Opinie biegłych

Home
Opinie biegłych
1. POSTĘPOWANIE CYWILNE
Kodeks postępowania cywilnego
Art. 278. § 1. W wypadkach wymagających wiadomości specjalnych sąd po wysłuchaniu wniosków stron
co do liczby biegłych i ich wyboru może wezwać jednego lub kilku biegłych w celu zasięgnięcia ich opinii.
Art. 286. Sąd może zażądać ustnego wyjaśnienia opinii złożonej na piśmie, może też w razie potrzeby
zażądać dodatkowej opinii od tych samych lub innych biegłych.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 lutego 2000 r., sygn. akt II UKN 399/99
Jeżeli treść lub forma dodatkowej opinii biegłego wskazuje, że nie próbuje on przez poszerzenie lub
pogłębienie argumentacji przekonać o trafności wniosków opinii, lecz czuje się dotknięty zgłoszonymi
wątpliwościami czy zastrzeżeniami i „usztywnia” swe dotychczasowe stanowisko, zaś kwestię jego
zasadności chciałby potraktować przez pryzmat wiary bądź zaufania, zamiast w płaszczyźnie wiedzy, to
zasięgnięcie dodatkowej (trzeciej) opinii od tego samego biegłego jest nieracjonalne. W takiej sytuacji
sąd jest obowiązany zasięgnąć opinii innego biegłego (art. 286 in fine KPC).
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 7 lipca 2004 r. I CK 38/2004
Uregulowana w art. 286 kpc potrzeba dodatkowej opinii może wynikać z faktu, że opinia dotychczasowa
nie jest jasna, zupełna, przekonywująca i wystarczająco wyjaśniająca zagadnienia wymagające
wiadomości specjalnych.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 29 czerwca 1973 r., sygn. akt I CR 271/73
Ustalenie choroby psychicznej, niedorozwoju umysłowego albo innego rodzaju zaburzeń psychicznych,
w wyniku których człowiek nie jest w stanie kierować swoim postępowaniem, wymaga wiadomości
specjalnych z zakresu medycyny, zarówno co do ustalenia faktu ich istnienia, jak i co do stopnia
nasilenia. Jeżeli lekarz psychiatra stwierdził w wydanej po zbadaniu chorego opinii, że osoba badana nie
jest dotknięta chorobą psychiczną, albo że aktualny jej stan psychiczny nie uzasadnia wniosku, iż nie
jest ona w stanie kierować swym postępowaniem, to sąd nie może inaczej ocenić stanu psychicznego tej
osoby i orzec jej całkowitego ubezwłasnowolnienia. Jeżeli natomiast zebrany w sprawie materiał nasuwa
sądowi wątpliwości co do prawidłowości wniosków biegłego, to wówczas powinien zażądać dodatkowej
opinii od tego samego lub innego biegłego. W postępowaniu o ubezwłasnowolnienie powinno być
zasadą uczestniczenie przez biegłego w przesłuchaniu świadków na okoliczność zachowania się osoby,
która ma być ubezwłasnowolniona.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 20 stycznia 1969 r., sygn. akt II CR 534/68
Sąd jest władny wskazać biegłemu czynności przygotowawcze, których ten winien dokonać przed
wydaniem opinii. Pogląd biegłego, że są one zbędne nie wiąże Sądu. Niezastosowanie się biegłego do
tych wskazań, jeśli ono mogło wpłynąć na treść opinii, stwarza dla sądu obowiązek wezwania biegłego
do dokonania pominiętych samowolnie czynności i wydania po ich dokonaniu opinii uzupełniającej.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 30 listopada 1999 r., sygn. akt II UKN 220/99
Sąd drugiej instancji, aby poczynić ustalenia istotnie odbiegające od ustaleń dokonanych w
postępowaniu w pierwszej instancji na podstawie opinii biegłego lekarza sądowego, powinien zasięgnąć
dodatkowej opinii tego samego lub innych biegłych (art. 286 kpc).
wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 20 marca 1995 r., sygn. akt I ACr 653/94
Jeżeli w sprawie wydane zostały dwie opinie biegłych, a ich konkluzje są odmienne, to wprawdzie do
sądu orzekającego należy ocena każdej z wydanych opinii i uznanie jednej z nich za wiarygodną, przy
odrzuceniu drugiej, to jednak nie ulega wątpliwości, że nie w każdej sprawie jest to możliwe. Sąd
bowiem nie dysponuje tak specjalistycznymi wiadomościami z danej dziedziny, by rozstrzygnąć spór
między osobami zawodowo do tego przygotowanymi i mającymi wieloletnie doświadczenie w danej
specjalności.
postanowienie Sądu Najwyższego z dnia 16 grudnia 1998 r., sygn. akt III CKN 79/98
Potrzeba żądania dodatkowej opinii innych biegłych zachodzi zwykle wtedy gdy opinie biegłych są
rozbieżne, a materiał dowodowy nie daję podstawy do oparcia się wyłącznie na opinii jednego z
biegłych, bądź gdy opinia biegłego wskutek istotnych jej wad została skutecznie zakwestionowana jako
dowód w sprawie.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 17 września 2009 r., sygn. akt II UK 7/09
Nie można stronie odmówić uzupełnienia postępowania dowodowego o kolejną opinię biegłych, gdy
stawia zasadne zastrzeżenia do dotychczasowej opinii albo gdy ta zawiera istotne braki lub pomija
wymagane wiadomości specjalne.
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 8 lutego 2002 r., sygn. akt II UKN 112/01
W przypadku wydania w sprawie dwu rozbieżnych w istotnych kwestiach opinii lekarskich, nieprawidłowe
jest oparcie ustaleń na jednej z tych opinii, bez wyjaśnienia sprzeczności.
wyrok Sądu Apelacyjnego w Gdańsku z dnia 8 lipca 2001 r., sygn. akt III AUa 247/11
1. W sprawach o prawo do renty z tytułu niezdolności do pracy, ustalenie tzw. wstecznej niezdolności do
pracy spowodowanej schorzeniami o charakterze samoistnym powinno następować na podstawie
dokumentacji lekarskiej, pochodzącej z okresu, na który ma być ustalona data lub okres powstania tej
niezdolności, przy czym, im okres ten jest odleglejszy, tym bardziej dokładna powinna być dokumentacja
lekarska.
2. Zadaniem biegłego jest udzielenie sądowi, na podstawie posiadanych wiadomości fachowych i
doświadczenia zawodowego, informacji i wiadomości niezbędnych do ustalenia i oceny okoliczności
sprawy. Nie mogą być uznane za dowód w sprawie wypowiedzi biegłego wykraczające zarówno poza
zakres udzielonego mu przez sąd zlecenia, jak i poza ustawowo określone jego zadania. Sąd nie jest
więc związany opinią biegłego w zakresie jego wypowiedzi odnośnie do, zastrzeżonych do wyłącznej
kompetencji sądu, kwestii ustalenia i oceny faktów oraz sposobu rozstrzygnięcia sprawy
wyrok Sądu Najwyższego z dnia 11 grudnia 2014 r., sygn. akt IVCA 1/14
„Mając na względzie powyższe należy podzielić zarzut apelujących, że zaskarżony wyrok został wydany
z naruszeniem art. 232 zdanie drugie k.p.c. polegającym na nieprzeprowadzeniu z urzędu dowodu z
opinii biegłego na okoliczność wartości gospodarstwa rolnego.
Przeszkody do jego przeprowadzenia nie stanowi kontradyktoryjny model procesu. Trudno w
okolicznościach sprawy twierdzić, że ścisłe przestrzeganie zasady kontradyktoryjności lepiej służy
wyjaśnieniu okoliczności sprawy i ustaleniu jej rzeczywistego stanu. Aktywne zachowanie sądu,
korzystającego z możliwości przewidzianej w art. 232 zdanie drugie k.p.c., pozwoli natomiast zapobiec
pozbawieniu powodów ochrony prawnej w zakresie roszczenia oczywiście uzasadnionego co do zasady.
(…)
Nie ma też niebezpieczeństwa, że z powodu dopuszczenia z urzędu dowodu z opinii biegłego sąd
mógłby wykroczyć – wbrew zasadzie dyspozycyjności – poza lub ponad żądanie pozwu; dowód ten
dotyczy bowiem okoliczności przytoczonej przez powodów i stanowiącej element podstawy faktycznej
uzasadniającej dochodzone roszczenie.
Nie ma również obaw, że w okolicznościach sprawy przeprowadzenie dowodu z urzędu naruszy zasadę
bezstronności sądu i równości stron. Ustalenie rzeczywistej wartości gospodarstwa rolnego, w sytuacji,
gdy roszczenie co do zasady jest oczywiście uzasadnione, leży w interesie obu stron. (…)
Przeszkody do dopuszczenia dowodu z urzędu nie stanowiła też okoliczność, że powodów w sprawie
reprezentował zawodowy pełnomocnik, albowiem – jak wynika z wyżej przytoczonego orzecznictwa –
nie wyłącza ona bezwzględnie możliwości przeprowadzenie dowodu niewskazanego przez strony. W
realiach sprawy odstąpienie od ścisłego respektowania zasady kontradyktoryjności uzasadnia zaś
okoliczność, że przeprowadzenie dowodu z urzędu pozwoli zapobiec pozbawieniu powodów ochrony
prawnej w zakresie roszczenia oczywiście uzasadnionego co do zasady.
Z przedstawionych powodów – wobec potrzeby przeprowadzenia w sprawie w zasadzie całego
postępowania dowodowego – zaskarżony wyrok należało uchylić i przekazać sprawę Sądowi pierwszej
instancji do ponownego rozpoznania, pozostawiając temu Sądowi rozstrzygnięcie o kosztach instancji
odwoławczej (art. 386 § 4 i art. 108 § 2 k.p.c.).
http://www.sn.pl/sites/orzecznictwo/Orzeczenia3/IV%20CA%201-14.pdf
2. POSTĘPOWANIE ADMINISTRACYJNE
Kodeks postępowania administracyjnego
Art. 84.
§ 1. Gdy w sprawie wymagane są wiadomości specjalne, organ administracji publicznej może zwrócić
się do biegłego lub biegłych o wydanie opinii.
§ 2. Biegły podlega wyłączeniu na zasadach i w trybie określonym w art. 24. Poza tym do biegłych
stosuje się przepisy dotyczące przesłuchania świadków.
Art. 80.
Organ administracji publicznej ocenia na podstawie całokształtu materiału dowodowego, czy dana
okoliczność została udowodniona.
Art. 107 § 3.
Uzasadnienie faktyczne decyzji powinno w szczególności zawierać wskazanie faktów, które organ uznał
za udowodnione, dowodów, na których się oparł, oraz przyczyn, z powodu których innym dowodom
odmówił wiarygodności i mocy dowodowej, zaś uzasadnienie prawne – wyjaśnienie podstawy prawnej
decyzji, z przytoczeniem przepisów prawa.
wyrok Naczelnego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 5 marca 2002 r., I SA 1978/00
Opinia biegłego nie wiąże organu administracji, który jest obowiązany poddać ją swej ocenie jak każdy
dowód, gdyż to organ – nie zaś biegły – rozstrzyga sprawę. Opinia nie jest niepodważalna i strona ma
prawo domagać się od biegłego odpowiedzi na swe zarzuty.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego we Wrocławiu z dnia 16 października 2007 r., III
SA/Wr 701/06
Opinia powinna – aby organ administracji mógł się na niej skutecznie oprzeć – zawierać wszechstronne
uzasadnienie i wyjaśniać wątpliwości w sposób przekonujący.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 9 listopada 2004 r., sygn. akt
IV SA/Wa 277/04
Przy ocenie dowodu z opinii biegłego organ administracji państwowej nie może ograniczyć się do
powołania się na konkluzję zawartą w opinii biegłego, lecz obowiązany jest sprawdzić, na jakich
przesłankach biegły tę konkluzję oparł i skontrolować prawidłowość tego rozumowania.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Warszawie z dnia 1 czerwca 1006 r., sygn. akt
IV SA/Wa 440/06
Organ ma prawo i obowiązek zbadać, czy przedstawiona opinia biegłego jest zupełna, logiczna i
wiarygodna oraz ewentualnie żądać jej uzupełnienia.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Białymstoku z dnia 21 grudnia 2009 r., sygn.
akt II SA/Bk 451/08
Organ stwierdzając jedynie, iż „operat został sporządzony zgodnie z zasadą szczególnej staranności
oraz odpowiada ustawowym kryteriom, zaś wskazane w nim przesłanki wyceny są wykazane w sposób
przejrzysty, logiczny i mający odniesienie do realiów lokalnego rynku” naruszył art. 107 par. 3 k.p.a.
poprzez zbyt ogólnikowe uzasadnienie motywów rozstrzygnięcia.
wyrok Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego w Bydgoszczy z dnia 18 grudnia 2007 r., sygn.
akt II SA/Bd 807/07
Nie można dyskwalifikować stanowisk ekspertów przedstawionych na zlecenie strony tylko dlatego, że
uzyskane opinie są opiniami prywatnymi. Opinie takie – jak każdy dowód – podlegają ocenie. Dowody
takie powinny więc zostać przeanalizowane, a uwagi co do tych dowodów powinny znaleźć
odzwierciedlenie w uzasadnieniu decyzji.
3. Przepisy procedury karnej przewidują możliwość prowadzenia polemiki z
treścią opinii biegłego powołanego w sprawie – między innymi polegającą na
możliwości uzupełniającego przesłuchania biegłego, zobowiązania go do
sporządzenia pisemnego uzupełnienia opinii, a nawet powołania nowego
biegłego w sprawie i doprowadzenia do konfrontacji biegłych. Zgodnie z
treścią przepisu art. 201 Kodeksu postępowania karnego można wskazane
wnioski zgłosić wówczas gdy opinia złożona w sprawie jest niepełna, niejasna
oraz zawiera wewnętrzne sprzeczności.
Przeprowadzenie dowodu z opinii biegłego niejednokrotnie przesądza o wyniku danego
postępowania karnego, z uwagi na fakt iż biegły wypowiadając się w kwestiach
wymagających wiadomości specjalnych w danej materii dokonuje ustaleń, które potem sąd
może przywoływać w uzasadnieniu wyroku. Należy jednak wskazać, iż to czy sąd obdarzy
dowód z opinii biegłego pełną wiarygodnością zależy wyłącznie od jego indywidualnej
oceny, albowiem z mocy prawa taki dowód nie jest ważniejszy od innych dowodów, ani nie
ma również nadanego waloru pełnej przekonywalności.
Powyższe ustalenie oznacza, iż sąd nie ma obowiązku automatycznie i bezkrytycznie
przyjmować (akceptować) przedłożoną mu przez biegłego opinię, w szczególności jeżeli
jest ona (w szerokim tego słowa znaczeniu) w jakiś sposób wadliwa. Należy wskazać, iż
przepisy procedury karnej przewidują możliwość uzupełnienia takiej opinii lub jej poprawy
(konwalidacji).
Zgodnie z treścią przepisu art. 201 Kodeksu postępowania karnego, jeżeli opinia jest
niepełna, niejasna albo gdy zachodzi sprzeczność w samej opinii lub między różnymi
opiniami biegłych w tej samej sprawie, można wezwać ponownie tych samych biegłych lub
powołać innych. Użyty zwrot bezosobowy „można powołać” skierowany jest do sądu (lub
organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze), który ocenia treść takiego dowodu i
jednocześnie może działać z urzędu lub na wniosek strony. Należy zatem wskazać, iż w
razie wątpliwości co do treści pisemnej opinii biegłego może wnosić o jego uzupełniające
przesłuchanie, lub o zobowiązanie tego biegłego do sporządzenia pisemnej opinii
uzupełniającej jego poprzednie wywody. Możliwe jest również doprowadzenie do sytuacji
powołania nowego biegłego w sprawie, a nawet możliwe jest doprowadzenie do następczej
konfrontacji między powołanymi w sprawie biegłymi (wypowiadającymi się w tym samym
przedmiocie).
Obowiązkiem sądu (lub organu prowadzącego postępowanie przygotowawcze) jest
weryfikacja merytoryczna dowodów, które są przeprowadzane. Teoretycznie zatem organy
te czuwają nad tym, aby dana opinia biegłego był pozbawiona wad. Należy jednak
podkreślić konieczność aktywnej postawy strony w tym zakresie. Ma ona możliwość
zapoznania się z treścią takiej opinii, a nawet zrobieniem jej fotokopii lub ksera. Istotne jest
aby strona zainteresowana poddała analizie taką opinię, ma ona bowiem prawo
ustosunkować się do takiej opinii.
W tym kontekście należy wskazać, iż istnieją 3 zasadnicze przesłanki ustawowe, które
można podnosić wnioskując o uzupełnienie opinii biegłego (względnie o powołanie nowego
biegłego w tej sprawie):
a) opinia jest niepełna
b) opinia jest niejasna
c) opinia jest sprzeczna wewnętrznie
Należy wskazać, iż wniosek taki nie jest dla organu obligujący, ale jeśli zawiera on trafne
argumenty (lub trafną polemikę z opinią) to organ powinien raczej go uwzględnić w imię
dążenia do poznania prawdy materialnej.
Zobacz również serwis: Sprawy karne
Zgodnie z przyjętym orzecznictwem Sądu Najwyższego opinia jest niepełna jeżeli opiera
się na niewystarczającym materiale dowodowym, nie uwzględnia wszystkich możliwych
wariantów dotyczących przebiegu zdarzeń, nie odpowiada na wszystkie zadane pytania.
Opinia jest również niepełna jeżeli zawiera samą konkluzję (wnioski końcowe) bez
wykazania na jakiej podstawie biegły do tych wniosków doszedł, bez opisu metod
i sposobu przeprowadzenia danych badań.
Zobacz również serwis: Kodeks karny
Z kolei opinia jest niejasna jeżeli sposób w jaki jest napisana nie pozwala zrozumieć
mechanizmu sformułowania wniosków końcowych, kiedy uzasadnienie zawiera nielogiczne
bądź sprzeczne argumenty. Opinia jest również niejasna jeżeli sformułowane wnioski
końcowe są alternatywnie sformułowane (to znaczy wskazują, przykładowo iż kierowca jest
winny lub nie), kiedy zawierają zastrzeżenia nie pozwalające ustalić rzeczywistego
stanowiska biegłego w danej konkretnej sprawie.
Z oczywistych powodów najmniej wątpliwości powstaje w odniesieniu do wykazania tego,
jakie są cechy wewnętrznie sprzecznej opinii. Chodzi naturalnie o taką sytuację gdy
argumenty przedstawione w uzasadnieniu opinii są sprzeczne z sformułowanym wnioskiem
końcowym, gdy same wnioski końcowe opinii są ze sobą sprzeczne a także ogólnie gdy w
treści uzasadnienia opinii znajdują się sprzeczne ze sobą argumenty.