docWspółpraca z rodzicami
download 
Reklamacja Transkrypt
Współpraca z rodzicami
Współpraca z rodzicami Agnieszka Ciereszko skrypt dla nauczyciela dla klas 1-3 z uwzględnieniem specyfiki wybranych obszarów miejskich i terenów wiejskich – Wczesnoszkolne innowacje Poznań 2014 Człowiek – Najlepsza inwestycja Projekt współfinansowany ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego Rodzice są jak ogrodnicy, którzy kupują nasiona. Tyle że w przypadku dzieci nie ma takich ładnych torebeczek, gdzie widać, co z każdego nasionka wyrośnie i instrukcji jak się o to nasionko troszczyć. Wszystko jest wymieszane, wsadza się rękę do worka i bierze, co popadnie. Gdy rodzice zaczynają hodować swoje nasionko, to mogą mieć marzenie, by wyrósł z niego dąb. Ale może się okazać, że zasadzili bratek. I wtedy rodzic, który się uprze przy dębie, będzie próbował z bratka zrobić dąb. A w rezultacie nie będzie ani dębu, ani bratka. Wyhoduje jakąś hybrydę, coś bardzo nieszczęśliwego. I skrzywdzi to nasienie. Mądry rodzic w takiej sytuacji dowie się, jak hodować bratki, i zrobi wszystko, by jego bratek był jak najbardziej udany Wojciech Eichelberger Spis treści Wstęp6 1.Specyfika środowiska, w którym funkcjonuje szkoła 7 ywiadówek, zebrań z rodzicami, 2. Konspekty ciekawych w działań, wspólnych wyjazdów 9 3. Ciekawy artykuł poruszający tematy wychowawcze 20 4. Praktyczne porady dotyczące zasad współpracy, komunikacji z rodzicami 24 5. Prawa rodziców – podstawa prawna 28 6. Bibliografia40 Współpraca z rodzicami Wstęp Motto publikacji, zamieszczone powyżej, podkreśla znaną od wieków myśl, że wychowanie człowieka jest bardzo trudną sztuką. Nie wystarczą dobre intencje i silne uczucie. Stąd w publikacji poruszone zostały problemy bliskie każdemu rodzicowi. W rozdziale pierwszym zamieszczono artykuł wyjaśniający problemy związane z funkcjonowaniem szkoły w środowisku wielkomiejskim. Zawarte w nim informacje są bardzo ważne, gdyż odwołują się do badań i obserwacji poczynionych w wielu dużych miastach Polski. Autorzy, oprócz diagnozy, przedstawiają także konkretne przykłady aktywności, przeciwdziałające tego typu procesom degradacji dzielnic wielkich miast. Artykuł zwraca uwagę na zjawiska, które są bardzo niebezpieczne społecznie, stąd różnego rodzaju projekty i inne przedsięwzięcia, mające na celu poprawę sytuacji środowisk wielkomiejskich. Kolejne rozdziały zawierają scenariusze spotkań z rodzicami oraz artykuł, w którym każdy rodzic może odnaleźć porady, dotyczące wychowania. Ta problematyka zawarta jest także w rozdziale czwartym, dotyczącym praktycznych porad i zasad współpracy i komunikacji z rodzicami. Ostatnie dwa rozdziały publikacji dotyczą podstaw prawnych, w których zawarte są prawa i obowiązki rodziców oraz bibliografia książek i artykułów odwołujących się do relacji szkoła-nauczyciel-rodzic. 6 Współpraca z rodzicami 1. Specyfika środowiska, w którym funkcjonuje szkoła Mirosław Sielatycki w artykule pt.: Edukacja w trudnych dzielnicach wskazuje na bardzo duże zróżnicowanie wyników egzaminów zewnętrznych wewnątrz regionów, gmin, sołectw, dzielnic miast czy też osiedli. Porównuje je do peletonu, który na tle innych krajów europejskich wypada dobrze, ale w środku jest bardzo rozciągnięty. Autor zwraca uwagę, iż nie jesteśmy odosobnieni w tym problemie. Wiele krajów Unii Europejskiej już dawno borykało się ze zróżnicowaniem wyników edukacyjnych pomiędzy terenami np. pogórniczymi, powojskowymi, przemysłowymi. Daje nam to możliwość korzystania z doświadczeń innych, aby ustrzec się przed zbyt pochopnymi decyzjami i wnioskami. W Europie Zachodniej przede wszystkim analizie podlegały aspekty społeczne, ekonomiczne oraz oczywiście edukacyjne regionów, w których usytuowane są szkoły. Bierze się więc pod uwagę szczególnie czynniki lokalne i krajowe. Przykładami takich państw, jak podaje Sielatycki, są np.: Francuzi [którzy] już od ponad 30 lat kształtują, z różnym zresztą skutkiem, swoje zone d’education prioritaire- strefy priorytetowego nauczania. Brytyjczycy mają kilkunastoletnie doświadczenie z education action zone - edukacyjnymi strefami działania.1 Zwalczanie powyższych różnic jest już diagnozowane i poddawane głębokiej analizie w Warszawie. Aby zacząć zwalczanie dysproporcji edukacyjnych między poszczególnymi dzielnicami miasta, podjęto plan działania, który przewiduje: ■■ analizę sytuacji przy wykorzystaniu odpowiednich wskaźników, ■■ działania polegające na zastosowaniu skutecznych programów i projektów, ■■ kontrolę działań i ich naprawę, ■■ pracę wspólną przy współpracy służb i partnerów miasta. Wspomniane wskaźniki, umożliwiające analizę zjawiska to między innymi: ■■ wyniki egzaminów zewnętrznych, ■■ udział uczniów osiągających najniższe wyniki, ■■ edukacyjna wartość dodana, ■■ odpad szkolny, ■■ wybór szkoły spoza obwodu, ■■ drugoroczność, ■■ absencja uczniów, ■■ zmiana szkoły na danym etapie edukacji, ■■ uczestnictwo uczniów w zajęciach pozalekcyjnych i pozaszkolnych, ■■ udział szkół w programach miejskich, wojewódzkich i krajowych, 1 Sielatycki M.: Edukacja w trudnych dzielnicach, ,,Dyrektor Szkoły” 7 (247) lipiec 2014. 7 Współpraca z rodzicami udział szkół w programach wymiany Unii Europejskiej i korzystanie przez szkoły z funduszy europejskich.2 Ważnymi wskaźnikami są również te, które dotyczą sfery społecznej. Jest tutaj brana pod uwagę liczba: ■■ rodzin, w których występuje bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych, ■■ dzieci w rodzinach korzystających ze wsparcia ośrodków pomocy społecznej, ■■ dzieci w rodzinach, w których sporządzono Niebieską Kartę, ■■ skierowań do pieczy zastępczej, ■■ osób w wieku 5-18 lat, na które są pobierane świadczenia rodzinne, ■■ osób uprawnionych do pobierania świadczeń z funduszu alimentacyjnego.3 ■■ Analiza problemów przy uwzględnieniu wymienionych wskaźników daje większą szansę na ich rozwiązanie. Ponadto uwzględniony zostaje wówczas szeroki kontekst zjawiska. Porównując raporty Polski do naszych sąsiadów czyli Niemiec, można zauważyć bardzo dużą różnicę w podejściu do sprawy. My kładziemy bardzo duży nacisk na aspekty edukacyjne. Niemcy bardziej wnikliwie badają sprawy społeczne. Zdaniem Mirosława Sielatyckiego, powinniśmy iść w tym kierunku. Autor artykułu poddaje także pod rozwagę ważne czynniki, mające wpływ na pogłębiające się różnice edukacyjne, do których należą między innymi: bardzo mały wpływ uczniów i rodziców na ofertę szkoły, skąpe wykorzystanie zajęć pozalekcyjnych, pozaszkolnych oraz niską współpracę międzynarodową. Analiza autora artykułu dotyczy problemów, pogłębiających się w środowiskach wielkomiejskich. Podaje także konkretne przykłady działań, mających na celu wsparcie środowisk zdegradowanych. Zdaniem autora, realizowane projekty i przedsięwzięcia przynoszą zamierzony skutek, gdyż przygotowane są do określonej grupy odbiorców. Realizowany projekt ,,Wczesnoszkolne Innowacje” ma także ambicje wspomóc nauczycieli, uczniów i rodziców, a także kadrę kierowniczą szkoły w działaniach, które mogłyby się przyczynić do wyrównywania szans edukacyjnych. Nie jest to, z pewnością, zadanie łatwe, ale niezwykle ważne. 2 Sielatycki M.: Edukacja w trudnych dzielnicach, ,,Dyrektor Szkoły” 7 (247) lipiec 2014. 3tamże 8 Współpraca z rodzicami 2. Konspekty ciekawych wywiadówek, zebrań z rodzicami, działań, wspólnych wyjazdów Spotkania i kontakty z rodzicami mogą mieć różny cel, formę i charakter. Najbardziej typowe ze względu na cel to: ■■ informacyjno-zapoznawcze, ■■ informacyjne, ■■ interwencyjne. Ze względu na formę organizacyjną wyróżnia się: ■■ zebrania ogólne, ■■ zebrania klasowe, ■■ dni otwarte. Zmienia się rzeczywistość pozaszkolna a więc zmienia się także, choć nieco wolniej, szkoła. Staje się ona coraz bardziej otwarta na współpracę z rodzicami, gdyż docenia pozytywne skutki takich działań. W wielu szkołach organizuje się także często takie formy spotkań jak: ■■ szkolenia dla rodziców, ■■ spotkania dyskusyjne, ■■ wspólne wyjazdy integracyjne, ■■ wyjścia do teatru, ■■ pokazy spektaklu, przedstawień, wystaw przygotowanych przez uczniów lub społeczność szkolną, czasami z udziałem rodziców, ■■ wspólny udział w świecie szkoły lub wspólne świętowanie niektórych uroczystości, ■■ oglądanie efektów rocznych projektów lub udział w realizacji tych projektów. Każda z tych form jest potrzebna i spełnia swoją rolę, ale wymaga zaangażowania zarówno ze strony nauczyciela, jak i rodzica a niekiedy również uczniów, gdyż coraz częściej organizowane są spotkania, w których uczestniczą także dzieci. Ważne jest, w jaki sposób spotkanie zostanie przygotowane, gdyż forma jego organizacji ma wpływ na atmosferę, jaka będzie panowała podczas spotkania. Niżej przedstawiono przykładowe zaproszenie na wywiadówkę. Może być ono wysłane zarówno w formie papierowej, za pośrednictwem uczniów lub elektronicznie. 9 Współpraca z rodzicami (pieczątka szkoły) Poznań, 1 stycznia 2015r. Zaproszenie Serdecznie zapraszam Państwa ............................................................. w dniu 20 stycznia 2015 r. (poniedziałek), o godzinie 18.00 do budynku szkoły, sala 205 (parter) na spotkanie inauguracyjne. Celem spotkania będzie: ■■ wzajemne poznanie się, ■■ ustalenie form i zasad współpracy, ■■ przekazanie informacji o wewnątrzszkolnych zasadach oceniania, dokumentach szkolnych oraz organizacji roku szkolnego. Ze względu na bogaty program spotkanie potrwa ponad jedną godzinę. .................................................................... wychowawczyni klasy IB Agnieszka Kowalska Literatura metodyczna, dotycząca przykładów scenariuszy spotkań z rodzicami, jest bardzo bogata. Publikacja prezentuje kilka z nich, mających różne cele i różną formę. Scenariusz 1. Temat: W jaki sposób zachęcić uczniów do nauki i wyeliminować absencję? W scenariuszu wykorzystano metodę popularnie zwaną ,,dywanik pomysłów”. Jest to metoda aktywizująca prowadząca do rozwiązania problemu na podstawie pracy w grupach oraz dyskusji. Wizualizacją tej metody jest tzw. dywanik czyli plakat pokazujący techniki rozwiązania problemu. Problemem a zarazem tematem spotkania jest niechęć uczniów do nauki. Cele (w fazach): ■■ FAZA I - uświadomienie problemu, ■■ FAZA II- propozycje rozwiązań problemu, ■■ FAZA III- deklaracja intencji zarówno po stronie uczniów, rodziców jak i nauczycieli, ■■ FAZA VI- ewaluacja - próba znalezienia „złotego środka”, ■■ FAZA V- podsumowanie - rozwiązanie problemu. Do spotkania należy przygotować: ■■ „dywaniki”- kartki bloku technicznego – tyle, ile przewidziano grup, ■■ miejsce do powieszenia plakatów, 10 Współpraca z rodzicami ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ kartki samoprzylepne, naklejki samoprzylepne w trzech różnych kolorach, taśma klejąca, pisaki, drobny poczęstunek, np. kawa, herbata, ciastka itp., zaproszenia, w których znajdzie się: termin spotkania, godzina, kwestie, które będą poruszane na spotkaniu, przewidywana długość spotkania. Na spotkanie można zaprosić rodziców, dzieci oraz, jeśli to wskazane, dyrekcję, pedagoga, psychologa, pracownika poradni psychologiczno-pedagogicznej. Uczestników spotkania należy podzielić na grupy - mieszane lub osobno rodzice, dzieci, nauczyciel itd. Każda z grup na dywanikach przedstawia wyniki „cichej dyskusji” na tematy przedstawiane przez prowadzącego (może nim być wychowawca lub pedagog): ■■ FAZA I - dlaczego dzieci osiągają słabe wyniki w nauce i opuszczają zajęcia? W tym miejscu wszyscy mogą wypowiedzieć swoje żale i wysłuchać drugiej strony. Zgodnie z zasadą „burzy mózgów” nikt nie ma prawa oceniać oraz krytykować mówcy, o czym należy poinformować uczestników na początku spotkania. ■■ FAZA II - co można zrobić, aby efekty pracy były lepsze a dzieci chętniej chodziły do szkoły? W tym miejscu następuje próba rozwiązania problemu poprzez tworzenie listy wzajemnych oczekiwać i życzeń. ■■ FAZA III - co zrobię już dziś, aby rozwiązać problem? Jest to trudne pytanie, ponieważ z reguły na początku uczestnicy spotkania obwiniają się nawzajem, dlatego rolą prowadzącego jest doprowadzenie do takiej sytuacji, w której uczestnicy uświadamiają sobie problem oraz podejmują próby znalezienia jego rozwiązania. ■■ FAZA IV - ewaluacja. Jest to etap, w którym dokonuje się wyboru optymalnego sposobu rozwiązanie problemu. Każdy uczestnik, dzięki wcześniej rozdanym kolorowym samoprzylepnym kartkom, przydziela punkty (nalepki) propozycji, która mu się najbardziej podoba. Można przydzielić wszystkie 3 kartki jednej propozycji a także podzielić swoje głosy. ■■ FAZA V - podsumowanie pracy. Przedstawienie jeszcze raz problemu oraz drogi do jego rozwiązania. Ważne jest także przypomnienie wszystkim obietnic, na które sami uczestnicy spotkania przystali – zarówno uczniowie, rodzice jak i nauczyciel - tak aby praca uczniów była efektywniejsza, a oni sami chętniej chodzili do szkoły i byli zaangażowani w jej życie. Scenariusz 2 Temat: Jak przeciwdziałać konfliktom między dziewczynkami i chłopcami w klasie? Metoda, wykorzystana podczas spotkania to tzw. ,,wędrujący pamiętnik”. Służy ona najczęściej do przyswajania sobie metod i technik negocjacyjnego rozwiązywania konfliktów i problemów społecznych. Przedaje się wtedy, gdy w konflikt zaangażowana jest cała klasa. Aby dyskusja była efektywna i skuteczna, ważne jest, żeby wszyscy uczestnicy spotkania widzieli się nawzajem. Najlepiej jest przygotować tzw. ,,okrągły stół” (rodzice siedzą na krzesłach ustawionych wokół sali). Ważne jest także, aby rodzice dziewczynek i chłopców byli przemieszani. Będą mieli wówczas okazję lepiej się poznać, a poza tym nie powstanie zwarty mur osób tak samo myślących. 11 Współpraca z rodzicami Przebieg spotkania: 1. Nauczyciel prosi rodziców, aby wypowiedzieli się w sprawie, która ma być przedmiotem dyskusji. Wypowiadają się tylko ci rodzice, którzy chcą zabrać głos lub czują taką potrzebę. Jeśli rodzice nie są skłonni do rozmów, warto zaprosić na spotkanie pedagoga szkolnego, który krótko przedstawi problem odwołując się do literatury przedmiotu i własnych doświadczeń oraz wiedzy dotyczącej danej klasy. 2. Po jego wypowiedzi przerywamy na krótko rozmowę (w wypowiedź pedagoga mogą włączyć się rodzice) i prosimy wszystkich uczestników spotkania, aby zanotowali na ,,kartce z pamiętnika” swoje uwagi: ■■ lewa kolumna: O czym Państwo myśleliście? Co odczuwaliście? ■■ prawa kolumna: Czego Państwo oczekujecie po kolejnej rundzie rozmowy? Co zamierzacie? O czym Państwo myśleliście? Co odczuwaliście? Czego Państwo oczekujecie po kolejnej rundzie rozmowy? Co zamierzacie? Pierwsza runda Druga runda Trzecia runda 3. Każdy z uczestników spotkania przekazuje kartę sąsiadowi po lewej stronie. Rozpoczyna się kolejna runda, po upływie której uczestnicy spotkania znowu zapisują swoje uwagi – na kartce otrzymanej od sąsiada. 4. Na zakończenie, po kilku rundach (liczba ich może być dowolna, w zależności od zaangażowania uczestników) kartki wracają do właściciela. Nauczyciel prosi rodziców, aby odczytali notatki, które są zamieszczone na ich kartkach. Dzięki zastosowaniu tej metody powstanie wspólny pamiętnik, w którym zawarta jest subiektywna ocena problemu i oczekiwania dotyczące sposobu rozwiązania tego problemu w klasie. Uczestnicy spotkania mają możliwość poznania różnych punktów widzenia rozwiązywanego problemu i widzą pełniejszy jego obraz. 5. Dyskusji nie należy pozostawić na tym etapie. Ostania jej faza powinna doprowadzić do ustaleń np. takiej treści: ■■ Co warto zrealizować? ■■ Jak rozwiązać konflikt? ■■ Na czym będzie polegał kompromis? ■■ Inne ………………………………………………. Zastosowana metoda: ■■ daje możliwość każdej osobie, zaangażowanej w konflikt, spojrzeć na niego w sposób subiektywny; ■■ proponuje konstruktywne rozwiązanie konfliktu na drodze kompromisu; ■■ unika budowania relacji: zwycięzca – pokonany; ■■ zachęca rodziców, nauczycieli do współpracy i dialogu w trudnych sytuacjach. 12 Współpraca z rodzicami Uwaga! Ważne jest, aby nauczyciel, pedagog czy psycholog, czyli osoby nie będące rodzicami prezentowali postawę obiektywną, gdyż subiektywizm z ich strony może utrudnić, a wręcz wyeliminować atmosferę otwartości i dialogu. Scenariusz 3. Temat: Jakie są nasze ulubione miejsca w szkole? Spotkanie inspirowane jest wynikami ewaluacji zewnętrznej i może być formą realizacji ewaluacji wewnętrznej. W zakresie współpracy ze środowiskiem i w kontekście realizacji celów ewaluacji wewnętrznej, dotyczących bezpieczeństwa w szkole, warto włączyć w ten problem rodziców. Przy ich udziale oraz obecności uczniów zastanawiamy się, jakie miejsca są w szkole najbezpieczniejsze, lubiane przez uczniów i co można zrobić, aby je uatrakcyjnić i aby było ich jeszcze więcej. Celem spotkania jest zaangażowanie rodziców, uczniów w ocenę atmosfery panującej w szkole. Tak prowadzona ewaluacja opiera się głównie na obserwacji i graficznym zapisie poczynionych obserwacji. Przebieg spotkania: 1. Spotkanie powinno być poprzedzone pracą nauczyciela (wychowawcy, opiekuna samorządu uczniowskiego) z klasą. Uczniowie zostają podzieleni na kilkuosobowe zespoły. Każdemu z zespołów przydzielony jest opiekun – rodzic – prosimy o pomoc najbardziej zaangażowanych rodziców. Zadanie dla uczniów: W jakich miejscach czujecie się w szkole najlepiej? W jakich miejscach czujecie się najgorzej? Omawiamy z uczniami i opiekunem sposób dokumentacji tych miejsc. Na zdjęciach, będących formą dokumentacji, powinny znaleźć się miejsca zaaranżowane: uczniowie ustalają przedmioty, które znajdą się w tych miejscach, a także (jeśli wyrażą taką potrzebę) ludzie. Powinny mieć one znaczenie symboliczne, funkcjonalne. Tak przygotowane miejsca zostają sfotografowane przez powołane zespoły. 2. Uczniowie lub opiekun - rodzic przynoszą na spotkanie płyty CD lub inne nośniki, na których znajdują się zdjęcia. Każda z grup prezentuje na forum klasy zdjęcia (wyświetlone na rzutniku elektronicznym). Lider grupy komentuje: sposób i kryteria wyboru miejsc, znajdujące się na zdjęciach przedmioty i ludzi. 3. Następnie włączamy pozostałą część rodziców do wyznaczonych wcześniej grup, tak aby każdy rodzic znalazł się w jakiejś grupie. Celem tej części spotkania jest sformułowanie wniosków na podstawie zgromadzonych i obejrzanych materiałów. Można je umieścić w tabeli: Ulubione miejsca w szkole Miejsca nieprzyjemne lub niebezpieczne w szkole Co można zrobić, aby je udoskonalić? Co można zrobić, aby zwiększyć ich bezpieczeństwo? 13 Współpraca z rodzicami Spotkanie kończy nauczyciel, podsumowując je wnioskami z dyskusji i zapewnieniem, że zostaną one zawarte w raporcie z ewaluacji wewnętrznej oraz przedstawione organowi prowadzącemu, jeśli zaistnieje taka potrzeba. Scenariusz 4. Temat: Jak pracować z dzieckiem, aby przejmowało odpowiedzialność za własną naukę? Klemens Stróżyński w artykule Między wynikiem a procesem4 podkreśla: W obecnej rzeczywistości społecznej i politycznej nie da się pomniejszyć znaczenia wyniku uczenia się, czyli egzaminacyjnego aspektu pracy szkoły (bo egzaminy testowe to taniość systemu edukacji). Jednak świadomość wszystkich dobrych i złych oddziaływań nastawienia edukacji na wynik powinna skłaniać nauczycieli, żeby w rzeczywistości szkolnej przykładali wagę przede wszystkim do sposobu uczenia się uczniów, żeby ten sposób zdobywania umiejętności uwzględniali przy ustalaniu stopni szkolnych. Autor podkreśla, że niepożądane skutki wyników egzaminów można częściowo ograniczyć poprzez nadawanie pedagogicznego sensu ocenianiu wewnątrzszkolnemu. Ma jednak świadomość, że to balansowanie na linie, gdyż całe środowisko oświatowe, a więc władze oświatowe, rodzice, uczniowie szczególną uwagę przywiązują przede wszystkim do wyniku. Konkluzja, która pada w cytowanym artykule, wydaje się jednak bardzo ważna. Mówi one, że od profesjonalistów, czyli nauczycieli, można wymagać świadomej, celowej i wieloaspektowej diagnozy edukacyjnej, nastawionej na wszystkie aspekty procesu edukacyjnego. Wnioski te wydają się szczególnie ważne także dla edukacji wczesnoszkolnej, zwłaszcza że również na tym poziomie edukacji wprowadzone zostało badanie zewnętrzne – Ogólnopolskie Badanie Trzecioklasistów. Kolejny problem, na który należy zwrócić uwagę, dotyczy tego, iż w dydaktyce i wychowaniu bardzo dużą uwagę zwraca się na to, aby uczeń jak najbardziej przejmował odpowiedzialność za proces uczenia się. Takie założenie bliskie jest także programowi ocenianie kształtujące. Chodzi o to, aby uczeń potrafił ocenić efekty swojej pracy oraz działał celowo. Niewątpliwie to bardzo duże wyzwanie, z którym zmierzyć się musi zarówno uczeń jak i rodzic i nauczyciel. Dlatego kolejny scenariusz jest próbą podjęcia tego problemu. Należy także podkreślić, że nietrafny jest dość powszechny sąd, iż przed takimi wyzwaniami powinni stawać uczniowie starsi, dorośli. Trudno oczekiwać od dorosłego człowieka, że zacznie myśleć i postępować w ten sposób, jeżeli nie nauczy się takiego myślenia wcześniej. Proponowany scenariusz ma następujący przebieg: 1. Nauczyciel zapoznaje uczniów i rodziców z ideą DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ.5 Każdy uczeń otrzymuje swój dzienniczek. Propozycja układu dzienniczka: Moje cele uczenia się 4 Stróżyński K.: Między wynikiem a procesem, ,,Dyrektor Szkoły”, 2(242)/14. 5 Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000, ISBN 83-910903-6-1. 14 Współpraca z rodzicami W okresie od ..................................................................................... do ....................................................................... zamierzam: 1. ............................................................................................................................................................................................. 2. ............................................................................................................................................................................................. 3. ............................................................................................................................................................................................. 4. ............................................................................................................................................................................................. 5. ............................................................................................................................................................................................. 6. ............................................................................................................................................................................................. Jak realizuję moje cele: Data Co zrobiłam/ od ................. do ......... zrobiłem? miesiąc Co mi się udało? Co mi się nie udało? Zaproponowany dzienniczek zawiera takie elementy jak: - cele uczenia się, ■■ - realizacja celów uczenia się, ■■ - sukcesy, ■■ - porażki. Dla ucznia dużym wyzwaniem jest sformułowanie zapisów zaproponowanego dzienniczka, dlatego konieczne jest, aby nauczyciel wcześniej z uczniami wyćwiczył te umiejętności. 1. Podczas spotkania uczniowie przy wsparciu rodziców zapisują fragment dzienniczka na najbliższy miesiąc. Nauczyciel informuje uczniów i rodziców, że również na lekcjach dzieci będą miały możliwość dokonywania zapisów w swoich dzienniczkach, np. raz w tygodniu w określonym dniu 10-15 minut uczniowie będą zapisywać swoje refleksje. 2. Jeśli dzienniczek jest prowadzony wcześniej, podczas spotkania można sięgnąć do zapisów z poprzedniego miesiąca i poprosić uczniów o swoje refleksje nad taką formą pracy nad sobą. Należy raczej wystrzegać się zmuszania uczniów do tego, aby na forum kolegów i ich rodziców sprawozdawali z tego, co sobie wcześniej założyli. Ich wypowiedzi będą miały charakter raczej ogólny. ■■ 15 Współpraca z rodzicami 3. Coraz bardziej popularną formą pracy wychowawczej i dydaktycznej jest także praca polegająca na tutoringu. Nauczyciel jest wówczas tutorem, który indywidualnie współpracuje z uczniami. Tutoring może dotyczyć spraw wychowawczych lub dydaktycznych albo jednych i drugich. Wybór rodzaju tutoringu jest uzależniony głównie od charakteru klasy i występujących w niej problemach. Jeśli zdarza się, że w klasie występują poważne problemy wychowawcze, wówczas w konsultacji z rodzicami nauczyciel może zdecydować o formie pracy, odwołującej się tylko do tego obszaru. Bardzo często jednak tutoring dotyczy spraw wychowawczych i jednocześnie dydaktycznych, gdyż trudno te sfery oddzielić od siebie. Praca tutora polega na indywidualnych spotkaniach z każdym z uczniów osobno, np. po 10-15 minut raz w tygodniu. Podczas tych konsultacji uczniowie dzielą się z nauczycielem, co udało im się zrealizować, a co nie i starają się określić przyczyny sukcesów i niepowodzeń. Nauczyciel nie może występować w roli osoby, która podejmuje za uczniów decyzję, raczej jest uważnym słuchaczem, wspiera i prowokuje do przemyśleń. Należy wyjaśnić rodzicom, na czym polega tutoring i poprosić ich o zgodę na taką formę współpracy. Tutoring okaże się z pewnością niezwykle przydatny przy kolejnej fazie realizacji DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ. 4. Na zakończenie roku albo semestru następuje dłuższe podsumowanie pracy uczniów. Wówczas można zorganizować indywidualne konsultacje z udziałem ucznia, nauczyciela i rodzica. Mogą się one odbyć również bez udziału rodziców. Przeprowadza się wówczas rozmowę z uczniem na temat zawartości DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ: ■■ - Co udało się uczniom zrealizować w tym semestrze/roku? ■■ - Co przyczyniło się do tego sukcesu? ■■ - Czego nie udało się zrealizować? ■■ - Jak była tego przyczyna? Należy uważać, aby nie osądzać ucznia, nie wyciągać za niego wniosków. Rozmowa ma być okazją do tego, aby uczeń sam potrafił ocenić skuteczność swoich działań lub jej brak i wyciągnął odpowiednie dla siebie wnioski. Taka forma ewaluacji własnych działań jest z pewnością dla ucznia bardzo trudna, dlatego pomocą może być zamieszczona poniżej karta pracy: Arkusz autorefleksji dla ucznia W czym Ci pomogło prowadzenie dzienniczka uczenia się? Czy potrafisz formułować cele uczenia się (własnego rozwoju)? Czy potrafisz obserwować swoje postępy w nauce (w zachowaniu)? Podaj minimum trzy swoje mocne strony: TAK RACZEJ TAK RACZEJ NIE NIE .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... 16 Współpraca z rodzicami Podaj minimum trzy swoje słabe strony: .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... Celem prowadzonego przez uczniów DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ jest oczywiście to, aby nauczyli się w sposób, jak najbardziej świadomy wpływać na swój proces uczenia się. Stąd taka ewaluacja jest dla ucznia bardzo ważna. Ale powinna jej podlegać również praca nauczyciela, dlatego kolejna zaproponowana karta pracy dotyczy autorefleksji nad pracą pedagoga-wychowawcy. To oczywiście przykładowy materiał, który, w zależności od potrzeb, należy modyfikować: Arkusz autorefleksji dla nauczyciela Czy prowadzenie DZIENNICZKÓW TAK RACZEJ RACZEJ UCZENIA SIĘ wpłynęło na zwiękTAK NIE szenie odpowiedzialności uczniów za własną naukę? Czy uczniowie potrafią formułować cele uczenia się? Czy uczniowie potrafią obserwować swoje postępy w nauce? Czy uczniowie potrafią dokonywać autoewaluacji własnej pracy? Czy uczniowie potrafią rozmawiać o swoich sukcesach i porażkach? Czy skutecznie motywowałam/łem uczniów do systematycznego prowadzenia DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ? Czy przestrzegałam/łem zasady, że zapiski w DZIENNICZKU mają charakter osobisty a o ich treści informuje tylko uczeń? Jakie dostrzegam mocne strony prowadzenia DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ? NIE .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... 17 Współpraca z rodzicami Co należy poprawić w pracy tą metodą: .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... Zaproponowane powyżej karty pracy dotyczą ucznia i nauczyciela. Należy jednak podkreślić, że w procesie dydaktyczno-wychowawczym biorą także udział rodzice. Jeśli ich zaangażowanie w pracę tą metodą, w odczuciu nauczyciela, jest wystarczająco duże, w proces autoewaluacji można także włączyć rodziców. Arkusz autorefleksji dla rodzica Czy prowadzenie DZIENNICZKÓW TAK RACZEJ RACZEJ NIE UCZENIA SIĘ wpłynęło na zwiękTAK NIE szenie odpowiedzialności dziecka za własną naukę? Czy córka/syn potrafi wyznaczać sobie cele uczenia się? Czy córka/syn potrafi obserwować swoje postępy w nauce (lub zachowaniu)? Czy córka/syn potrafi ocenić efekty własnej pracy? Czy córka/syn potrafi rozmawiać o swoich sukcesach i porażkach? W jaki sposób wspieram swoje dziecko, aby brało odpowiedzialność za proces uczenia się: .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... Jakie napotykam trudności w wspieraniu dziecka w procesie kształtowania w nim postawy odpowiedzialności za proces uczenia się? .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... .......................................................................................................................................................................................................... Wypełniony przez rodziców arkusz autoewaluacji mógłby stać się dobrym materiałem wyjściowym do dyskusji na jednym ze spotkań. Rodzice mieliby wówczas okazję do wymiany doświadczeń, wzajemnego wsparcia. Poza tym tak zaplanowany arkusz koncentrowałby uwagę opiekunów na ich działaniach, zmierzających do określonego celu i skutkach tych działań. 18 Współpraca z rodzicami Łatwiej byłoby uniknąć oceniania dziecka i narzekania na niezadowalające (rodziców) efekty ich pracy, jak to zwykle ma miejsce na standardowych wywiadówkach. 5. Ostatnim punktem pracy nad DZIENNICZKIEM UCZENIA SIĘ byłaby refleksja na przyszłość. Uczniowie zapisywaliby w nim swoje zobowiązania na następny rok/semestr. Tego rodzaju zapisy wymagałyby planowania swoich działań w kontekście tych, które udało się lub nie zrealizować w ostatnim czasie. Ta część DZIENNICZKA UCZENIA SIĘ powinna zawierać część znaną już uczniom z poprzednich działań: Moje plany na przyszłość Moje cele uczenia się W okresie od ..................................................................................... do ....................................................................... zamierzam: 1. ............................................................................................................................................................................................. 2. ............................................................................................................................................................................................. 3. ............................................................................................................................................................................................. 4. ............................................................................................................................................................................................. Jak realizuję moje cele: Data Co zrobiłam/ od ................. do ......... zrobiłem? miesiąc Co mi się udało? Co mi się nie udało? Uwaga! Zaproponowana metod pracy jest bardzo trudna dla każdego ucznia i osoby dorosłej, bez względu na wiek. Z tego względu należy wziąć pod uwagę fakt, iż nie każde dziecko (czy rodzic) sprosta tak postawionym celom. Z drugiej jednak strony ważne jest, aby podczas rozmów i spotkań wywoływać refleksje dotyczące planowania, organizowania i oceniania własnej nauki. Im częściej dziecko będzie uczestniczyło w sytuacjach wychowawczych i dydaktycznych, niekiedy nawet zmuszających je do refleksji nad sobą, tym większa jest szansa, że nabędzie przeświadczenia, że ma wpływ na efekty swojej pracy i to od niego w znacznej mierze zależy, jak wykorzysta swój potencjał. 19 Współpraca z rodzicami 3. Ciekawy artykuł poruszający tematy wychowawcze W wywiadzie Pozwól Zosi być samosią Agnieszki Jucepicz6 Barbara Arska-Karyłowska zwraca uwagę na współczesne wychowanie dzieci przez rodziców. Przedstawia problem dotyczący nastawienia na sukces dziecka. W dzisiejszych czasach już od najmłodszych lat planuje się jego karierę, nie zwracając uwagi na sprawy zdawać by się mogło, że prozaiczne, ale bardzo potrzebne w funkcjonowaniu każdego człowieka. Chodzi mianowicie o obowiązki domowe. Potwierdzając powyższe stwierdzenie autorka przytacza wypowiedź rodzica: Po co będę zawracać dziecku głowę wyrzucaniem śmieci, sprawunkami czy wychodzeniem z psem, kiedy ono musi się przygotować do egzaminu!7 Takie poglądy z pewnością nie rozwijają dziecka a wręcz przeciwnie - blokują je. Autorka uważa, że brakuje w naszym systemie nauczania zadań czy też programu, który pozwoliłby na uczenie dzieci w szerszej perspektywie, nie tylko przygotowania do egzaminu i jego ram ale również radzenia sobie w życiu codziennym szczególnie w trudnych sytuacjach. Stwierdza, co prawda, że od najmłodszych lat wpaja się uczniom zasady współpracy w grupach, jednak w praktyce uczniowie bardzo szybko o tym zapominają. Podaje przykład Stanów Zjednoczonych w których: … kiedy dziecko kończy 18 lat, musi już być samodzielne. Zwykle wtedy wyjeżdża z domu do college’u i musi sobie samo radzić, ale system edukacji już wcześniej to uwzględnia. W liceum dzieci mają więc zajęcia np. z tego, jak załatwić sprawy w banku, jak spłacić pożyczkę. Nie mówiąc o tym, że większość 14-latków pracuje dorywczo, i to nie tylko w wakacje. Ja nie twierdzę, że to jest jakiś ideał, do którego należy dążyć, ale to bardzo usamodzielnia, a przy okazji wzmacnia poczucie własnej wartości.8 Właśnie na to poczucie własnej wartości należałoby, zdaniem autorki, kłaść duży nacisk. Wpłynęłoby to także na rozwój gospodarczy krajów z uwagi na fakt, iż ludzie, mający właściwe poczucie własnej wartości, są zdecydowanie bardziej odważni na rynku pracy. Właśnie na to poczucie własnej wartości należałoby, zdaniem autorki, kłaść duży nacisk. Wpłynęłoby to także na rozwój gospodarczy krajów z uwagi na fakt, iż ludzie, mający właściwe poczucie własnej wartości, są zdecydowanie bardziej odważni na rynku pracy. Barbara Arska- Karyłowska pokazuje także, jak duże znaczenie ma podejście do spraw wychowawczych oraz stan psychiczny rodziców. Mówiąc o stanie psychicznym wymienia lęk, 6 B. Arska-Karyłowska w wywiadzie z Agnieszką Jucepicz, Pozwól Zosi być samosią, http:// www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,102561,16058274,Wychowanie__Pozwol_Zosi_ byc_samosia.html 7tamże 8tamże 20 Współpraca z rodzicami który paraliżuje nie tylko rodzica ale również dziecko. Jest on często odziedziczony poprzez układ nerwowy, ale także nabyty dzięki wychowaniu w sposób następujący: … „Nie idź, bo spadniesz”, „Nie wchodź do wody, bo utoniesz”, „Nie dotykaj, bo się oparzysz”, „Nie rób kanapki, bo się skaleczysz”. Takie zachowanie rodzica nie jest celowe, on po prostu taki jest. Zanim dziecko coś zrobi lub gdzieś pójdzie, rodzic sprawdzi wszystko kilka razy, aby się upewnić, że nie grozi mu niebezpieczeństwo. Bardzo szybko taki sposób myślenia przenosi się na dziecko, któremu najprostsze czynności codzienne mogą sprawiać trudność. Aby się od tego wyzwolić, autorka poleca psychoterapię nie tylko dzieciom, ale również rodzicom. Ma ona wpłynąć na większą samodzielność dzieci oraz przede wszystkim na ułatwienie rozwiązywania problemów nie tylko w sprawach prostych, ale także w tych, które wymagają od nich większego zaangażowania oraz podjęcia trudnej decyzji. Ważnym problem w edukacji, podnoszonym przez autorkę, jest pośpiech. Dzisiejszy świat popycha rodziców do nadmiernego wyręczania swoich pociech. Niestety, spowodowane jest to niejednokrotnie pogonią za pieniądzem. Wyręczanie dzieci w podstawowych codziennych czynnościach nie wpływa pozytywnie na rozwój, ponieważ nie uczy samodzielności oraz odpowiedzialności za swoje czyny. Jako przykład autorka podaje odrabianie za dzieci zadań domowych czy nadrabianie zaległości jeśli, dziecka nie było w szkole. I co się wtedy dzieje? Jest straszliwa awantura, bo z jednej strony dziecko chciałoby samo odrobić lekcje i mówi: „Czemu ty się wtrącasz? To moja sprawa!”. Ale nie potrafi tego zrobić. Rodzic wtedy mówi: ,,Dobrze, to ja ci daję wolną rękę, proszę bardzo, sam ponoś konsekwencje”. Dziecko próbuje, ale ponosi porażkę, a rodzic wtedy mówi: „A widzisz, dałem ci wolną rękę, ale się okazuje, że nie jesteś na to gotowy. Należy podkreślić, że autorce nie chodzi o to, aby już od najmłodszych lat uczeń sam odrabiał lekcje, bo jeszcze tego nie potrafi, ale aby stopniować poziom samodzielności w wykonywaniu wielu działań. Propozycja ewentualnej pomocy w wytłumaczeniu jakiegoś zagadnienia a nie zrobienie go za dziecko jest postawą znacznie bardziej trafną i odpowiedzialną. Barbara Arska- Karyłowska neguje także ocenianie w pierwszych klasach zadań domowych. Jej zdaniem powinno się tylko kontrolować czy jest ono zrobione czy nie. Chodzi o wyrobienie w dziecku nawyku pracy, poczucia obowiązku, przekonania, że pracą można bardzo wiele zdziałać. Nie bez znaczenia jest także kształcenie umiejętności planowania pracy i współpracy z innymi w realizacji wspólnych działań. Zaowocuje to w późniejszych latach, w których to uczniowie staną się bardziej odpowiedzialni, tym, że dzieci zaczną zwracać coraz większą uwagę na prawidłowość realizowanych zadań. Ważne jest jednak, aby uczniowie skupiali się na zadaniu i efektach jego realizacji, a nie na nagrodzie w postaci oceny, jaką za wykonanie tego działania mogą otrzymać. Jeśli uczeń nie otrzyma oceny w formie cyfrowej, to musi się uruchomić inny, bardziej naturalny, czynnik motywujący go do działania. Nie jest jednak łatwo taką motywację uruchomić. Agnieszka Jucepicz, pytając: Czy ci nadopiekuńczy rodzice nie mają przypadkiem takiego poczucia, że ich dziecko świadczy o nich, że porażki ich dzieci są ich własnym porażkami? otrzymuje pozytywną odpowiedź. Dzięki badaniom przeprowadzonym w Stanach Zjednoczonych wiemy, że zbyt duża ingerencja rodziców w proces wychowania swoich dzieci negatywnie wpływa na rozwój ich wychowanków. Rozwiązaniem problemu jest tutaj 21 Współpraca z rodzicami … przede wszystkim brak impulsywności, umiejętność poczekania na sukces, zaangażowania się w pracę czy działanie, które nie przynosi natychmiastowej gratyfikacji. To jest też odporność na frustrację kształtowaną m.in. właśnie przez wspieranie dzielności. To jest umiejętność samodzielnego pokonywania różnych trudności, różnych etapów z myślą, że może kiedyś tam ta nagroda przyjdzie. A jeśli rodzice chodzą z taką miotełką przed dzieckiem i te trudności zamiatają, to dziecko nie uczy się pokonywania trudności, chce, by wynik był natychmiastowy, a jeśli początkowo się nie udaje i trzeba na sukces zapracować, to porzuca zadanie. Kolejny ważny problem, na który autorka artykułu zwraca uwagę, to brak umiejętności życia codziennego. Objawia się on w dwóch koncepcjach prowadzenia dzieci przez życie. Otóż jedną z nich jest trzymanie dzieci pod kloszem. W wyniku tego boją się one praktycznie wszystkiego, co je otacza. Nie podejmują żadnych działań, ponieważ świat staje się dla nich niebezpieczny. Drugim problem już wcześniej wspomnianym jest wyręczanie dzieci we wszystkim. Zachowanie takie skutkuje wycofaniem się malucha z życia, ponieważ jest ono dla niego za trudne. Tłumacząc się, że nie potrafi tego zrobić, ma rację. Jeżeli większość zadań była wykonywana za nie, to trudno oczekiwać, że stanie się ono samodzielne i odpowiedzialne. W ten sposób zostaje w tyle w stosunku do rówieśników, co dalej wpływa na jego niepowodzenia zarówno w edukacji jak i w kontaktach z kolegami, którzy wyczuwają taki stan rzeczy i często dokuczają mu, co rodzi konflikty. Spory te są także niewłaściwie rozwiązywane przez dorosłych, którymi są nie tylko rodzice ale także nauczyciele i wychowawcy. Problem tkwi w tym, aby strony konfliktu koncentrowały swoją uwagę na problemie, który jest powodem kłótni. Często jednak uwaga skupiana jest na tym, kto zaczął lub kto jest winny. Należy tutaj zwrócić uwagę na rozwiązanie problemu poprzez pokazanie go i ewentualną podpowiedź, dotyczącą możliwości wyjścia z sytuacji. Nie chodzi o „podanie na tacy” recepty na konflikt a zasugerowanie różnych możliwości, aby dziecko dokonało wyboru samo. B. Arska- Karyłowska brak samodzielności dzieci tłumaczy tym, iż rodzice zbyt mało czasu poświęcają dzieciom, za mało je chwalą lub w ogóle nie słuchają. Każdy rodzic poprzez zaplanowanie dla swojej pociechy czasu w ciągu dnia powinien ćwiczyć z nim zadania, które sprawiają mu dużą trudność. Może to być np. codzienne ubieranie się, zapinanie guzików, wiązanie sznurowadeł itp. Przykłady takich zachowań przytacza z książki prof. Wolańczyka, w której: Mama przychodzi i mówi, że już nie może dać sobie rady z tym synem, bo on się rano sam nie ubiera. Profesor mówi: „Niech pani to opisze”. „Szykuję mu ubranie i mówię: »Ubierz się«. Przychodzę za pól godziny, a on ma jedną skarpetkę włożoną”. „I co pani robi?”. „No, wrzeszczę na niego”. „Źle - mówi Wolańczyk. - Trzeba powiedzieć: »Brawo, włożyłeś jedną skarpetkę, to teraz włóż drugą«. I potem trzeba pochwalić, że włożył drugą, i powiedzieć: »A teraz włóż majtki«„. Itd. Należy także dużo rozmawiać z dzieckiem, słuchać jego potrzeb, zainteresowań, co z pewnością wpłynie pozytywnie na relacje rodzic - dziecko a także pozwoli kontrolować je oraz pokazywać różne ścieżki rozwoju. Autorka dzięki swoim doświadczeniom potrafi odpowiedzieć na pytanie, czego i na jakim etapie można wymagać od swojego dziecka. Wiele pozycji książkowych, które funkcjonują na rynku, dotyczących rozwoju dziecka, wskazuje na zdrowy rozsądek. To dzięki niemu należy przeanalizować daną sytuację i podjąć decyzję czy wychowanek jest gotowy na zadanie czy trzeba mu jeszcze w tym pomóc. Jeżeli napotka on na pewne niepowodzenia, wynikające 22 Współpraca z rodzicami z pierwszych prób rozwiązania problemu, nie powinien się zniechęcać tylko próbować do skutku. Może wystąpić również lęk przed różnymi sytuacjami, wówczas czynnik ten trzeba w jakiś sposób zmierzyć, aby zdecydować czy dziecko jest gotowe do wyzwań czy jeszcze nie. Miernikiem lęku może być rozmowa przeprowadzona z dzieckiem w celu określania skali problemu. Na potwierdzenie powyższych sądów autorka podaje przykład zaczerpnięty z własnych doświadczeń: Wydawało nam się, że nasza córka jest absolutnie gotowa do tego, żeby zostawać sama w domu. Znała numer na pogotowie, policję, nie otworzyłaby obcym, umiała zwrócić się po pomoc do sąsiadów, umiała położyć się, zasnąć, ale twierdziła nadal, że boi się sama być w domu, i chciała, żebyśmy zatrudniali opiekunkę, a my robiliśmy wszystko, żeby się nie bała. Któregoś wieczoru, kiedy chcieliśmy z mężem wyjść, pytaliśmy ją, (miała wtedy już 12 lat), czy chciałaby opiekować się sama sobą, a zapłacimy jej tyle, ile płacimy opiekunce? Powiedziała wtedy: „Świetnie, nie ma sprawy, zostanę sama”. Czy to oznacza, że się tak naprawdę bała? Nie, to znaczy, że jej lęk był mniejszy niż chęć zarobienia pieniędzy, że nawet jeśli trochę się bała, to jej lęk nie był silny i była w stanie przy odpowiedniej motywacji z tym lękiem sobie poradzić. Natomiast kiedy pytałam ją kilka miesięcy później, ile musiałabym jej zapłacić za to, żeby poleciała samolotem do naszych przyjaciół, którzy odbiorą ją z lotniska, to powiedziała, że za żadne pieniądze świata nie poleci. Naprawdę bardzo się tego bała. Autorka podsumowuje swój artykuł zachętą, skierowaną do rodziców, nauczycieli i opiekunów, aby pozwolili Zosi być samosią, gdyż od postawy dorosłych przede wszystkim zależy, czy dzieci będą samodzielne i odpowiedzialne. 23 Współpraca z rodzicami 4. Praktyczne porady dotyczące zasad współpracy, komunikacji z rodzicami Ewa Korulska w książce Organizacja udanych spotkań z rodzicami – praktyczne wskazówki i rozwiązania zwraca uwagę na fakt, że w budowaniu dobrych relacji z rodzicami staje na przeszkodzie najczęściej brak informacji o oczekiwaniach i brak dobrej komunikacji. Z kolei na trudności w nawiązaniu dobrego kontaktu wpływa: ze strony rodziców: ■■ -nadopiekuńczość, ■■ - brak zainteresowania dzieckiem, ■■ - poczucie winy (jeśli dziecko sprawia kłopoty, jeśli rodzicom brak czasu), ■■ - nadmierne ambicje wobec dziecka, ■■ - postawa roszczeniowa, ■■ - negatywny stosunek do szkoły jako instytucji z założenia wrogiej, ■■ - przerzucanie odpowiedzialności za problemy dziecka; ze strony szkoły: ■■ - niewiedza o oczekiwaniach rodziców, ■■ - lęk przed rodzicami, ■■ - niechętne nastawienie do ucznia, ■■ - brak szacunku dla uczuć rodziców, ■■ - nastawienie szkoły na rywalizację (zdobywanie wysokiej punktacji wyników); ważne jest miejsce klasy, szkoły w rankingu, a nie rozwój ucznia, ■■ - przedmiotowe traktowanie ucznia, ■■ - założenie, ze współpraca jest niemożliwa, ■■ - przerzucanie odpowiedzialności za problemy dziecka. Ten dość bogaty katalog przyczyn można by, niestety, jeszcze rozwinąć, ale chyba nie w tym rzecz. Ważne jest wypracowanie takich relacji, aby jedna i druga strona czuła, że jest traktowana po partnersku. Oczywiście, największa rola w budowaniu tych relacji przypada nauczycielom i to od nich w dużej mierze zależy czy rodzice będą czuli potrzebę przychodzenia na spotkania, czy też będą ich unikać. Czy jednak zawsze w powszechnej świadomości pedagogów panuje takie przeświadczenie? Przywołana już autorka, Ewa Korulska, podaje przykład zachowania nauczyciela: 24 Współpraca z rodzicami PRZYKŁAD Zebranie semestralne. Wychowawca zaczyna od poinformowania rodziców, że klasa jest na przedostatnim miejscu w szkole, a jeden uczeń rozbija każdą lekcję. Jak tak dalej pójdzie, to uczniowie niczego się nie nauczą. Wychowawca mówi podniesionym tonem, ma zagniewaną twarz, nie patrzy na rodziców. Wyrzuciwszy z siebie informacje, milknie. Jeszcze dodaje, że z zachowaniem też nie jest najlepiej. Zapada cisza, rodzice patrzą w stoły, właściwie należałoby się rozejść. I wtedy odzywa się jedna z mam, że to wszystko wina szkoły, bo nikt jej nie informował, że jest aż tak źle. Następna osoba mówi, że najgorsze wyniki są z języka obcego, bo pani się uwzięła na klasę. Zaczynają się wzajemne oskarżenia, pretensje. To, z pewnością nie jest dobry przykład współpracy z rodzicami, ale, niestety, wcale nie rzadki. Nie zmierza on jednak do rozwiązania problemu, ale go pogłębia, gdyż obie strony – nauczyciel i rodzice – czują się zlekceważone i obrażone. Podstawą każdej współpracy jest dobra komunikacja, a przykładowy nauczyciel złamał wszystkie podstawowe jej zasady. Zupełnie inaczej mogłaby się potoczyć wywiadówka, gdyby została zainicjowana w następujący sposób: PRZYKŁAD Nieprzyjemne wiadomości można przekazać inaczej. Ten sam wychowawca, podobna sytuacja początkowa – konieczność poinformowania rodziców o słabych wynikach klasy. Jednak nauczyciel zaczyna od uśmiechu. Mówi, że cieszą go sportowe osiągnięcia jego uczniów, pokazuje ładną dekorację wykonaną przez dziewczynki z klasy. Daje rodzicom czas na przyjęcie pozytywnych wiadomości i dopiero potem informuje, że, niestety, z nauką nie jest najlepiej, uczniowie mają słabe wyniki. Proponuje, żeby wspólnie się zastanowić, jakie mogą być przyczyny takiego stanu rzeczy. Przecież to zdolne dzieci, ale w klasie nie ma atmosfery do nauki. Dlaczego? Autorka publikacji wyciąga następujący wniosek z omówionych dwóch przykładów zachowań nauczycielskich: PAMIĘTAJ! To Twoje nastawienie decyduje czy dostrzegasz przede wszystkim mocne, czy słabe strony ucznia. Czy interesuje Cię jego wynik, czy jego rozwój. A Twoje nastawienie wpływa na postrzeganie dziecka przez jego rodziców. A oto przykład scenariusza spotkania z rodzicami, które ma charakter dydaktyczny. Temat: Czy można uniknąć błędów w wychowaniu? 25 Współpraca z rodzicami 1. Na początku spotkania nauczyciel inicjuje dyskusję na temat podstawowych błędów w wychowaniu dziecka. Na zasadzie burzy mózgów rodzice podają najczęściej, ich zdaniem, popełniane błędy. Należy zastrzec, że podane przykłady nie powinny być identyfikowane z daną osobą. Aby znieść element identyfikacji można podzielić rodziców na grupy i każda z nich tworzy ,,dekalog” najczęściej popełnianych błędów. Podział na grupy wpłynie na integrację rodziców, stanie się okazją do poznania siebie nawzajem oraz wyeliminuje obawę przed posądzeniem o to, że podane błędy dotyczą danego rodzica – wypisana zostanie wersja grupy. 2. Nauczyciel, powołując się na literaturę przedmiotu, cytuje i omawia najczęściej popełniane błędy. Można wykorzystać pozycję Samuela Alcalde Dwadzieścia błędów dzisiejszych rodziców Jak ich unikać:? 1. Wzbudzanie i podtrzymywanie lęków już istniejących. 2. Lekceważenie pierwszych lat. 3. Brak bodźców. 4. Język błędny i język nieobecny. 5. Ograniczanie ruchu. 6. Nadopiekuńczość. 7. Niespełnione groźby lub obietnice. 8. Potężna moc naśladowania. 9. Bawienie się czułością. 10. Nadmierna surowość. 11. Pozwalanie na wszystko. 12. Dziecko na chwilę. 13. Ojciec z fotografii. 14. Nagrody materialne. 15. Rodzeństwo – budowanie relacji. 16. Nadmiar telewizji. 17. Zabawki, coraz więcej zabawek. 18. Dziadkowie – ich rola. 19. Posiłki jako pole bitwy. 20. Seks – nieprzezwyciężalne tabu. Każdy wymieniony błąd zostaje zapisany lub przedstawiony na ekranie rzutnika oraz skomentowany. Nauczyciel zachęca także rodziców do dyskusji i konfrontacji swoich doświadczeń z doświadczeniami autora książki (każdy z wymienionych błędów został w książce szczegółowo skomentowany). Cenne byłoby zastanowienie się przy każdym błędzie nad sposobami ich unikania. Może to stać się okazją do wymiany doświadczeń między rodzicami zwłaszcza tymi doświadczonymi, którzy już mieli okazję zetknąć się z takimi problemami i z powodzeniem je rozwiązać. 3. Na zakończenie warsztatu nauczyciel prosi rodziców o autorefleksję na temat zgromadzonego materiału i zadaje pytanie: Czy częściej rodzice przy danym błędzie odpowiadali ,,tak” czy ,,nie”? Jeśli ktoś z rodziców będzie chciał się podzielić swoimi refleksjami, to bardzo dobrze. Nie należy jednak nalegać, aby każdy wyraził swoje zdanie na ten temat. 26 Współpraca z rodzicami Spotkanie można zakończyć odwołaniem do publikacji Doroty Smoleń Jak współpracować z rodzicami. 10 rad dla nauczycieli. Autorka udziela czytelnikom praktycznych rad, dotyczących właściwego zachowania się wobec rodziców oraz wskazuje postawy negatywne, które z pewnością nie sprzyjają współpracy. To kolejny katalog–dekalog, określający zasady współpracy: Co zrobić, by współpraca z rodzicami sprawnie przebiegała: 1. Być otwartym na kontakty, chętnie rozmawiać. 2. Widzieć w dziecku pozytywne cechy, o problemach rozmawiać tylko z rodzicami, nigdy w obecności dziecka, delikatnie informować o kłopotach. 3. Traktować rodziców po partnersku, z uwagą wsłuchiwać się w ich oczekiwania, realizować sugestie, szanować ich wolę. 4. Od początku otoczyć dziecko serdeczną troską. 5. Trudne sytuacje wyjaśniać obiektywnie, spokojnie, szukając przyczyn, a nie rozwodząc się nad skutkami. 6. Informować na bieżąco. 7. Korzystać z nowych technologii (strona internetowa, maile). 8. Liczyć się z pieniędzmi rodziców. 9. Okazywać gotowość do niesienia pomocy. 10. Określić jasne zasady, zapoznać z nimi rodziców i przewidywać różne sytuacje. Czego unikać w kontaktach z rodzicami? 1. Krytykowania charakteru dziecka. 2. Skarżenia na dziecko. 3. Postawy bezradności. 4. Braku elastyczności, tzw. betonu: „nie ustąpię”, „wiem lepiej, bo mam doświadczenie”, „nie twórzmy precedensów”. 5. Zwracania się do rodziców w trzeciej osobie. Często w przedszkolach nauczycielki mówią do rodziców: „niech mama podpisze...”, „a tata ma do nas jakąś sprawę?” 6. Przerzucania problemu na rodziców. 7. Mijania się z prawdą. 8. Wyróżniania rodziców i dzieci „po znajomości”. 9. Niechęci do działania. 10. Obojętności, ,,tumiwisizmu”. 27 Współpraca z rodzicami 5. ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ ■■ Prawa rodziców – podstawa prawna Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Konwencja o Prawach Dziecka Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej USTAWA z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela USTAWA z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty Powszechna Deklaracja Praw Człowieka Art. 26 1. Każdy człowiek ma prawo do nauki. Nauka będzie bezpłatna, przynajmniej na szczeblu podstawowym. Nauka podstawowa będzie obowiązkowa. Oświata techniczna i zawodowa będzie powszechnie dostępna, a studia wyższe będą dostępne dla wszystkich na równych zasadach w zależności od uzdolnień. 2. Nauczanie będzie ukierunkowane na pełen rozwój osobowości ludzkiej i umocnienie poszanowania praw człowieka i podstawowych wolności. Będzie ono krzewić wzajemne zrozumienie, tolerancję i przyjaźń między wszystkimi narodami, grupami rasowymi i religiami, a także wspierać działalność Organizacji Narodów Zjednoczonych zmierzającą do utrzymania pokoju. 3. Rodzice mają prawo pierwszeństwa w wyborze rodzaju nauczania, którym objęte będą ich dzieci. Konwencja o Prawach Dziecka Art. 5 Państwa - Strony będą szanowały odpowiedzialność, prawo i obowiązek rodziców lub, w odpowiednich przypadkach, członków dalszej rodziny lub środowiska, zgodnie z miejscowymi obyczajami, opiekunów prawnych lub innych osób prawnie odpowiedzialnych za dziecko, do zapewniania mu, w sposób odpowiadający rozwojowi jego zdolności, możliwości ukierunkowania go i udzielenia mu rad przy korzystaniu przez nie z praw przyznanych mu w niniejszej konwencji. Art. 14 1. Państwa - Strony będą respektowały prawo dziecka do swobody myśli, sumienia i wyznania. 28 Współpraca z rodzicami 2. Państwa - Strony będą respektowały prawa i obowiązki rodziców lub, w odpowiednich przypadkach, opiekunów prawnych odnośnie do ukierunkowania dziecka w korzystaniu z jego prawa w sposób zgodny z rozwijającymi się zdolnościami dziecka. 3. Swoboda wyrażania wyznawanej religii lub przekonań może podlegać tylko takim ograniczeniom, które są przewidziane prawem i są konieczne do ochrony bezpieczeństwa narodowego i porządku publicznego, zdrowia lub moralności społecznej bądź podstawowych praw i wolności innych osób. Art. 18 1. Państwa - Strony podejmą wszelkie możliwe starania dla pełnego uznania zasady, że oboje rodzice ponoszą wspólną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka. Rodzice lub w określonych przypadkach opiekunowie prawni ponoszą główną odpowiedzialność za wychowanie i rozwój dziecka ma być przedmiotem ich największej troski. 2. W celu zagwarantowania i popierania praw zawartych w niniejszej konwencji Państwa Strony będą okazywały odpowiednią pomoc rodzicom oraz opiekunom prawnym w wykonywaniu przez nich obowiązków związanych z wychowaniem dzieci oraz zapewnią rozwój instytucji, zakładów i usług w zakresie opieki nad dziećmi. 3. Państwa - Strony będą podejmowały wszelkie właściwe kroki dla zapewnienia dzieciom pracujących rodziców prawa do korzystania z usług instytucji i zakładów w zakresie opieki nad dziećmi, do których są one uprawnione. Europejska Karta Praw i Obowiązków Rodziców Preambuła Wychowanie dzieci stanowi wyraz nadziei rodziców, co jest potwierdzeniem faktu, że mają oni na uwadze przyszłość i pokładają wiarę w wartości przekazywane następnym pokoleniom. Odpowiedzialność rodziców wobec dzieci stanowi podwalinę istnienia ludzkości. Tymczasem, tak we współczesnej Europie, jak i w przyszłej, nie muszą oni sami dźwigać odpowiedzialności za wychowanie dzieci. W dziele tym są wspomagani przez osoby i grupy społeczne, zaangażowane w działania edukacyjne. Mogą także oczekiwać wsparcia finansowego ze strony państwowych służb specjalnych oraz ekspertyz z placówek naukowych i oświatowych. Wiele osób ma swój udział w wychowaniu dzieci, które przecież nie wzrastają w społecznej izolacji, lecz rozwijają się w konkretnym środowisku. Osiąganie dojrzałości to coś więcej niż tylko zdobywanie wykształcenia. Nie jest ono jednak możliwe bez wsparcia ze strony szkół. Wzajemna pomoc i wzajemny szacunek rodziców oraz instytucji edukacyjnych są warunkiem sine qua non wychowania dzieci i młodzieży w naszych czasach. Nadzieja wielu mieszkańców Wschodniej i Zachodniej Europy wynika z form współpracy na kontynencie, prowadzących do coraz większej jedności i do budowy nowej, wspólnej tożsamości. Współcześni młodzi ludzie będący obywatelami Europy przyszłości, każdy ze swą odmienną duchowością i kulturą, w której wzrastał, każdy z innymi talentami i oczekiwaniami. Dla nich i dla siebie samych pragniemy demokratycznej Europy, która w dalszym ciągu 29 Współpraca z rodzicami traktować będzie swą różnorodność jako źródło inspiracji. Wychowanie i edukacja w Europie powinny koncentrować się na tym właśnie celu. Aby zrealizować to założenie, rodzice muszą ze sobą współpracować: w szkołach, ze szkołami, ale także na szczeblu europejskim i narodowych stowarzyszeniach. Naszym celem są wzajemne inspiracje i działania prowadzące do pogłębienia europejskiej solidarności. Powyższe kwestie stanowią w EPA sens jej istnienia. Na tym jednak nie koniec. Rodzice w Europie mają prawo być otaczam szacunkiem za ich odpowiedzialność jako pierwszych i najważniejszych wychowawców młodzieży. Oznacza to poszanowanie ich rodzicielskiej roli i wynikających z niej obowiązków. W swych wysiłkach wychowawczych powinni być wspierani przez całe społeczeństwo, a w szczególności przez osoby zaangażowane w edukację. EPA zawarło swoje postulaty w deklaracji „Prawa i obowiązki rodziców w Europie”. Zwracamy się do Komisji Europejskiej, Rady Ministrów, Parlamentu Europejskiego i Rady Europy z prośbą o poparcie naszych postulatów i pomoc w ich realizacji. 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 30 Prawa i obowiązki rodziców w Europie Rodzice mają prawo do wychowywania swoich dzieci w duchu tolerancji i zrozumienia dla innych, bez dyskryminacji wynikającej z koloru skóry, rasy, narodowości, wyznania, płci oraz pozycji ekonomicznej. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w duchu odpowiedzialności za siebie i za cały ludzki świat. Rodzice mają prawo do uznania ich prymatu jako „pierwszych nauczycieli” swoich dzieci. Rodzice mają obowiązek wychowywać swoje dzieci w sposób odpowiedzialny i nie zaniedbywać ich. Rodzice mają prawo do pełnego dostępu do formalnego systemu edukacji dla swoich dzieci z uwzględnieniem ich potrzeb, możliwości i osiągnięć. Rodzice mają obowiązek zaangażowania się jako partnerzy w nauczaniu ich dzieci w szkole. Rodzice mają prawo dostępu do wszelkich informacji o instytucjach oświatowych, które mogą dotyczyć ich dzieci. Rodzice mają obowiązek przekazywania wszelkich informacji szkołom, do których uczęszczają ich dzieci, informacji dotyczących możliwości osiągnięcia wspólnych, (tj. domu i szkoły) celów edukacyjnych. Rodzice mają prawo wyboru takiej drogi edukacji dla swoich dzieci, która jest najbliższa ich przekonaniom i wartościom uznawanym za najważniejsze dla rozwoju ich dzieci. Rodzice mają obowiązek dokonania świadomego wyboru drogi edukacyjnej, jaką ich dzieci powinny zmierzać. Rodzice mają prawo domagania się od formalnego systemu edukacji tego, aby ich dzieci osiągnęły wiedzę duchową i kulturową. Rodzice maj ą obowiązek wychowywać swoje dzieci w poszanowaniu i akceptowaniu innych ludzi i ich przekonań. Rodzice mają prawo wpływać na politykę oświatową realizowaną w szkołach ich dzieci. Rodzice mają obowiązek osobiście włączać się w życie szkół ich dzieci i stanowić istotną część społeczności lokalnej Rodzice i ich stowarzyszenia mają prawo wydawania opinii i przeprowadzania konsultacji z władzami odpowiedzialnymi za edukację na wszystkich poziomach ich struktur. Rodzice mają obowiązek tworzyć demokratyczne, reprezentatywne organizacje na wszystkich poziomach. Organizacje te będą reprezentowały rodziców i ich interesy. Rodzice mają prawo do pomocy materialnej ze strony władz publicznych, eliminującej wszelkie bariery finansowe, które mogłyby utrudnić dostęp ich dzieci do edukacji. Rodzice Współpraca z rodzicami mają obowiązek poświęcać swój czas i uwagę swoim dzieciom i ich szkołom, tak aby wzmocnić ich wysiłki skierowane na osiągnięcie określonych celów nauczania. 10.Rodzice mają prawo żądać od odpowiedzialnych władz publicznych wysokiej jakości usługi edukacyjnej. Rodzice maj ą obowiązek poznać siebie nawzajem, współpracować ze sobą i doskonalić swoje umiejętności „pierwszych nauczycieli” i partnerów w kontakcie: szkoła-dom. Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej Art. 48 1. Rodzice mają prawo do wychowania dzieci zgodnie z własnymi przekonaniami. Wychowanie to powinno uwzględniać stopień dojrzałości dziecka, a także wolność jego sumienia i wyznania oraz jego przekonania. 2. Ograniczenie lub pozbawienie praw rodzicielskich może nastąpić tylko w przypadkach określonych w ustawie i tylko na podstawie prawomocnego orzeczenia sądu. Art. 53 3. Rodzice mają prawo do zapewnienia dzieciom wychowania i nauczania moralnego i religijnego zgodnie ze swoimi przekonaniami. Przepis art. 48 ust. 1 stosuje się odpowiednio. Art. 70 3. Rodzice mają wolność wyboru dla swoich dzieci szkół innych niż publiczne. Obywatele i instytucje mają prawo zakładania szkół podstawowych, ponadpodstawowych i wyższych oraz zakładów wychowawczych. Warunki zakładania i działalności szkół niepublicznych oraz udziału władz publicznych w ich finansowaniu, a także zasady nadzoru pedagogicznego nad szkołami i zakładami wychowawczymi, określa ustawa. Art. 72 Rzeczpospolita Polska zapewnia ochronę praw dziecka. Każdy ma prawo żądać od organów władzy publicznej ochrony dziecka przed przemocą, okrucieństwem, wyzyskiem i demoralizacją. USTAWA z dnia 26 stycznia 1982 r. Karta Nauczyciela Art. 6a. 1. Praca nauczyciela, z wyjątkiem pracy nauczyciela stażysty, podlega ocenie. Ocena pracy nauczyciela może być dokonana w każdym czasie, nie wcześniej jednak niż po upływie roku od dokonania oceny poprzedniej lub oceny dorobku zawodowego, o której mowa w art. 9c ust. 6, z inicjatywy dyrektora szkoły lub na wniosek: 1) nauczyciela; 2) organu sprawującego nadzór pedagogiczny; 3) organu prowadzącego szkołę; 31 Współpraca z rodzicami 4) rady szkoły; 5) rady rodziców. 7. Organ, o którym mowa w ust. 6, dokonuje oceny pracy dyrektora szkoły po zasięgnięciu opinii rady szkoły i zakładowych organizacji związkowych działających w tej szkole. Przy ocenie pracy dyrektora przepis ust. 2 stosuje się odpowiednio. Art. 9c. 1. Staż, z zastrzeżeniem ust. 2, trwa w przypadku ubiegania się o awans na stopień: 1) nauczyciela kontraktowego - 9 miesięcy; 2) nauczyciela mianowanego i nauczyciela dyplomowanego - 2 lata i 9 miesięcy. 2. Nauczyciel kontraktowy lub nauczyciel mianowany posiadający co najmniej stopień naukowy doktora może ubiegać się o uzyskanie kolejnego stopnia awansu zawodowego po odbyciu stażu trwającego rok i 9 miesięcy. Dyrektor szkoły może nauczycielowi kontraktowemu, który uzyskał awans w sposób określony w art. 9a ust. 3 i ubiega się o uzyskanie stopnia nauczyciela mianowanego, skrócić staż do roku i 9 miesięcy. 3. W okresie stażu nauczyciel realizuje własny plan rozwoju zawodowego zatwierdzony przez dyrektora szkoły, uwzględniający wymagania, o których mowa w art. 9g ust. 10. Po zakończeniu stażu nauczyciel składa dyrektorowi szkoły sprawozdanie z realizacji tego planu. 3a.Nauczycielowi mianowanemu, ubiegającemu się o awans na stopień nauczyciela dyplomowanego, za spełnienie odpowiednich wymagań, o których mowa w przepisach wydanych na podstawie art. 9g ust. 10, uznaje się także jego odpowiedni dorobek zawodowy ze szczególnym uwzględnieniem okresu od dnia uzyskania stopnia nauczyciela mianowanego. 4. Nauczycielowi stażyście i nauczycielowi kontraktowemu odbywającemu staż dyrektor szkoły przydziela spośród nauczycieli mianowanych lub dyplomowanych opiekuna, z zastrzeżeniem że: 1) w przedszkolach, szkołach i placówkach, o których mowa w art. 1 ust. 2 pkt 2, opiekunem nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego może być również nauczyciel zajmujący stanowisko kierownicze; 2) w rodzinnej placówce opiekuńczo-wychowawczej opiekunem nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego może być również nauczyciel mianowany lub dyplomowany zatrudniony w publicznym ośrodku adopcyjno-opiekuńczym, wskazany przez organ nadzoru w porozumieniu z organem prowadzącym. 5. Zadaniem opiekuna stażu, o którym mowa w ust. 4, jest udzielanie nauczycielowi pomocy, w szczególności w przygotowaniu i realizacji w okresie stażu planu rozwoju zawodowego nauczyciela, oraz opracowanie projektu oceny dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu. 6. Ocenę dorobku zawodowego nauczyciela za okres stażu ustala, w terminie nie dłuższym niż 21 dni od dnia złożenia sprawozdania, o którym mowa w ust. 3, z uwzględnieniem stopnia realizacji planu rozwoju zawodowego nauczyciela, dyrektor szkoły: 1) w przypadku nauczyciela stażysty i nauczyciela kontraktowego - po zapoznaniu się z projektem oceny opracowanym przez opiekuna stażu i po zasięgnięciu opinii rady rodziców; 2) w przypadku nauczyciela mianowanego - po zasięgnięciu opinii rady rodziców. 32 Współpraca z rodzicami 7. Rada rodziców powinna przedstawić swoją opinię w terminie 14 dni od dnia otrzymania zawiadomienia o dokonywanej ocenie dorobku zawodowego nauczyciela. Nieprzedstawienie opinii rady rodziców nie wstrzymuje postępowania, o którym mowa w ust. 6. 8. Ocena dorobku zawodowego nauczyciela może być pozytywna lub negatywna. Ocena sporządzana jest na piśmie i zawiera uzasadnienie oraz pouczenie o możliwości wniesienia odwołania. 9. Od oceny dorobku zawodowego nauczycielowi służy odwołanie do organu sprawującego nadzór pedagogiczny w terminie 14 dni od dnia jej otrzymania. Organ sprawujący nadzór pedagogiczny rozpatruje odwołanie w terminie 21 dni. Ocena dorobku zawodowego nauczyciela ustalona przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny jest ostateczna. 10.W przypadku niedotrzymania przez organ sprawujący nadzór pedagogiczny terminu rozpatrzenia odwołania, o którym mowa w ust. 9, nauczyciel jest dopuszczony odpowiednio do rozmowy kwalifikacyjnej, o której mowa w art. 9b ust. 1 pkt 1, egzaminu, o którym mowa w art. 9b ust. 1 pkt 2, lub może się ubiegać o akceptację komisji, o której mowa w art. 9b ust. 1 pkt 3. 11.W przypadku gdy ostateczna ocena dorobku zawodowego nauczyciela jest negatywna, ponowna ocena dorobku może być dokonana po odbyciu, na wniosek nauczyciela i za zgodą dyrektora szkoły, jednego dodatkowego stażu w wymiarze 9 miesięcy. USTAWA z dnia 7 września 1991 o systemie oświaty Art. 1. System oświaty zapewnia w szczególności: 2) wspomaganie przez szkołę wychowawczej roli rodziny. Art. 12. 1. Publiczne przedszkola, szkoły podstawowe i gimnazja organizują naukę religii na życzenie rodziców, publiczne szkoły ponadgimnazjalne na życzenie bądź rodziców, bądź samych uczniów; po osiągnięciu pełnoletności o pobieraniu nauki religii decydują uczniowie. Art. 13. 1. Szkoła i placówka publiczna umożliwia uczniom podtrzymywanie poczucia tożsamości narodowej, etnicznej, językowej i religijnej, a w szczególności naukę języka oraz własnej historii i kultury. 2. 2.Na wniosek rodziców nauka, o której mowa w ust. 1 może być prowadzona: 1) w osobnych grupach, oddziałach lub szkołach, 2) w grupach, oddziałach lub szkołach - z dodatkową nauką języka oraz własnej historii i kultury, 3) w międzyszkolnych zespołach nauczania. Art. 16. 33 Współpraca z rodzicami 1. Na wniosek rodziców naukę w szkole podstawowej może także rozpocząć dziecko, które przed dniem 1 września kończy 6 lat, jeżeli wykazuje psychofizyczną dojrzałość do podjęcia nauki szkolnej. 8. Na wniosek rodziców dyrektor odpowiednio publicznego lub niepublicznego przedszkola, szkoły podstawowej, gimnazjum i szkoły ponadgimnazjalnej, do której dziecko zostało przyjęte, może zezwolić, w drodze decyzji, na spełnianie przez dziecko odpowiednio obowiązku, o którym mowa w art. 14 ust. 3, poza przedszkolem, oddziałem przedszkolnym lub inną formą wychowania przedszkolnego i obowiązku szkolnego lub obowiązku nauki poza szkołą. Art. 18. 1. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi szkolnemu są obowiązani do: 1) dopełnienia czynności związanych ze zgłoszeniem dziecka do szkoły; 2) zapewnienia regularnego uczęszczania dziecka na zajęcia szkolne; 3) zapewnienia dziecku warunków umożliwiających przygotowywanie się do zajęć; 4) informowania, w terminie do dnia 30 września każdego roku, dyrektora szkoły podstawowej lub gimnazjum, w obwodzie których dziecko mieszka, o realizacji obowiązku szkolnego spełnianego w sposób określony w art. 16 ust. 5b. 2. Rodzice dziecka podlegającego obowiązkowi nauki, na żądanie wójta gminy (burmistrza, prezydenta miasta), na terenie której dziecko mieszka, są obowiązani informować go o formie spełniania obowiązku nauki przez dziecko i zmianach w tym zakresie. 3. Rodzice dziecka realizującego obowiązek szkolny lub obowiązek nauki poza szkołą na podstawie zezwolenia, o którym mowa w art. 16 ust. 8, są obowiązani do zapewnienia dziecku warunków nauki określonych w tym zezwoleniu. Art. 36a. 1. Stanowisko dyrektora szkoły lub placówki powierza organ prowadzący szkołę lub placówkę. 2. Kandydata na stanowisko dyrektora szkoły lub placówki wyłania się w drodze konkursu. Kandydatowi nie można odmówić powierzenia stanowiska dyrektora. 4. Jeżeli do konkursu nie zgłosi się żaden kandydat albo w wyniku konkursu nie wyłoniono kandydata, organ prowadzący powierza to stanowisko ustalonemu przez siebie kandydatowi, po zasięgnięciu opinii rady szkoły lub placówki i rady pedagogicznej. 6. W celu przeprowadzenia konkursu organ prowadzący szkołę lub placówkę powołuje komisję konkursową w składzie: 1) trzech przedstawicieli organu prowadzącego szkołę lub placówkę; 2) dwóch przedstawicieli organu sprawującego nadzór pedagogiczny; 3) po jednym przedstawicielu: a. rady pedagogicznej, b. rady rodziców, c. zakładowych organizacji związkowych, przy czym przedstawiciel związku zawodowego nie może być zatrudniony w szkole lub placówce, której konkurs dotyczy - z zastrzeżeniem ust. 7. 34 Współpraca z rodzicami 7. Łączna liczba przedstawicieli organów, o których mowa w ust. 6 pkt 1 i 2, nie może być mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli, o których mowa w ust. 6 pkt 3. 8. Jeżeli w składzie komisji konkursowej łączna liczba przedstawicieli organów, o których mowa w ust. 6 pkt 1 i 2, byłaby mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli, o których mowa w ust. 6 pkt 3, liczbę przedstawicieli tych organów zwiększa się proporcjonalnie, tak aby ich łączna liczba nie była mniejsza niż łączna liczba przedstawicieli, o których mowa w ust. 6 pkt 3. 9. Przepisy ust. 6-8 stosuje się również w przypadku konkursu na stanowisko dyrektora nowo zakładanego zespołu szkół lub placówek, z tym że: 1) przedstawiciela rady pedagogicznej wyłania się spośród przedstawicieli rad pedagogicznych wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół; 2) przedstawiciela rady rodziców wyłania się spośród rad rodziców uczniów wszystkich szkół lub placówek łączonych w zespół. 11.W przypadku szkół i placówek, o których mowa w art. 44 i art. 52 ust. 1, w skład komisji nie wchodzą odpowiednio przedstawiciele rady pedagogicznej i rady rodziców. Art. 39. 1. 1.Dyrektor szkoły lub placówki w szczególności: 4) realizuje uchwały rady szkoły lub placówki oraz rady pedagogicznej, podjęte w ramach ich kompetencji stanowiących, 5) dysponuje środkami określonymi w planie finansowym szkoły lub placówki zaopiniowanym przez radę szkoły lub placówki i ponosi odpowiedzialność za ich prawidłowe wykorzystanie, a także może organizować administracyjną, finansową i gospodarczą obsługę szkoły lub placówki, 3. Dyrektor jest kierownikiem zakładu pracy dla zatrudnionych w szkole lub placówce nauczycieli i pracowników nie będących nauczycielami. Dyrektor w szczególności decyduje w sprawach: 3) występowania z wnioskami, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i rady szkoły lub placówki, w sprawach odznaczeń, nagród i innych wyróżnień dla nauczycieli oraz pozostałych pracowników szkoły lub placówki. 4. Dyrektor szkoły lub placówki w wykonywaniu swoich zadań współpracuje z radą szkoły lub placówki, radą pedagogiczną, rodzicami i samorządem uczniowskim. Art. 40 5. Zebrania rady pedagogicznej są organizowane przed rozpoczęciem roku szkolnego, w każdym okresie (semestrze) w związku z klasyfikowaniem i promowaniem uczniów, po zakończeniu rocznych zajęć dydaktyczno-wychowawczych oraz w miarę bieżących potrzeb. Zebrania mogą być organizowane na wniosek organu sprawującego nadzór pedagogiczny, z inicjatywy dyrektora szkoły lub placówki, rady szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę albo co najmniej 1/3 członków rady pedagogicznej. Art. 41. 1. 1.Do kompetencji stanowiących rady pedagogicznej należy: 1) zatwierdzanie planów pracy szkoły lub placówki po zaopiniowaniu przez radę szkoły lub placówki, 35 Współpraca z rodzicami 3) podejmowanie uchwał w sprawie innowacji i eksperymentów pedagogicznych w szkole lub placówce, po zaopiniowaniu ich projektów przez radę szkoły lub placówki. Art. 42 1. 1.Rada pedagogiczna przygotowuje projekt statutu szkoły lub placówki albo jego zmian i przedstawia do uchwalenia radzie szkoły lub placówki. Art. 50 1. W szkołach i placówkach mogą działać rady szkół i placówek. 2. Rada szkoły lub placówki uczestniczy w rozwiązywaniu spraw wewnętrznych szkoły lub placówki, a także: 1) uchwala statut szkoły lub placówki, 2) przedstawia wnioski w sprawie rocznego planu finansowego środków specjalnych szkoły lub placówki i opiniuje projekt planu finansowego szkoły lub placówki, 3) może występować do organu sprawującego nadzór pedagogiczny nad szkołą lub placówką z wnioskami o zbadanie i dokonanie oceny działalności szkoły lub placówki, jej dyrektora lub innego nauczyciela zatrudnionego w szkole lub placówce; wnioski te mają dla organu charakter wiążący, 4) opiniuje plan pracy szkoły lub placówki, projekty innowacji i eksperymentów pedagogicznych oraz inne sprawy istotne dla szkoły lub placówki, 5) z własnej inicjatywy ocenia sytuację oraz stan szkoły lub placówki i występuje z wnioskami do dyrektora, rady pedagogicznej, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz do wojewódzkiej rady oświatowej, w szczególności w sprawach organizacji zajęć pozalekcyjnych i przedmiotów nadobowiązkowych. 3. W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki rada szkoły lub placówki może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady szkoły lub placówki określa regulamin, o którym mowa w art. 51 ust. 5. Art. 51. 1. W skład rady szkoły lub placówki wchodzą, z zastrzeżeniem ust. 1a-1c, w równej liczbie: 1) nauczyciele wybrani przez ogół nauczycieli 2) rodzice wybrani przez ogół rodziców; 3) uczniowie wybrani przez ogół uczniów. 1c.W szkołach i placówkach określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 53 ust. 6 udział rodziców w radzie szkoły lub placówki nie jest obowiązkowy. 2. Rada powinna liczyć co najmniej 6 osób. 3. Tryb wyboru członków rady szkoły lub placówki określa statut szkoły lub placówki. Statut szkoły lub placówki może przewidywać rozszerzenie składu rady o inne osoby niż wymienione w ust. 1. 4. Kadencja rady szkoły lub placówki trwa 3 lata. Statut szkoły lub placówki może dopuszczać dokonywanie corocznej zmiany jednej trzeciej składu rady. 5. Rada szkoły lub placówki uchwala regulamin swojej działalności oraz wybiera przewodniczącego. Zebrania rady są protokołowane. 36 Współpraca z rodzicami 5a.W regulaminie, o którym mowa w ust. 5, mogą być określone rodzaje spraw, w których rozpatrywaniu nie biorą udziału przedstawiciele uczniów. 9. Powstanie rady szkoły lub placówki organizuje dyrektor szkoły lub placówki z własnej inicjatywy albo na wniosek rady rodziców, a w przypadku gimnazjów i szkół ponadgimnazjalnych także na wniosek samorządu uczniowskiego. Art. 53. 1. W szkołach i placówkach, z zastrzeżeniem ust. 6, działają rady rodziców, które reprezentują ogół rodziców uczniów. 2. W skład rad rodziców wchodzą: 1) w szkołach - po jednym przedstawicielu rad oddziałowych, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danego oddziału; 2) w placówkach - co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców wychowanków danej placówki; 3) w szkołach artystycznych - co najmniej 7 przedstawicieli, wybranych w tajnych wyborach przez zebranie rodziców uczniów danej szkoły. 3. W wyborach, o których mowa w ust. 2, jednego ucznia reprezentuje jeden rodzic. Wybory przeprowadza się na pierwszym zebraniu rodziców w każdym roku szkolnym. 4. Rada rodziców uchwala regulamin swojej działalności, w którym określa w szczególności: 1) wewnętrzną strukturę i tryb pracy rady; 2) szczegółowy tryb przeprowadzania wyborów do rad, o których mowa w ust. 2 pkt 1-3, oraz przedstawicieli rad oddziałowych, o których mowa w ust. 2 pkt 1, do rady rodziców odpowiednio szkoły lub placówki. 5. Rady rodziców mogą porozumiewać się ze sobą, ustalając zasady i zakres współpracy. 6. Minister właściwy do spraw oświaty i wychowania, a w przypadku szkół i placówek artystycznych minister właściwy do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, określą, w drodze rozporządzenia, rodzaje szkół i placówek, w których nie tworzy się rad rodziców, uwzględniając organizację szkoły lub placówki lub brak możliwości bezpośredniego uczestniczenia w ich działalności reprezentacji rodziców. Art. 54. 1. Rada rodziców może występować do dyrektora i innych organów szkoły lub placówki, organu prowadzącego szkołę lub placówkę oraz organu sprawującego nadzór pedagogiczny z wnioskami i opiniami we wszystkich sprawach szkoły lub placówki. 2. Do kompetencji rady rodziców, z zastrzeżeniem ust. 3 i 4, należy: 1) uchwalanie w porozumieniu z radą pedagogiczną: a. programu wychowawczego szkoły obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze wychowawczym skierowane do uczniów, realizowanego przez nauczycieli, b. programu profilaktyki dostosowanego do potrzeb rozwojowych uczniów oraz potrzeb danego środowiska, obejmującego wszystkie treści i działania o charakterze profilaktycznym skierowane do uczniów, nauczycieli i rodziców; 2) opiniowanie programu i harmonogramu poprawy efektywności kształcenia lub wychowania szkoły lub placówki, o którym mowa w art. 34 ust. 2; 3) opiniowanie projektu planu finansowego składanego przez dyrektora szkoły. 37 Współpraca z rodzicami 3. W szkołach artystycznych, w których nie prowadzi się kształcenia ogólnego, nie uchwala się programu profilaktyki, o którym mowa w ust. 2 pkt 1 lit. b. 4. Jeżeli rada rodziców w terminie 30 dni od dnia rozpoczęcia roku szkolnego nie uzyska porozumienia z radą pedagogiczną w sprawie programu, o którym mowa w ust. 2 pkt 1 lit. a lub b, program ten ustala dyrektor szkoły w uzgodnieniu z organem sprawującym nadzór pedagogiczny. Program ustalony przez dyrektora szkoły obowiązuje do czasu uchwalenia programu przez radę rodziców w porozumieniu z radą pedagogiczną. 5. W szkołach i placówkach, w których nie tworzy się rad rodziców, programy, o których mowa w ust. 2 pkt 1, uchwala rada pedagogiczna. 6. Programów, o których mowa w ust. 2 pkt 1, nie uchwala się w szkołach dla dorosłych. 7. W szkołach i placówkach publicznych prowadzonych przez osoby prawne inne niż jednostki samorządu terytorialnego lub przez osoby fizyczne oraz w szkołach i placówkach niepublicznych programy, o których mowa w ust. 2 pkt 1, ustala organ wskazany w statucie szkoły lub placówki. 8. W celu wspierania działalności statutowej szkoły lub placówki, rada rodziców może gromadzić fundusze z dobrowolnych składek rodziców oraz innych źródeł. Zasady wydatkowania funduszy rady rodziców określa regulamin, o którym mowa w art. 53 ust. 4. Art. 56. 1. W szkole i placówce mogą działać, z wyjątkiem partii i organizacji politycznych, stowarzyszenia i inne organizacje, a w szczególności organizacje harcerskie, których celem statutowym jest działalność wychowawcza albo rozszerzanie i wzbogacanie form działalności dydaktycznej, wychowawczej i opiekuńczej szkoły lub placówki. 2. Podjęcie działalności w szkole lub placówce przez stowarzyszenie lub inną organizację, o których mowa w ust. 1, wymaga uzyskania zgody dyrektora szkoły lub placówki, wyrażonej po uprzednim uzgodnieniu warunków tej działalności oraz po uzyskaniu pozytywnej opinii rady szkoły lub placówki i rady rodziców. 3. W szkołach i placówkach, określonych w przepisach wydanych na podstawie art. 53 ust. 6, oraz w szkołach i placówkach, w których nie utworzono rady szkoły lub placówki, nie stosuje się wymogu uzyskania pozytywnej opinii odpowiednio rady szkoły lub placówki i rady rodziców, o których mowa w ust. 2. Art. 59. 1. Szkoła publiczna, z zastrzeżeniem ust. 1a i 2, może być zlikwidowana z końcem roku szkolnego przez organ prowadzący szkołę, po zapewnieniu przez ten organ uczniom możliwości kontynuowania nauki w innej szkole publicznej tego samego typu, a także odpowiednio o tym samym lub zbliżonym profilu kształcenia ogólnozawodowego albo kształcącej w tym samym lub zbliżonym zawodzie. Organ prowadzący jest obowiązany, co najmniej na 6 miesięcy przed terminem likwidacji, zawiadomić o zamiarze likwidacji szkoły: rodziców uczniów (w przypadku szkoły dla dorosłych - uczniów), właściwego kuratora oświaty oraz organ wykonawczy jednostki samorządu terytorialnego właściwej do prowadzenia szkół danego typu. Art. 62. 38 Współpraca z rodzicami 1. Organ prowadzący szkoły różnych typów lub placówki może je połączyć w zespół. Połączenie nie narusza odrębności rad pedagogicznych, rad rodziców, rad szkół lub placówek i samorządów uczniowskich poszczególnych szkół lub placówek, o ile statut zespołu nie stanowi inaczej. Art. 64a. 1. Dyrektor szkoły podstawowej, gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej oraz szkoły artystycznej może z własnej inicjatywy lub na wniosek rady szkoły, rady rodziców, rady pedagogicznej lub samorządu uczniowskiego, za zgodą odpowiednio rady rodziców i rady pedagogicznej oraz w przypadku, gdy z inicjatywą wystąpił dyrektor szkoły lub wniosku złożonego przez inny podmiot niż samorząd uczniowski - także po uzyskaniu opinii samorządu uczniowskiego, wprowadzić obowiązek noszenia przez uczniów na terenie szkoły jednolitego stroju. 3. Wzór jednolitego stroju, o którym mowa w ust. 1, ustala dyrektor szkoły w uzgodnieniu z radą rodziców i po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i samorządu uczniowskiego. 4. Dyrektor szkoły, w której wprowadzono obowiązek noszenia przez uczniów jednolitego stroju, może w uzgodnieniu z radą rodziców i po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej określić sytuacje, w których przebywanie ucznia na terenie szkoły nie wymaga noszenia przez niego jednolitego stroju. Art. 66. 1. Na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia dyrektor szkoły po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej i publicznej poradni psychologiczno-pedagogicznej, w tym poradni specjalistycznej, może zezwolić uczniowi na indywidualny program lub tok nauki oraz wyznaczyć nauczyciela-opiekuna. Odmowa udzielenia zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. 1a.Na wniosek lub za zgodą rodziców albo pełnoletniego ucznia dyrektor szkoły artystycznej nierealizującej kształcenia ogólnego, po zasięgnięciu opinii rady pedagogicznej, może zezwolić uczniowi na indywidualny program lub tok nauki realizowany pod opieką nauczyciela przedmiotu głównego tego ucznia. Odmowa udzielenia zezwolenia następuje w drodze decyzji administracyjnej. 39 Współpraca z rodzicami 6. Bibliografia 1. Agnieszką Jucepicz w wywiadzie z B. Arska- Karyłowska, Pozwól Zosi być samosią, http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,102561,16058274,Wychowanie__Pozwol_ Zosi_byc_samosia.html 2. André Ch., Niedoskonali, wolni, szczęśliwi. O sztuce dobrego życia, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa 2012. 3. Brudnik E., Moszyńska A., Owczarska B.: Ja i mój uczeń pracujemy aktywnie. Przewodnik po metodach aktywizujących, Zakład Wydawniczy SFS, Kielce 2000, ISBN 83-910903-6-1. 4. Brzezińska A.: Sześciolatek w szkole. Co mogą zrobić rodzice?, www.Ibe.entuzjasciedukacji…, Nr 03/2013. 5. Florek A., (2010), Dziecko w grupie. Teoria, praktyka, program, Pedagog, Warszawa 2010. 6. Gelman R., Gallistel C.R., The child’s understanding of number, Cambridge, Harvard University Press. 7. Grochociński M.: Organizacja pracy i metody nauczania, UG, Gdańsk 1992. 8. http://www.men.gov.pl/index.php/dla-rodzicow/prawa-rodzicow 9. Jankowski B.: Szkoła także dla rodziców, www.zycieszkoly.com.pl/dla-nauczycieli/wspolpraca-z-rodzicami/art,1,szkola-takze-dla-rodzicow.html (dostęp dn. 29.02.2013). 10.Jędrzejewska-Wróbel R., Siedmiu Wspaniałych, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2010. 11.Kędra M.: Włączanie rodziców w edukację dzieci, www.ore.edu.pl. 12.Kotarbiński T.: Traktat o dobrej robocie, Wrocław – Warszawa – Kraków 2010. 13.Kruszewicz A., (2011), Ptaki polskie, tom 1 i 2, Multico, Warszawa 2011. 14.Łobocki M.: Poradnik wychowawcy klasy. Wychowanie, Warszawa 1985. 15.Łobocki M.: Współdziałanie nauczycieli i rodziców w procesie wychowania, Warszawa 1985. 16.Meighan R.: Edukacja elastyczna. Jutro Twojego dziecka decyduje się dzisiaj, Warszawa 2009. 17.Mendel M.: Partnerstwo rodziny, szkoły i gminy, Toruń 2000. 18.Mendel M.: Rodzice i szkoła. Jak współuczestniczyć w edukacji dzieci?, Toruń 1998. 19.Micorek M., Materiały pomocnicze do zajęć korekcyjno-kompensacyjnych z dziećmi sześcioletnimi i siedmioletnimi, Bielsko-Biała, Poradnia Psychologiczno-Pedagogiczna nr 3 w Bielsku-Białej, Ośrodek Koordynacyjno-Doradczy w Bielsku-Białej, Bielsko-Biała 1995. 20.Nadziakiewicz E.: Współpraca z rodzicami. Rodzice partnerami w tworzeniu i realizacji strategii rozwoju szkoły, www.ore.edu.pl. 21.Nisbett R.R., Geografia myślenia. Dlaczego ludzie Wschodu i Zachodu myślą inaczej, Smak Słowa, Sopot 2011. 22.Piaget J., (2011), Jak sobie dziecko wyobraża świat, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011. 23.Pilipczuk H., Poznaj swoje dziecko, Nasza Księgarnia, Warszawa 1976. 24.Semadeni Z., Matematyka 1, WSiP, Warszawa 1999. 25.Sielatycki M.: Edukacja w trudnych dzielnicach, ,,Dyrektor Szkoły” 7 (247) lipiec 2014. 40 Współpraca z rodzicami 26.Skura M, Lisicki M., Na progu. Ile w dziecku ucznia, a w nauczycielu mistrza? O co chodzi w pierwszej klasie?, ORE, Warszawa 2012. 27.Skura M., Lisiciki M., (2012), Za progiem. Jak rozwija się dziecko i co z tego wynika dla nauczyciela klasy IV, ORE, Warszawa 2012. 28.Skura M., Lisicki M., Proste przepisy na szkolne sukcesy, Nowa Era, Warszawa 2009. 29.Smoleń D.: Jak współpracować z rodzicami? 10 porad dla nauczycieli, http://kobieta.onet.pl/ dziecko/starsze-dziecko/jak-wspolpracowac-z-rodzicami-10-rad-dla-nauczycieli/0hnqe. 30.Stróżyński K.: Między wynikiem a procesem, ,,Dyrektor Szkoły”, 2(242)/14. 31.Strzałkowska M., Uczymy się czytać. Bajki krasnoludka Bajkodłubka, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2009. 32.Strzałkowska M., Uczymy się czytać. Bajki mamy Wrony, Wydawnictwo Bajka, Warszawa 2010. 33.Sumińska D., Szczęśliwy kot, Wyd. Galaktyka, Łódź 2008. 34.Sumińska D., Szczęśliwy pies, Wyd. Galaktyka, Łódź 2012 . 35.Sumińska D., Wierzę w jeże, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2011. 36.Szuman S., (1995), Dzieła Wybrane, Tom I., WSIP, Warszawa 1995. 37.Więckowski R.: Pedagogika wczesnoszkolna, Warszawa 1993. 38.Zimbardo P., Ruch F., Psychologia i życie, Wydawnictwo PW, Warszawa 1996. 41
