1 Katarzyna Kurzyńska Słowo-obraz czy obraz słowa? Co się dzieje
Transkrypt
1 Katarzyna Kurzyńska Słowo-obraz czy obraz słowa? Co się dzieje
19. BIENNALE SZTUKI DLA DZIECKA Słowo na terytorium sztuki dla dziecka Poznań, 2-8 czerwca 2013’ OKIEM OBSERWATORKI Katarzyna Kurzyńska Słowo-obraz czy obraz słowa? Co się dzieje ze słowem, gdy zostanie ono oderwane od swojego znaczenia? Gdy jego odczytanie staje się niemożliwe, a może nawet przestaje być istotne? Pozostają litery, znaki graficzne, które umiejętnie wykorzystane pomogą zbudować nowe sensy. Spotkanie dziecka, które nie posiadło jeszcze umiejętności czytania, z abstrakcyjnym kształtem litery i słowa, może być zarówno fascynujące, jak i frustrujące. Podwójność ta uchwycona została w filmie Sekret Eleonory: „Słowa zatrzymują mu się w ustach” – mówi matka o problemach małego bohatera z czytaniem. Zatopienie chłopca w tekście zostało sugestywnie oddane dzięki odejściu od semantycznego funkcjonowania słowa i uwypukleniu jego abstrakcyjności jako znaku. Litery i zdania układają się w ogromne fale, które otaczają i porywają bohatera. W kulminacyjnym momencie musi on odczytać zaklęcie, by uratować książkowych przyjaciół, ale litery łamią szyk i zaprojektowany ład, wyrywają się ze zdania, krążą wokół chłopca. Znaczenie przestaje być istotne, ruch ożywionych animowanych znaków pokazuje jak przebiega percepcja bohatera, oddaje jego lęk i zagubienie w świecie tekstu, staje się obrazem emocji. Stąd już niedaleko do słowa-obrazu jako medium dla abstrakcyjnego dźwięku, który przekształca się w zapis fal dźwiękowych, jak w wizualizacji multimedialnej Adama Smoczyńskiego do koncertu Słowoświaty. Wyświetlane na ekranie zdanie: „Pchnąć w tę łódź jeża lub ośm skrzyń fig” olbrzymiało, rozsypywało się, zmieniało kolejność wyrazów, piętrzyło się i znów malało. Zabieg ten nie oddawał sensu poszczególnych wyrazów, ilustrował za to 1 dźwięk: rytm, tempo, natężenie, wysokość i barwę głosów wypowiadających słowa. Znaczenie podryfowało daleko i zagubiło się w abstrakcji, ale powstała wartość nowa: słowoobraz pokazujące słowo-muzykę. Podczas gdy słowo-obraz rozmywa znaczenie, obraz słowa staje się jego ukonkretnieniem. Znaczenie zostaje dodatkowo wzmocnione, zwielokrotnione przez realizację graficzną. Słowo zmienia się w obraz swego własnego sensu, budowanego drogą skojarzeń. Wśród Dziesięciu najważniejszych słów, które stanęły na placu Wolności, jedno zbudowane było z liter wydzierganych na drutach. Literę „c” tworzył szalik, a „i” przedstawiała igła. Czy trzeba dodawać, że to słowo to „babcia”? Podobną syntezę znaczeń przedstawiał zapis graficzny tytułu animacji The boy in the bubble. Dla zrozumienia całości wystarczyłoby właściwie krótkie „in”, w którym „i” tworzyła postać chłopca, a całość wpisana została w okrągłe jak bańka „o”. Sam zapis jest w obu tych przypadkach konkretyzacją słowa. Z drugiej strony słowo wyjściowe, dzięki ilustracji, staje się łącznikiem, pomostem dla innych wyrazów, rodzajem graficznego hipertekstu. Obraz słowa jest całością, ale jego litery budują rozległe pola znaczeń, zapowiadają i podsumowują to, co zostanie opowiedziane przy użyciu wielu innych słów i obrazów. Zabawa z literą i słowem, rozbijanie znaczeń, tworzenie w ich miejsce nowych, niekiedy bardzo odległych od tego pierwotnego, ale także spajanie, koncentrowanie sensów w graficznym zapisie, stawia odbiorcę, zarówno dziecięcego jak i dorosłego, w nowej sytuacji. W sytuacji odkrywania (lub ponownego odkrywania) liter, przyglądania się wyrazom z bliska, w innej skali i w odmiennej przestrzeni. Nie pozwala, by słowa zatrzymywały nam się w ustach. Katarzyna Kurzyńska 2