wyali piruku - Lesson.org.pl
Transkrypt
wyali piruku - Lesson.org.pl
1 „wyali piruku“ eqsperimentis arsi martivi cda, romlis dros amoyiravebul Wiqidan wyali ar iRvreba. gamoyenebis sfero/sakvanZo sityvebi wneva, wyali, atmosferuli wneva, hidrostatikuri wneva saWiro masala Wiqa wyali qaRaldis naWeri (an muyaos, plastmasis da a.S. firfita), romlis diametri odnav aRemateba gamosayenebeli Wiqis diametrs. ganxorcieleba Wiqas wyliT vavsebT. vaxuravT mas muyaos naWers. gviWiravs ra muyao xeliT, amovayiravoT Wiqa da muyaos xeli gavuSvaT. ganmarteba simboloebi,romlebic gamoyenebulia teqstSi: d – wylis simkvrive g – gravitaciuli aCqareba V– wylis moculoba h – wylis svetis simaRle S – Wiqis piris diametri Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 2 mwy – wylis masa m firf – firfitis masa patm. – atmosferuli wneva I. wyali WiqaSi (Sebrunebuli pozicia – gauwonasworebeli mdgomareoba) Pzeda = Patm Pqveda = Patm. Zalebi, romlebic moqmedeben “wyali + firfitaze“ zeviT: F↑ = pqveda • S Zalebi, romlebic moqmedeben “wyali + firfitaze“ qveviT: F↓ = (mwy. + mfirf. ) • g + patm. • S jamuri Zala mimarTuli iqneba qveviT: F↑ – F↓ = (mwy. + mfirf. ) • g Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 3 sistemaze “wyali + firfita“ moqmedebs Semdegi Zalebi: 1. atmosferuli wnevis Zala zevidan (im haeris mxridan, romelic moqceulia WiqaSi wylis svetis 2. atmosferuli wnevis zeviT). Zala, romelic Wiqis gare zedapirze qvevidan moqmedebs. 3. gravitaciis (mizidulobis Zala, romelic wyals da firfitas qveviT eqaCeba. Tavdapirvelad, wylis svetis zeviT arsebul haers aqvs atmosferuli wneva (imitom rom igi aseTi wnevis mqone haerisgan aris warmoqmnili); aqedan gamomdinare, zeda da qveda wnevebi identuria, magram mimarTulia urTierTsawinaaRmdegod. amrigad, jamuri Zala, romelic moqmedebs sistemaze “wyali + firfita”, sinamdvileSi aris ubralod wylisa da firfitis wona. aseT situaciaSi Tavisufal vardnas iwyebs, rac xdeba myisierad. wyali da firfita *wylisaTvis gasavali warmoiqmneba. wyali firfitaze iRvreba da iqve rCeba. wylis raodenoba mcirdeba da amgvarad Cven „vWimavT“im haeris moculobas, romelic moqceulia wylis svetis zeviT. amis gamo misi wneva Δp–Ti mcirdeba. wylis svetis simaRle Δh – iT mcirdeba. vinaidan zeda wneva vardnas iwyebs, zeda da qveda wnevebs Soris wonasworoba irRveva, ris gamoc warmoiqmneba Zala, romelic mimarTulia zeviT da romelic TiToeuli gadmosuli wylis wveTis Sesabamisad izrdeba. es zrda gagrZeldeba im dromde, vidre jamuri Zala, romelic mimarTulia zeviT, ar gautloldeba mizidulobis Zalas, romelic mimarTulia qveviT. am momentSi wylis da firfitis vardna Sewydeba. *plastmasis firfitis gamoyenebisas wyali firfitaze qaRaldis furclis SemTxvevaSi wyali, ubralod, iRvreba. qaRaldis mier Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 4 Seiwoveba. orive SemTxvevaSi igi gamodis Wiqidan, risi mizezi WiqaSi moqceuli haeris wnevaa. II. wyali WiqaSi (Sebrunebuli pozicia – gawonasworebuli mdgomareoba) Pzeda = Patm – ∆p Pqveda = Patm. F↑=patm.S F↓=(mwy.+mfirf.)g+(patm.-∆p)S Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 5 wyali ar iRvreba, e.i. jamuri Zala=0: F↑- F↓=0 ∆pS=(mwy.+mfirf.)g Tu firfitis masa umniSvneloa, maSin: ∆pS=mwy.g ∆pS=dVg=dShg ∆p=dhg airis gafarToeba zeda nawilSi – izoTermuli gardaqmna: ∆p=patm*∆V/(V+∆V)=patm*∆h/(h+∆h) aqedan gamomdinare : dhg= patm*∆h/(h+∆h) ⇒ ∆h =h2/(patm/dg –h) wylisaTvis (h gamoiTvleba santimetrebSi). gawonasworebul mdgomareobaSi jamuri Zala, romelic moqmedebs sistemaze wyali + firfita Seadgens 0-s. aseT dros, rogorc wyali, aseve firfita ar gadaadgildeba arc zeviT, arc qveviT. Tuki amas gamovsaxavT ZalTa tolobiT da visargeblebT ∆p gamoTvlis mizniT, idealuri airis gantolebiT SegviZlia davadginoT, rom wylis svetis „Tavdayira“SenarCunebisTvis sakmarisia, rom wylis donem WiqaSi Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 6 daiwios 1 mm-iT! TiTqos gaugebaria, magram formulebi amas gviCvenebs. es daweva imdenad umniSvneloa, rom adamianis Tvali amas ver amCnevs, Tumca sakmarisad bevria imisaTvis, rom ukuRma („Tavdayira“) gaaCeros siTxis 10 sm-iani sveti. Tuki Cven gvsurs gavigoT, Tu sadamde unda davwioT wylis done (romlis simaRle Seadgens h–s) imisaTvis, rom Wiqis gadabrunebisas wyali ar gadmoiRvaros Wiqidan, vsargeblobT formuliT (sadac simaRle gamoiTvleba sm-Si): SegaxsenebT, rom sidide 1000 aris imis Sedegi, rom cdaSi gamosayenebel siTxed wyali avirCieT. sxva siTxeebisTvis gveqneboda sxva ricxvi (naklebi – ufro meti simkvrivis mqone siTxeebisTvis). analogiuri cda – davkidoT tvirTi gasavaldaxSuli Spricis dguSze. daxSuli gasavali wylis da qaRaldis masa Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved 7 alternatiuli variantebi ar aris savaldebulo, rom Wiqa bolomde iyos siTxiT avsebuli. gasaTvaliswinebeli momentebi imisaTvis, rom Wiqidan wylis gadmoRvrisas raime Rirebuli davasveloT, eqsperimentis Catareba umjobesia didi WurWlis Tavze. Scientifically interesting lesson - materials for teachers ©2009 for Partners Poland Foundation and Copernicus Science Center. All rights reserved ar