Ballad Of The Totems

Ballad Of The Totems
Autorką wiersza jest pisząca po angielsku aborygeńska pisarka i
poetka Oodgeroo Noonuccal (1920-1993), której urzędowe imiona i
nazwisko brzmiały Kathleen Jean Mary Ruska. Była pierwszą w
dziejach Aborygenką, która opublikowała książkę. Książka ta – „We
are going” – ukazała się w roku 1964, a trzeba pamiętać, że wg
prawa australijskiego do roku 1967 Aborygeni nie byli istotami
ludzkimi. Prawo zaliczało ich do „flory i fauny”, stąd też po
ukazaniu się książki w prasie australijskiej pojawiło się wiele
artykułów kwestionujących autorstwo Oodgeroo Noonuccal i
powątpiewających, czy Aborygena w ogóle można nauczyć czytać i
pisać.
Balada ô totymach
Ôjciec z plymiyniŏ Noonuccal tradycyjõ mioł rŏd,
Totymym, co go niy śmioł tknyć, bōł tepichowy gŏd;
Matka ze klanu Peewee zaś padała, co to pic,
Bo taki gŏd to ajnfach je gadzina, wiyncyj nic.
Jak ôjciec umar jedyn dziyń, płakała familijŏ,
i dziwne, bo wrŏz ś nim sie tyż straciōła ta berdyjŏ.
To bōł z plymiyniŏ jego brat – rôzprawioł nōm chop stary,
Dyć durch na matkã blikoł – sōm niy dŏwoł tymu wiary.
A jedyn ś nich se z nami żōł i immunitet mioł,
Bo przecã fto by ô to sie ze ôjcym spiyrać śmioł:
Mioł możno jake metry trzi, jak w łōżku sie leżało,
To dycki go sie wisieć kajś na bŏlku widzieć dało.
A matka uśmiychała sie, bōł uśmiych jeji słodki,
Niywinnŏ zdała sie jak kot, co ptŏka porwoł z klŏtki.
Żŏdyn niy wiedzioł, kaj tyn gŏd (sam kōńczã rymy gupie)
Sie straciōł, dyć coś mi sie zdŏ, że borŏk skōńczōł w zupie.
Nasz pies, tyn richtig sie go boł, ze strachu aż skowytoł,
A matka niy ciyrpiała go, bo sztyjc jyj gŏwiydź chytoł.
Musielibyście słyszeć jōm – dyć takij kupy miynsa
To w żŏdnyj ksiōnżce niy ma, nō, możno u D. H. Lawrence’a.
tłumaczenie: Mirosław Syniawa
Zabija gizda! wrzaskła by, rôzjarganŏ jak kocica,
Dzisz tam w postrzodku bułã tã? To moja je kurzica!
Dyć jakżyw niy padała nic, choć isto tymu niyrada;
Ôjciec czowieka gibcij by zabiōł, jak tego gada.
Żyrnŏ berdyjŏ bōła fest, jak buła sie traciōła
I juzaś głōd jōm gnoł na gōn, to z bŏlka hned słaziōła.
Jak po nŏlepie słyszeć szło czołganiy jeji chyże,
Na rōwne nogi skŏkoł pies i wypŏloł bez dźwiyrze.
Potym w kurniku nŏgłe sie dało słyszeć gdŏkaniy
I larmo, aże niy szło spać, i ôd psa dodziywaniy.
Ôd samości sie kożdy rŏz zagadka rôzwiōnzała –
Berdyjŏ bōła tam, kaj przōd, i nowõ bułã miała.
isto – pewnie, zapewne
jakżyw – nigdy (por. pol. jako żywo)
SŁOWNICZEK
ajnfach – zwyczajnie (niem. einfach)
juzaś – znowu (ściągnięcie już+zaś z ‘zaś’ w znaczeniu ‘znowu”, jak w stpol.)
berdyjŏ – bestia (?)
kurzica – kura (prasł. *kurica, por. ros. курица, mor. kurica, stpol. kurzyca itd.)
blikać – zerkać (niem. blicken)
mieć rŏd, rada – lubić (por. czes. mít rád, ráda)
bŏlek – belka (niem. Bohle)
możno – może
borŏk – nieborak, biedak (właściwie bez ‘nie’ słowo to powinno mieć znaczenie
niyrŏd, niyrada – niechętny, -a (por. pol. nierad, czes. nerad)
przeciwne do polskiego ‘nieborak’ i zbliżać się do kasz. bora ‘siłacz, atleta’)
ôd samości – sama z siebie
czołganiy – pełzanie
padać – powiadać, mówić (ściągnięcie od powiadać)
dodziywaniy – skowytanie (?)
postrzodek – środek (por. pol. pośrodku)
durch – ciągle (niem. durch)
przecã – przecież
dycki – zawsze (por. czes. vždycky)
przōd – wcześniej, poprzednio
dyć – przecież, a przecież, jednak (por. czes. vždyť)
richtig – naprawdę (niem. richtig)
dzisz! – widzisz!
rôzjargany – rozzłoszczony, wściekły (?)
dźwiyrze – drzwi (prasł. *dvьrь, por. czes. dveře)
sōm, sama – sam, -a
familijŏ – rodzina (niem. Familie, łac. familia)
sztyjc – ciągle (niem. stets)
fest – bardzo (niem. fest)
tepichowy gŏd – swobodne tłumaczenie ang. carpet snake (potoczna nazwa węża
gadzina – tu: zwierzę (prasł. *gadina, por. pol. gadzina ‘wąż’ (lub wyzwisko),
górnołuż. hadźina ‘węże’)
Morelia spilota variegata, z którego skóry Aborygeni robili dywaniki);
tepich – dywan (niem. Teppich), gŏd – wąż
gibcij – prędzej (od gibki < prasł. *gybъkъ, por. pol. gibki, czes. hybký)
wypŏlać – tu: wyskakiwać
gizd – ktoś wstrętny, zły (prasł. *gyzdъ, por. słow. hyzd)
żyrny – żarłoczny (od żyr < prasł. *žirъ, por. pol. żer, czes. žír, žírný)
gōn – polowanie (prasł. *gonъ, por. stpol. gon, stczes. hon, słoweń. gòn itd.)
gŏwiydź – drób (prasł. *gavědь, por. pol. gawiedź, czes. havěť itd.)
hned – wkrótce (czes. hned)
kajś – gdzieś (forma podstawowa kaj ‘gdzie’ < prasł. *kъjь; por. bułg. dial. кай
‘gdzie’)
larmo – hałas (niem. Larm < wł. allarme)
SŁOWNICZEK
ZIMA
zŏgrōdki - ogródki
zasuł - zasypał
wejzdrzeć - spojrzeć
deka – koc, narzuta
hned - wnet, za chwilę, zaraz
srogi - wielki, duży
nylōnbojtel - reklamówka foliowa
kulŏć - turlać się
jyno - tylko
gańba - wstyd
utrŏpa - zmartwienie
pośmiywŏć - naśmiewać się, wyśmiewać się
ôziym - osiem
szejś - sześć
wōngle - węgielki
knefle - guziki
borŏk - biedak, nieszczęśnik, nieborak
glacaty - łysy
Mrōz-malyrz pomalowoł w kwiŏtki wszyjske ôkna,
Zasuł pola, zŏgrōdki, dōmy place do kna
Śniyg – kaj niy wejzdrzeć, wszandy leży deka biołŏ
I na kożdyj hned gōrce zarŏz je wesoło.
Zima niy je dlŏ srogich, zima je dlŏ dzieci –
Kożde chytŏ za sōnki, za skije i leci
Na gōrkã srogõ, małõ, bele sjyżdżać do sie,
Choćby na nylōnbojtlu, jak sōnkōw niy mŏ sie.
Niyrŏz sie sam zabawa kōńczy i płaczkami,
Jak włŏściciel sie kulŏ z zadku za sōnkami,
Dyć niych jyno sie nazŏd zaś na gōrkã wdrŏpie,
To przepōmni ô płaczkach, gańbie i utrŏpie.
A za dōmym już Paulek, Maryjka i Ana
Dali sie do lepiyniŏ srogigo bałwana.
Hanik sie ś nich pośmiywŏ, ciepie w nich kulkami,
Aże Ana mu padŏ: „Lepszyj byś sam z nami
Lepiōł, bo ôziym rynkōw to niy szejś je przecã!
Jŏ do dōm po markewkã i wōngle polecã.
Musi mieć ôczy, knefle i nos markwiowaty
I gŏrnek na głowiczkã, bo borŏk glacaty”.
M. Syniawa