Polskie tradycje demokratyczne
Transkrypt
Polskie tradycje demokratyczne
Szukaj innych materiałów na: a www.wosnastoprocent.pl POLSKIE TRADYCJE DEMOKRATYCZNE i USTROJOWE AUTOR: Rafał Grabowski 1.Początki demokracji szlacheckiej • 1320 – koniec rozbicia dzielnicowego (Władysław Łokietek) • wcześniej władza oparta na prawach patrymonialnych • państwo osobistą własnością władcy (utożsamienie władzy z państwem, zasada Regnum - królestwa) • po zjednoczeniu państwa – reformy mające na celu sprawniejszą organizację i szybszą centralizację • Corona Regni Poloniae (Korona Królestwa Polskiego) – oddzielenie państwa od osoby monarchy • Interes państwa pojmowany jako pewna całość oderwana od jednostkowej woli władcy (i zarazem reprezentanta) • 1374 – przywilej generalny w Koszycach – wzrost znaczenia szlachty • szereg przywilejów wydawanych przez kolejnych królów - stopniowe kształtowanie się instytucji partycypacji szlachty w rządach 2.Rzeczpospolita szlachecka 1454-1791 • Przywilej cerekwicko-niezszawski (Kazimierz Jagiellończyk) - król nie będzie zwoływał i nakładał nowych podatków bez zgody sejmików ziemskich • 1454-1505 powstanie sejmu i określenie jego kompetencji • 1493 - Piotrków (Jan Olbracht) pierwszy sejm • 1505 – konstytucja Nihil Novi w Radomiu • 1505-1569 - ruch egzekucyjny • 1573 – ustalenie zasadniczych praw państwa przedkładanych do zaprzysiężenia królom elekcyjnym • 1578 – zakończenie procesu kształtowania się ustroju, utworzenie trybunałów – najwyższych organów władzy sądowniczej • 1652 – zerwanie pierwszego sejmu – liberum veto (Władysław Siciński) • rządy oligarchii magnackiej • 1764 – sejm konwokacyjny, początki monarchii konstytucyjnej 3.Artykuły henrykowskie • monarcha Rzeczypospolitej nie jest dziedzicem – po jego śmierci odbywa się wolna elekcja • król nie może wypowiadać wojny ani zawierać pokoju bez opinii senatu • król nie może zwoływać pospolitego ruszenia, uchwalać nowych podatków bez zgody sejmu • król nie może wyprowadzać pospolitego ruszenia poza granice Rzeczypospolitej bez zapłaty -1- Szukaj innych materiałów na: a www.wosnastoprocent.pl • • • • • król musi zwoływać sejm co lata na okres 6 tygodni, a w razie potrzeby, częściej na 2 tygodnie obowiązek utrzymywania wojska kwarcianego obowiązek przestrzegania tolerancji religijnej (zaprzysiężenie aktu konfederacji warszawskiej) ustanowienie instytucji senatorów- rezydentów , którzy mieli doradzać królowi i kontrolować go w razie złamania przez króla prawa państwowego – szlachta ma prawo nieposłuszeństwa i rokoszu 4.Ustawa Rządowa 3 Maja 1791 • zniesienie odrębności między Koroną a Litwą • zniesienie liberum veto, konfederacji, wolnych elekcji • prawo o miastach i sejmikach ziemskich • objęcie chłopów opieką państwa • gwarancja wolności wyznania z przyznaniem pierwszeństwa religii katolickiej • wprowadzenie ustroju monarchii konstytucyjnej • monteskiuszowski trójpodział władz • władza ustawodawcza: dwuizbowy parlament „zawsze gotowy” o 2- letniej kadencji (204 posłów, 134 senatorów i 24 plenipotentów miast); decyzje zapadają większością głosów; sejm konstytucyjny co 25 lat, prawa polityczne dla szlachtyposesjonatów (cenzus majątkowy); mandat wolny; powołanie komisji sejmowych; dominacja izby niższej (ustawodawstwo, kontrola, ratyfikacja) • władza wykonawcza: król (tron dziedziczny w dynastii Wettinów); zasada nieodpowiedzialności monarchy (kontrasygnata ministrów); Straż Praw (król + 5 ministrów+ prymas+ marszałek sejmu i pełnoletni następca tronu – bez prawa głosu); odpowiedzialność parlamentarna Straży Praw • władza sądownicza: niezawisłe sądy 4.Znaczenie Konstytucji 3 Maja: • próba uratowania I Rzeczypospolitej • wprowadzenie ustroju monarchii konstytucyjnej • osłabienie roli oligarchii magnackiej • początek kształtowania się polskiej burżuazji • druga pisana konstytucja na świecie (pierwsza w Europie) • wierność duchowi szlacheckiego republikanizmu - pojęcie szlachty jako narodu politycznego • zasada stanowego charakteru państwa – cenzus majątkowy • próba zasadniczej reformy • otwarcie nowego rozdziału w dziejach narodu 5.Konstytucja marcowa 17 III 1921 • preambuła – nawiązanie do Konstytucji 3 Maja, korzeni chrześcijańskich, „My, Naród Polski...”, cel konstytucji – zapewnienie niepodległego bytu, wzrostu w siłę, rozwoju, bezpieczeństwa, ładu i poszanowania praw -2- Szukaj innych materiałów na: a www.wosnastoprocent.pl • • • • • • • • • • Nazwa „Rzeczpospolita” – nawiązanie do dawnej nazwy oraz wskazanie na republikańską formę rządów Konstytucja wprowadzała trójpodział władz, w tym instytucje dwuizbowego parlamentu, prezydenta i Rady Ministrów Mandat wolny, immunitet parlamentarny, sesyjność obrad parlamentu Dominacja legislatywy niezawisłe i niezależne sądu i Trybunał Stanu podział kraju na województwa i powiaty szeroki katalog praw obywatelskich (np. równość wobec prawa, prawo do własności prywatnej) liczne prawa socjalne demokratyczny charakter konstytucji – usunięcie dyskryminacji i podziałów majątkowo stanowych; tendencja do wskazania, że ustrój kapitalistyczny może dać masom pracującym to, co oferowała wówczas rewolucja w Rosji postępowy kształt konstytucji 6.Nowela sierpniowa 14 VIII 1926 • prawo wydawania dekretów z mocą ustawy dla prezydenta • znaczne osłabienie legislatywy względem prezydenta – podłoże dla konstytucji kwietniowej 7.Konstytucja kwietniowa 23 IV 1935 • pogarda dla demokratyzmu, praw i swobód obywatelskich, równości wobec prawa, parlamentaryzmu • nowa definicja państwa jako solidarystycznego, wspólnego dobra wszystkich obywateli • zdecydowane wzmocnienie władzy prezydenta – większość praktycznej władzy w rękach prezydenta • odpowiedzialność prezydenta jedynie „przed Bogiem i Historią” • prerogatywy prezydenckie • znaczne ograniczenie władzy parlamentu, wzmocnienie uprawnień senatu względem sejmu • ograniczenie praw i wolności obywatelskich; postawienie państwa ponad jednostką • mniej demokratyczna ordynacja w stosunku do konstytucji marcowej • znaczenie: etap przebudowy Polski w państwo totalitarne, antydemokratyczny charakter, system rządów nieodpowiedzialnej przed nikim oligarchii 8. Przejęcie władzy przez komunistów • 31 XII/1 I 1944 utworzenie przez siły komunistyczne w Warszawie Krajowej Rady Narodowej • 22 VII 1944 Manifest PKWN • 28 VI 1945 Tymczasowy Rząd Jedności Narodowej – uznanie przez państwa zachodnie • 30 VI 1946 referendum „3 x tak” • 18 II 1947 Mała Konstytucja -3- Szukaj innych materiałów na: a www.wosnastoprocent.pl 9. Konstytucja PRL 22 VII 1952 • demokracja ludowa – dyktatura proletariatu (ludu pracującego miast i wsi), tzw. ludowładztwo • PRL „stoi na straży zdobyczy polskiego ludu pracującego i zabezpiecza jego władzę i wolność przed siłami wrogimi ludowi” • Kierownicza rola PZPR • Likwidacja urzędu prezydenta – na to miejsce powołanie Rady Państwa będącej pod wpływem partii • Podział władzy między sejm, Radę Państwa, rady narodowe oraz organy wykona administracji publicznej • Deklarowane swobody obywatelskie bez formalno- prawnych gwarancji 10. Okres obowiązywania konstytucji „lipcowej” • 16 II 1976 nowelizacja Konstytucji PRL z 1952 – nadanie formalnej rangi konstytucyjnej kierowniczej roli partii komunistycznej • 1952-89 stale pogłębiający się kryzys społeczny, ekonomiczny, polityczny, gospodarczy • zdecydowany regres demokracji na rzecz systemu totalitarnego • masowe protesty: czerwiec ’56, marzec ’68, grudzień ’70, czerwiec ’76, sierpień ’80, maj i wrzesień ‘88 • „blokada systemu” impas polityczny • sierpień 1988 narodziny pomysłu częściowej ugody z opozycją • X Plenum KC PZPR – przyzwolenie na realizację koncepcji „Okrągłego Stołu” 11. Okrągły Stół 6 II – 5 IV 1989 • wybory „kontraktowe” do sejmu – 65% miejsc dla strony rządowej, 35% wolne wybory spośród kandydatów niepartyjnych • utworzenie senatu – w pełni wolne wybory do senatu • wprowadzenie instytucji prezydenta • legalizacja NSZZ „Solidarność”- zasada pluralizmu związkowego w zakładach pracy • reforma sądownictwa – niezawisłość i nieusuwalność sędziów, niezależność sądów • rozszerzenie przestrzeni swobód obywatelskich – wolność słowa, częściowe zniesienie monopolu rządowego na środki masowego przekazu, wolność zrzeszania w formie stowarzyszeń 12. Transformacja • 1989-1992 sześć nowelizacji tzw. Pierwszy okres transformacji • 4 i 18 VI 1989 – wybory parlamentarne; opozycja 35% mandatów do sejmu i 99/100 miejsc w senacie • 3 VII 1989 Adam Michnik – artykuł GW „Wasz prezydent, nasz premier” • 19 VII 1989 wybory na prezydenta – gen. Wojciech Jaruzelski • 24 VIII 1989 po odmówieniu poparcia rządowi gen. Czesława Kiszczaka – powołanie rządu Tadeusza Mazowieckiego • 25 XI 1990 – Lech Wałęsa prezydentem 13. 17 X 1992 Mała Konstytucja, 14. 2 VII 1997 Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej -4-