Wzorzec artykułu do Wiadomości Ubezpieczeniowych

Tomasz Orlik
Udział funduszy inwestycyjnych w oszczędnościach gospodarstw domowych w latach
2009/ 2010 w Polsce
1. Opinie Polaków na temat oszczędzania
Większość Polaków (62%) uważa, że warto oszczędzać, ale pomimo tej deklaracji ponad
połowa wydaje wszystko na bieżące potrzeby i tylko 7% odkłada regularnie. Badanie Diagnoza Społeczna 2009 potwierdza, że tyko 32% rodzin ma oszczędności finansowe. Na Wykresie nr 1 pokazany jest procentowy udział liczby gospodarstw domowych posiadających
oszczędności (nastąpił wzrost z 23% gospodarstw domowych w 2005 r. do 32% w 2009 r.).
Omawiane badanie wyjaśnia również, że skłonność do oszczędzania zależy od następujących
czynników:

wieku – osoby starsze wydają wszystko na bieżące potrzeby, podczas gdy osobom poniżej 60-tego roku życia udaje się trochę zaoszczędzić;

wykształcenia i dochodów - im wyższe wykształcenie i dochód, tym wyższa
skłonność do oszczędzania;

przynależności do określonej klasy społecznej.
Prawie połowa Polaków kieruje się własną intuicją w decyzjach o tym, jak oszczędzać. W
przypadku korzystania z rad innych osób najczęściej kierujemy się opinią znajomych i rodziny. Pomimo zadeklarowania oszczędności okazuje się jednak, że ich poziom jest niewielki.
Na przykład: 23% rodzin deklaruje oszczędności w wysokości jedno miesięcznych dochodów, 28% rodzin ma oszczędności równe trzy miesięcznym dochodom, 20% rodzin ma oszczędności równie 3-6 miesięcznym dochodom, 11% powyżej półrocznych i tylko 8% powyżej
rocznych dochodów (10% rodzin nie podało odpowiedzi w tym zakresie).
1
Wykres nr 1. Procent gospodarstw domowych posiadających oszczędności
34
32
32
30
28
28
26
24
24
23
23
2003
2005
22
2000
2007
2009
Źródło: Diagnoza Społeczna 2009, Rada Monitoringu Społecznego, Polskie Towarzystwo Statystyczne.
Poszukując informacji, w jakich grupach społeczno – ekonomicznych zgromadzone są oszczędności, możemy również skorzystać z badań Diagnoza społeczna. Najwięcej, bo aż 51,1%
gospodarstw domowych posiada oszczędności w kategorii „gospodarstwa domowe pracujących na własny rachunek”. Na drugim miejscu są „pracownicze” gospodarstwa domowe, z
których oszczędności posiada 36,8%. Pozostałe grupy społeczne wraz z informacją, czy posiadają oszczędności pokazane są na Wykresie nr 2.
Wykres nr 2. Odsetek grup społeczno-ekonomicznych posiadających oszczędności
NIE
TAK
100%
15,7
90%
80%
26,3
18,2
27,7
32,2
36,8
51,1
70%
60%
50%
84,3
40%
30%
73,7
81,8
72,3
67,9
63,2
48,9
20%
10%
0%
Pracow nicy
Rolnicy
Emeryci
Renciści
Pracujący na
w łasny rachunek
Utrzymujący się z
niezarobkow ych
źródeł
Ogółem
Źródło: Diagnoza Społeczna 2009, Rada Monitoringu Społecznego Polskie Towarzystwo Statystyczne
2
2. Wpływ kryzysu na zmianę struktury oszczędności gospodarstw domowych
Kryzys na rynkach finansowych spowodował znaczne zmniejszenie wartości posiadanych akcji, obligacji i funduszy inwestycyjnych w Polsce. Porównując te wartości z końca
2007 r. i czerwca 2010 r. widzimy spadek o -35,8% w przypadku inwestycji bezpośrednich w
obligacje i akcje oraz -40% w przypadku inwestycji osób fizycznych w fundusze inwestycyjne. W Tablicy nr 1 pokazane są wartości w okresie grudzień 2004 - czerwiec 2010. W tym
czasie znacznie wzrastała wartość depozytów bankowych z 210 mld PLN do 404 mld PLN
oraz aktywa funduszy inwestycyjnych z 30 mld do 79 mld PLN. Najbardziej imponująco wygląda natomiast wzrost otwartych funduszy emerytalnych z 63 mdl PLN do 193 mdl PLN.
Łączna wartość oszczędności gospodarstw domowych w czerwcu 2010 wyniosła 845 mld
PLN i była o 6,1% większa niż w grudniu 2009 r.
Tablica nr 1. Struktura oszczędności gospodarstw domowych w Polsce (mld PLN)
2004
2005
2006
2007
2008
2009
06.2010
% wzr w 6
mies 2010
Inwestycje bezpośrednie (obligacje, akcje)
42
45
57
81
40
50
52
4,4%
Fundusze inwestycyjne (dla osób fizycznych)
30
45
83
117
44
62
70
13,0%
Ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe
14
18
28
36
26
31
32
4,0%
Otwarte fundusze emerytalne
63
86
117
138
138,2
179
193
8,2%
Depozyty złotowe i walutowe
210
221
239
240
331,9
381
404
5,9%
51
57
69
73
91
93
93
0,0%
409
473
593
686
671
796
845
6,1%
Gotówka w obiegu
Razem
Źródło: Analizy Online. Tabela nie uwzględnia rezerw technicznych Towarzystw Ubezpieczeń na Zycie sprzedających polisy ubezpieczeniowe o charakterze oszczędnościowym.
Procentowy podział oszczędności finansowych na: akcie i obligacje posiadane bezpośrednio, fundusze inwestycyjne, ubezpieczeniowe fundusze kapitałowe, otwarte fundusze
emerytalne, depozyty i gotówkę pokazuje Wykres nr 3 i Wykres nr 4. Na uwagę zasługuje
porównanie depozytów bankowych, które dominowały w 2000 r. oraz znaczne zdywersyfikowanie oszczędności w 2010 r. Otwarte fundusze emerytalne osiągnęły bardzo wysoki 23%
udział w oszczędnościach ogółem w połowie 2010 r. W okresie 10 lat od wprowadzenia reformy emerytalnej w OFE zakumulowano znaczną część naszych oszczędności finansowych.
Obecnie prowadzona jest ożywiona dyskusja, jak traktować kapitały zgromadzone w OFE
oraz padają propozycje aby obniżyć składki do OFE i zwiększyć transfery do ZUS w ramach
I filara ubezpieczeń społecznych.
3
Wykres nr 3. Procentowy udział różnych aktywów finansowych gospodarstw domowych
w latach 2000–2010
Wykres nr 4. Podział oszczędności gospodarstw domowych (czerwiec 2010)
Gotówka w obiegu
11%
Obligacje, akcje
bezpośrednio
Fundusze
6%
inwestycyjne
8%
Ubezpieczeniowe
fundusze kapitałowe
4%
OFE
23%
Depozyty zlotowe i
walutowe
48%
Źródło: Analizy Online.
Ciekawe wnioski można wyciągnąć na postawie Wykresu nr 5 obrazującego wartość depozytów gospodarstw domowych zgromadzonych w bankach i funduszy inwestycyjnych. Pokazuj on wzrost wartości depozytów bankowych z poziomu 162 mld PLN w 2000 r. i osiągnięcie 404 mld PLN w czerwcu 2010 r. Ciekawie prezentuje się okres 2008–2009, kiedy
mieliśmy kryzys finansowy i znaczny spadek kursów akcji na giełdzie. W tym czasie część
4
osób przeniosło swoje oszczędności na depozyty bankowe z bardziej ryzykownych funduszy
inwestycyjnych. W 2007 r. wartość funduszy w porównaniu do wartości depozytów osiągnęła
48,7% a w czerwcu 2009 r. spadła do 17,3%.
Wykres nr 5. Aktywa gospodarstw domowych zgromadzone jako depozyty bankowe i
fundusze inwestycyjne w latach 2000–2010 w mld PLN
450
400
350
300
Fundusze
Depozyty
250
200
150
100
50
gr
u9
cz 9
e0
gr 0
u0
cz 0
e0
gr 1
u0
cz 1
e0
gr 2
u0
cz 2
e0
gr 3
u0
cz 3
e0
gr 4
u0
cz 4
e0
gr 5
u0
cz 5
e0
gr 6
u0
cz 6
e0
gr 7
u0
cz 7
e0
gr 8
u0
cz 8
e0
gr 9
u0
cz 9
e10
0
Źródło: Dane NBP, IZFiA.
Powyższe dane pokazują, że w naszym społeczeństwie szybko akumulowane są coraz
większe oszczędności finansowe, niezależnie od kryzysu, który mieliśmy ostatnio w gospodarce światowej. Niestety, problem polega na tym, że gromadzenie oszczędności odbywa się
w niewielkiej grupie ok. 32% gospodarstw domowych.
Analizując poziom oszczędności gospodarstw domowych zastanawia zagadnienie, jaki procent oszczędności (poza OFE) ma charakter długoterminowy i przewidywany do użycia dopiero po zakończeniu kariery zawodowej i przejściu na emeryturę?
Na to pytanie nie można udzielić odpowiedzi w łatwy sposób, chociaż może tu nam pomóc
również badanie Diagnoza Społeczna. W tym badaniu znajduje się pytanie na podstawie którego możemy zobaczyć, jakie są cele naszego oszczędzania. Na Wykresie nr 6 podane są procentowe udziały poszczególnych odpowiedzi. Aż 61,3% z nich dotyczy ryzyka na sytuacje
losowe, a 35,5% odnosi się do zabezpieczenia na starość.
5
Wykres nr 6. Na co oszczędzamy
61,3
rezerw a na sytuacje losow e
zabezpieczenie na starość
35,5
rezerw a na bieżące w ydatki konsumpcyjne (np. żyw ność, odzież i ubranie)
30,8
w ypoczynek
28,9
remont domu, mieszkania
28,5
leczenie
28,1
zakup dóbr trw ałego użytku
27,4
zabezpieczenie przyszłości dzieci
24,9
17,9
na inne cele
stałe opłaty (np. mieszkaniow e)
bez specjalnego przeznaczenia
zakup domu, zakup mieszkania, w kład do spółdzielni mieszkaniow ej
rehabilitacja
14,8
12,4
10,2
9,4
Źródło: Diagnoza Społeczna 2009.
6
3. Dobrowolne oszczędzania na emeryturę
Omawiając oszczędności gospodarstw domowych trzeba również przytoczyć dane odnośnie indywidualnych kontach emerytalnych (IKE) i pracowniczych programów emerytalnych
(PPE). Oszczędności gromadzone w ramach dobrowolnych programów emerytalnych PPE
wyniosły 4,3 mld PLN i stanowiły jedynie 0,51% ogółu oszczędności finansowych gospodarstw domowych. Oszczędności z zgromadzone w IKE były jeszcze mniejsze, wyniosły 2,3
mld PLN i stanowiły 0,28% ogółu oszczędności. Jest to bardzo mało i można uznać, że ww.
programy i plany z nimi związane okazały się fiaskiem. W Tablicy nr 2 pokazana jest wartość
środków zgromadzonych w PPE w poszczególnych formach prawnych. W Tablicy nr 3 pokazana jest liczba osób, które oszczędzają w PPE. Łącznie w PPE oszczędza 333 tys. osób, przy
czym jedynie 78% uczestników jest aktywnych.
Tablica nr 2. Aktywa zgromadzone w PPE w latach 2001 – 2009 (mln PLN)
Forma programu
12.2001
12.2002
12.2003
12.2004
12.2005
12.2006
12.2007
12.2008
12.2009
Um. grupowego unż
5,9
16,2
30,0
55,5
167,8
394,3
646,1
897,0
1 189,0
Um.z fund. Inwest.
54,4
128,5
213,0
337,9
513,0
805,8
1 127,8
1 525,1
1 955,3
Pracowniczy fundusz emerytalny
15,0
133,0
258,0
347,7
485,0
675,1
848,9
1 032,6
1 199,3
Razem
75,3
277,7
501,0
741,1
1 165,8
1 875,3
2 622,8
3 454,7
4 343,6
Rocznie
75,3
202,4
223,3
240,1
424,7
709,5
747,6
831,9
888,9
Źródło: Dane KNF.
Tablica nr 3. Liczba uczestników PPE (grudzień 2009)
Forma programu
Um. grupowego unż
Um.z fund. Inwest.
Pracowniczy fundusz em.
Razem
Źródło: Dane KNF.
Ogółem
133 989
141 199
58 356
333 544
Uczestnicy
czynni
76%
79%
79%
78%
Indywidualne konta emerytalne również nie osiągnęły popularności w ciągu sześciu lat funkcjonowania. Liczba osób które posiadają takie konta wyniosła 796 tys. w czerwcu 2010 r. i
niestety obserwujemy spadek liczy kont z 915 tys. w 2007 r. W 2010 r. limit wpłat na IKE
został podniesiony do 9 579 PLN (dla porównania limit ten wynosił 4 055 PLN w 2008 r.).
7
Tablica nr 4. Liczba uczestników i wartość aktywów IKE (czerwiec 2010)
Liczba
Wartość
(mln zł)
Zakłady Ubezpieczeń
585 331
989,8
Towarzystwa Fudn Inw.
168 679
841,2
Domy Maklerskie
12 609
253,7
Banki
30 251
265,4
796 870
2 350
IKE Łącznie
Źródło: Dane KNF.
Główne przyczyny braku rozwoju PPE i IKE upatrywane są w braku ulgi w podatku dochodowym (od wpłacanej składki) przy oszczędzaniu w tych formach. Niestety brak zwolnienia
podatkowego zniechęca osoby gorzej sytuowane do udziału w dodatkowym oszczędzaniu, a
zwolnienie z podatku od zysków kapitałowych stanowi odroczoną w czasie i zbyt małą zachętę dla nich. Do kolejnych przyczyn małego zainteresowania można zaliczyć: biurokratyczne
przepisy utrudniające tworzenie i obsługę PPE. Istnieje również potrzeba uelastycznienia
dyspozycji wkładem (oszczędnościami) z zachowaniem celu emerytalnego w zależności od
różnych okoliczności życiowych.
Klienci wybierając odpowiednie dla siebie produkty (fundusze) przy oszczędzaniu w ramach IKE i PPE najczęściej sugerują się przy wyborze historyczną stopą zwrotu danego funduszu i jego strategią inwestycyjną. Wyniki systematycznego oszczędzania zależą od średniego, uzyskanego procentu składanego. W Tablicy nr 5 podany jest przykład „oczekiwanej”
stopy zwrotu różnych rodzajów funduszy inwestycyjnych. Należy jednak pamiętać, że w
krótszym okresie rynki charakteryzują się dużą zmiennością i fundusze inwestycyjne mogą
przynosić straty w czasie bessy na rynku.
Tablica nr 5. Rodzaj funduszu i oczekiwana stopa zwrotu
Wyniki
funduszy
Pioneer
Horyzont Oczekiwana
Rodzaj funduszu
za ostatnie 10 lat wg stanu na
czasowy stopa zw.
15.10.2010*
Pieniężny
do 2 lat
2%-3%
58,03%
Obligacji
2-3 lata
3%-4%
98,48%
Stabilnego Wzrostu
3-5 lat
4%-6%
53,26%
Zrównoważony
5-10 lat
6%-8%
67,11%
Akcji
> 10 lat
7%-10%
86,08%
8
*odpowiednio: Pioneer Pieniężny (od uruchomienia funduszu -17.09.2001), Pioneer Obligacji
Plus, Pioneer Stabilnego Wzrostu, Pioneer Zrównoważony, Pioneer Akcji Polskich. Wyniki
historyczne nie determinują przyszłych wyników danego funduszu.
Źródło: Dane Pioneer Pekao TFI S.A.
Klienci inwestujący na rynku kapitałowym bardzo często ponoszą straty w czasie bessy i
osiągają również mniejsze zyski z powodu spóźnionego wejścia na rynek w czasie hossy. Ta
prawidłowość w dużej mierze ma swoją przyczynę w poszukiwaniu przez klientów „okazji” i
nietrafionym zmienianiu strategii z agresywnej (akcyjnej) na bezpieczną (opartą o fundusze
papierów dłużnych) lub odwrotnie. Taka gra jest dla większości klientów praktycznie niemożliwa i przynosi pogorszenie wyników. Poszukiwanie okazji zilustrowane jest na Wykresie nr
7. Lepsze wyniki inwestor indywidualny może uzyskać systematycznie inwestując w strategie
zrównoważone lub strategie w których zarządzający danym funduszem elastycznie alokuje
aktywa w akcje i obligacje w ramach określonego limitu inwestycyjnego.
Wykres nr 7. Indeks WIG 20, dlaczego „gracze” ponoszą straty?
WIG 20
Źródło: Dane GPW.
Jako przykład funduszu oferowanego w ramach pracowniczego programu emerytalnego może
posłużyć PFE Nowy Świat. Fundusz ten uzyskał od początku swojej 10-letniej działalności
128,5% wzrost wartości jednostki co przekłada się na 7,8% rocznie (Wykres nr 8). W ciągu
9
ostatnich 12 miesięcy jego wynik wyniósł 12,05% (do września 2010 r.) i przekroczył już
swoje historyczne maksimum z czerwca 2007 r., przed kryzysem finansowym i bessą na rynku.
Wykres nr 8. Wyniki PFE Nowy Świat do dnia 30.09.2010
Porównanie hist. wartości jednostki do znormalizowanego benchmarku brutto i netto
22,00
21,00
20,00
19,00
18,00
17,00
16,00
stopy zwrotu w okresie 10 lat (do 30.09.2010)
jednostki uczestnictwa PFE Nowy Świat:
+ 128,5% (7,8% rocznie)
WIG20 +59% (4,7% rocznie)
15,00
14,00
13,00
BMK Brutto
12,00
BMK Netto
11,00
P Nowy Świat
10,00
9,00
8,00
10-09-08
10-07-10
10-05-11
10-03-12
10-01-11
09-11-12
09-09-13
09-07-15
09-05-16
09-03-17
09-01-16
08-11-17
08-09-18
08-07-20
08-05-21
08-03-22
08-01-22
07-11-23
07-09-24
07-07-26
07-05-27
07-03-28
07-01-27
06-11-28
06-09-29
06-07-31
06-06-01
06-04-02
06-02-01
05-12-03
05-10-04
05-08-05
05-06-06
05-04-07
05-02-06
04-12-08
04-10-09
04-08-10
04-06-11
04-04-12
04-02-12
03-12-14
03-10-15
03-08-16
03-06-17
03-04-18
03-02-17
02-12-19
02-10-20
02-08-21
02-06-22
02-04-23
02-02-22
01-12-24
01-10-25
01-08-26
01-06-27
01-04-28
01-02-27
00-12-29
źródło: PPTFI Risk - Quant
4. Perspektywy rozwoju funduszy inwestycyjnych
Nastąpił szybki rozwój funduszy inwestycyjnych i wzrost ich aktywów, które osiągnęły
ponownie 110 mld PLN we wrześniu 2010 r. Łączna liczba polskich funduszy wyniosła 450
(plus ok. 500 luksemburskich funduszy UCITS z aktywami ok. 3,0 mld zł). Podział aktywów
funduszy na poszczególne, główne kategorie inwestycyjne kształtuje się następująco (stan na
październik 2010):

21,3% pieniężne i obligacji;

1,6% zagraniczne fixed income;

30,2% stabilnego wzrostu i zrównoważone;
10

23,6% akcji polskich;

6,4% akcji zagranicznych;

16,9% inne.
Pomimo wzrostu aktywów, w dalszym ciągu oszczędności gromadzone w funduszach inwestycyjnych w Polsce w przeliczeniu na głowę mieszkańca są niewielkie w porównaniu do innych krajów europejskich, co zobrazowane jest na Wykresie nr 9. Bogacenie się społeczeństwa jest kluczowym czynnikiem dla przyszłego rozwoju rynku funduszy inwestycyjnych.
Uważam, że wzrost depozytów w bankach będzie wolniejszy, a ponownie przyśpieszy wzrost
aktywów gromadzonych w funduszach inwestycyjnych.
Wykres nr 9. Aktywa funduszy na głowę mieszkańca w EUR – 06’2009
25 000
21255
20 000
19103
17354
15527
15 000
11370
10644
10 000
8735 8596
7904
7797
4274 4218 4040
5 000
578
448
401
217
85
20
Turcja
Rumunia
Bułgaria
879
Czechy
904
Polska
1011
Słowacja
2377
Grecja
Węgry
Słowenia
Portugalia
Włochy
Holandia
Hiszpania
Norwegia
Belgia
Finlandia
Wielka Brytania
Szwecja
Niemcy
Austria
Dania
Szwajcaria
Francja
0
Źródło: The European Fund and Asset Management Association.
Przyszłe perspektywy rozwoju funduszy inwestycyjnych w Polsce będą zależały od następujących czynników:

poszerzania oferty o fundusze operujące na rynkach dalekowschodnich, południowoamerykańskich, fundusze sektorowe, surowcowe;
11

zmiany sposobów gospodarowania wolnymi środkami przez gospodarstwa domowe i
elastycznego dywersyfikowania oszczędności na depozytach bankowych i w funduszach inwestycyjnych;

zarządzania wolnymi środkami przez firmy, fundacje, stowarzyszenia, samorządy lokalne;

postępującej edukacji finansowej społeczeństwa;

niskich stóp procentowych sprzyjających poszukiwaniu wyższych stóp zwrotu;

większej przejrzystości finansowej firm zarządzających aktywami i niższych kosztów;

rozwoju dobrowolnych planów emerytalnych IKE i PPE;

bogacenia się społeczeństwa i akumulacji kapitału;

zwiększenia zaufania do funduszy inwestycyjnych (obecnie tylko ok. 6% klientów deklaruje zaufanie do funduszy, a dla porównania do banków ma zaufanie 44% klientów
i 25% do towarzystw ubezpieczeń na życie 25%).
Mgr Tomasz Orlik, wiceprezes zarządu Pioneer Pekao TFI S.A.
Summary of the article
Contribution of investment funds in household savings in years 2009-2010 in Poland
The article analyses data concerning household savings, the impact of investment funds
on household savings and possibility to use investment funds in voluntary pension plans.
The majority of Poles is in favor of saving money but more than a half spends everything on
current needs and only 7% regularly puts some money aside. Social survey conducted in
2009, reveals that only 32% of all families have savings. The crisis on financial markets
caused much decrease in the value of owned shares, obligations and investment funds in Poland. Comparing data from 2007 and from June 2010 we can notice a decrease of 70 billion
Polish zlotys (-40%) pertaining to natural persons’ savings in investment funds. At that time
the value of safe-deposits increased to 404 billion Polish zlotys (+68%). The structure of savings underwent some changes and diversification. Some economists recognize also Open Pension Funds assets as being a part of financial savings. In the second half of 2010 they reached
23% contribution in savings.
12
In the time of slump that occurred in 2008-2009, many people transferred their savings
from high risk investment funds to safe deposits. In 2007 the value of investment funds in
comparison to the value of deposits accounted for 48,7% decreased to 17,3% in June 2009.
Savings in Employment Pension Programs (PPE) and Individual Pension Accounts (IKE) did
not gain much popularity. Assets gathered in Employment Pension Programs (PPE) accounted
for 4,3 billion Polish zlotys and in Individual Pension Accounts (IKE) only for 2,3 billion.
Total number of participants saving their money in Employment Pension Programs (PPE) is
333 000 (78% members are active) while Individual Pension Accounts (IKE) are owned by
796 000.
Customers investing on the capital market very often lose their money in the time of
slump or gain lower profit due to delayed entrance into the market during investment boom.
Such a game is practically impossible for the majority of clients and brings much worst results.
Author of the article refers to investment fund known as PFE Nowy Świat, which consequently, using balanced investment strategy, during 10 years of its activity obtained 128,5%
increase (which is 7,8% per year).
Assets gathered in Polish investment funds are still rather small in comparison to other
better-developed countries. Improvement of material situation of the society, better financial
education and development of pension plans is a key factor for a further development of investment funds.
13