docindywidualizacja uprawnień społecznych
download 
Reklamacja Transkrypt
indywidualizacja uprawnień społecznych
Prezentacje referentów Polska 2030 Polska 2030 Wyzwania rozwojowe y j S ój ść Społeczna Spójność S ł Dr Maciej Duszczyk Instytut Polityki Społecznej UW Zespół Doradców Strategicznych Prezesa Rady Ministrów Polska 2030 4 Wyzwania rozwojowe Potrzeba porozumienia, co do tego, że przed Polską stoją wyzwania rozwojowe, wymagające ogólno‐społecznego zaangażowania i odpowiedzialności politycznej. g p p y j 10 wyzwań ma charakter kluczowy. 1. STABILNY, WYSOKI WZROST GOSPODARCZY 4. ODPOWIEDNI POTENCJAŁ 7. INFRASTRUKTURY 2. SYTUACJA DEMOGRAFICZNA 5. 3 3. WYSOKA AKTYWNOŚĆ WYSOKA AKTYWNOŚĆ ZAWODOWA ORAZ ADAPTACYJNOŚĆ ZASOBÓW PRACY BEZPIECZEŃSTWO ENERGETYCZNO‐ KLIMATYCZNE 6. 8. GOSPODARKA OPARTA NA 9. WIEDZY I ROZWÓJ KAPITAŁU I ROZWÓJ KAPITAŁU 10. INTELEKTUALNEGO SOLIDARNOŚĆ I KONWERGENCJA REGIONALNA POPRAWA SPÓJNOŚĆI SPOŁECZNEJ SPRAWNE PAŃSTWO WZROST KAPITAŁU SPOŁECZNEGO Polska 2030 5 Polaryzacyjno‐dyfuzyjny model rozwoju OBSZARY O NIŻSZYM Ż POTENCJALE: LOKOMOTYWY ROZWOJU: DŹWIGNIE SUKCESU DŹWIGNIE SUKCESU: DŹWIGNIE ZMIAN I DYFUZJI: Ź ‐ aglomeracyjne centra rozwoju (uczelnie, usługi, przemysł), ‐ lokalne centra rozwoju (szkoła, biblioteka, boisko, droga, centrum wolontariatu), ‐ nowoczesna infrastruktura (odrobić zapóźnienia cywilizacyjne), dostępność transportowa i teleinformatyczna, ‐ dostępność transportowa i teleinformatyczna, ‐ udział w inwestycjach, ‐ wysoka stopa inwestycji, ‐ dostępność każdej ścieżki edukacyjnej, ‐ rozwój kapitału intelektualnego, ‐ wysoka aktywność zawodowa i równowaga praca‐ życie, j p y y ‐ realokacja zasobów pracy do nowych sektorów gospodarczych, ‐ premiowanie pracy (workfare state), ‐ ograniczenie nawyku życia z transferów (od welfare do workfare), przyjazne i sprawne państwo, ‐ przyjazne i sprawne państwo, przyjazna administracja każdego szczebla ‐ przyjazna administracja każdego szczebla, ‐ zaufanie społeczne. ‐ tożsamość i siła więzi lokalnych, wzrost zaufania i zdolności do współpracy. KONKURENCYJNOŚĆ ŚĆ (nowe przewagi) BUDOWANIE POTENCJAŁU DYFUZJI BIEGUNY ROZWOJU WYRÓWNYWANIE SZANS WYRÓWNYWANIE SZANS I POTENCJAŁÓW POLARYZACJA DYFUZJA RÓWNOWAGA DYFUZJA Polska 2030 6 Model długookresowego rozwoju „Polska 2030” Wizja i oczekiwania Wi j i ki i obywateli Dobra jakość życia Rozwój kapitału społecznego Społeczny wymiar rozwoju Mikropolityki rozwoju Solidne fundamenty rozwoju Polski Zrównoważony rozwój Sprawny regionalny rynek pracy Rozwój Nowoczesna kapitału infrastruktura intelektualnego Większa spójność społeczna Bezpieczna energia, czyste środowisko Potencjał Polityka wzrostu Sprawne demograficzny gospodarczego państwo Polska 2030 Solidne fundamenty rozwoju Polski Kosztowne społeczno‐ekonomiczne skutki zmian w strukturze wieku Potencjał demograficzny Wykorzystanie potencjału wynikającego y y p j y ją g ze zwiększania się długości trwania życia Rekomendacje kierunkowe: j • polityki zgodne z procesami przemian wzorców kulturowych, dotyczących rodziny nie nastawione przeciw nim, • polityki nakierowane na zwiększenie polityki nakierowane na zwiększenie aktywności zawodowej i zatrudnienia, • polityki mające na celu zwiększenie dzietności, • polityki pomagające łączyć cykl życia i cykl kariery zawodowej oraz tworzące warunki kariery zawodowej oraz tworzące warunki dla silver economy, • odpowiednia polityka migracyjna. • na jedną osobę aktywną zawodowo (15 lat i więcej) będzie przypadało 1,1 – 1,2 osoby biernej zawodowo (dziś 1,7), zwiększenie współczynnika dzietności ogólnej • zwiększenie współczynnika dzietności ogólnej do poziomu 1,6, • zwiększenie udziału wydatków systemu emerytalnego na emerytury o charakterze aktuarialnie zbilansowanym do ponad 70% w 2030 roku, • zrównanie wieku emerytalnego kobiet i mężczyzn oraz wydłużenie do co najmniej 67 lat w roku 2030, • zmniejszenie poziomu nadumieralności, szczególnie mężczyzn w wieku 30‐59 lat, w porównaniu ze średnią UE 27 (obecnie o 70 % większa). Polska 2030 7 8 Potencjał demograficzny N Na początku XXI wieku Polska jest wciąż krajem tk XXI i k P l k j t i ż k j relatywnie młodym w sensie demograficznym. Ruch naturalny i migracje, Polska 1989‐2030 Aktualne tendencje – wydłużanie się przeciętnej długości życia oraz niska dzietność – wskazują długości życia oraz niska dzietność – wskazują jednak, że w najbliższych dekadach należy oczekiwać niekorzystnych zmian w strukturze wiekowej ludności. Ludność Polski wg wieku, 1989‐2030 Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS •Bla bla bla Źródło: opracowanie własne na podstawie danych GUS Wg projekcji GUS w perspektywie roku 2030 liczba osób w wieku pow. 60 lat zwiększy się do około 10 mln (2006: 7 mln), przy zmniejszającej się liczbie osób w wieku produkcyjnym osób w wieku produkcyjnym. Zmiany demograficzne to nie tylko zagrożenie – są one w dużej mierze wynikiem rozwoju cywilizacyjnego. Potencjał polskich seniorów jako źródło impulsów Potencjał polskich seniorów jako źródło impulsów rozwojowych? Polska 2030 9 Zmiany demograficzne a system emerytalny W obliczu prognozowanych zmian demograficznych kluczową kwestią staje się kształt i funkcjonowanie systemu emerytalnego emerytalnego. „Odporność” systemu emerytalnego na zmiany demograficzne zależy od konstrukcji systemu świadczeń: systemu świadczeń: ‐ świadczenia aktuarialnie niezbilansowane: wzrost liczby beneficjentów Æ wzrost łącznych wydatków na transfery Æ finansowanie? ‐ świadczenia aktuarialnie zbilansowane: wzrost liczby beneficjentów Æ automatyczne dostosowanie wysokości świadczeń do nowej sytuacji demograficznej świadczeń do nowej sytuacji demograficznej, Ludność w starszym wieku według 5‐ letnich grup wieku (w tys. osób) Źródło: GUS (prognoza 2008). Wprowadzany od 1999 roku powszechny system emerytalny ma wbudowane mechanizmy zachęcające do y y j p ą y p y wydłużania aktywności zawodowej, a począwszy od 2014 r. zapewni automatyczne dostosowanie wydatków na nowo przyznawane świadczenia emerytalne do zmieniających się warunków demograficznych. Polska 2030 Mikropolityki rozwoju Sprawny rynek pracy 10 Niepewna stabilność zatrudnienia Adaptacyjna mobilność zasobów pracy Rekomendacje kierunkowe: • reforma systemów zabezpieczenia społecznego i podatkowego promująca aktywne poszukiwanie pracy, p p y, • rozwój elastycznych form zatrudnienia umożliwiających łączenie pracy z nauką, życiem rodzinnym i rehabilitacją (cykl życia – cykl kariery), • nowoczesna i dobrze adresowana aktywna pomoc bezrobotnym i poszukującym pracy (efektywność APRP, komplementarny publiczny i prywatny model usług zatrudnieniowych), • warunki dla rozwoju uczenia się przez całe życie. • zwiększenie stopy zatrudnienia dorosłych w wieku produkcyjnym (15–64), do co najmniej 75% w 2030 roku, z wykorzystaniem rezerw związanych z aktywizacją: osób młodych, kobiet, mieszkańców wsi, niepełnosprawnych (do poziomu, co najmniej 35%), • utrzymanie przeciętnie w cyklu koniunkturalnym stopy bezrobocia poniżej 5%, b b i iż j % • zaangażowanie co najmniej 20% ludności dorosłej w kształcenie ustawiczne (z obecnych ok. 5%). Polska 2030 Polski rynek pracy – czy jesteśmy gotowi na zmiany? Zmiana pracy wciąż budzi obawy, Edukacja ustawiczna jest mało rozpowszechniona mało rozpowszechniona, 11 Uczestnictwo w jakichkolwiek formach edukacji w Polsce w porównaniu do średniej dla UE, Elastyczność jest raczej koniecznością a nie wyborem pracownika, System zabezpieczenia społecznego zniechęca do aktywności (bardzo niski „zysk zysk” ze znalezienia pracy ze znalezienia pracy czy wzrostu dochodów), Źródło: opracowanie własne na podstawie danych Eurostat Aktywna pomoc służb zatrudnienia skierowana jest nie do tych którzy najbardziej jej potrzebują, Prawo pracy jest relatywnie elastyczne, ale niektóre jego aspekty pozostają zbyt restrykcyjne, Prawo pracy jest relatywnie elastyczne ale niektóre jego aspekty pozostają zbyt restrykcyjne Związki zawodowe pełnią przede wszystkim rolę polityczną, w niewielkim stopniu zajmują się ochroną interesów indywidualnych pracowników. Polska 2030 Społeczny wymiar rozwoju Spójność społeczna czasu transformacji 12 Spójność społeczna Spójność społeczna odpowiadająca na nowe wyzwania na nowe wyzwania Rekomendacje kierunkowe: • monitorowanie zmian społecznych w celu odpowiedzi na wyzwania (potrzeba wzrostu d d ( b dzietności i starzenie się społeczeństwa), • zmiana zasad wsparcia społecznego tak, aby trafiało do tych, którzy go realnie potrzebują, • nowy model Aktywnej Polityki Społecznej, d l Ak j P li ki S ł j jako odpowiedź na deficyty społeczne (wyrównywanie szans) ‐ nie tylko potrzeby transferów finansowych (wyrównywanie dochodów) dochodów), • zintegrowana pomoc rodzinie w przeciwdziałaniu zagrożeniom dysfunkcyjności i na rzecz ochrony prawa dziecka, • przyznanie priorytetu zatrudnieniu jako formie przyznanie priorytetu zatrudnieniu jako formie realnej inkluzji społecznej (od welfare do workfare), co może być osiągane np. przez upowszechnienie dostępu do efektywnej rehabilitacji. • zmniejszenie relatywnego poziomu ubóstwa o 8 punktów procentowych ogółem i o 15 p.p. w wypadku rodzin z więcej niż trójką dzieci, • osiągnięcie stanu, w którym wskaźnik skolaryzacji na poziomie licencjackim wśród osób niepełnosprawnych będzie jedynie 2 razy mniejszy niepełnosprawnych będzie jedynie 2 razy mniejszy niż ten sam wskaźnik wśród osób pełnosprawnych, • wdrożenie nowego modelu APS opartego na współpracy różnych instytucji i otwartości na kontraktowanie usług społecznych na kontraktowanie usług społecznych (efektywności i skuteczność), • zwiększenie z 10 do 30% całkowitej sumy transferów społecznych trafiającej do 10% najuboższych ggospodarstw domowych, p y , • niedopuszczenie do wzrostu ryzyka ubóstwa wśród osób powyżej 65. roku życia. Polska 2030 Sytuacja rodzin w raporcie Relatywnie niskie wskaźniki narażenia na wykluczenie osób starszych ale uwaga to się niebawem zmieni! – Silver economy Bardzo wysokie narażenie na wykluczenie rodzin wielodzietnych wielodzietnych, a co za tym idzie najwyższy w UE wskaźnik narażenia na ubóstwo dzieci – świadczenia rodzinne w porównaniu z ulgami podatkowymi są niskie. Polska 2030 14 Spójność społeczna Geneza: obecnie funkcjonujący model spójności społecznej został ukształtowany w okresie transformacji systemowej, a jego głównym celem było zmniejszenie negatywnych efektów celem było zmniejszenie negatywnych efektów reform. Problem: źle adresowane transfery społeczne, a także brak determinacji we wdrażaniu i prowadzeniu aktywnej polityki społecznej. d i kt j lit ki ł j Æ 10% najbiedniejszych gospodarstw (czyli tzw. pierwszy decyl dochodowy) otrzymuje jedynie nieco ponad 10% całkowitej sumy transferów społecznych. Skutki: Polski model osiągania spójności społecznej nie jest przygotowany na zmniejszanie deficytów i jest przygotowany na zmniejszanie deficytów i dysfunkcji zarówno w perspektywie indywidualnej jak i całych grup społecznych, W niewielkim stopniu prowadzi do aktywizacji zawodowej zawodowej, Może pogłębiać dysproporcje i petryfikować obecną sytuację. Rozdysponowanie łącznej sumy transferów (z wyłączeniem świadczeń związanych z wiekiem i renty rodzinnej) w dziesięciu grupach (decylach) dochodowych Główny dylemat w zakresie systemu transferów społecznych polega na znalezieniu optimum pomiędzy świadczeniami opartymi na dochodach a świadczeniami, które nie są od nich zależne Przykład: osoby niepełnosprawne potencjał do pełnego uczestnictwa w życiu społecznym, obecny system ułatwia to w niewielkim stopniu, obecny system ułatwia to w niewielkim stopniu symptomatyczny bardzo niski udział w edukacji (zwłaszcza na poziomie wyższym). Polska 2030 15 Agenda 2030 Powołanie Grupy Roboczej „Polska 2030” w ramach Komitetu Koordynacyjnego ds. Polityki Rozwoju (resorty, eksperci): czerwiec 2009 r., Przegląd strategii rządowych – gą g ą y spójność z celami strategicznymi „Polska 2030”: p j g y „ czerwiec/ wrzesień 2009 r., Wyznaczenie kluczowych obszarów strategicznych (8): 1 Innowacyjność i efektywność gospodarki: stabilne podstawy 1. Innowacyjność i efektywność gospodarki: stabilne podstawy makroekonomiczne rozwoju, rynek finansowy, przyjazne środowisko dla przedsiębiorczości, rozwój usług, rozwój sektorów przemysłu i budownictwa, modernizacja gospodarstw rolnych, rybołówstwo, budownictwa, modernizacja gospodarstw rolnych, rybołówstwo, innowacyjność, społeczeństwo informacyjne, eksport i promocja gospodarki, 2. Rozwój zasobów ludzkich: uczenie się przez całe życie, rynek pracy, system opieki zdrowotnej, zapobieganie wykluczeniu społecznemu, wsparcie rodzin, p j, p g y p , p , mieszkalnictwo, rozwój poprzez sport, 3. Rozwój infrastruktury: transport drogowy, kolejowy, lotniczy, morski i śródlądowy, poprawa efektywności ekonomicznej i organizacji infrastruktury transportowej, transport intermodalny, 4. Bezpieczeństwo energetyczne i środowisko: bezpieczeństwo energetyczne, ochrona środowiska, racjonalna gospodarka zasobami naturalnymi, Polska 2030 16 Agenda 2030 5. Sprawne państwo: efektywność instytucji publicznych, zarządzanie rozwojem kraju, jakość tworzenia i wdrażania instrumentów regulacyjnych i legislacyjnych, funkcjonowanie wymiaru sprawiedliwości, bezpieczeństwo publiczne, prawa konsumenta, komunikacja i dialog, usługi publiczne, bl k k k l ł bl pozycja międzynarodowa kraju, 6. Rozwój kapitału społecznego: zaufanie do instytucji publicznych, instytucje społeczeństwa obywatelskiego, postawy obywatelskie, media publiczne, ł ńt b t l ki t b t l ki di bli potencjał kreatywny i kulturowy, konsultacje społeczne, 7. Konkurencyjne i nowoczesne regiony z obszarami wiejskimi i miastami – Krajowa strategia rozwoju regionalnego: wyrównywanie różnic Krajowa strategia rozwoju regionalnego: wyrównywanie różnic a konkurencyjność regionów, potencjał regionów, zapewnienie ładu przestrzennego, rozwój metropolii i centrów miejskich w skali krajowej i międzynarodowej rozwój kapitału ludzkiego technologie informatyczne i międzynarodowej, rozwój kapitału ludzkiego, technologie informatyczne, rozwój obszarów wiejskich, obszary problemowe, usprawnienie procesów planowania i realizacji polityk publicznych, 8. Bezpieczeństwo państwa: interesy narodowe i warunki ich zapewnienia, Bezpieczeństwo państwa: interesy narodowe i warunki ich zapewnienia, zagrożenia bezpieczeństwa kraju, koncepcja oraz system zapewnienia bezpieczeństwa narodowego, udział w kształtowaniu polityki bezpieczeństwa w wymiarze międzynarodowym. p y ę y y Polska 2030 17 Fundamenty Polski 2030 (Projekt 2+4) Horyzont czasowy 2012‐2015 (zadania realizowane, oprócz kontynuowanych, a przygotowane do wdrożenia do połowy 2011 roku) ¾ Finansowanie rozwoju (stymulacja podatkowa, większa baza podatników, sprawnie wykorzystywane środki UE , rozwój FDI, kontrola deficytu i długu publicznego), ¾ Prorozwojowy model podatkowy (punkt ciężkości – VAT; zachęty innowacyjno‐inwestycyjne w CIT, PIT – zachęta dla pracy dla osób niskowykwalifikowanych), ¾ Nowy model kariery zawodowej (wskazanie perspektywy zrównania wieku emerytalnego, wydłużenia do 67 lat – po 2020 roku; elastyczność rynku pracy z zachowaniem bezpieczeństwa pracowników – flexicurity; rozwój projektów 50+; urlop rozwojowy między 45‐50 lat – j i d 45 50 l nowe kwalifikacje i poprawa zdrowia), k lifik j i d i ) ¾ Upowszechnienie wspólnych/ zbliżonych zasad emerytalnych: rolnicy (KRUS) i system mundurowy – od 2012/ 2015 (okresy przejściowe) oraz promocja oszczędzania na starość budowa zrębów silver economy” oraz modelu długoterminowej opieki nad na starość, budowa zrębów „silver economy” oraz modelu długoterminowej opieki nad starszymi, ¾ Polityka na rzecz rodziny osią Aktywnej Polityki Społecznej (Solidarność pokoleń, łączenie pracy i opieki dostępna sieć opieki nad dziećmi pomoc rodzinom wysokowielodzietnym wzrost opieki, dostępna sieć opieki nad dziećmi, pomoc rodzinom wysokowielodzietnym, wzrost dostępności mieszkań na wynajem i spółdzielczych, system pieczy rodzinnej, model opieki nad 75+). Polska 2030 Plan wystąpienia y ąp 1. Uprawnienia społeczne wynikające z prawa międzynarodowego i europejskiego. Zakres pojęciowy „indywidualizacja uprawnień społecznych” 2. Indywidualizacja uprawnień społecznych w aktach międzynarodowych (MOP, RE) 3. Prawo wspólnotowe 4. Indywidualizacja uprawnień społecznych w dokumentach UE 5. Indywidualizacja uprawnień społecznych na poziomie krajowym 6. Podsumowanie 1. Uprawnienia społeczne wynikające ik j z prawa międzynarodowego i europejskiego. Zakres pojęciowy „indywidualizacja indywidualizacja uprawnień społecznych” p y 20 W naukach prawnych wyodrębnia się następujące kategorie praw człowieka: prawa polityczne i obywatelskie oraz prawa ekonomiczne, społeczne i kulturalne. Podstawą wyodrębnienia t h dwóch tych d ó h pierwszych i hb była ł uchwalona uc a o a 4 XI 1950 950 r. Konwencja o e cja o Ochronie Praw Człowieka i Podstawowych Wolności (Convention for the Protection of Human Rights g and Fundamental Freedoms). Z czasem doceniono znaczenie tych drugich praw, uchwalając w Radzie Europy Europejską Kartę Społeczną z 1961 r. wraz z trzema Protokołami oraz Zrewidowaną Kartę Społeczną z 1966 r. Oba Ob te t Traktaty T kt t gwarantują ochronę następujących astępującyc kategorii atego p praw a społecznych: 1) regulowane przepisami indywidualnego y g p prawa p pracy, y 2) prawa regulowane przepisami i i zbiorowego bi prawa pracy, pracy 3) prawa regulowane przepisami prawa socjalnego, zwłaszcza prawa zabezpieczenia b i i społecznego. ł W skali globalnej ochronę praw człowieka gwarantują: Powszechna Deklaracja Praw Człowieka z 10 XII 1948 r., Międzynarodowy Pakt Praw Gospodarczych, S ł Społecznych hiK Kulturalnych lt l h z 19 XII 1966 r. r Przyjmując, że indywidualizacja praw społecznych ł h oznacza zastąpienie t i i praw pochodnych p y (les droits dérives), wynikających z relacji i związków rodzinnych małżeństwa rodzinnych, (pozostawanie w innych związkach) prawami własnymi (des droits propres) można uznać, uznać że w Europie ustawodawstwo dotyczące zabezpieczenia społecznego cechuje znaczny stopień indywidualizacji praw społecznych. Należy dodać, ć że indywidualizacja praw społecznych dotyczy koncepcji zagwarantowania ochrony osobom objętym systemem, k kwestii tii warunków kó nabycia b i prawa do świadczeń świadczeń, a także ta e zasad asad ich c wymiaru. y a u 2. Indywidualizacja 2 I d id li j uprawnień i ń społecznych ł h w aktach kt h międzynarodowych i d d h 27 Realizacja jednego z podstawowych praw społecznych, tj. prawa do zabezpieczenia społecznego, g jest gwarantowane w licznych dokumentach międzynarodowych i d d h MOP i europejskich Rady Europy. Europy Poszukując odpowiedzi, czy i w jakim zakresie rozwiązania MOP i Rady Europy podejmują sprawę indywidualizacji uprawnień społecznych, należy się i odnieść d i ść do d ewolucji l ji zasad d objęcia ochroną i obliczania świadczeń ś adc e w nich c zawartych. a a tyc Tradycyjnie y yj ochroną ą objęty ję y był typowy uprawniony. Definicja typowego ś i d świadczeniobiorcy i bi (uprawnionego) jest różna w zależności od rodzaju ryzyka socjalnego, j g , dla skutków którego ustala się prawo do świadczeń (ochronę). Zasadniczo w przypadku świadczeń z tytułu choroby, bezrobocia, wypadku przy pracy i inwalidztwa jest to mężczyzna ę y mający ją y żonę ę i dwoje j dzieci. W przypadku świadczeń emerytalnych jest to mężczyzna posiadający żonę w wieku emerytalnym. W razie prawa do renty rodzinnej jest to kobieta z dwojgiem dzieci. dzieci W sytuacji świadczeń z tytułu macierzyństwa jest to kobieta w ciąży. Takie rozwiązania przyjęto zarówno w Konwencji nr 102 MOP o normach minimalnych, jak i w Europejskim Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego g Rady Europy. W dokumentach tych konstrukcja prawna typowego uprawnionego została oparta na ówczesnym modelu typowej rodziny. d i Mianowicie modelu modelu, według którego g większość ę kobiet i dzieci nie miało i d id l indywidualnych h uprawnień i ń do świadczeń w ramach systemu zabezpieczenia społecznego, bowiem ich uprawnienia były pochodną uprawnień i ńż żywiciela i i l rodziny. d i Zmiany w strukturze rodziny zostały t ł uwzględnione l d i w Zrewidowanym Kodeksie Zabezpieczenia Społecznego z 1990 r. Zrewidowany Kodeks znosi rozróżnienie świadczeniobiorców ze względu gę na płeć, dlatego nie występuje w nim i pojęcie j i ttypowego uprawnionego, jakim jest mężczyzna. Jest nim „osoba”. Zmiany wprowadzone w Zrewidowanym Kodeksie są jednej strony wynikiem zmiany modelu i struktury rodziny we współczesnych społeczeństwach europejskich ale także przejawem europejskich, y j działań w kierunku indywidualizacji uprawnień socjalnych, w tym całkowitego zniesienia rozróżnienia świadczeniobiorców ze względu na płeć. 3. Prawo wspólnotowe 36 W obszarze ochrony społecznej i zabezpieczenia b i i społecznego ł instytucje stytucje Unii U Europejskiej u opejs ej pozostawiły władzom państw członkowskich dużą swobodę swobodę, nie p podejmując j ją działań,, które doprowadziłyby do ujednolicenia rozwiązań prawnych na poziomie ponadnarodowym, a tym samym ujednolicenia określonych ś standardów w tym obszarze. obszarze 37 Takie kwestie jak ustalanie rodzaju ryzyk które objęte byłyby ochroną ryzyk, w systemach zabezpieczenia społecznego, zakresu podmiotowego i zakresu przedmiotowego, przedmiotowego czy y wreszcie samejj wysokości y świadczeń w tych systemach były i są przedmiotem d i t regulacji l ji ustawodawstw krajowych. j y Podobnie kwestia uprawnień wtórnych i iindywidualnych d id l hd do ttych hś świadczeń. i d ń 38 Uprawnione jest stwierdzenie,, że z uprawnień traktatowych obywateli b t li UE pod koniec XX wieku Europejski p j Trybunał y Sprawiedliwości wywodzi szereg indywidualnych i d id l h uprawnień społecznych społecznych. 39 Judykatura ETS y stopniu p w znacznym przyczynia się do i d id li indywidualizacji ji uprawnień i ń socjalnych obywateli UE korzystających y ją y z p prawa do swobodnego przemieszczania i i się. i 40 4. Indywidualizacja 4 I d id li j uprawnień i ń społecznych ł h w dokumentach d k t h U ii Europejskiej Unii E j ki j 41 4.1. 4 1 Dokumenty d t dotyczące modernizacji d i ji systemów t ó ochrony h społecznej W 1997 r. Komisja Europejska przedstawiła komunikat dotyczący „Modernizacji Modernizacji i poprawy ochrony społecznej w Unii Europejskiej”. Odnosił się on do sposobów modernizacji systemów ochrony p j zawierając ją m.in. społecznej, propozycje rozwiązań na przyszłość na poziomie p j europejskim. W komunikacie przypomniano, przypomniano że każde państwo członkowskie jjest samodzielne i odpowiedzialne za organizację i j i finansowanie fi i systemu ochrony społecznej czy raczej polityki społecznej. W dokumencie wymieniono czynniki iki wpływające ł j na zmiany i w systemach ochrony społecznej (socjalnej), wśród nich zmieniające się formy zatrudnienia starzenie się zatrudnienia, społeczeństw, p , nowa równowaga g między płciami (the new gender balance), ) koniec konieczność ność reformy efo m zasad koordynacji systemów zabezpieczenia społecznego. Czynnik równowagi między płciami wymaga – według autorów dokumentu – nowych działań w kierunku stopniowego rozwoju indywidualnych praw w systemach y ochrony y społecznej. p j Oznacza to wskazanie potrzeby wprowadzenia p o ad enia indywidualizacji ind id ali acji uprawnień w systemach ochrony społecznej. Pojęcie indywidualizacji praw społecznych jest rozumiane jako odejście od praw pochodnych poc od yc c czy y wtórnych, tó yc , które tó e łączą uprawnienia społeczne i d id l indywidualne (danej (d j osoby) b ) z jej/jego specyficzną sytuacją rodzinną, oraz ich zastąpienie przez bezpośrednie prawo indywidualne. indywidualne Problemy y podniesione p p przez Komisję wskazują na potrzebę stopniowej i j indywidualizacji i d id li ji uprawnień społecznych społecznych, co także wpisałoby się w tendencję zwiększenia autonomii uprawnionych w systemach t h społecznych. ł h W tym y ostatnim przypadku p yp chodzi nie tylko o zagadnienie związane z płcią, ł i ale l także t kż o relacje l j między rodzicami i dziećmi w ramach nowych wzorów struktur rodzinnych. y W dokumencie podkreśla się się, że rozwójj indywidualnych y y praw musi iść w parze z działaniami zachęcającymi do uczestniczenia w rynku pracy, pracy zwłaszcza osób, które korzystają j z praw pochodnych (wtórnych). Trzeba także docenić i wdrożyć elastyczne formy zatrudnienia, zwłaszcza kobiet i ustalić zakres praw kobiet, własnych z takiego zatrudnienia wynikających y ją y w krajowych systemach ochrony h społecznej. ł j Przyjęta w 1997 r. Europejska Strategia Zatrudnienia zawiera wskazówki dotyczące równego statusu kobiet i mężczyzn, których ó realizacja jest potrzebna w celu wzrostu zatrudnienia p kobiet w państwach członkowskich. Propozycje zawarte w Europejskiej Strategii Zatrudnienia można uznać za sprzyjające rozwojowi indywidualnych uprawnień. Wskazano także na obszary, w których k ó h ten rozwój ój powinien i i nastąpić.. ić Są to głównie uprawnienia zdrowotne (p (prawo do opieki zdrowotnej, zasiłków dla bezrobotnych, ale l także t kż uprawnienia i i emerytalne i rentowe, rentowe zwłaszcza renty po śmierci żywiciela rodziny). Jednak podkreślono, ż w obszarze że b emerytur i rent indywidualizacja prawa musi być analizowana z niezwykła starannością, tak aby nie pozbawić świadczeń, a tym t samym dochodu d h d osób, ób które nie będą już w stanie go sobie zapewnić g p (własną pracą). 4 2 Otwarta metoda 4.2. koordynacji (the open method of coordination – OMC)) Analizując przyjęte w poszczególnych obszarach cele l i zadania d i ustalone t l do d ich i h realizacji nie znajdujemy bezpośrednio p p polegających g ją y na indywidualizacji uprawnień. Jednak dają się wyodrębnić te, które pośrednio mogą służyć lub sprzyjać indywidualizacji uprawnień. Jeżeli przeanalizujemy obszar emerytur to możemy za takie emerytur, uznać te, według których osoby starsze nie powinny być dotknięte bi d i mieć biedą i ć zapewniony i odpowiedni standard życia, życia a także udział w ekonomicznym rozwoju społeczeństwa oraz zapewniony udział w życiu publicznym, społecznym i kulturalnym (wspólny cel nr 1). Dalej zapewnienie dla wszystkich obywateli dostępu do odpowiednich y y rozwiązań ą systemowych emerytalnych publicznych i/lub prywatnych, t h któ które pozwolą l na wypracowanie emerytury pozwalającej (o ile to będzie możliwe) utrzymać dotychczasowy poziom życia po przejściu w stan y zawodowejj bezczynności (wspólny cel nr 2). Trzeba także zaznaczyć, że do działań sprzyjających indywidualizacji y j uprawnień p należą ą wskazujące na weryfikację przepisów i ó emerytalnych t l h pod d kątem zapewnienia równego traktowania kobiet i mężczyzn, biorąc pod uwagę zobowiązania wynikające z prawa wspólnotowego p g (wspólny cel nr 10). 5. Indywidualizacja uprawnień i ń społecznych ł h na poziomie krajowym. krajowym Rozwiązania w wybranych b h krajach k j h 60 5.1. 5 1 Analiza systemu ochrony społecznej w Danii System duński charakteryzuje wysoki poziom rozwoju, szeroki zakres k osobowy b i przedmiotowy d i katalogu świadczeń gwarantowanych w razie zajścia ustalonych ryzyk społecznych. System gwarantuje prawo do p powszechnejj opieki p zdrowotnej. Rozbudowany system t pomocy społecznej. ł j Analizując regulacje prawne tworzące ą ten dobrze rozbudowany system ochrony społecznej, ł j dochodzimy d h d i d do wniosku że nastąpiła w nim wniosku, duża ewolucja charakteru prawnego uprawnień socjalnych w kierunku ich daleko idącej ind indywidualizacji. id ali acji Przykładami, które częściowo pokazują k j tten proces, są: – wprowadzenie p kart indywidualnego y g zabezpieczenia społecznego dla dzieci związanych z przyznaniem indywidualnego prawa do opieki zdrowotnej; – reformy w zakresie świadczeń z tytułu śmierci żywiciela rodziny, a ściślej ś ś zniesieniu rent rodzinnych (wdowich) w systemie powszechnym w 1984 r. Prawo dzieci do opieki p zdrowotnejj było prawem pochodnym (wtórnym) i jego realizacja następowała w wyniku y zgłoszenia g ((rejestracji) j j)w systemie przez matkę lub ojca dziecka. Realizacja tych uprawnień dostarczyła wniosków, jak np. braku przejrzystości systemu, w tym wydatków na realizację uprawnień zdrowotnych, zdrowotnych rejestrowanie w systemie przez ojca i matkę, k co czyniło ił go nieczytelnym. i l Powstały także inne praktyczne trudności ś w realizacji li ji prawa do d opieki i ki zdrowotnej dzieci w razie rozwodu rodziców czy innej prawnejj zmiany p y opieki p nad dziećmi. Współczesny system zabezpieczenia b i i społecznego ł w Danii przewiduje prawo do renty rodzinnej jako świadczenia przysługującego z systemu uzupełniającego ATP ((zawodowe systemy y y emerytalne). y ) W 2002 r. został wprowadzony nowy system t rentt rodzinnych. d i h Obecnie funkcjonują oba te systemy. Osoba, która spełnia warunki nabycia prawa do świadczenia ś w obu systemach, t h uzyskuje k j świadczenie wyższe. wyższe Generalnie w nowym systemie y warunki nabycia y prawa do świadczenia zostały zaostrzone. 5.2. System y zabezpieczenia społecznego w Niemczech Niemiecki system zabezpieczenia społecznego, oparty na tradycyjnym modelu mężczyzna – żywiciel rodziny, przechodzi przemiany w kierunku koegzystencji tego dotychczasowego z nowym nowym, bardziej otwartym, nakierowanym na włączenie kobiet w rynek pracy i w pewnym stopniu y ję uprawnień p indywidualizację socjalnych. W Niemczech podjęto szereg działań w kierunku większego ę g zintegrowania kobiet z rynkiem, ki ale l także t kż z uwzględnieniem ich aktywności w systemie zabezpieczenia społecznego poprzez indywidualizację p a społec praw społecznych. n ch W 2001 r. wprowadzono reformę w systemie t i emerytalnym t l nazwaną Reister Reform, która dała wybór dwóm kategoriom par: tzn. małżeństwom zawartym po wejściu w życie reformy oraz p parom,, których y małżeństwo zostało zawarte wcześniej, przed wejściem jś i w życie ż i reformy, f jednak gdy obydwoje byli w wieku poniżej 40 lat. Małżeństwa te miały prawo wyboru pozostać ćw t d tradycyjnym j systemie t i emerytury/renty po śmierci żywiciela lub podziału p emerytalnych y y uprawnień (tzw. emerytury dzielonej). Oznacza to, że mogły skorzystać y z opcji p j p podziału nabytej emerytury, a ściślej ze zgromadzonego w trakcie k i małżeństwa łż ń kapitał eme kapitału emerytalnego. talnego Uprawnienia do emerytury dzielonej mogą być ć uznane za indywidualizację i d id li j uprawnień poprzez przejście od uprawnień wtórnych p p praw do bezpośrednich indywidualnych. Według tych rozwiązań obydwoje y j małżonkowie posiadają indywidualne prawa, nawet gdy jeden z nich i h nigdy i d nie i pracowałł i nie opłacał składek składek. Ponadto P dt d decyzja j o skorzystaniu k t i z opcji emerytury dzielonej jest definitywna bez względu na dalszą sytuację małżeństwa. Z prawa do skorzystania z opcji dzielonejj emerytury y y mogą gą skorzystać pary małżeńskie, któ mają które j 25-letni 25 letni okres ubezpieczenia. Jeśli chodzi o inne uprawnienia kobiet w systemie emerytalnym to przypomnieć emerytalnym, należy, że przy ustalaniu prawa i obliczania wysokości świadczeń uwzględnia się także okresy k wychowania h i dzieci d i i oraz okresy sprawowania opieki w domu. Okresy y te traktowane są jako składkowe. Analiza niemieckich rozwiązań prawnych pozwala na wysunięcie wniosku, że system y oparty p y tradycyjnie na prawach wtórnych (zwłaszcza w obszarze uprawnień emerytalnych i rentowych) wprowadza indywidualne uprawnienia społeczne uwzględniające zmiany społeczne zachodzące w Niemczech, w tym urzeczywistnianie zasady równego traktowania. 5.3. Rozwiązania ą w wybranych krajach Analizując francuskie ustawodawstwo socjalne można zauważyć, y , że w regulacjach dotyczących uprawnień d ś do świadczeń i d ń zdrowotnych d h następ je stopniowa następuje stopnio a ich indywidualizacja. indywidualizacja Pierwszym przejawem tej indywidualizacji było przyznanie i w latach l h 70. 0 prawa do świadczeń zdrowotnych konkubinatom (konkubinatowi), a następnie w latach 80. partnerom w związkach homoseksualnych na tle zagrożenia g spowodowanego p g przez wirus HIV w tamtym okresie. k i W latach 90. 90 (szczególnie w 1993 r.) rozszerzono prawa p p pochodne w systemie y opieki zdrowotnej na każdą dorosłą osobę, które nie posiada indywidualnego p a a jeżeli spełnia prawa, określone warunki. warunki W innych krajach europejskich występują zmiany ustawodawstwa d dotyczącego osób ób uprawnionych i h do świadczeń w razie śmierci żywiciela rodziny. Dotychczas uprawnionymi byli głównie małżonek (chociaż wcześniej tylko y o wdowa), do ), dzieci d o oraz inne osoby (rodzeństwo, rodzice). W ostatnich latach p prawo do świadczeń zostało przyznane partnerom t w kohabitacji k h bit ji (Dania Holandia), (Dania, Holandia) konkubinacie (Norwegia), czy w związkach nieformalnych tej samej płci (Finlandia). 5 4 Rozwiązania 5.4. R i i polskie l ki Zasady obejmowania ubezpieczeniem p emerytalnym y y i rentowym w Polsce uregulowane l zostały t ł przepisami ustawy z 13 października 1998 r. o systemie ubezpieczeń społecznych, zwana dalej ustawą sta ą systemową. s stemo ą Ustawa ta określa (art. 6), jjakie grupy g py zawodowe i społeczne są objęte obowiązkowo b i k ubezpieczeniem b i i emerytalnym i rentowym. rentowym Oznacza to, że z mocy prawa jest określone, kiedy dana osoba podlega obowiązkowo t m ubezpieczeniom. tym be piec eniom Składki Skł dki na ubezpieczenia b i i emerytalne i rentowe osób przebywających na urlopach wychowawczych lub pobierających zasiłek macierzyński albo zasiłek w wysokości y zasiłku macierzyńskiego finansuje budżet państwa ń t za pośrednictwem ś d i t Zakładu Ubezpieczeń Społecznych. W aktualnym ustawodawstwie socjalnym uwzględniono doniosłość i znaczenie społeczne niektórych okresów nieaktywności zawodowej, w czasie których wykonywane są obowiązki b i ki macierzyńskie/rodzicielskie czy y pielęgnacyjne p ęg yj nad członkami rodziny. Można uznać ć je za wpisujące się w kierunek indywidualizacji uprawnień społecznych. Stanowią one bowiem formę finansowej kompensacji za pracę wykonywaną k najczęściej j ś i j przez kobietę na rzecz rodziny czy y szerzejj w sferze prywatnej. p y j Przejawem indywidualizacji jest prawo do dobrowolnego objęcia ubezpieczeniem emerytalnym i rentowym oraz dobrowolnej kontynuacji obowiązkowego b i k ubezpieczenia emerytalnego i rentowego g p po ich ustaniu. Warunki nabycia prawa do świadczeń emerytalnych oparte są na przesłankach ł k h indywidualnego przebiegu aktywności zawodowej i wielkości osiąganych p przychodów chodó z p pracy. ac Świadczenia obliczane są na podstawie wielkości opłaconych składek. Świadczenia rentowe mają zróżnicowany y charakter. Renta z tytułu niezdolności d pracy oparta do t jjestt na indywidualnych uprawnieniach. uprawnieniach Z kolei oe p prawo a o do renty e ty rodzinnej jest przykładem prawa pochodnego d świadczeń. do ś i d ń Należałoby y rozważyć, y jaki charakter prawny powinna mieć renta rodzinna. Podleganie ubezpieczeniom zdrowotnym w świetle ustawy z 2004 r. jest w zasadzie powszechne i obowiązkowe. P Przewidziana id i jjestt ttakże kż dobrowolność ubezpieczenia. ubezpieczenia Tytułem T t ł d do ubezpieczenia b i i jest j t przede wszystkim aktywność zawodowa (zatrudnienie pracownika i inna aktywność, służba) pobieranie określonych służba), świadczeń bądź ą bycie y w innym y stanie faktycznym, który w decyzji ustawodawcy t d k kwalifikuje lifik j do d objęcia tym ubezpieczeniem. W większości ś są to uprawnienia własne objętych zakresem podmiotowym ubezpieczenia. Ustalono także uprawnienia pochodne, które zasadniczo odnoszą d się i d do członków ł kó rodziny osoby objętej ubezpieczeniem. p Być y może należałoby y w przyszłości p y rozważyć możliwość indywidualizacji uprawnień zdrowotnych członków rodziny, y, zwłaszcza dzieci. Praktyczne y trudności pojawiają się w razie zmiany prawnej opieki nad dzieckiem (rozwód lub inna zmiana prawa do opieki nad dzieckiem), a także zmiany tytułu do objęcia ubezpieczeniem np. np po ustaniu nauki, a przed rozpoczęciem aktywności k ś i zawodowej). d j) Indywidualizacja y j uprawnień p do opieki zdrowotnej dzieci pozwoliłaby na przejrzystość wydatków ó w tym obszarze. 6. Podsumowanie Przedstawione rozwiązania pokazują p ją różnorodność działań podejmowanych w krajach europejskich w kierunku ki k indywidualizacji i d id li ji uprawnień p a nień społecznych. społec n ch System duński (a także inne rozwiązania krajów ó nordyckich) podkreślają równowagę między indywidualizacją uprawnień a podtrzymaniem solidarności. M ż Można przyjąć, j ć ż że realizuje li j się i tam zasady przyznania praw społecznych p y za aktywny y y udział w rynku pracy. Indywidualizacja uprawnień j jest instrumentem i promocji ji równości kobiet i mężczyzn. mężczyzn Z kolei w niemieckim systemie zachowuje j się ę jako j główną g ą koncepcję praw wtórnych. G Gwarantuje t j kobietom k bi t określone uprawnienia w systemie zabezpieczenia społecznego bez względu czy uczestniczą w rynku, p ac czy pracy c nie. nie Jednak podejmuje się szereg działań ń zachęcających k bi t do kobiety d aktywnego kt udziału w rynku pracy, pracy ustalając równocześnie p określone uprawnienia społeczne (socjalne). Wreszcie, w niektórych krajach zmiany w kierunku indywidualizacji uprawnień społecznych zostały spowodowane potrzebami zapewnienia prawa do podstawowych d t h świadczeń ś i d ń społecznych jak do opieki społecznych, zdrowotnejj w związkach ą partnerskich. W innych krajach europejskich p j legalizacja g j tych związków wpłynęła na przyznanie partnerom praw pochodnych h d h l b ich indywidualizację. lub ind id ali ację W opinii Komisji Europejskiej zachowanie we współczesnych systemach dotychczasowych praw pochodnych jest warunkiem zniechęcającym k bi t do kobiety d uczestniczenia t i i w rynku pracy. pracy W konsekwencji pogłębiają się problemy w obszarze emerytur i rent, a niekiedy i innych świadczeń pieniężnych i rzeczowych. Chodzi nie tylko o warunki ki nabycia b i prawa do d tych świadczeń, świadczeń ale także o ich wysokość, y , okres udzielania itp. p Trudno jest wytyczyć jeden kierunek który byłby uniwersalny kierunek, i właściwy y dla państw p UE. Jednak trzeba się zgodzić, że w wielu obszarach b h społecznych, ł h zwłaszcza ł w systemie zabezpieczenia społecznego wzrost roli i znaczenia uprawnień ń indywidualnych będzie następował wraz ze wzrostem udziału kobiet na rynku pracy. Wpływać na to zjawisko będą także zmiany społeczne, p a zwłaszcza legalizacja związków partnerskich. Na zagadnienie kierunku i zakresu rozwoju indywidualnych uprawnień społecznych trzeba także patrzeć w aspekcie mobilności i instrumentów, i t tó które któ służą ł ż zwiększeniu liczby legalnych miejsc j pracy. p y Komisja j Wspólnot p Europejskich p j ogłosiła komunikat Mobilność, iinstrument t t na rzecz większej i k j liczby legalnych miejsc pracy: Europejski plan działania na rzecz mobilności w zatrudnieniu (2007–2010). Podkreśla ś się w nim, ż pracownicy że i muszą być b ć bardziej mobilni zarówno jeśli chodzi o zmianę j również regionu g zawodu,, jak i państwa członkowskiego, w którym pracują. Należy im zapewnić odpowiednie umiejętności i możliwości ś dla częstej zmiany i pracy oraz rozwoju j ich i h kariery. k i Jest to kluczowy cel wspólnie przyjętych j h zasad d wdrożenia d ż i modelu felxicurity – koncepcji, która może pomóc ludziom w skuteczniejszym radzeniu sobie ze zmianą miejsca i j pracy w obliczu bli coraz szybciej następujących zmian gospodarczych. g p y Plan prezentacji • • • • Strategia 2030 – charakter dokumentu polityki y społecznej p j Uwarunkowania p Proponowane kierunki polityki społecznej Indywidualizacja uprawnień – – – – Śmierć żywiciela Świadczenia rodzinne Świadczenia zdrowotne Świadczenia opiekuńcze • Podsumowanie Rodzaj dokumentu • Dł Długii h horyzontt czasowy • Zwrócenie uwagi na kluczowe kwestie związane z modernizacją kraju • Szeroki zakres tematyczny – ogólne kierunki rozwoju • Konkretne rozwiązania powinny zostać zaproponowane dopiero po głębszym zbadaniu poszczególnych dziedzin zdefiniowanych d fi i h wyzwań ń – W dokumencie niewiele konkretów – wynika to z jego charakteru – Należy rozpocząć dyskusję Uwarunkowania p polityki y społecznej p j demograficzne • Starzenie St i się i społeczeństwa ł ń t – Rosnąca długość życia – Niższa dzietność • Zmiana struktury rodziny – Rodziny niepełne – Wysoka liczba rozwodów • Mobilność geograficzna – Członkowie rodziny mieszkający w dużych odległościach Kierunki p polityki y społecznej p j spójność społeczna • Zwiększenie aktywności zawodowej • Związek świadczeń z pracą – Bodziec do podejmowania pracy – Wypłacalność W ł l ść systemów t ó zabezpieczenia b i i społecznego • Zapobieganie ubóstwu – pomoc osobom o niskich dochodach Indywidualizacja y j uprawnień p uwarunkowania • T Tradycyjna d j rodzina d i przestaje t j b byćć podstawową d t „komórką k ók społeczną” – Techniczne trudności powiązania świadczeń z sytuacją członków rodziny w przypadku świadczeń pochodnych • Rodzina może ograniczać dostęp do istotnych świadczeń lub możliwości rozwoju • Świadczenia pochodne mogą utrudniać realizację celu – zwiększenia aktywności zawodowej y j – koncepcja p j rozpoznana p na p poziomie • Indywidualizacja unijnym Indywidualizacja y j uprawnień p śmierć współmałżonka • R Renta t wdowia d i – zależy l ż od d przebiegu bi zatrudnienia współmałżonka • Trudności T d ś i „techniczne” t h i ” przy ustalaniu t l i w przypadku kilku małżeństw (pominięcie związków nieformalnych) • Może podważać motywację do uczestnictwa w rynku pracy (szczególnie kobiet) • R Rekomendacja k d j – rozważenie ż i stopniowego t i ograniczania renty wdowiej Indywidualizacja y j uprawnień p śmierć rodzica • Renta rodzinna dla dzieci • Zróżnicowanie – nierówne szanse • W pewnych sytuacjach brak świadczenia • Rekomendacja - stopniowe przechodzenie do systemu indywidualizacji Indywidualizacja y j świadczenia rodzinne • Czy powinny przysługiwać rodzicom czy dzieciom • Wymiar – wysoki/niski • Wymiar W i – uniwersalny i l czy zależny l ż od d dochodu – Jeśli indywidualizacja – wymiar uniwersalny – W praktyce jeśli wymiar uniwersalny – domniemane uprawnienie dziecka Indywidualizacja y j świadczenia zdrowotne • Jeżeli uprawnienia pochodne – konsekwencja j wykluczenie y z dostępu ęp • W Polsce teoretycznie uprawnienia pochodne w praktyce prawie wszyscy pochodne, objęci systemem Kontekst indywidualizacji y j świadczenia opiekuńcze • Są świadczenia, nie ma jednolitego y systemu • W dokumencie mowa o modelu rodzinnym • Wydaje W d j się, i że ż istnieje i t i j potrzeba t b jednolitego systemu świadczeń opiekuńczych – Wskazane uprawnienie indywidualne Podsumowanie • Po wydaniu Strategii warto zacząć się y zastanawiać nad konkretnymi rozwiązaniami • Indywidualizacja wydaje się ważnym czynnikiem osiągnięcia celów: – Wyrównywania szans – spójności i sprawiedliwości społecznej – Motywacji na rynku pracy
