wspomnienie p. Tadeusza Wójcika

Dr Tadeusz Wójcik
Wspomnienia ucznia szkoły powszechnej im króla Władysława Jagiełły w Pilźnie
Kiedy przywołuję w pamięci moje wspomnienia ucznia pilźnieńskiej szkoły powszechnej, trwa
w Polsce dyskusja nad różnymi aspektami sprawy powszechnego wyboru wieku rozpoczynania
nauki szkolnej - w wieku 7 czy 6 lat. Przed tym wyborem stali moi rodzice w 1929 roku, kiedy
rozpocząłem szósty rok życia. Obowiązujące wtedy regulacje mówiły o podjęciu obowiązku nauki
szkolnej w wieku siedmiu lat, chyba że rodzice uznają, że dziecko już rok wcześniej jest dojrzałe do
podjęcia regularnej nauki, a dyrektor szkoły ocenę tę potwierdzi. Wydaje mi się, że to mądra
regulacja i z zawartej w niej opcji korzystaliśmy przy posyłaniu do szkoły naszej trójki dzieci.
Pójście z moją Mamą na spotkanie z dyrektorem szkoły, panem Radoniewiczem, dla
sprawdzenia, czy rzeczywiście mogę, jak chcieli moi rodzice, rozpocząć naukę w wieku sześciu lat
i ewentualnego zapisania mnie do pierwszej klasy, musiało być wielkim przeżyciem, bo do dzisiaj
tę pierwszą wizytę w szkole pamiętam. Idąc na nią niepokoiło mnie pytanie, jak będzie to zapisanie
wyglądało, żeby było z pewnością wiadomo, że to ja zostałem zapisany. Wyobrażałem sobie, że
dokument zapisu będzie położony na mojej piersi i dzięki temu będzie wiadomo, że to ja zostałem
zapisany. Z zakupów w sklepie pana Koniecznego pierwszych przyborów ucznia pamiętam
kamienną tabliczkę w drewnianej ramce i rysik, którym się na tej tabliczce pisało.
Ówczesna szkoła powszechna składała się z dwu szkół: męskiej imienia króla Władysława
Jagiełły i żeńskiej imienia królowej Jadwigi, z oddzielnymi wejściami i brakiem przejścia
wewnętrznego między nimi. Jedynie lekcje religii prowadzone przez księdza Wareckiego były
wspólne i dziewczynki, uczennice tego samego oddziału, przychodziły do naszej klasy, w której
ścieśnialiśmy się w ławkach, chłopcy po lewej, a dziewczynki po prawej stronie. W razie złej
pogody ksiądz Warecki, mający czasem kolejne lekcje w szkole męskiej i żeńskiej, nie chciał
przechodzić z jednej do drugiej szkoły w deszczu i korzystał z okna między korytarzami obydwu
szkół, do którego przystawialiśmy krzesła z obydwu stron, aby ułatwić mu przejście.
Kiedyś w czasie lekcji religii ksiądz Warecki powiedział: Jednego wam zazdroszczę chłopcy,
że dożyjecie 2000. roku. Co to będą za uroczystości! Miał pewnie w pamięci opisane przez
historyków wielkie uroczystości, które miały miejsce w Rzymie w roku tysięcznym, kiedy pojawiły
się obawy o koniec świata. A kiedy minęła północ i świat się nie skończył, wybuchła spontaniczna
radość oraz zaczęły zabawy, które podobno zapoczątkowały tradycję zabaw sylwestrowych.
Niczego podobnego nie było jednak w 2000. roku. Byłem wówczas krótko w Pilźnie i poprosiłem
księdza proboszcza Galasa o odprawienie Mszy św. w intencji księdza Wareckiego.
Ksiądz Warecki przygotowywał nas do pierwszej Komunii świętej. Wtedy post
eucharystyczny obowiązywał od rana do przyjęcia komunii św., niezależnie od godziny jej
przyjęcia. Po skończeniu nabożeństwa i wspólnej fotografii byliśmy bardzo głodni i smak
poczęstunku śniadaniem, które otrzymaliśmy wszyscy na plebanii w postaci bułki z masłem i kubka
mleka, długo pamiętałem.
Uczniowie klasy, której zostałem członkiem, w większości pochodzili z rodzin rolniczych
i rzemieślniczych z Pilzna i okolicznych wsi, z rodzin mieszczan i urzędników starostwa
pilźnieńskiego, które wtedy istniało oraz z kupieckich i rzemieślniczych rodzin żydowskich.
Prawdopodobnie mniejsza zamożność i pewna zuchowatość powodowały, że ambicją chłopców
było przychodzenie latem boso do szkoły. Wiosną rozpoczynała się rywalizacja, kto przyjdzie
pierwszy w klasie do szkoły na bosaka. Uczestniczyłem i ja w tej rywalizacji, której ubocznym
efektem było zapalenie opłucnej.
1
Chodzenie boso było wtedy powszechne. Wiele dziewcząt ze Strzegocic i Słotowej,
idąc rano do kościoła niosło buty w ręku i dopiero w mieście je zakładały. Wiadomo było, że pan
Konieczny, mający sklep przy ul. Węgierskiej, w sieni przed wejściem do sklepu ustawiał
w niedziele wiadro z wodą i ręczniki, by pomóc tym dziewczętom przy zakładaniu świątecznego
obuwia.
W chłodniejsze części roku, kiedy trzeba było nosić buty, chodziliśmy również w nich
po szkole, w której podłogi były z desek nasycanych jakimś olejem. W tych warunkach w cieplejsze
dni możliwe było spędzanie przerw między lekcjami na podwórzu, co było okazją do wybiegania
się. Istniała wtedy na szkolnym podwórzu studnia z pompą ręczną i w razie potrzeby można było
umyć nogi. Pamiętam przypadki, kiedy pan dyrektor Radoniewicz, raczej żartobliwie, sprawdzał
pod koniec długiej przerwy czystość nóg i zawracał niektórych do studni.
W naszej klasie było kilku chłopców żydowskich. Relacje z nimi były koleżeńskie.
Językiem codziennym w rodzinach żydowskich był jidish, co powodowało, że niektórzy chłopcy
żydowscy popełniali w odpowiedziach na pytania nauczycieli błędy gramatyczne, a to z kolei
wywoływało nieraz śmiechy i kpiny.
Nasi nauczyciele byli szanowaną częścią społeczności Pilzna, częścią jej elity. Byli
powszechnie znani. Byli nauczycielami i wychowawcami. Pamiętam krótką wycieczkę klasową do
Skarp. Kiedy przechodziliśmy koło leżącego przy drodze cmentarza żydowskiego, niektórzy chłopcy
podbiegli hałaśliwie do ogrodzenia cmentarza, aby zajrzeć do środka. Pani Ujwarowa, która nas
prowadziła, zawołała, abyśmy nie hałasowali i powiedziała: Nie zakłócajcie wiecznego spoczynku
zmarłym. Były to słowa bardzo odbiegające od codziennego języka i do dzisiaj to wydarzenie
pamiętam.
Byłem chyba w piątej klasie, kiedy nasi nauczyciele zorganizowali całodniowy wyjazd koleją
do Krakowa. Kilkoro rodziców mających konie zawiozło nas wczesnym rankiem do Czarnej
i późnym wieczorem odebrało ze stacji. W pamięci zostały mi kości mamuta wiszące przed
wejściem do katedry wawelskiej, smocza jama, a najbardziej wieczorne przedstawienie Balladyny
w teatrze Słowackiego, pierwszy w życiu pobyt w teatrze. Kiedy bardzo późnym wieczorem,
a właściwie już nocą, wracaliśmy z Czarnej do Pilzna, zamiast drzew leśnych stojących wzdłuż drogi
widziałem wyraźnie jasne sceny przedstawienia.
Pamiętam też wycieczkę klasową, również wozami konnymi do Tarnowa. Wtedy największą
atrakcją był przejazd elektrycznym tramwajem, który wtedy kursował z Grabówki do stacji
kolejowej.
Jedno wstydliwe wspomnienie szkolne pochodzi z okresu, kiedy jeszcze nie umiałem
odczytywać godziny na zegarze. Rozpoczęcie i zakończenie godziny lekcyjnej ogłaszał dużym
ręcznym dzwonkiem woźny szkolny. Nie było jeszcze wtedy w Pilźnie elektryczności. Kiedyś nasz
nauczyciel odniósł wrażenie, że woźny chyba zapomniał zadzwonić na koniec lekcji i powiedział:
Może któryś z was skoczy i zobaczy na wieży kościelnej, która jest godzina. To były czasy, kiedy nie
każdy nauczyciel był posiadaczem zegarka. Wtedy podniósł się las rąk ochotników do takiego
wyskoczenia i nauczyciel pokazał na mnie. Ochoczo wybiegłem i, spojrzawszy na wieżę kościelną,
zdałem sobie z przerażeniem sprawę, że nie potrafię odczytać godziny. Na szczęście ktoś
przechodził obok szkoły i na moją prośbę powiedział mi, która jest godzina.
Pójście rano do szkoły oznaczało dla mnie, mieszkającego w Łabuziu, jak się potocznie
mówiło - pójście do miasta. Była to półtorakilometrowa odległość. Nieraz w czasie deszczowej
pogody rodzice prosili poczciarza, przejeżdżającego regularnie codziennie przed godziną ósmą
wozem konnym, przewożącego pocztę z Dębicy do Pilzna, aby mnie podwiózł do Pilzna. Poczciarz
czekał cały dzień w Pilźnie i wieczorem wracał z pocztą do Dębicy
2
Z krótkich pobytów w mieście po zakończeniu lekcji pamiętam ogłoszenia publiczne czytane
przez strażników miejskich, którzy nosili mundury i mieli szable. Było ich dwóch. Strażnik będący
na służbie wychodził ze strażnicy mieszczącej się w budynku magistratu przy rynku z zawieszonym
na szyi bębnem, w który uderzał pałeczkami i głośno wołał: Podaje się do publicznej wiadomości …
- i głośno odczytywał ogłoszenia, chyba w dwu rogach rynku.
W Pilźnie nie było wtedy gimnazjum i podejmujący naukę na tym poziomie po ukończeniu
szóstej lub siódmej klasy najczęściej wyjeżdżali do Dębicy lub Tarnowa. Wiązało się to z przeżyciem
egzaminu wstępnego, nabyciem obowiązkowego munduru gimnazjalisty oraz wynajęciem tak
zwanej stancji lub miejsca w internacie.
3