszukiwanie ciekawostek na temat kontynentów,
mórz i oceanów na Ziemi,
• analizowanie filmów i plansz ukazujących życie w morzach i oceanach,
• przygotowywanie przez uczniów referatów o wielkich
odkryciach geograficznych,
• dyskusja na temat zmian społecznych i gospodarczych
wynikających z wielkich odkryć geograficznych.
Wskazówki do działu 5. Krajobrazy
Ziemi
Dział ten wskazuje zależność rozmieszczenia roślinności
oraz świata zwierzęcego od klimatu. Uczniowie poznają
układ stref klimatycznych symetrycznie rozmieszczonych od równika i ich charakterystyczne krajobrazy.
Uczniowie, porównując mapy tematyczne różnych regionów świata, wyciągają wnioski dotyczące ukształtowania terenu, roślinności i występowania zwierząt oraz
warunków życia w danej strefie klimatycznej.
oprócz pakietu edukacyjnego, do realizacji tego działu są
potrzebne mapy hipsometryczne ścienne, mapy krajobrazowe, a także atlasy przyrodnicze. Zalecane są także
krótkie (5–10-minutowe) filmy charakteryzujące krajobrazy poszczególnych stref klimatycznych. Uczniowie
powinni korzystać z różnorodnych albumów, zdjęć,
a także zapoznawać się z prostymi artykułami zamieszczanymi w miesięcznikach o tematyce geograficznej.
• wymienienie i omówienie czynników, od których zależy klimat danego obszaru, wskazywanie przykładów
na mapach klimatycznych,
• wykonanie doświadczeń pokazujących zależność ilości ciepła docierającego do powierzchni Ziemi od położenia danego obszaru na kuli ziemskiej,
• opisywanie stref krajobrazowych na Ziemi na przykładach konkretnych krajobrazów w poszczególnych strefach (praca z mapami tematycznymi),
• określanie cech krajobrazów astrefowych, wskazywanie przykładów takich krajobrazów,
• omawianie warunków życia i charakterystycznych
cech różnych roślin i zwierząt typowych dla różnych
krajobrazów, oglądanie ich na planszach lub filmach
edukacyjnych,
• przeprowadzenie dyskusji na temat wpływu warunków
naturalnych na życie ludzi w różnych strefach krajobrazowych, z uwzględnieniem rolnictwa, chorób zakaźnych występujących strefowo, klęsk żywiołowych
i ekologicznych,
• oglądanie filmów, albumów ukazujących różne regiony, słuchanie charakterystycznej dla tych regionów
muzyki, poznawanie ich kultury i tradycji kulinarnych.
Wskazówki do działu 6. Prawa fizyki
Dział zawiera typowe tematy z zakresu fizyki. Jest to
wprowadzenie uczniów klasy VI do trzech działów fizyki: mechaniki, prądu stałego (elektryczności) i magnetyzmu. W kolejnym roku szkolnym uczniowie będą uczyć
się fizyki w gimnazjum, koniecznym jest więc wprowadzenie na przyrodzie podstawowych wiadomości z tej
dziedziny wiedzy. Większość lekcji powinna być prowadzona z wykorzystaniem eksperymentu fizycznego.
40
• przeprowadzanie doświadczeń wykazujących gęstość
ciał zbudowanych z różnych substancji,
• porównywanie za pomocą doświadczeń masy ciał o tej
samej objętości, rozróżnianie własności ciał w zależności od ich cech fizycznych,
• analizowanie różnych rodzajów ruchu w najbliższym
otoczeniu, interpretowanie prędkości jako ilorazu drogi do czasu,
• badanie siły tarcia i oporu ruchu,
• opisywanie korzyści związanych z występowaniem sił
oporu ruchu,
• doświadczalne wykazywanie możliwości zmniejszania
lub zwiększania siły oporu i siły tarcia,
• wskazywanie przykładów elektryzowania się ciał w otaczającej przyrodzie,
• budowanie prostych obwodów elektrycznych z wykorzystaniem odpowiedniego źródła prądu elektrycznego i odbiorników,
• wskazywanie i utrwalanie zasad bezpiecznego posługiwania się urządzeniami elektrycznymi,
• doświadczalne wskazywanie własności magnesów
trwałych,
• budowanie prostego kompasu i określanie pola magnetycznego Ziemi.
Wskazówki do działu 7. Powtórzenie
wiadomości z przyrody przed gimnazjum
Dział ten jest efektem wieloletnich konsultacji z nauczycielami uczącymi przyrody, dla których czas przeznaczony na swobodne powtórzenie, przypomnienie i utrwalenie wiadomości i umiejętności uczniów stanowi ukoronowanie trzyletniego procesu nauczania – uczenia się.
Przypomnienie i utrwalenie następujących zagadnień:
• Obserwacje i doświadczenia jako źródła wiedzy biologicznej. Zasady prowadzenia obserwacji i wykonywania doświadczeń.
• Właściwości substancji. Przemiany odwracalne i nieodwracalne.
• Składniki pogody. Odczytywanie mapy pogody. Graficzne symbole pogody.
• Rośliny i zwierzęta różnych środowisk.
• Układy narządów budujące organizm człowieka. Podstawowe funkcje poznanych układów człowieka.
• Zasady zdrowego stylu życia.
• Położenie Polski w Europie. Pasy krajobrazowe i krainy geograficzne. Gospodarka w poszczególnych regionach Polski.
• Budowa Ziemi. Ziemia w Układzie Słonecznym. Obrotowy i obiegowy ruch Ziemi i ich konsekwencje.
Kontynenty i oceany na Ziemi.
• Prawa fizyki. Gęstość ciał. Rodzaje ruchu. Ładunek
elektryczny. Własności magnesów.
Wskazówki do działu 8. Osiągnięcia
człowieka
Dział jest poświęcony historycznemu przeglądowi dokonań ludzi w różnych dziedzinach życia. Pozwoli
nam ocenić, w jakim stopniu życie codzienne stało się
łatwiejsze, jak daleko odeszliśmy od ręcznie wykonywanych prac, w jaki sposób wynalazki zmieniły nasze
życie.
Potrzebne pomoce dydaktyczne to: mapy ścienne, mapy
w atlasie, albumy, pocztówki, przezrocza, fotografie,
krótkie filmy przedstawiające rozwój naszej cywilizacji,
miesięczniki popularnonaukowe.
Analizujemy zbieżność rozwoju żeglugi oceanicznej,
związanej z udoskonaleniem busoli i skonstruowaniem
karaweli, z dokonaniem licznych odkryć geograficznych.
Dokładniej omawiamy zdobycze techniki XX wieku i ich
wpływ na życie ludzi. Zaznaczamy istotną rolę nieodnawialnych i odnawialnych źródeł energii w rozwoju przemysłu i komforcie życia. Zapoznajemy z osiągnięciami
współczesnej medycyny i efektami użycia najnowszych
technologii w badaniu kosmosu. Zastanawiamy się, co
jeszcze można odkryć. Omawiamy wkład Polaków
w rozwój nauki.
• przybliżenie uczniom planet tworzących Układ Słoneczny oraz innych obiektów astronomicznych widocznych na niebie,
• wskazanie najważniejszych odkryć w dziejach cywilizacji,
• dokonanie przeglądu osiągnięć nauki ze szczególnym uwzględnieniem zdobyczy XX wieku (na podstawie krótkich filmów, fotografii, albumów, pocztówek):
– udogodnienia techniczne w życiu codziennym,
– środki przekazu informacji,
– osiągnięcia medycyny,
– eksploracja kosmosu,
• przeprowadzenie dyskusji na temat wpływu postępu
technicznego na życie ludzi,
• przeprowadzenie dyskusji na temat odnawialnych
i nieodnawialnych źródeł energii (film, przezrocza, fotografie, artykuły prasowe),
• omówienie wkładu Polaków w rozwój nauki.
41
6. Kontrola i ocena
osiągnięć uczniów
CELE SPRAWDZANIA I OCENIANIA
OSIĄGNIĘĆ UCZNIÓW
Systematyczne sprawdzanie i ocenianie osiągnięć uczniów
jest integralną częścią procesu nauczania i warunkiem
efektywności kształcenia. Procedury sprawdzania i oceniania osiągnięć nie należy traktować jako czynności wystawienia oceny szkolnej. Celem sprawdzania i oceniania jest:
dla ucznia
• poinformowanie ucznia o poziomie jego osiągnięć
edukacyjnych i postępach w tym zakresie,
• pomoc uczniowi w samodzielnym planowaniu swojego rozwoju,
• motywowanie ucznia do dalszej pracy,
dla nauczyciela
• ocena jakości jego pracy na podstawie wyników osiąganych przez jego uczniów,
• skuteczność wybranych metod nauczania,
• doskonalenie organizacji i metod pracy dydaktyczno-wychowawczej,
• ocena poziomu uzyskanych osiągnięć ucznia w stosunku do wymagań programowych zawartych w Podstawie programowej kształcenia ogólnego,
dla rodziców, wychowawców, dyrektora szkoły i nadzoru pedagogicznego ocena:
• efektywności procesu nauczania i uczenia się,
• wkładu uczniów w pracę nad własnym rozwojem,
• postępu edukacyjnego uczniów.
RODZAJE DZIAŁAŃ
SPRAWDZAJĄCYCH POZIOM
WIEDZY I UMIEJĘTNOŚCI
UCZNIÓW
Ze względu na funkcje dydaktyczne wyróżniamy trzy rodzaje sprawdzania poziomu wiedzy i zdobytych umiejętności:
• sprawdzanie diagnostyczne – przeprowadzone na
początku roku szkolnego lub na początku innego okresu nauczania; jego celem jest rozpoznanie wcześniejszych osiągnięć, uzdolnień i zainteresowań uczniów;
powinno stanowić podstawę do ustalenia takich form
pracy z uczniami, które pozwalałyby na udzielanie pomocy najsłabszym i usamodzielnianie najlepszych;
• sprawdzanie kształtujące – prowadzone w toku realizacji wybranych treści nauczania; jest ważnym spo-
sobem stałego zbierania informacji o osiągnięciach
uczniów, pozwala systematycznie rozpoznawać sukcesy i trudności uczniów w uczeniu się, a także umożliwia szybkie usuwanie braków i luk w ich wiedzy;
• sprawdzanie sumujące – dokonywane na ogół po
zrealizowaniu większej jednostki dydaktycznej, np.
jednego działu; pozwala ustalić poziom osiągnięć
uczniów, a także określić efektywność kształcenia
i dalsze planowanie procesu dydaktycznego.
PLAN WYNIKOWY I JEGO ROLA
Przed rozpoczęciem zajęć dydaktycznych nauczyciel powinien poinformować uczniów, co będzie przedmiotem
sprawdzania i oceniania, kiedy i w jaki sposób uczniowie
będą oceniani. Konieczne staje się opracowanie planu
wynikowego, w którym znajdą się wymagania na poszczególne oceny szkolne. Wymagania te mogą być
umieszczone w widocznym miejscu w pracowni, tak aby
były one w każdej chwili dostępne dla zainteresowanych
osób. Dzięki takiemu działaniu sprawdziany będą cechowały się dużą trafnością.
Przedmiotem sprawdzania powinny być:
• wiadomości ucznia,
• umiejętności przedmiotowe i ponadprzedmiotowe,
• postawy i wartości kształtowane w procesie dydaktycznym.
W procesie nauczania/uczenia się uczeń podejmuje różne
działania i jest aktywny w wielu obszarach, które powinny
podlegać sprawdzaniu i ocenianiu według wcześniej podanych kryteriów. Do obszarów aktywności ucznia, podlegających sprawdzaniu i ocenianiu, zalicza się:
• rodzaj wykonywanej pracy – prace pisemne, wypowiedzi ustne, prace praktyczne,
• organizację pracy ucznia – praca w zespole, praca indywidualna w klasie i w domu,
• rodzaj wykonywanych zadań: zadania praktyczne, zadania ćwiczeniowe lub zadania problemowe.
WIELOASPEKTOWOŚĆ
SPRAWDZANIA OSIĄGNIĘĆ
UCZNIÓW
W przedstawionym programie nauczania zakłada się, że
nauczyciel będzie korzystał z różnych form sprawdzania
osiągnięć: odpowiedzi ustnej ucznia, prac klasowych, arkuszy obserwacji ucznia, arkuszy samooceny, kart oceny
umiejętności ponadprzedmiotowych. Nie wszystkie wymienione w programie cele podlegają pomiarowi dydaktycznemu. Niektóre z nich możemy oceniać na podstawie obserwacji zachowań i postępów ucznia. Umiejętności praktyczne sprawdzamy przede wszystkim podczas
42
Kontrola i ocena osiągnięć uczniów
lekcji poświęconych wykonywaniu doświadczeń uczniowskich. Wówczas ocena najczęściej odnosi się do pracy całego zespołu, co może być czynnikiem motywującym dla
słabszych uczniów. W ocenie umiejętności praktycznych
uwzględniamy: przygotowanie teoretyczne, sprawność
wykonywania poleceń, poprawność wniosków oraz estetykę opracowania karty ćwiczeń.
Po zakończeniu analizy działu programowego lub większej partii materiału przeprowadzamy pisemny sprawdzian sumujący. Podstawą do przygotowania sprawdzianów są opracowane wymagania programowe na
poszczególne oceny szkolne. Wymagania można podzielić na dwa poziomy:
• wymagania podstawowe, obejmujące te treści nauczania, które są niezbędne do dalszego uczenia się
przedmiotu, a więc są najprostsze, najbardziej uniwersalne i najbardziej przystępne dla uczniów. W rozważaniach teoretycznych i zaawansowanych pomiarach
dydaktycznych w wymaganiach podstawowych wyróżnia się wymagania konieczne na ocenę dopuszczającą i wymagania podstawowe na ocenę dostateczną. Spełnienie wymagań podstawowych pozwala
uczniowi uzyskać ocenę dostateczną lub dopuszczającą, w zależności od sprawności posługiwania się wiedzą i umiejętności stosowania jej w prostych i typowych sytuacjach, ćwiczonych w klasie w czasie lekcji.
Trudno określić wagę procentową poszczególnych
umiejętności w przełożeniu na ocenę szkolną. Waga ta
zależy od specyfiki szkoły czy wręcz zespołu klasowego. Nie da się jej jednoznacznie określić przed przeprowadzeniem sprawdzianów diagnostycznych.
• wymagania ponadpodstawowe, które obejmują treści
o umiarkowanym i wysokim stopniu trudności, złożone
i mniej typowe, stanowiące poszerzenie wymagań podstawowych. Spełnienie wymagań podstawowych i w ustalonym stopniu wymagań ponadpodstawowych pozwala uczniowi uzyskać ocenę dobrą lub bardzo dobrą
w zależności od stopnia spełnienia wymagań. Na przykład uzyskanie 60–70% punktów za zadania dotyczące
wymagań ponadpodstawowych kwalifikuje ucznia do
otrzymania oceny dobrej, natomiast za uzyskanie 80–
–90% punktów za zadania ponadpodstawowe uczeń
otrzymuje ocenę bardzo dobrą. W rozważaniach teoretycznych i zaawansowanych pomiarach dydaktycznych w wymaganiach ponadpodstawowych wyróżnia
się wymagania rozszerzające na ocenę dobrą i wymagania dopełniające na ocenę bardzo dobrą. Decyzja, co do podziału i praktycznego stosowania poziomów wymagań, należy do nauczyciela. Jest także
często ustalana w szkolnych zespołach przedmiotowych i uwzględniana w do dziś funkcjonujących WSO
(wewnątrzszkolnych systemach oceniania).
W testach sprawdzających wielostopniowych możemy
stosować zadania:
• otwarte, typu rozszerzonej odpowiedzi, krótkiej odpowiedzi lub zadania z luką;
• zamknięte, typu wielokrotnego wyboru, prawda –
fałsz lub na dobieranie.
Jeżeli posługujemy się testem wielokrotnego wyboru lub
krótkiej odpowiedzi, to stosownie do poziomu wymagań
przygotowujemy zestaw zadań podstawowych (ich liczba
w sprawdzianie powinna stanowić około 50% wszystkich
zadań) i zestaw zadań sprawdzających wymagania ponadpodstawowe (rozszerzające – około 30% i dopełniające – około 20%). Liczba zadań w sprawdzianie zależy od
ich rodzaju i stopnia trudności. Jeżeli stosujemy zadania
rozszerzonej odpowiedzi, to udziały procentowe odnosimy do liczby sprawdzanych umiejętności, a nie do niewielkiej w takich sprawdzianach liczby zadań. Takie ustawienie planu testu jest spójne z zasadami budowy arkusza
na sprawdzian po szkole podstawowej i dobrze przygotowuje uczniów do tej formy kontroli umiejętności.
Nie należy zapomnieć, że ocenie powinny podlegać:
• zarówno wiadomości, jak i umiejętności nabyte przez
ucznia,
• zaangażowanie w proces uczenia się,
• pilność,
• systematyczność i rzetelność w pracy,
• umiejętność dokumentowania wyników pracy,
• umiejętność dokonywania samokontroli i samooceny.

Program nauczania przyrody: „Przyrodo, witaj”

Transkrypt

Podobne dokumenty

plik.doc

KONKURS PRZYRODNICZY ETAP SZKOLNY Zakres treści

WYMAGANIA EDUKACYJNE Z PRZYRODY DLA KLAS VI rok

Struktura ZGM • Dyrektor Bożena Kus • Zastępca Dyrektora Iwona

Dział: Personalny Lokalizacja: Komorniki Twoje zadanie

Aktualnie poszukujemy kandydatów na stanowisko: Stażysta w

KORSYKA I SARDYNIA

Asystent/tka działu sprzedaży

kształtowanie strategii szkoleń i rozwoju pracowników

[Imię i nazwisko, adres, kontakt kandydata] [Nazwa i adres firmy