D - Portal Orzeczeń Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie

Sygn. akt
III AUa 209/14
WYROK
W IMIENIU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ
Dnia 23 września 2014 r.
Sąd Apelacyjny w Rzeszowie, III Wydział Pracy i Ubezpieczeń Społecznych
w składzie:
Przewodniczący:
SSA Irena Mazurek
Sędziowie:
SSA Alicja Podczaska
SSA Roman Skrzypek (spr.)
Protokolant
st.sekr.sądowy Małgorzata Leniar
po rozpoznaniu w dniu 10 września 2014 r.
na rozprawie
sprawy z wniosku C. B.
przeciwko Zakładowi Ubezpieczeń Społecznych Oddziałowi w R.
o wyrównanie emerytury
na skutek apelacji wnioskodawczyni
od wyroku Sądu Okręgowego w Rzeszowie
z dnia 3 lutego 2014 r. sygn. akt IV U 2291/13
oddala apelację
Sygn. akt III AUa 209/14
UZASADNIENIE
wyroku z 23.09.2014 r.
Decyzją z dnia 13.08.2013 r. Zakład Ubezpieczeń Społecznych Oddział w R., wykonując prawomocny wyrok Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z 5 .06.2013 r. sygn. III AUa 1030/12 ponownie ustalił C. B. wysokość emerytury
wznawiając jej wypłatę od 1.06.2011 r. W podstawie prawnej rozstrzygnięcia Zakład wskazał przepisy rozporządzenia
Rady Ministrów z 15.05.1989 r. w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się
dziećmi wymagającymi stałej opieki (Dz. U. Nr 28, poz. 149 ze zm.) oraz ustawy z 17.12.1998 r. o emeryturach i rentach
z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.).
W odwołaniu C. B. zaskarżyła w części w/w decyzję zarzucając naruszenie art. 85 ustawy o systemie ubezpieczeń
społecznych, w zakresie braku rozstrzygnięcia o zapłacie przez organ rentowy odsetek należnych od kwot emerytury
za okres od 1 czerwca 2011 r. do 31 sierpnia 2013 r.
W uzasadnieniu powyższego wskazała, że Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z dnia 5 czerwca 2013 r. przywrócił
jej prawo do emerytury poczynając od 1 czerwca 2011 r. , a wykonując to orzeczenie ZUS w dniu 13 sierpnia 2013 r.
wydał zaskarżoną w sprawie decyzję. W przekonaniu odwołującej decyzja ta jest częściowo błędna gdyż organ rentowy
nie ustalił prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie emerytury za okres od 1 czerwca 2011 r. do sierpnia 2013 r. Nie
ulega wątpliwości, zdaniem C. B., że ZUS ponosi odpowiedzialność za nieterminową wypłatę świadczenia.
Wnioskodawczyni wniosła o zmianę decyzji przez przyznanie jej prawa do odsetek za sporny okres, ewentualnie o
zobowiązanie organu rentowego do uzupełnienia decyzji o orzeczenie o odsetkach.
W odpowiedzi na odwołanie organ rentowy wniósł o jego oddalenie podtrzymując stanowisko zawarte w zaskarżonej
decyzji. Podkreślił, że żądanie odsetek w sprawie nie znajduje uzasadnienia, gdyż Sąd nie stwierdził odpowiedzialności
organu rentowego za opóźnienie w wypłacie świadczenia wnioskodawczyni. Nadto wydanie decyzji będącej
wykonaniem orzeczenia sądowego nastąpiło z zachowaniem obowiązujących terminów.
W odpowiedzi na odwołanie znalazła się również informacja, że w dniu 10.09.2013 r. wydano oddzielną decyzję
odmawiającą prawa do wypłaty odsetek.
Wyrokiem z dnia 3.02.2014 r. sygn. IV U 2291/13 Sąd Okręgowy w Rzeszowie oddalił odwołanie C. B..
Sąd ustalił, że wnioskodawczyni C. B. na podstawie decyzji ZUS z 25.09.1996 r. pobierała emeryturę z tytułu
opieki sprawowanej nad dzieckiem w oparciu o przepisy rozporządzenia Rady Ministrów z 15 maja 1989 r.
w sprawie uprawnień do wcześniejszej emerytury pracowników opiekujących się dziećmi wymagającymi stałej
opieki. Świadczenie było wypłacane do 1 czerwca 2011 r. gdyż organ rentowy po przeprowadzeniu postępowania
wyjaśniającego mającego na celu ustalenie stanu zdrowia córki wnioskodawczyni stwierdził, że schorzenie dziecka nie
mieściło się w kategorii schorzeń uprawniających do wcześniejszej emerytury i decyzją z dnia 16 maja 2011 r. odmówił
C. B. prawa do świadczenia.
Sąd Okręgowy w Rzeszowie wyrokiem z dnia 10 lipca 2012 r. sygn. akt IV U 739/11 oddalił odwołanie wnioskodawczyni
od decyzji ZUS. Wskutek złożonej przez w/w apelacji Sąd Apelacyjny w Rzeszowie wyrokiem z 5 czerwca 2013 r. sygn.
akt III AUa 1030/12 zmienił wyrok Sądu I instancji oraz poprzedzającą go decyzję organu rentowego przywracając
C. B. prawo do emerytury po dniu 1 czerwca 2011 r. W przedmiotowym wyroku nie orzeczono o odpowiedzialności
organu rentowego za opóźnienie w ustaleniu prawa do świadczenia ani o odsetkach.
Ustosunkowując się do wniosku zawartego w odwołaniu od powyższej decyzji, a dotyczącego wypłaty odsetek z tytułu
opóźnienia w wypłacie świadczenia, w dniu 10 września 2013 r. organ rentowy wydał decyzję odmawiającą C. B. prawa
do wypłaty odsetek.
Sąd stwierdził, że ogólną regulację dotyczącą prawa do odsetek od świadczeń przyznawanych i wypłacanych przez ZUS
zawiera przepis art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych (Dz. U. z 2007 r., Nr
11, poz. 74). Zaś termin w jakim organ rentowy winien wydać decyzję w sprawie emerytury został określony w przepisie
art. 118 ustawy z dnia 17.12.1998r. o emeryturach i rentach z FUS ( t. j. Dz. U. z 2009 Nr 153, poz. 1227 ). Zgodnie z tym
przepisem organ rentowy wydaje decyzję w sprawie prawa do świadczenia lub ustalenia jego wysokości w ciągu 30 dni
od wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania tej decyzji. W razie ustalenia prawa do świadczenia lub
jego wysokości orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania
decyzji uważa się również dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego.
Sąd ustalił, że przedmiotowy wyrok Sądu Apelacyjnego wpłynął do ZUS w dniu 27 czerwca 2013 r. Od tego też
momentu rozpoczął bieg 30 dniowy termin do wydania przez organ rentowy decyzji w sprawie prawa do świadczenia
lub ustalenia jego wysokości, w wykonaniu sądowego orzeczenia. Decyzja ustalająca ponownie uprawnienie
wnioskodawczyni do emerytury została wydana w dniu 13 sierpnia 2013 r. po uzyskaniu dokumentów o osiąganych
przez wnioskodawczynię przychodach w okresie od 1 czerwca 2011 r. co stanowiło ostatnią okoliczność do wyjaśnienia,
a to oznacza, że ZUS powyższemu terminowi nie uchybił.
Mając na uwadze powyższe ustalenia oraz dokonaną ocenę prawną po myśli art. 47714 § 1 kpc Sąd oddalił odwołania
C. B. .
W apelacji od powyższego wyroku pełnomocnik wnioskodawczyni zarzucił:
1. błąd w ustaleniach faktycznych przyjętych za podstawę orzeczenia, który mógł mieć wpływ na treść orzeczenia
polegający na:
- przyjęciu, że Zakład Ubezpieczeń Społecznych orzekł o odsetkach w decyzji z dnia 10 września 2013 r. wydanej w
odpowiedzi na rzekomy wniosek wnioskodawczyni z dnia 4 września 2013 r. w sytuacji gdy wnioskodawczyni nie
składała takiego wniosku, ani też nie doręczono jej decyzji na którą powołuje się Sąd I instancji;
2. naruszenie przepisów postępowania tj.:
- art. 47714 kpc - poprzez przyjęcie, że Sąd nie może ingerować w treść decyzji wykonującej prawomocny wyrok, w
sytuacji gdy wnioskodawczyni wnosi o zmianę w zakresie pominiętym w treści prawomocnego orzeczenia;
- art. 71 a ustawy z dnia 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych – polegające na nie zobowiązaniu
Zakładu Ubezpieczeń Społecznych do udowodnienia okoliczności wydania i doręczenia decyzji z dnia 10 września 2013
r. w sytuacji, kiedy pojawiły się uzasadnione wątpliwości co do tego, czy decyzja ta została w ogóle wydana i doręczona;
3. naruszenie przepisów prawa materialnego, tj.:
- art. 85 ust. 1 ustawy o systemie ubezpieczeń społecznych - poprzez jego nie zastosowanie polegające na nie zasądzeniu
na rzecz wnioskodawczyni odsetek od nieterminowo przekazanych rat emerytury za okres od dnia 1 lipca 2011 r. do
dnia 31 sierpnia 2013 r., w sytuacji gdy opóźnienie w wypłacie świadczenia powstało na skutek okoliczności, za które
ZUS ponosi odpowiedzialność;
- art. 118 ust. 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych –
poprzez jego zastosowanie w sytuacji, gdy zastosowania znaleźć nie powinien, polegające na ustaleniu, że wpływ do
ZUS Oddział w R. prawomocnego orzeczenia Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2013 r. jest ostatnią
okolicznością niezbędną do wydania decyzji, podczas gdy wpływ prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego
może być tak traktowany tylko wtedy, kiedy Sąd w tym orzeczeniu jednocześnie ustalił, że organ rentowy nie ponosi
odpowiedzialności za opóźnienie w wypłacie – a wyrok Sądu Apelacyjnego w Rzeszowie z dnia 5 czerwca 2013 r. nie
zawiera rozstrzygnięcia w tym przedmiocie.
Pełnomocnik wnioskodawczyni wniósł o:
1. zmianę zaskarżonego wyroku w całości i zasądzenie na rzecz wnioskodawczyni odsetek w wysokości ustawowej od
nieterminowo przekazanych rat emerytury za okres od dnia 1 czerwca 2011 r. do dnia 31 sierpnia 2013 r.
ewentualnie
2. uchylenie zaskarżonego wyroku w całości i przekazanie sprawy do ponownego rozpoznania Sądowi I instancji
oraz
3. zasądzenie od organu rentowego na rzecz wnioskodawczyni kosztów postępowania za obie instancje według norm
przepisanych przy uwzględnieniu kosztów zastępstwa radcy prawnego.
W uzasadnieniu podniesiono, że wnioskodawczyni należą się odsetki ponieważ powstały wskutek okoliczności, za
które organ rentowy ponosi odpowiedzialność. Za taką okoliczność należy bowiem uznać fakt, że przepis, na mocy
którego ZUS odebrał wnioskodawczyni prawo do emerytury został wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego z dnia 28
lutego 2012 r. uznany za niezgodny z Konstytucją Rzeczpospolitej Polskiej.
Sąd Apelacyjny zważył, co następuje:
Apelacja wnioskodawczyni nie jest zasadna.
Przedmiotem sporu w sprawie było roszczenie odsetkowe w związku z wykonaniem prawomocnego wyroku Sądu
Apelacyjnego w Rzeszowie z 5.06.2013 r. sygn. akt III AUa 1030/12, którym przywrócone zostało skarżącej prawo do
emerytury od 11.06.2011 r., ale Sąd w powyższym wyroku nie ustalił na podstawie art. 118 ust. 1a ustawy o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych odpowiedzialności organu rentowego lub jej braku.
Wykonując prawomocny wyrok Sądu Apelacyjnego Zakład Ubezpieczeń na mocy zaskarżonej decyzji z 13.08.2013 r.
wypłacił odwołującej zaległe raty emerytalne, ale bez odsetek. Zaskarżonym wyrokiem z 3.02.2014 r. Sąd Okręgowy
w Rzeszowie oddalił odwołanie wnioskodawczyni.
Brak orzeczenia organu odwoławczego o odpowiedzialności organu rentowego za nieustalenie ostatniej okoliczności
niezbędnej do wydania decyzji, o którym mowa w art. 118 ust. 1 a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 r. o emeryturach
i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych (tj. Dz. U. z 2009 r. Nr 153, poz. 1227 ze zm.) nie pozbawia
ubezpieczonego prawa do odsetek za opóźnienie w wypłacie świadczenia (uchwała SN z 24.03.2011 r. I UZP 2/11, Lex
784338).
Prawo do odsetek z tytułu opóźnienia w przyznaniu czy wypłacaniu świadczeń pieniężnych z ubezpieczeń społecznych
jest uregulowane odrębnie od zasad określonych w przepisach kodeksu cywilnego. Podstawową regułą jest w
tej mierze zasada, iż odsetki takie należą się jedynie w granicach określonych w normach prawa ubezpieczenia
społecznego i regulacja ta ma charakter wyczerpujący. W systemie ubezpieczeń społecznych ustawodawca kwestię
odsetek uregulował w treści przepisów art. 85 ustawy z dnia 13 października 1998 roku o systemie ubezpieczeń
społecznych jak i art. 118 ust. 1 i 1a ustawy z dnia 17 grudnia 1998 roku o emeryturach i rentach z Funduszu
Ubezpieczeń Społecznych. Pierwsza z podanych norm stanowi, że jeżeli organ rentowy w terminach przewidzianych
w przepisach określających zasady przyznawania i wypłacania świadczeń nie ustali prawa lub nie wypłaci świadczenia
jest obowiązany do wypłaty odsetek w wysokości odsetek ustawowych określonych przepisami prawa cywilnego.
Powyższe – zgodnie z brzmieniem powołanego przepisu – nie dotyczy przypadku , gdy opóźnienie w przyznaniu
lub wypłaceniu jest następstwem okoliczności, za które ZUS nie ponosi odpowiedzialności. Natomiast przepis art.
118 ust. 1 ustawy o emeryturach i rentach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych stanowi natomiast o obowiązku
organu rentowego wydania decyzji o prawie do świadczenia lub jego wysokości po raz pierwszy w terminie 30 dni od
wyjaśnienia ostatniej okoliczności niezbędnej do wydania decyzji z uwzględnieniem tego, że w przypadku gdy ustalenie
prawa do świadczenia lub jego wysokości następuje orzeczeniem organu odwoławczego za dzień wyjaśnienia ostatniej
okoliczności niezbędnej do wydania decyzji uważa się dzień wpływu prawomocnego orzeczenia organu odwoławczego
do organu rentowego (ust. 1a ustawy). Istotną kwestią dla odpowiedzialności organu rentowego i tym samym wypłaty
odsetek jest więc ustalenie czy w danej sprawie zaistniały okoliczności, za które Zakład Ubezpieczeń Społecznych
nie ponosi odpowiedzialności rozumiane jako przyczyny opóźnienia niezależne od organu rentowego czyli jako te za
które nie ponosi on winy, jak i te gdy opóźnienie jest skutkiem innych przyczyn niezależnych od organu (np. wyrok
Sadu Najwyższego z dnia 7 października 2004 roku w sprawie sygn. akt II UK 485/03 opublikowany w OSNAPiUS
2005/10/147). Odpowiedzialność odsetkowa powstaje bowiem w przypadku błędnych działań organu rentowego.
Błędy te mogą dotyczyć zarówno wykładni prawa jak i ustaleń faktycznych. W pierwszym przypadku występuje
sytuacja, gdy organ wydaje decyzję odmowną po prawidłowym skompletowaniu materiału dowodowego na skutek
błędnej interpretacji obowiązującego prawa. W orzecznictwie przyjmowało się, iż w tego typu sytuacji występuje stan
opóźnienia będący skutkiem okoliczności za które organ rentowy ponosi odpowiedzialność nawet gdyby nie można
mu było zarzucić niestaranności w wykładni czy stosowania prawa (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 września 2007
roku w sprawie sygn. akt II UK 37/07 opublikowany w OSNAPiUS 2008/21-22/326).
Jednakże w ostatnim okresie w orzecznictwie Sądu Najwyższego pojawił się pogląd, na tle sprawy w której było
zawieszone prawo do emerytury, że podtrzymywanie dotychczasowego stanowiska, że odsetki należą się za cały okres
w którym wypłata emerytury była wstrzymana byłoby uzasadnione tylko wówczas gdyby uznać, że decyzja organu
rentowego zawieszająca prawo do emerytury i wstrzymująca wypłatę tego świadczenia stanowiła następstwo błędu
tego organu w rozumieniu art. 133 ust. 1 pkt 2 ustawy o emeryturach i retach z Funduszu Ubezpieczeń Społecznych,
jednakże nie obejmuje sytuacji, w której organ rentowy (w chwili wydania decyzji) działał na podstawie nie budzących
wątpliwości interpretacyjnych przepisów ustawy, które bez wątpienia korzystały z domniemania konstytucyjności aż
do chwili uznania ich przez Trybunał Konstytucyjny za niezgodne z Konstytucją. Decyzja wydana w takich warunkach
nie może też być uznana za bezprawną, gdyż podstawa prawna do jej wydania odpadła dopiero po ogłoszeniu wyroku
Trybunału Konstytucyjnego.
W postanowieniu z 10.01.2014 r. sygn. III UZP 3/13 Sąd Najwyższy ostatecznie skonstatował, że decyzja wydana
w wyżej opisanej sytuacji stanowi przypadek, w którym opóźnienie w przyznaniu lub wypłaceniu świadczenia jest
następstwem okoliczności, za które organ rentowy nie ponosi odpowiedzialności.
Sąd Apelacyjny w składzie rozpoznającym niniejszą sprawę podziela to stanowisko, a w tej sytuacji należało podzielić
stanowisko organu rentowego o braku podstaw do wypłaty odsetek, jak również ostatecznie podzielić stanowisko Sądu
Okręgowego o braku podstaw do uwzględnienia odwołania.
Sądowi Apelacyjnemu znane są również inne poglądy w sytuacji nie wydania decyzji w przedmiocie odsetek,
chodzi chociażby o tzw. czasową niedopuszczalność drogi sądowej. Jednakże mając na względzie treść obecnie
obowiązujących uregulowań w kodeksie postępowania cywilnego, Sąd II instancji jest sądem meriti, oraz mając na
względzie poglądy wyżej wyrażone, zarzuty apelacji należało uznać za nieuzasadnione, dlatego apelacja podlegała
oddaleniu zgodnie z art. 385 kpc.
ZARZĄDZENIE
(...)