przedszkodnikami
Transkrypt
przedszkodnikami
P L A N TAC JA W O L N A O D S Z KO D N I KÓ W mgr inż. Grzegorz Pruszyński INSTYTUT OCHRONY ROŚLIN – PIB W POZNANIU OCHRONA RZEPAKU PRZED SZKODNIKAMI J ednym z elementów prawidłowo prowadzonej uprawy rzepaku ozimego jest ochrona przed owadami szkodliwymi. Rzepak atakuje kilkanaście gatunków szkodników, które mogą powodować straty w plonie nawet do 50%, a niekiedy być przyczyną całkowitego zniszczenia plantacji. Na stopień zagrożenia wpływa wiele czynników. Wśród najważniejszych należy wymienić zmiany w technologii produkcji a przede wszystkim wprowadzane uproszczenia, wzrost areału uprawy oraz obserwowane od kilku lat anomalie pogodowe. Ważnym aspektem prawidłowo prowadzonej ochrony upraw rzepaku jest agrotechnika. Uproszczenia agrotechniczne prowadzą do wzrostu liczebności szkodników. Brak podorywek, stosownie upraw bezorkowych oraz uproszczenia w płodozmianie roślin są czynnikami zwiększającymi prawdopodobieństwo wystąpienia masowego pojawu szkodników. Przestrzeganie podstawowych zaleceń agrotechnicznych ma duże znaczenie i jest podstawą skutecznych programów ochrony rzepaku przed szkodnikami, chorobami i chwastami. Unikanie uprawy rzepaku po rzepaku lub innych roślinach kapustowatych (krzyżowych) i przestrzeganie dostatecznie dużej izolacji przestrzennej między tego - i ubiegłoroczną plantacją rzepaku znacznie ułatwia i zmniejsza koszty zwalczania takich szkodników jak chowacz brukwiaczek czy pryszczarek kapustnik. Usuwanie chwastów oraz resztek pożniwnych ogranicza występowanie tantnisia krzyżowiaczka, a także groźnych ostatnio rolnic. Prawidłowo wykonywana orka oraz podorywka, powodują zmniejszenie zagrożenia przez szkodniki. Ze względów fitosanitarnych rzepaku ozimego nie należy uprawiać na tym samym polu częściej, niż co 4 lata. Zabiegi chemiczne przeciwko szkodnikom należy przeprowadzić w optymalnym terminie dobierając odpowiedni preparat, a decyzję o konieczności wykonania zabiegu chemicznego należy podjąć na podstawie progu ekonomicznej szkodliwości, tzn., gdy liczebność szkodników przekroczy określony poziom a wykonanie zabiegu będzie ekonomicznie uzasadnione. Należy jednak pamiętać, że progi nie są wartością stałą. W zależności od wielu in- 76 W I O S N A /2 0 1 3 nych czynników, takich jak warunki agrometeorologiczne, faza rozwojowa oraz kondycja roślin, obecności innych organizmów szkodliwych czy występowania wrogów naturalnych na plantacji ich wartość może ulegać zmianom. Progi ekonomicznej szkodliwości są zatem wsparciem, które wraz z oceną innych czynników powinno pomóc producentowi w podjęciu decyzji o przeprowadzeniu zabiegu chemicznego. Optymalny termin wykonania zabiegów przeciwko szkodnikom powinien być wyznaczany na podstawie monitoringu upraw rzepaku przez plantatora. Ze względu na czynniki środowiskowe, tylko własne obserwacje polowe mogą nam pomóc w ocenie rzeczywistego zagrożenia przez szkodniki. Informacji o aktywności oraz liczebności szkodników dostarcza metoda „żółtych naczyń”. Jest to wypróbowany sposób monitorowania pierwszych nalotów i aktywności szkodników w rzepaku. Ważne jest, aby metodą tą posługiwać się w sposób właściwy a termin wykonania zabiegu określać według progów ekonomicznej szkodliwości. STOSUJĄC ŻÓŁTE NACZYNIA NALEŻY PRZESTRZEGAĆ NASTĘPUJĄCYCH ZASAD: 44 stosować pojemniki barwy żółtej jak najbardziej zbliżonej do koloru kwiatów rzepaku, 44 należy pamiętać, aby pojemniki miały przy krawędzi małe otworki, które zapobiegną, w razie opadów, wylewaniu się z nich wody razem z odłowionymi szkodnikami, 44 do wody znajdującej się w pojemnikach dodawać kilka kropli płynu zmniejszającego napięcie powierzchniowe (np.: płyn do mycia naczyń), a w czasie mrozów naczynia można napełniać zimowymi płynami stosowanymi do spryskiwaczy szyb samochodowych, 44 pojemniki powinny znajdować się na wysokości roślin, a w miarę wzrostu rzepaku należy regulować wysokość zamocowania, 44 żółte naczynia ustawia się około 20 m w głąb, licząc od brzegu plantacji, 44 na dużej powierzchni rzepaku naczynia należy ustawić po każdej stronie pola, 44 kontrola naczyń powinna odbywać się regularnie o tej samej porze dnia, najlepiej w południe. 1 Podejmując decyzję o przeprowadzeniu zabiegu zwalczania należy pamiętać o odporności szkodników. Populacje owadów szkodliwych występują zwykle w dużej lub bardzo dużej liczebności, co przyczynia się do łatwiejszego wykształcania przez nie odporności. Dlatego też, dokonując wyboru środków ochrony roślin, należy mieć na uwadze, jakie preparaty stosowane były na danych uprawach w latach poprzednich. Nawet jeśli stosowany przez nas środek jest skuteczny, należy okresowo wymieniać go na inny, najlepiej z innej grupy chemicznej, aby stosowaniem jednego preparatu nie doprowadzić do wykształcenia się u szkodnika odporności. Bardzo ważny jest sposób przygotowania i wykonania zabiegu oraz warunki atmosferyczne, w których jest prowadzony. Zabieg powinien być prowadzony w temperaturze odpowiedniej dla danego preparatu, zgodnie z zaleceniami etykiety. Pamiętać też należy, żeby opryskiwanie roślin wykonywać przy braku lub słabym wietrze, najlepiej przy dużym zachmurzeniu, lecz tak by uniknąć opadów w trakcie i jakiś czas po zabiegu. Dobór odpowiednich dawek, prawidłowe przygotowanie roztworu, jak i samo równomierne przeprowadzenie opryskiwania roślin, także mogą decydować o skuteczności zabiegu. Ze względu na możliwość wykonywania zabiegu w okresie kwitnienia rzepaku szczególną uwagę 3 4 FOT. 1. >> Uszkodzenia – chowacz brukwiaczek FOT. 2. >> Uszkodzenia – chowacz czterozębny FOT. 3. >> Imago – chowacz czterozębny FOT. 4. >> Słodyszek rzepako FOT. 5. >> Imago – chowacz brukwiaczek 2 należy zwrócić na toksyczność preparatów dla pszczół. Zabieg opryskiwania roślin najlepiej przeprowadzić wieczorem, po zakończeniu dziennego lotu pszczół, przestrzegając okresu prewencji. Plantacje rzepaku przez cały okres wegetacji narażone są na uszkodzenia powodowane przez różne szkodniki. Najważniejszymi szkodnikami rzepaku wiosną są: chowacze łodygowe (chowacz brukwiaczek, chowacz czterozębny), słodyszek rzepakowy oraz szkodniki łuszczynowe (chowacz podobnik, pryszczarek kapustnik). Po bardzo wczesnym pojawieniu się chowaczy łodygowych, chowacza brukwiaczka na plantacje nalatuje chowacz czterozębny, z którym równocześnie pojawiają się pierwsze chrząszcze słodyszka rzepakowego. Niekiedy już w marcu w żółtych naczyniach wystawionych na polach rzepaku obserwuje się pierwsze chrząszcze słodyszka rzepakowego. Natomiast w okresie nalotu słodyszka pojawiają się pierwsze chrząszcze chowacza podobnika a następnie na plantację nalatuję pryszczarek kapustnik. [ CHOWACZ BRUKWIACZEK ] Jest to chrząszcz należący do rodziny ryjkowcowatych, długość od 3,2 do 4 mm, ciało i pokrywy jednolicie szare, bez plamek, nogi długie silnie zbudowane. Jaja składane są do otworów wygryzionych w młodych częściach łodyg, najczęś- 5 ciej około 1 cm poniżej wierzchołka pędu. Larwa biało-żółta z ciemniejszą głową, beznoga, długość 7 mm. Larwy żerują gromadnie, co objawia się zahamowaniem wzrostu rośliny, a następnie wyginaniem i pękaniem łodyg. Przepoczwarczają się w glebie na głębokości od 2 do 8 cm, a pojawiające się po 14 do 20 dniach chrząszcze zimują tam do wczesnej wiosny. Żerowanie larw objawia się zahamowaniem wzrostu rośliny, a następnie wyginaniem i pękaniem łodyg. Masowy pojaw chowacza brukwiaczka ogranicza stosowanie izolacji przestrzennej między uprawami warzyw kapustnych a rzepakiem, rzepikiem, i innymi roślinami krzyżowymi. Próg ekonomicznej szkodliwości: 10 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu kolejnych 3 dni lub 2-4 chrząszczy na 25 roślinach. [ CHOWACZ CZTEROZĘBNY ] Postać dorosła długości od 2,5 do 3 mm, brązowa, łuskowato owłosiona, pokrywy skrzydeł z jasną białawą plamą za tarczą szyjną, odnóża czerwono-brunatne. Larwy długości od 4 do 5 mm, zakrzywione do wewnątrz, białawe, bez odnóży, głowa żółto-brązowa. Larwy żerują w ogonkach liściowych, nerwach głównych i we wnętrzu łodyg, w brązowych od odchodów chodnikach. Po zakończeniu żerowania przepoczwarczają się w glebie na głębokości 2 do 4 cm. Uszkodzenia powodowane przez chrząszcze chowacza czterozębnego są trudne do wykrycia, ponieważ nie występują tu skrzywienia czy zniekształcenia jak w przypadku miejsc żeru chowacza brukwiaczka. Duże zagrożenie niosą ze sobą wtórne infekcje różnymi patogenami wnikające przez uszkodzenia w dolnej części łodyg. Próg ekonomicznej szkodliwości: 20 chrząszczy w żółtym naczyniu w ciągu 3 dni lub 6 chrząszczy na 25 roślinach. [ SŁODYSZEK RZEPAKOWY ] Chrząszcz z rodziny łyszczynkowatych wielkości od 1,5 do 2,5 mm, podłużnie owalny z zielono niebieskawym połyskiem na grzbiecie. Przegryza pąki kwiatowe chcąc dostać się do pyłku, powstałe w ten sposób uszkodzenia powodują ich usychanie i odpadanie. Jaja składane są do wnętrza pąków, jednak larwy odżywiające się pyłkiem kwiatowym nie czynią roślinom większych szkód. Larwa długości od 3,5 do 4 mm, żółto-biała, na górnej stronie 2 do 3 ciemne plamy na każdym segmencie ciała pokrytego rzadkimi włoskami, trzy krótkie pary odnóży. Larwy przepoczwarczają się w glebie, postacie dorosłe pojawiają się w lipcu, żerując do sierpnia, kiedy to szukają kryjówek do przezimowania. Niszczenie chwastów z rodziny krzyżowych i stosowanie izolacji przestrzennej między uprawami roślin krzyżowych zmniejsza ryzyko wystąpienia gradacji liczebności. W I O S N A /2 0 1 3 77 FOT. 6. >> Pryszczarek kapustnik FOT. 7. >> Chowacz podobnik FOT. 8. >> Pryszczarek kapustnik – larwa 6 ( 7 ( 8 Poważnym problemem w zwalczaniu słodyszka rzepakowego jest stwierdzona odporność na pyretroidy, występująca punktowo w Polsce. Dlatego podejmując decyzję o zwalczaniu szczególną uwagę należy zwrócić na dobór środka ochrony roślin. Podstawowym elementem strategii zapobiegania wykształceniu się odporności jest przemienne stosowanie insektycydów należących do różnych grup chemicznych o odmiennym mechanizmie działania. Próg ekonomicznej szkodliwości: zwarty kwiatostan – 1 chrząszcz na 1 roślinie, luźny kwiatostan – 3-5 chrząszcze na 1 roślinie. [ CHOWACZ PODOBNIK ] Chrząszcz długości 2,5 do 3 mm, barwy ciemnoszarej na środku przedplecza mają jaśniejszą wąską linię. Pokryte są gęstymi białawymi łuskami oraz mają czarnobrunatne stopy odnóży. Samice zaczynają składać jaja, gdy pierwsze łuszczyny osiągają długość 1 do 3 cm. Samica wygryza mały otworek i do środka składa tylko jedno jajo. Wylęgająca się po 8 do 9 dniach larwa żeruje wewnątrz łuszczyny na zalążkach nasion, jedna w łuszczynie. Larwa długości około 5 mm, biała z brunatną głową zjada 3 do 7 nasion. Na zewnątrz uszkodzone łuszczyny można rozpoznać po lekkim zgięciu w miejscu, gdzie złożone zostało jajo oraz po wygryzionym otworze o średnicy około 0,8 mm, przez który dorosła larwa opuściła łuszczynę. Larwy przepoczwarczają się w glebie. W lipcu i sierpniu wylęgają się młode chrząszcze przemieszczające się z plantacji na sąsiadujące żywopłoty lub na 78 Najgroźniejsze dla rzepaku jest występowanie na polu jednocześnie chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika. W I O S N A /2 0 1 3 skraj lasu. Chrząszcze zimują w warstwie ściółki. Chowacz podobnik wydaje tylko jedno pokolenie rocznie. Duże znaczenie mają pośrednie skutki żerowania – przygotowanie warunków dla dużo groźniejszego pryszczarka kapustnika. Próg ekonomicznej szkodliwości: 4 chrząszcze na 25 roślinach. [ PRYSZCZAREK KAPUSTNIK ] Muchówka wielkości około 1,5 mm, ma barwę brunatną z żółtoczerwonym odwłokiem, długie czułki i odnóża. Larwy są początkowo przezroczyste, później białe a następnie stopniowo żółkną, są beznogie i wysmukłe o długości do 2 mm. Pryszczarek kapustnik zimuje w stadium larwy w kokonach na głębokości od 5 do 10 cm, na polu, na którym uprawiano rzepak. Muchówki nalatują na rzepak od początku kwitnienia roślin. Nalot pryszczarka kapustnika trwa około 1 miesiąc. Samice składają grupowo jaja do młodych wykształcających się łuszczyn, wybierają miejsca uszkodzone np. przez chowacza podobnika lub grad. Do młodych łuszczyn do długości 1 cm samica może również sama złożyć jaja. Rozwój jaja trwa od 3 do 4 dni, natomiast larwy potrzebują na rozwój 7-10 dni. Larwy występujące zwykle po kilkadziesiąt w jednej łuszczynie, wysysają soki z młodych nasion oraz ze ścian łuszczyn. Na brzegu niektórych plantacji w najbardziej uszkodzonych łuszczynach można znaleźć nawet ponad 100 larw w jednej łuszczynie. Łuszczyny przed dojrzewaniem nabrzmiewają, skręcają się i żółk- ną. Po upływie około 3 tygodni od złożenia przez samice jaj łuszczyna pęka, skutkiem czego reszta nasion osypuje się. W zależności od warunków termicznych w Polsce występuje od 2 do 3 pokoleń pryszczarka kapustnika. Upały majowo-czerwcowe oraz brak ulewnych opadów deszczów sprzyjają powstawaniu większej liczby pokoleń pryszczarka. Całkowity rozwój jednego pokolenia trwa około jednego miesiąca. Rzepak ozimy zagrożony jest przez pierwsze i drugie pokolenie, natomiast rzepak jary i gorczyca atakowane są głównie przez drugie i trzecie pokolenie pryszczarka. Próg ekonomicznej szkodliwości: 1 owad dorosły na 4 rośliny Najgroźniejsze dla rzepaku jest występowanie na polu jednocześnie chowacza podobnika i pryszczarka kapustnika. Uszkodzenia łuszczyn spowodowane przez chrząszcza są dla samic pryszczarka dużym ułatwieniem w składaniu jaj. Powoduje to bardzo duży procent zarażonych przez szkodniki łuszczyn. Ostatnie obserwacje wskazują jednak, że nowe odmiany rzepaku charakteryzują się między innymi cieńszą okrywą łuszczyn. Może się to przyczynić do uniezależnienia się pryszczarka kapustnika od uszkodzeń spowodowanych przez chowacza podobnika i w związku z tym dużo większej szkodliwości tej muchówki. Należy więc wyciągnąć wniosek, że w najbliższych latach zagrożenie upraw rzepaku przez pryszczarka kapustnika może wzrosnąć. ◀