Wstęp - Natura 2000

Natura 2000
Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000
– podr´cznik metodyczny
TOM 5.
Lasy i bory
Przygotowano i opublikowano ze Êrodków Unii Europejskiej
Lasy i bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny. Tom 5.
Praca zbiorowa pod redakcjà prof. Jacka Herbicha
Wydawca:
Ministerstwo Ârodowiska
ul. Wawelska 52/54, 00-922 Warszawa
www.mos.gov.pl
Mapy: opracowanie czystorysów: Wojciech Mróz
Fotografia na ok∏adce: W∏adys∏aw Danielewicz
Pozosta∏e fotografie: autorzy tekstów, je˝eli w podpisie nie zaznaczono inaczej
ISBN 83-86564-43-1
Warszawa 2004 r.
Nak∏ad 1350
Korekta i redakcja techniczna: Ma∏gorzata Juras
Sk∏ad, ∏amanie i druk:
Najcomp s.j.
ul. Minerska 1, 04-506 Warszawa
e-mail: [email protected]
Zalecany sposób cytowania:
Herbich J. (red). 2004. Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny.
Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa. T. 5, s. 344
lub:
Danielewicz W., Holeksa J., Pawlrczyk P., Szwagrzyk J. 2004. W: Herbich J. (red.).
Lasy i Bory. Poradniki ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny. Ministerstwo Ârodowiska,
Warszawa. T. 5., s. 29-31
Spis treÊci
Spis treÊci
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
1. Wst´p
1.1. Wprowadzenie . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 5
1.2. Wspó∏pracownicy Jacek Herbich . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Koordynacja ca∏oÊci . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Redakcja tekstu i koordynacja opracowania poradnika ochrony siedlisk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Autorzy opracowaƒ siedlisk przyrodniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 9
Autorzy map i fotografii . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 11
2. Cz´Êç ogólna Jacek Herbich
2.1. Przedmiot i cel opracowania . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 12
2.2. Szczegó∏owy opis siedliska przyrodniczego . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 13
2.3. Tryb pracy . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 17
2.4. Wyst´powanie gatunków z II Za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej i I Za∏àcznika Dyrektywy Ptasiej
w poszczególnych siedliskach przyrodniczych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .18
2.5. Bibliografia . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 22
2.6. Syntetyczna informacja o typach siedlisk przyrodniczych opracowanych w poradniku . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 23
3. Cz´Êç szczegó∏owa
9110 KwaÊne buczyny (Luzulo-Fagenion) W∏adys∏aw Danielewicz, Jan Holeksa,
Pawe∏ Pawlaczyk, Jerzy Szwagrzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 29
9130 ˚yzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
W∏adys∏aw Danielewicz, Jan Holeksa, Pawe∏ Pawlaczyk, Jerzy Szwagrzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 48
9140 Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie i górskie lasy bukowe z jaworem
oraz szczawiem górskim (Górskie jaworzyny zio∏oroÊlowe)
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska, Jan Bodziarczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 71
9150 Ciep∏olubne buczyny storczykowe (Cephalanthero-Fagenion) Pawe∏ Pawlaczyk,
W∏adys∏aw Danielewicz, Jacek Herbich, Pawe∏ Kwiatkowski, Joanna Perzanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 82
9160 Gràd subatlantycki (Stellario-Carpinetum) W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . 104
9170 Gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 113
*9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na stromych stokach i zboczach
(Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani) Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 138
9190 Pomorski kwaÊny las brzozowo-d´bowy (Betulo-Quercetum)
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .164
*91D0Bory i lasy bagienne Maria Herbichowa, Joanna Potocka, W∏odzimierz Kwiatkowski . . . . . . . . . . . . . . . . . . 171
*91E0 ¸´gi wierzbowe, topolowe, olszowe i jesionowe (Salicetum albae, Populetum albae, Alnenion
glutinoso-incanae, olsy êródliskowe) Janina Borysiak, Pawe∏ Pawlaczyk, Wojciech Stachnowicz . . . . . . . . . . 203
91F0 ¸´gowe lasy d´bowo-wiàzowo-jesionowe (Ficario-Ulmetum)
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 242
*91IO Ciep∏olubne dàbrowy (Quercetalia pubescenti-petraeae)
Janina Jakubowska-Gabara, Pawe∏ Kwiatkowski, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 259
91P0 Jod∏owy bór Êwi´tokrzyski (Abietetum polonicum) Wojciech Mróz, Antoni ¸abaj . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 274
91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe (Erico-Pinion) Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska . . . . . . . . . . . . . . . . . 281
91T0 Âródlàdowy bór chrobotkowy W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 289
9410 Górskie bory Êwierkowe (Piceion abietis: cz´Êç – zbiorowiska górskie)
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 297
9420 Górskie bory Êwierkowe z limbà i modrzewiem Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 312
4. Aneksy
Aneks 1. S∏ownik . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 319
Aneks 2. System klasyfikacji jednostek fitosocjologicznych . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 328
Aneks 3. Indeks taksonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 333
Aneks 4. Indeks syntaksonów . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 341
3
Przedmowa
Przedmowa
1 maja 2004 roku Polska sta∏a si´ pe∏noprawnym cz∏onkiem Unii Europejskiej. Oznacza to równe prawa, ale i równe obowiàzki. Obowiàzki najwa˝niejsze to przyj´cie i respektowanie prawa unijnego
w naszym kraju, w tym prawa dotyczàcego ochrony przyrody. Unia Europejska przygotowa∏a w tej
dziedzinie dwie dyrektywy: Dyrektyw´ Ptasià i Dyrektyw´ Siedliskowà. Ich efektem jest zobowiàzanie
paƒstw nale˝àcych do UE do utworzenia na swoim terytorium Europejskiej Sieci Obszarów Chronionych Natura 2000. Poniewa˝ obligacja ta dotyczy równie˝ Polski, 1 maja 2004 roku wys∏aliÊmy do Komisji Europejskiej nasze propozycje sieci. Znajdujà si´ wÊród nich 72 obszary specjalnej ochrony ptaków oraz 184 specjalne obszary ochrony siedlisk wyznaczone dla ochrony siedlisk przyrodniczych innych ni˝ ptaki oraz gatunków zwierzàt i roÊlin.
Po to, aby zarzàdzanie siedliskami i gatunkami, które wskazano w Dyrektywach, by∏o jednolicie rozumiane i wdra˝ane na ca∏ym obszarze kraju, obok zapisów prawa potrzebne sà poradniki wyjaÊniajàce zawi∏oÊci interpretacyjne oraz wskazujàce, jakie siedliska i jakie gatunki, gdzie i w jaki sposób nale˝y chroniç. Dlatego te˝ Francja, nasz partner w ramach wspó∏pracy
bliêniaczej, bogatsza w ponad dziesi´cioletnie doÊwiadczenia nad wdra˝aniem obu Dyrektyw, zaproponowa∏a nam przygotowanie i opublikowanie poradników ochrony siedlisk i gatunków zawartych w za∏àcznikach do Dyrektyw i wyst´pujàcych
w Polsce w oparciu o ksià˝ki sprawdzone ju˝ u siebie.
Poradniki przygotowane przez licznà grup´ polskich ekspertów przeznaczone sà przede wszystkim dla s∏u˝b obszarów Natura 2000. Informacje zawarte w rozdziale dotyczàcym potencjalnych zagro˝eƒ oraz zalecanych metod ochrony zosta∏y skonsultowane i uzgodnione z Departamentem LeÊnictwa Ministerstwa Ârodowiska, Departamentem Zasobów Wodnych Ministerstwa Ârodowiska, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Generalnà Dyrekcjà Lasów Paƒstwowych oraz Regionalnym Zarzàdem Gospodarki Wodnej w Gdaƒsku. Ich celem jest zapewnienie dost´pu do podstawowej wiedzy o gatunkach i siedliskach.
Pracownik obszaru Natura 2000 powinien umieç rozpoznawaç gatunki i siedliska zawarte w za∏àcznikach do Dyrektyw, powinien wiedzieç, gdzie one w Polsce wyst´pujà, powinien te˝ znaç ich biologi´, wymagania Êrodowiskowe, a tak˝e ich zagro˝enia oraz sposoby ochrony. Poradniki podajà równie˝ proponowane sposoby ochrony, co powinno u∏atwiç konstruowanie
planów ochrony poszczególnych obszarów naturowych, a tak˝e realizacj´ planów i programów ochrony. Poradniki powinny
równie˝ pomagaç w pracy s∏u˝bie leÊnej, s∏u˝bom rolnym, przyrodnikom oraz wszystkim mi∏oÊnikom przyrody, którzy zajmujà si´ jej ochronà.
Poradniki, obok wiedzy specjalistycznej, zawierajà równie˝ podstawowà wiedz´ o sieci Natura 2000 w Polsce i zasadach jej
powstania. Sprostanie potrzebom wiedzy i informacji na ten temat jest wa˝nym wyzwaniem s∏u˝b ochrony przyrody. Informacje o zasadach kreowania sieci, pracach dotyczàcych selekcji i tworzenia poszczególnych jej elementów, zasadach ochrony,
monitoringu, u˝ytkowania, a tak˝e walorach przyrodniczych zachowanych na ich obszarze powinny byç prowadzone równolegle do prac nad tworzeniem sieci Natura 2000. Dlatego te˝ staramy si´ w Ministerstwie Ârodowiska przygotowywaç wiele informacji na ten temat, informacji o ró˝nym stopniu zaawansowania i wiedzy przyrodniczej. Cykl poradników ochrony siedlisk
i gatunków naturowych stanowi kolejne takie opracowanie. Poradniki docierajà do ràk Paƒstwa dzi´ki pomocy merytorycznej
Francji, naszego bliêniaczego partnera, wybranego przez Polsk´ w ramach wspó∏pracy przedakcesyjnej Unii Europejskiej. Mam
nadziej´, ˝e dzi´ki poradnikom ∏atwiej b´dzie planowaç i zarzàdzaç ochronà obszarów Natura 2000 w naszym kraju.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Wst´pny etap wdra˝ania sieci Natura 2000 w Polsce mamy ju˝ za sobà. UtworzyliÊmy sieç obszarów Natura 2000 oraz dostosowaliÊmy polskie prawodawstwo w tej dziedzinie do wymogów unijnych. Teraz przyszed∏ czas na kolejny etap naszej pracy: tworzenie planów ochrony obszarów Natura 2000 oraz przygotowanie monitoringu stanu siedlisk i gatunków, na podstawie których obszary te powo∏ano. To wielka praca i wielkie wyzwanie. Plany ochrony i monitoring wymagajà mobilizacji s∏u˝b
ochrony przyrody i przyrodników, wymagajà te˝ porozumienia z lokalnymi spo∏ecznoÊciami i wszystkimi zainteresowanymi innym ni˝ ochrona przyrody u˝ytkowaniem tych obszarów.
Prof. dr hab. Zbigniew Witkowski
G∏ówny Konserwator Przyrody
Podsekretarz Stanu w Ministerstwie Ârodowiska
5
Przedmowa
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków sà jednym z cennych efektów wdra˝ania Europejskiej Sieci Ekologicznej Natura 2000
w Polsce w ramach polsko–francuskiego porozumienia bliêniaczego.
Ochrona siedlisk przyrodniczych i gatunków, dla których wyznacza si´ obszary Natura 2000, wymaga odpowiedniej wiedzy
o tych siedliskach i gatunkach oraz wiedzy o sposobach ich ochrony, w szczególnoÊci w warunkach gospodarczego u˝ytkowania ekosystemów.
Poradniki sà zbiorem dotychczasowej wiedzy o siedliskach i gatunkach, zgromadzonej w najwa˝niejszych oÊrodkach naukowych w Polsce przez wybitnych specjalistów. Sà one cennym opracowaniem przygotowanym na u˝ytek nie tylko osób zainteresowanych ochronà obszarów Natura 2000, lecz tak˝e wszystkich s∏u˝b ochrony przyrody oraz jednostek organizacyjnych
i osób u˝ytkujàcych ekosystemy przyrodnicze, a tak˝e tych, których dzia∏alnoÊç ma wp∏yw na ochron´ siedlisk przyrodniczych
i gatunków.
Poradniki z pewnoÊcià b´dà przydatne podczas przekazywania wiedzy o ochronie przyrody, na ró˝nych szczeblach edukacji.
Autorom poradników oraz wszystkim, którzy majà swój wk∏ad w ich opracowanie, sk∏adam wyrazy uznania i podzi´kowania
za trud w∏o˝ony w starannoÊç opracowania.
Korzystajàcym z poradników ˝ycz´ przyjemnej lektury.
Dr in˝. Jan Wróbel
Dyrektor Departamentu Ochrony Przyrody
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
W polskiej literaturze, jak te˝ w aktach prawnych ochrony przyrody, brakowa∏o opracowania w takim zakresie, jaki zawiera
niniejszy zbiór poradników. Szczególnie istotne sà dane dotyczàce biologii gatunków, ich wyst´powania i metod ochrony,
a tak˝e liczebnoÊci populacji i czynników zagra˝ajàcych tym gatunkom. Podobnie te˝ w odniesieniu do siedlisk przyrodniczych
poradniki zawierajà ogrom danych, w tym dane dotyczàce rozmieszczenia geograficznego, stanu zachowania, czynników zagra˝ajàcych i metod ochrony.
7
Wspó∏pracownicy
Redakcja tekstu i koordynacja
opracowania siedlisk przyrodniczych
cz´Êç ogólna, zestawienia i aneksy,
wybór i redakcja hase∏ s∏ownika:
1. Wspó∏pracownicy
Koordynacja ca∏oÊci
Ministerstwo Ârodowiska RP, Departament Ochrony Przyrody:
Biuro Projektu Phare PL/IB/2001/EN/02 „Wdra˝anie europejskiej sieci ekologicznej NATURA 2000 na terenie Polski”
realizowanego przez Ministerstwo Ekologii i Zrównowa˝onego Rozwoju Republiki Francuskiej.
Dr hab., prof. UG Jacek Herbich, Pracownia Geobotaniki
i Ochrony Przyrody, Katedra Taksonomii RoÊlin i Ochrony
Przyrody Uniwersystetu Gdaƒskiego.
Autorzy opracowaƒ siedlisk przyrodniczych
Imi´, nazwisko
Katedra Botaniki LeÊnej i Ochrony Przyrody,
Wydzia∏ LeÊny, Akademia Rolnicza
im. H. Ko∏∏àtaja w Krakowie,
Al. 29 Listopada 46, 31-425 Kraków,
tel. (12)6625120
prof. dr hab. Janina Borysiak
Ogród Botaniczny
[email protected]
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
ul. Dàbrowskiego 165,
60-594 Poznaƒ, tel. (61)8292002
dr W∏adys∏aw Danielewicz
Katedra Botaniki LeÊnej AR,
[email protected]
Wojska Polskiego 71D,
60-625 Poznaƒ
dr hab., prof. UG Jacek Herbich
Pracownia Geobotaniki i Ochrony Przyrody,
[email protected]
Katedra Taksonomii RoÊlin i Ochrony Przyrody,
Uniwersytet Gdaƒski,
Al. Legionów 9, 80-441 Gdaƒsk
dr hab., prof. UG Maria Herbichowa Pracownia Geobotaniki i Ochrony Przyrody,
[email protected]
Katedra Taksonomii RoÊlin i Ochrony Przyrody,
Uniwersytet Gdaƒski,
Al. Legionów 9, 80-441 Gdaƒsk
doc. dr hab. Jan Holeksa
Instytut Botaniki im. W. Szafera PAN,
[email protected]
ul. Lubicz 46, 31-512 Kraków
doc. dr hab. Andrzej Hutorowicz
Instytut Rybactwa Âródlàdowego
[email protected]
im. Stanis∏awa Sakowicza,
ul. Oczapowskiego 10, 10-719 Olsztyn
dr hab., prof. U¸
Katedra Geobotaniki i Ekologii RoÊlin,
Janina Jakubowska-Gabara
Uniwersytet ¸ódzki,
[email protected]
ul. Banacha 12/16, 90-237 ¸ódê
dr Zygmunt Kàcki
Zak∏ad Systematyki i Fitosocjologii
[email protected]
Instytut Biologii RoÊlin,
Uniwersytet Wroc∏awski,
ul. Kanonia 6/8, 50-328 Wroc∏aw
dr Piotr Klimaszyk
Zak∏ad Ochrony Wód,
[email protected]
Uniwersytet im. A. Mickiewicza,
60-613 Poznaƒ, ul. Drzyma∏y 24
prof. dr hab. Marek Kraska
Zak∏ad Ochrony Wód,
Uniwersytet im. A. Mickiewicza,
60-613 Poznaƒ, ul. Drzyma∏y 24
Opisane siedliska
przyrodnicze
9180*, 9410
3270, 91E0*
9110*, 9130*, 9150*, 9160*,
9170*, 9190*, 91F0*, 91T0*
1210, 1230, 1330, 9150*
4110, 7110*, 7120, 7140,
7150, 7210*, 7230*, 91D0*
9110*, 9130*, 9410*, 9420*
3160
91I0*
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
dr in˝. Jan Bodziarczyk
[email protected]
Miejsce pracy
6410*, 6440*
3150
3110
9
Lasy i bory
dr hab., prof. U¸ Leszek Kucharski
[email protected]
dr Jolanta Kujawa-Pawlaczyk
[email protected]
dr Pawe∏ Kwiatkowski
[email protected]
dr in˝. W∏odzimierz Kwiatkowski
mgr in˝. Andrzej ¸abaj
[email protected]
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
mgr Wojciech Mróz
[email protected]
dr Barbara Nagengast
dr Anna Namura-Ochalska
[email protected]
dr hab., prof. UMK
Andrzej Nienartowicz
[email protected]
mgr Pawe∏ Pawlaczyk
[email protected]
mgr Joanna Perzanowska
[email protected]
dr Agnieszka Piernik
[email protected]
dr Ryszard Piotrowicz
[email protected]
dr Agnieszka Popiela
[email protected]
mgr Joanna Potocka
[email protected]
dr hab. Wojciech Puchalski
[email protected]
10
Katedra Ochrony Przyrody,
Uniwersytet ¸ódzki,
ul. Banacha 1/3, 90–237 ¸ódê
Katedra Botaniki LeÊnej AR,
Wojska Polskiego 71D, 60–625 Poznaƒ
Katedra Botaniki i Ekologii RoÊlin AR,
ul. Cybulskiego 32, 50–205 Wroc∏aw
Zamiejscowy Wydzia∏ Zarzàdzania Ârodowiskiem,
Politechnika Bia∏ostocka,
ul. Wiejska 45a, Bia∏ystok
Zak∏ad Ekologii Ekosystemów,
Instytut Nauk o Ârodowisku UJ,
ul. Gronostajowa 7, 30–387 Kraków
SmallGIS, ul. Raciborska 10/46, 30-384 Kraków
Instytut Ochrony Przyrody PAN,
Al. Mickiewicza 33, 31–120 Kraków
Zak∏ad Ochrony Wód,
Uniwersytet im. A. Mickiewicza,
ul. Drzyma∏y 24, 60–613 Poznaƒ
Zak∏ad Ekologii RoÊlin i Ochrony Przyrody,
Instytut Botaniki, Uniwersytet Warszawski,
Al. Ujazdowskie 4, 00–478 Warszawa
Pracownia Modelowania Procesów Ekologicznych,
Instytut Ekologii i Ochrony Ârodowiska,
Uniwersytet Miko∏aja Kopernika
ul. Gagarina 9, 87–100 Toruƒ, tel. (56)61144598
Klub Przyrodników, ul. 1 Maja 22,
66–200 Âwiebodzin
6510*
4030, 6120, 6210 *
9150*, 91I0*
91D0*
91P0*
3220*, 3230*, 3240*, 4070*,
4080*, 6150*, 6170*, 6430,
8110*, 8120*, 8160*, 8210*,
8220*, 8230*, 9140*, 91P0*
1150*
2110, 2120, 2130, 2140,
2160,2170, 2180, 2190,
2330
1310*, 1340*
9110*, 9130*, 9150*, 9160*,
9170*, 9190*, 91E0*, 91F0*,
91I0*, 91T0*
Instytut Ochrony Przyrody PAN,
3220*, 3230*, 3240*, 6150*,
Al. Mickiewicza 33, 31–120 Kraków
6170*, 6210*, 6230, 6510*,
6520*, 8110*, 8120*, 8160*,
8210*, 8220*, 8230*, 9140*,
9150*
Pracownia Modelowania Procesów Ekologicznych, 1310*, 1340*
Instytut Ekologii i Ochrony Ârodowiska,
Uniwersytet Miko∏aja Kopernika
ul. Gagarina 9, 87–100 Toruƒ, tel. (56)61144598
Zak∏ad Ochrony Wód,
3140
Uniwersytet im. A. Mickiewicza,
ul. Drzyma∏y 24, 60–613 Poznaƒ
Katedra Botaniki Ogólnej, Uniwersytet Szczeciƒski, 3130
ul. Felczaka 3a, 71–412 Szczecin
tel. (91)4441562
Karkonoski Park Narodowy,
7110*, 91D0*
ul. T. Cha∏ubiƒskiego 23, 58–570 Jelenia Góra
Katedra Biologii Ârodowiskowej,
3260
Politechnika Koszaliƒska,
ul. Âniadeckich 2, 75–454 Koszalin
Wspó∏pracownicy
dr Wojciech Stachnowicz
[email protected]
Autorzy map i fotografii
Merytoryczna treÊç map zosta∏a opracowana przez autorów poszczególnych typów sielisk przyrodniczych. Strona
graficzna zosta∏a nast´pnie ujednolicona i przygotowana
w formie gotowej do druku przez mgr. Wojciecha Mroza
(Instytut Ochrony Przyrody PAN w Krakowie, Al. Mickiewicza 33, [email protected]).
Fotografie zosta∏y przygotowane przez autorów tekstów. Sà
oni tak˝e autorami zdj´ç, o ile nie jest to zaznaczone inaczej w podpisie.
Jacek Herbich
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Zak∏ad Taksonomii RoÊlin,
91E0*
Uniwersytet im. Adama Mickiewicza
al. Niepodleg∏oÊci 14, 61–713 Poznaƒ
tel. (61)8292963
prof. dr hab. Jerzy Szwagrzyk
Katedra Botaniki LeÊnej i Ochrony Przyrody,
9110*, 9130*, 9410*, 9420*
[email protected]
Akademia Rolnicza im. H. Ko∏∏àtaja w Krakowie,
Al. 29 Listopada 46, 31–425 Kraków
tel. (012) 6625122
dr Krzysztof Âwierkosz
Muzeum Przyrodnicze Uniwersytetu
4080*, 6110, 6520*, 8220*,
[email protected]
Wroc∏awskiego – Herbarium,
8230*, 9180*
ul. Sienkiewicza 21, 50–335 Wroc∏aw
dr Jan Warzocha
Zak∏ad Oceanografii Rybackiej,
1110, 1130, 11508, 1160,
[email protected]
Morski Instytut Rybacki, ul Ko∏∏àtaja 1, Gdynia
1170
dr hab. Les∏aw Wo∏ejko
Katedra Botaniki Akademii Rolniczej,
7210*, 7220, 7230*
[email protected]
ul. S∏owackiego 17, 71–434 Szczecin
prof. dr hab. Bronis∏aw W. Wo∏oszyn Instytut Systematyki i Ewolucji Zwierzàt PAN,
8310
[email protected]
ul. S∏awkowska 17, 31–016 Kraków
dr hab., prof. UG Tomasz Za∏uski
Katedra i Zak∏ad Biologii i Botaniki Farmaceutycznej,
6410*, 6440*
[email protected]
Collegium Medicum im. Ludwika Rydygiera,
Uniwersytet Miko∏aja Kopernika
ul. M. Sk∏odowskiej-Curie 9, 85–870 Bydgoszcz
w/w. autorzy
has∏a w s∏owniku
* wspó∏autor
11
Lasy i bory
2. Cz´Êç ogólna
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
2.1. Przedmiot i cel
opracowania
12
WÊród najwa˝niejszych aktów prawnych Unii Europejskiej
dotyczàcych ochrony przyrody jest Dyrektywa Rady EWG
w sprawie ochrony siedlisk przyrodniczych oraz dzikiej flory
i fauny 92/43/EWG (Council Directive 92/43/EEC of 21 May
on the conservation of natural habitats and of wild flora and
fauna), uchwalona 21 maja 1992 i zmieniona Dyrektywà
97/62/EWG. W skrócie powszechnie jest nazywana Dyrektywà Siedliskowà (Habitat Directive). Stanowi ona jedno z najskuteczniejszych narz´dzi wdra˝ania postanowieƒ Konwencji
Berneƒskiej o ochronie europejskiej przyrody ˝ywej i siedlisk
przyrodniczych (Convention on the Conservation of Europaean Wildlife and Natural Habitats) z 1979 r., z którà oraz Dyrektywà Ptasià (1979) tworzà spójnà ca∏oÊç. Ratyfikacja Konwencji Berneƒskiej przez Polsk´ oraz wejÊcie do Wspólnoty
Europejskiej wymaga∏y realizacji obu Dyrektyw oraz dostosowania prawa krajowego, przede wszystkim Ustawy o ochronie przyrody z 16.04.2004 r. i opartych na niej rozporzàdzeƒ
o ochronie gatunków i siedlisk przyrodniczych.
Podstawowym celem Dyrektywy Siedliskowej jest ochrona
ró˝norodnoÊci biologicznej na obszarze paƒstw cz∏onkowskich Unii Europejskiej. Zadanie to ma byç realizowane poprzez 1) ochron´ siedlisk przyrodniczych zagro˝onych
lub/i reprezentatywnych dla poszczególnych regionów biogeograficznych zjednoczonej Europy, 2) zachowanie roÊlin
i zwierzàt rzadkich i zagro˝onych na terenie Wspólnoty, realizowanà poprzez ochron´ gatunkowà i/lub ochron´ ich
siedlisk. Ich ochrona odbywa si´ m.in. poprzez wyznaczenie
sieci Natura 2000, a w jej ramach utworzenie sieci Specjalnych Obszarów Ochrony ustanawianych na podstawie Dyrektywy Siedliskowej i Obszarów Specjalnej Ochrony powo∏ywanych zgodnie z zaleceniami Dyrektywy Ptasiej.
Siedliska przyrodnicze w rozumieniu Dyrektywy Siedliskowej (i w Êlad za nià Ustawy o ochronie przyrody) sà to
„obszary làdowe lub wodne wyodr´bnione w oparciu o cechy geograficzne, abiotyczne i biotyczne, zarówno ca∏kowicie naturalne, jak i pó∏naturalne”. W ich obr´bie szczególne znaczenie majà siedliska przyrodnicze b´dàce
przedmiotem zainteresowania Wspólnoty (w skrócie
siedliska o znaczeniu wspólnotowym), które wyst´pujà na
terenie paƒstw Wspólnoty i:
❏ sà zagro˝one zanikiem w swoim naturalnym zasi´gu lub
❏ majà niewielki obszar wyst´powania w wyniku regresji
lub uwarunkowaƒ naturalnych, lub
❏ sà doskona∏ymi przyk∏adami cech typowych dla regionów biogeograficznych, na obszarze których le˝à kraje
Wspólnoty Europejskiej (alpejski, atlantycki, kontynentalny, makronezyjski i Êródziemnomorski). Polska niemal
w ca∏oÊci le˝y w obszarze kontynentalnym i w bardzo
niewielkiej cz´Êci w alpejskim.
Za priorytetowe siedliska przyrodnicze (typy siedlisk
o priorytetowym znaczeniu) Wspólnota ponosi szczególnà
odpowiedzialnoÊç, gdy˝ ich zasi´gi w ca∏oÊci lub wi´kszej
cz´Êci mieszczà si´ na terenie Wspólnoty; w praktyce oznacza to uzale˝nienie dalszego ich istnienia od w∏aÊciwych
dzia∏aƒ ochronnych prowadzonych przez kraje cz∏onkowskie (to samo dotyczy gatunków priorytetowych).
W krajach Unii Europejskiej obecnie wyst´puje 218 typów
siedlisk przyrodniczych o znaczeniu wspólnotowym, w tym 71
priorytetowych. Z tej liczby na terenie Polski zidentyfikowano
dotàd 76 typów, w tym 15 priorytetowych. Warto tu dodaç,
˝e sà istotne przes∏anki, aby przypuszczaç, ˝e na terenie Polski wyst´puje jeszcze jeden typ identyfikowany w Unii.
W zwiàzku z powi´kszeniem Unii Europejskiej liczba wymagajàcych ochrony siedlisk przyrodniczych uleg∏a powi´kszeniu w Traktacie Akcesyjnym z dotychczasowych 197
(w tym 61 priorytetowych) o nowe, niewyst´pujàce w „starej” Unii, do obecnej liczby 218. WczeÊniej, w fazie przygotowywania do wejÊcia do Wspólnoty, poszczególne paƒstwa zg∏asza∏y swoje propozycje. W tym trybie Polska zg∏osi∏a 19 rodzajów siedlisk (w tym 6 priorytetowych). Z tej
liczby 3 propozycje zosta∏y przyj´te w ca∏oÊci; sà to: 91P0
– wy˝ynny jod∏owy bór mieszany, 91Q0 – górskie reliktowe laski sosnowe i 91T0 – sosnowy bór chrobotkowy. Nast´pnych 9 polskich propozycji zosta∏o uwzgl´dnionych
przez poszerzenie definicji istniejàcych typów: 3160, 4070,
4180, 6150, 7230, 8120, 9140, 9170, 9420. Pozosta∏e
zosta∏y odrzucone jako m.in. wyst´pujàce w innych krajach
Unii i których przyj´cie mog∏oby w nich spowodowaç skutki prawne. Nie oznacza to jednak zamkni´cia drogi i nale˝y si´ staraç o w∏àczenie przynajmniej cz´Êci z nich do I
Za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej.
Poszczególne opisy siedlisk przyrodniczych w niniejszym
poradniku, opracowane przez wybitnych specjalistów,
uwzgl´dniajà nie tylko pe∏nà literatur´ przedmiotu, ale
i opracowania niepublikowane – zw∏aszcza plany ochrony,
inwentaryzacje przyrodnicze i ró˝ne koncepcje ochrony,
wreszcie niepublikowane wyniki w∏asnych badaƒ naukowych i praktycznych doÊwiadczeƒ. Sprawia to, ˝e opisy poszczególnych siedlisk przyrodniczych stanowià oryginalne,
monograficzne opracowania zawierajàce aktualny stan
wiedzy naukowej i praktyki ochrony. Opis ka˝dego z siedlisk przyrodniczych zawiera trzy zasadnicze tematyczne
grupy zagadnieƒ – identyfikacj´ i charakterystyk´, ocen´
stanów i zagro˝eƒ oraz propozycje ochrony.
Z najwa˝niejszych celów przyÊwiecajàcych przygotowaniu
niniejszego poradnika nale˝y wymieniç nast´pujàce:
❏ przybli˝enie wszystkim zainteresowanym rzetelnych i aktualnych informacji dotyczàcych wyst´powania, zró˝nicowania, zagro˝eƒ i ochrony siedlisk przyrodniczych wyst´pujàcych w Polsce,
❏ dostarczenie naukowych podstaw wszystkim zaanga˝owanym we wdra˝anie Dyrektywy Siedliskowej oraz autorom planów ochrony, zarówno na obszarach sieci Natura 2000, jak i wszystkich pozosta∏ych,
Cz´Êç ogólna
2.2. Szczegó∏owy opis
siedliska przyrodniczego
Nazwa i oznaczenia kodowe
Nazwa g∏ównego typu siedliska przyrodniczego jest zgodna z nazwà podanà w Rozporzàdzeniu Ministra Ârodowiska o ochronie siedlisk przyrodniczych. W generaliach
opiera si´ ona na nazwie zawartej w Podr´czniku interpretacji siedlisk Unii Europejskiej, wersja Eur25 (Interpretation
Manual of Europaean habitats, Eur 25, Europaean Commission, DG Environment Nature and biodiversity, 2003),
ale w cz´Êci przypadków dostosowana jest do polskich realiów przyrodniczych. Rozbie˝noÊç ta wynika g∏ównie
z faktu, ˝e podr´cznik ten obejmuje zasi´giem przestrzennym i merytorycznym ca∏y obszar UE, ale nazwy siedlisk
zawarte w nim by∏y okreÊlanie dla potrzeb Pi´tnastki. Strona polska w trakcie dyskusji poprzedzajàcych akcesj´ sugerowa∏a dokonanie zmian w niektórych nazwach, jednak
bezskutecznie, poniewa˝ spowodowa∏oby to skutki prawne
we wszystkich krajach dawnej Unii.
Kod Natura 2000 oznacza oznaczenie kodowe w Interpretation Manual...
Siedliska priorytetowe sà oznaczone gwiazdkà, podobnie jak nazwa typu (i podtypów – patrz ni˝ej).
Kod Physis oznacza symbol u˝ywany w bazie danych
Physis – hierarchicznego systemu kodowania typów siedlisk
Palearktyki utworzony na u˝ytek programu CORINE. Baza
ta jest uaktualniana, w zwiàzku z tym zawiera bardziej aktualne informacje ni˝ publikowane opracowania dotyczàce CORINE. Oznaczenia kodowe najcz´Êciej dotyczà ró˝nych typów ekosystemów okreÊlonych za pomocà syntaksonów ró˝nej rangi – od klasy zespo∏ów do zespo∏u roÊlin-
nego. Powoduje to, ˝e wiele typów siedlisk przyrodniczych
jest okreÊlane przez wi´cej ni˝ jedno oznaczenie kodowe
Physis.
Opis g∏ównego typu siedliska
przyrodniczego
Definicja dotyczy ca∏ego typu w pe∏nym jego zró˝nicowaniu. W du˝ym stopniu opiera si´ na Interpretation Manual..., ale dla jasnoÊci i ze wzgl´du na potrzeby krajowego
poradnika na ogó∏ opisuje wy∏àcznie cz´Êç siedliska przyrodniczego znajdujàcà si´ w Polsce.
Mapa okreÊla rozmieszczenie typu siedlisk w Polsce. Ze
wzgl´du na niewystarczajàcy stopieƒ poznania rozmieszczenia wielu typów siedlisk przyrodniczych w Polsce, konieczne by∏o zró˝nicowanie informacji na dwa rodzaje sygnatur, ilustrujàcych zasi´g rzeczywisty i potencjalny. Pierwszy z nich ukazuje udokumentowane wyst´powanie (stref´
lub izolowane stanowiska), natomiast drugi przedstawia
przypuszczalne rozmieszczenie, okreÊlone na podstawie
przes∏anek poÊrednich, takich jak: rozmieszczenie gatunków w∏aÊciwych dla danego typu siedliska, siedlisk (w sensie ekologicznym), sytuacji topograficznych wskazujàcych
na obecnoÊç dogodnych warunków. Sygnatura punktowa
stanowisk potencjalnych i wàtpliwych oznacza precyzyjnie
okreÊlonà lokalizacj´ w terenie, ale brakuje aktualnej informacji o istnieniu stanowiska (np. gdy istniejà uzasadnione przypuszczenia, ˝e stanowisko uleg∏o zniszczeniu) lub
gdy informacja z literatury nie pozwala w pe∏ni zidentyfikowaç siedliska przyrodniczego. Wszystkie miejsca wskazane
na mapie jako „potencjalne” wymagajà wi´c weryfikacji
i oznaczajà jednoczeÊnie wskazówki obszarów wymagajàcych przeprowadzenia weryfikacji w terenie.
Legenda:
wyst´powanie rzeczywiste – zasi´g zwarty lub
stanowiska rozproszone
wyst´powanie potencjalne
pojedyncze i oderwane stanowiska
rzeczywiste (potwierdzone)
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
❏ wskazanie na mo˝liwoÊci i sposoby kompromisu mi´dzy
ochronà i gospodarkà na obszarach u˝ytkowanych gospodarczo,
❏ wskazanie luk w wiedzy na temat siedlisk przyrodniczych
i tym samym:
❏ ukierunkowanie poszukiwaƒ nowych miejsc wyst´powania siedlisk przyrodniczych i pog∏´bienia ich znajomoÊci,
❏ zintensyfikowanie prac metodycznych i praktycznych
dzia∏aƒ prowadzàcych do skuteczniejszej ochrony.
Nale˝y z ca∏à mocà podkreÊliç, ˝e poradnik jest adresowany nie tylko do wàskiego grona przyrodników, ale do
wszystkich, których dzia∏alnoÊç w jakimkolwiek stopniu dotyczy problematyki ochrony przyrody – administracji rzàdowej i samorzàdowej, praktyków z ró˝nych dziedzin, organizacji pozarzàdowych i wszystkich innych, którzy w swojej
dzia∏alnoÊci stykajà si´ z obszarami chronionymi i wymagajàcymi ochrony. Stàd te˝ wynika formu∏a opracowania,
mo˝liwie przyst´pnego dla niespecjalistów.
pojedyncze stanowiska potencjalne i wàtpliwe
Podzia∏ na podtypy okreÊla zró˝nicowanie typu g∏ównego na jednostki wybitnie ró˝niàce si´ od siebie strukturà,
uwarunkowaniami ekologicznymi, rozmieszczeniem geograficznym, które w istotny sposób rzutujà na sposób
ochrony (zarówno w warunkach ochrony typu rezerwatowego, jak i u˝ytkowania gospodarczego). W opisie wskazano na kryteria podzia∏u, a w razie potrzeby przedyskutowano ró˝ne alternatywne rozwiàzania i uzasadniono przyj´tà opcj´.
13
Lasy i bory
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Umiejscowienie siedliska w polskiej klasyfikacji fitosocjologicznej ma na celu precyzyjne okreÊlenie ca∏ego zakresu
i zmiennoÊci typu siedliska przyrodniczego, wyra˝onego za
pomocà zespo∏ów roÊlinnych – najlepszego identyfikatora
typów siedlisk ze wzgl´du na funkcj´ i ∏atwoÊç identyfikacji
fitocenoz w ekosystemach. W opracowaniu przyj´to jako
podstaw´ system fitosocjologiczny W. Matuszkiewicza
(2001) z modyfikacjami J.M. Matuszkiewicza (npbl. w ramach realizowanego projektu „Atlas Zbiorowisk RoÊlinnych Polski”). Wyjàtkami od tej regu∏y, przyj´tymi zgodnie
z aktualnymi rewizjami i monografiami poszczególnych
grup zbiorowisk, sà opracowania torfowisk (wg Dierssena
1982), zbiorowisk namuliskowych z klasy Isoëto-Nanojuncetea wg Brullo i Minissale (1998), naskalnych Thlaspietea
rotundifolii wg English i in. (1993) i Asplenietea trichomanis wg Mucina (1993) i Âwierkosza (2004).
14
Bibliografia obejmuje pozycje wykorzystane do opracowania typu g∏ównego.
Opis podtypów
Nazwa i oznaczenia kodowe
Oznaczenia kodu Physis stanowià doprecyzowanie w stosunku do zawartych w charakterystyce typu g∏ównego
i w zwiàzku z tym mogà si´ ró˝niç.
Cechy diagnostyczne
Rozdzia∏ zawiera zwi´z∏à charakterystyk´ siedliska przyrodniczego, na którà sk∏adajà si´:
Cechy obszaru
Jest to syntetyczny opis siedliska (w sensie ekologicznym),
zawierajàcy podstawowe cechy abiotycznej cz´Êci ekosystemu oraz miejsc wyst´powania cz´Êci siedliska przyrodniczego, zaliczonej do podtypu. Opis zawiera tak˝e informacje na temat genezy i procesów warunkujàcych utrzymywanie si´ siedliska przyrodniczego.
Fizjonomia i struktura zbiorowiska
Opis najistotniejszych cech pozwalajàcych rozpoznaç zbiorowiska roÊlinne zwiàzane z podtypem, omówienie budowy warstwowej, przestrzennej roli poszczególnych warstw
roÊlinnoÊci, podstawowych cech struktury florystycznej oraz
wskazanie najbardziej znamiennych gatunków nadajàcy
fizjonomi´ zbiorowiskom, a tak˝e zwrócenie uwagi na widoczne specyficzne inne istotne cechy, np. powierzchni
gruntu (np. budowa k´pkowo-dolinkowa na niektórych
torfowiskach). W wyjàtkowych przypadkach, dotyczàcych
siedlisk zwiàzanych z dnem morskim, jest to opis zespo∏ów
zwierz´cych; wynika to z braku roÊlinnoÊci osiad∏ej na dnie
lub ze znacznie wi´kszej roli diagnostycznej zwierzàt.
Reprezentatywne gatunki
Jest to cecha pozwalajàca z du˝ym prawdopodobieƒstwem identyfikowaç siedlisko przyrodnicze przez osoby
nieznajàce fitosocjologii. Podrozdzia∏ zawiera wykaz najwa˝niejszych roÊlin budujàcych zbiorowiska roÊlinne (cza-
sem zwierz´ce) w dwu aspektach – dominantów nadajàcych specyficznà fizjonomi´ fitocenozom (nazwy podane
wyt∏uszczonym drukiem) oraz (zwyk∏ym drukiem) gatunków charakterystycznych (w sensie fitosocjologicznym) dla
zespo∏ów oraz wybranych gatunków charakterystycznych
dla syntaksonów wy˝szej rangi. Gatunki charakterystyczne
mogà rosnàç bardzo nielicznie, nawet jako pojedyncze
okazy, ale z diagnostycznego punktu widzenia wa˝na jest
sama ich obecnoÊç. Je˝eli gatunki charakterystyczne wyst´pujà jednoczeÊnie w roli dominantów i gatunków charakterystycznych, ich nazwy sà wyt∏uszczone i opatrzone
gwiazdkà*.
Odmiany
Cz´Êç podtypów wykazuje wybitne zró˝nicowanie lokalnosiedliskowe i regionalne. Ta rozmaitoÊç mo˝e mieç rozmaite przejawy i zaznaczaç si´ w formie zró˝nicowania na
podzespo∏y, warianty, odmiany geograficzne itp. Wyró˝nienie odmian stanowi form´ kompromisu mi´dzy celem
uzyskania obrazu syntetycznego – zaliczenia do podtypu ze
wzgl´du na ich liczne cechy wspólne, a wskazaniem na
bogactwo fitocenotyczne podtypów, zmuszajàce do indywidualnego traktowania wszystkich miejsc wyst´powania siedlisk przyrodniczych w planach ochrony i wszystkich innych
dzia∏aniach ochroniarskich. Dopiero uwzgl´dnienie tego
ca∏ego bogactwa pozwala rzeczywiÊcie chroniç siedliska
przyrodnicze i gatunki w nich bytujàce zgodnie z podstawowà zasadà ochrony ró˝norodnoÊci biologicznej, zawartà w formule: gatunek x fitocenoza x region. W zwiàzku
z tym, dla skutecznej ochrony, aspekt lokalnego i regionalnego zró˝nicowania powinien byç traktowany z najwy˝szà
uwagà, w czym ma pomóc omówienie odmian.
Mo˝liwe pomy∏ki
Ta cz´Êç tekstu wskazuje na mo˝liwoÊç pope∏nienia pomy∏ek z innymi, cz´sto podobnymi siedliskami przyrodniczymi
(i nierzadko sàsiadujàcymi w terenie) oraz zawiera wskazówki pozwalajàce uniknàç b∏´dów. Nale˝y w tym miejscu
podkreÊliç, ˝e b∏´dna identyfikacja cz´sto mo˝e skutkowaç
nieodpowiednimi zabiegami ochrony, prowadzàcymi
w konsekwencji nawet do zniszczenia przedmiotu ochrony.
Identyfikatory fitosocjologiczne
Identyfikatory fitosocjologiczne sà to zespo∏y i zbiorowiska
roÊlinne zwiàzane z okreÊlonym podtypem. Ze wzgl´du na
znaczne zró˝nicowanie florystyczne i siedliskowe (w sensie
ekologicznym) niektórych typów siedlisk przyrodniczych,
a tak˝e na wewn´trznie niejednorodny sposób wyró˝niania
siedlisk przyrodniczych (cz´Êç siedlisk g∏ównego typu jest
to˝sama z zespo∏ami roÊlinnymi, a cz´Êç – z du˝ymi kompleksami przyrodniczymi, jak np. jeziorami czy ujÊciami
rzek), liczba i ranga identyfikatorów przyrodniczych mo˝e
w poszczególnych typach znaczàco si´ ró˝niç – od jednego podzespo∏u do wielu zespo∏ów nale˝àcych do kilku
klas. Zdarza si´ równie˝, ˝e jeden zespó∏ roÊlinny mo˝e
identyfikowaç wi´cej ni˝ jeden podtyp lub nawet typ, wówczas to zbiorowisko cz´sto jest reprezentowane przez inne
Cz´Êç ogólna
ni˝sze syntaksony; w tej sytuacji kryterium rozró˝nienia siedlisk przyrodniczych sà inne cechy opisu, jak np. usytuowanie w odmiennych kompleksach przestrzennych. Innà przyczynà rozbie˝noÊci klasyfikacji typów siedlisk i zbiorowisk
sà odmienne kryteria wyró˝niania zbiorowisk roÊlinnych
i siedlisk przyrodniczych.
Pe∏ny system zespo∏ów roÊlinnych wzmiankowanych w tomie 5. poradnika, wraz autorami nazw syntaksonów, jest
zamieszczony w aneksie 2.
Siedliska przyrodnicze zale˝ne
lub przylegajàce
Punkt okreÊla kompleksy przestrzenne, w których dany typ
siedliska mo˝e wyst´powaç, wymienia inne typy w rozmaity sposób uzale˝nione od opisywanego tu siedliska oraz
omawia typy ekosystemów w sàsiedztwie, które dla odmiany mogà istotnie wp∏ywaç na stany i procesy zachodzàce
w opisywanym typie siedliska. WÊród zale˝nych i przylegajàcych mogà byç inne typy siedlisk przyrodniczych z II za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej, co w istotny sposób
z podnosi wartoÊç ca∏ego kompleksu przestrzennego jako
obiektu chronionego w sieci Natura 2000, ale tym bardziej
Rozmieszczenie geograficzne
i mapa rozmieszczenia
Mapa zawiera rozmieszczenie podtypu siedliska w Polsce
i jest sporzàdzona wed∏ug tych samych zasad, co mapa
zawarta w charakterystyce typu g∏ównego (patrz wy˝ej). Informacja o rozmieszczeniu stanowi komentarz do mapy
i zwraca uwag´ na istotne cechy krajowego zasi´gu i jego
uwarunkowania.
Znaczenie ekologiczne i biologiczne
W tej cz´Êci wyliczone i scharakteryzowane sà cechy Êwiadczàce o znaczeniu siedliska przyrodniczego w aspekcie
przyrodniczym i naukowym, w tym zw∏aszcza: unikatowe
cechy zbiorowisk roÊlinnych lub biotopów, wyst´powanie
tzw. gatunków szczególnej troski (chronionych i zagro˝onych), rola typu siedliska w krajobrazie, funkcja jako nisz
ekologicznych dla zwierzàt, korytarzy ekologicznych itp. Ze
wzgl´du na szczególny walor, wyliczone sà tu gatunki wymienione w II za∏àczniku Dyrektywy Siedliskowej i I za∏àczniku Dyrektywy Ptasiej. Stosunkowo najprostsze jest okreÊlenie zwiàzków roÊlin z typami siedlisk, które jako zwiàzane z okreÊlonymi zespo∏ami roÊlinnymi mogà byç przypisane do podtypów. W przypadku zwierzàt, ze wzgl´du na
cz´sto nieprecyzyjne daty faunistyczne, zaliczenie nawet do
typów g∏ównych nierzadko stwarza∏o problemy. Podobnà
trudnoÊç w okreÊleniu zwiàzków powodowa∏a ruchliwoÊç
zwierzàt i wykorzystywanie ró˝nych siedlisk w ró˝nych fazach ˝ycia lub rytmu ˝ycia zwierzàt – zimowania, gniazdowania, noclegu, spoczynku, ˝erowania, w´drówek. Dodatkowym problemem jest fakt, ˝e liczne gatunki zwierzàt sà
zwiàzane nie tyle z konkretnym typem i podtypem siedliska
przyrodniczego i zespo∏em roÊlinnym, co w znacznie wi´kszym stopniu z pewnymi jego cechami. Przyk∏adem mogà
byç chrzàszcze bytujàce w butwiejàcym drewnie, ptaki wymagajàce starych drzewostanów i dziuplastych drzew czy
na pozór zaskakujàce zwiàzki niektórych gatunków nietoperzy z wodami, w rzeczywistoÊci b´dàcymi biotopami w∏aÊciwymi dla owadów stanowiàcych pokarm nietoperzy.
Z tych powodów w opisach podtypów podano tylko najwa˝niejsze i najbardziej charakterystyczne ze zwierzàt, stanowiàce pewien symbol fauny zwiàzanej z okreÊlonymi typami
zbiorowisk, natomiast w tabelach zawartych w rozdz. 2.4.
podano wszystkie stwierdzone gatunki w konkretnych siedliskach g∏ównego typu. Podstawà do opracowania tych tabel
by∏y charakterystyki gatunków zawarte w tomach 6. – 9. poradnika, zweryfikowane pod kàtem zgodnoÊci opisów stanowisk z typologià siedlisk.
Niektóre typy siedlisk przyrodniczych sà miejscami wyst´powania wielu gatunków zagro˝onych, wymienianych w czer-
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Dynamika roÊlinnoÊci
Rozdzia∏ informuje o stopniu trwa∏oÊci zbiorowisk roÊlinnych oraz o czynnikach warunkujàcych t´ cech´, charakteryzuje proces sukcesji, który doprowadzi∏ do powstania
obecnej postaci ekosystemu oraz omawia ró˝ne przejawy
wewn´trznej dynamiki zbiorowisk i poszczególnych ich
sk∏adników. W lasach mo˝e to byç np. opis tzw. faz rozwojowych lasu oraz naturalnego odnowienia drzewostanów
w ró˝nych warunkach, a na wydmach – przebieg zjawisk
zwiàzanych z deflacjà i akumulacjà piasku skutkujàcych
rozwojem lub niszczeniem ró˝nych zbiorowisk i ich siedlisk.
Procesy te mogà zachodziç w warunkach naturalnych, bez
udzia∏u cz∏owieka – spontanicznie – lub byç wywo∏ane albo modyfikowane przez ró˝ne formy dzia∏alnoÊci ludzkiej.
Dzia∏alnoÊç ta mo˝e obejmowaç zarówno bezpoÊredni
wp∏yw na fitocenozy (np. koszenie, r´bnie) i warunki wodne (np. odwodnienie torfowisk), ale tak˝e poÊredni, gdy
ma miejsce w du˝ej odleg∏oÊci od konkretnych biochor
i pozornie – nie wp∏ywaç na ich stan (np. zmiany warunków wodnych w obszarach alimentacyjnych êróde∏ lub
w zlewniach cieków i zbiorników).
Ten fragment tekstu zwraca uwag´ tak˝e na fakt, ˝e w∏aÊciwe rozpoznanie z∏o˝onych i trudnych procesów dynamiki i sukcesji, zw∏aszcza wobec generalnego braku materia∏ów archiwalnych dotyczàcych dawniejszych stanów konkretnych analizowanych obiektów, jest podstawà doboru
odpowiedniego rodzaju ochrony, a w przypadku ochrony
czynnej – w∏aÊciwych zabiegów (z literatury znane jest bowiem wiele przyk∏adów dowodzàcych, ˝e b∏´dne rozpoznanie genezy i stopnia naturalnoÊci stanu fitocenoz, skutkujàcych niew∏aÊciwie zaplanowanà i realizowanà ochronà, doprowadzi∏o do zniszczenia przedmiotów ochrony).
wymaga jeszcze bardziej przemyÊlanego opracowania zasad ochrony ka˝dego z typów ekosystemów wobec mo˝liwej sprzecznoÊci interesów; powinno to skutkowaç poszukiwaniem rozwiàzaƒ kompromisowych lub odpowiednim
ustaleniem priorytetów.
15
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
16
wonych listach i czerwonych ksi´gach. Pierwsze z nich sà to
mi´dzynarodowe, krajowe lub regionalne wykazy gatunków
zagro˝onych z okreÊlonym stopniem ich nara˝enia na wygini´cie podanym wed∏ug umownej skali. Czerwone ksi´gi zawierajà ponadto liczne informacje na temat gatunku, w tym
zw∏aszcza wyst´powania, biologii, ekologii, zagro˝eƒ i sposobów ochrony. Skróty stosowane w najnowszych edycjach
czerwonych list i ksiàg sà nast´pujàce: EX – ca∏kowicie wymar∏y, EW – wymar∏y w warunkach naturalnych, CR – krytycznie zagro˝ony, EN – zagro˝ony, VU – nara˝ony, LR – gatunki ni˝szego ryzyka, DD – stopieƒ zagro˝enia trudny do
ustalenia z powodu niewystarczajàcej informacji.
go punktu widzenia i chronionych na mocy Dyrektywy Siedliskowej, powsta∏y i utrzymywa∏y si´ dzi´ki specyficznym
formom ekstensywnego u˝ytkowania. Jego zaniechanie
prowadzi do szybkiego zaniku tych typów roÊlinnoÊci i dlatego konieczna jest kontynuacja tradycyjnego u˝ytkowania lub imitujàcych je zabiegów ochrony. Warto te˝ dodaç,
˝e ta sama forma u˝ytkowania, która jest niekorzystna dla
jednych typów siedlisk przyrodniczych, dla innych jest warunkiem utrzymania w stanie uprzywilejowanym. Podobnie ten sam czynnik mo˝e, w odniesieniu do ró˝nych typów siedlisk, powodowaç ró˝ne konsekwencje, w tym tak˝e narzuciç odmienne strategie ochrony.
Stany, w jakich znajduje si´ siedlisko
Siedlisko przyrodnicze lub jego poszczególne sk∏adniki mogà byç w stanie naturalnym lub w rozmaity sposób trwale
lub przejÊciowo odkszta∏conym. Mianem stanu uprzywilejowanego okreÊlono stan optymalny, który w pewnym sensie
stanowi idealny wzorzec. W wielu przypadkach, ze wzgl´du
na bogate zró˝nicowanie wewn´trzne, okreÊlenie takiego
stanu jednak nie by∏o proste, dlatego ograniczono si´ do
zdefiniowania najbardziej podstawowych czynników warunkujàcych skuteczne zachowanie stanów uprzywilejowanych, w tym naturalnego przebiegu procesów w opisywanych tu ekosystemach i ich sàsiedztwie.
Stan zachowania siedlisk przyrodniczych w wielu miejscach
odbiega od stanu optymalnego. Jest to spowodowane najcz´Êciej dawniejszymi dzia∏aniami cz∏owieka, których skutki
sà nadal widoczne w przyrodzie, albo nadal utrzymujàcà si´
antropopresjà. Odkszta∏cenia te sà bardzo zró˝nicowane, w
zale˝noÊci od naturalnych w∏aÊciwoÊci ekosystemów (zw∏aszcza ich wra˝liwoÊci na antropopresj´, podatnoÊci na zmiany
i zdolnoÊci regeneracji) oraz form i intensywnoÊci oddzia∏ywania cz∏owieka. Skutki widoczne w przyrodzie mogà byç
bardzo zró˝nicowane, zale˝nie od kombinacji i wzajemnych
proporcji bardzo wielu czynników naturalnych i antropogenicznych, i w zale˝noÊci od nich mogà utrzymywaç si´ trwale lub mieç charakter przemijajàcy.
U˝ytkowanie gospodarcze i potencja∏
produkcyjny
W rozdziale omówiona jest wartoÊç gospodarcza typu siedliska przyrodniczego lub poszczególnych jego sk∏adników
oraz opisane sà wspó∏czesne oraz dawniejsze formy gospodarki, które majà bezpoÊredni wp∏yw na stan obecny.
Du˝o uwagi poÊwi´cono gospodarce leÊnej, poniewa˝ niektóre z lasów, wymagajàcych ochrony na mocy II za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej, jednoczeÊnie nale˝à do podstawowych miejsc pozyskiwania ró˝nych gatunków i asortymentów drewna. W odniesieniu do lasów okreÊlone sà typy glebowo-siedliskowe, omówione sposoby r´bni i odnowienia okreÊlone w Zasadach Hodowli Lasu, zale˝nie od
zró˝nicowania siedliskowego i regionalnego.
W dalszej cz´Êci wykazany jest wp∏yw pewnych zabiegów
hodowlanych na inne ni˝ drzewa sk∏adniki fitocenoz,
a tak˝e na sam drzewostan. Ewentualne okreÊlanie wp∏ywu ró˝nych form gospodarowania na biocenoz´ leÊnà nie
jest ich ocenà, ale s∏u˝y jedynie jako podstawa do wskazania rozmaitych mo˝liwoÊci zmian lasu w przysz∏oÊci, w zale˝noÊci od wspó∏czeÊnie prowadzonej dzia∏alnoÊci gospodarczej i zabiegów ochrony czynnej. Jest to jedno z najtrudniejszych zagadnieƒ omawianych w poradniku. Ta
trudnoÊç wynika z koniecznoÊci pogodzenia dwu najcz´Êciej przeciwstawnych form dzia∏alnoÊci – u˝ytkowania gospodarczego i ochrony, bowiem na wielu obszarach chronionych prowadzona jest gospodarka (zw∏aszcza leÊna, ∏àkarska i rybacka). JednoczeÊnie sà to typy ekosystemów
o ogromnej wartoÊci gospodarczej i wysokiej produktywnoÊci (np. znaczna cz´Êç lasów), w których zaniechanie
eksploatacji jest, z ró˝nych wzgl´dów, niemo˝liwe lub przynajmniej powa˝nie utrudnione. Powoduje to koniecznoÊç
poszukiwania kompromisów, które najcz´Êciej polegajà na
zaproponowaniu (w dalszej cz´Êci) rozwiàzaƒ pozwalajàcych skutecznie pogodziç oba nurty – gospodarczy
i ochroniarski, bez uszczerbku dla ˝adnego z nich.
Tendencje do przemian w skali kraju
i potencjalne zagro˝enia
Punkt zawiera informacje dotyczàce dawnych przemian
siedliska, które doprowadzi∏y do stanu obecnego, przyczyny i skutki wspó∏czesnych przeobra˝eƒ, a nast´pnie na ich
podstawie prognozy ewentualnych zmian w przysz∏oÊci,
mogàcych doprowadziç do uszczuplenia powierzchni i niekorzystnych zmian w obr´bie siedliska przyrodniczego lub
wr´cz do jego zaniku. Charakterystyka tendencji obejmuje
zarówno przewidywane zmiany naturalne, jak i prognozy
przeobra˝eƒ spowodowanych obecnà, przewidywanà lub
potencjalnie mo˝liwà dzia∏alnoÊcià cz∏owieka. Jest oczywiste, ˝e prawid∏owa identyfikacja zagro˝eƒ jest podstawowym warunkiem skutecznej ochrony.
Nale˝y w tym miejscu podkreÊliç, ˝e niektóre ze zbiorowisk roÊlinnych, obecnie bardzo cennych z przyrodnicze-
Ochrona
Przypomnienie o wra˝liwych cechach
Jest to ponowne zwrócenie uwagi na (opisane szerzej w innych miejscach poradnika) te cechy siedliska przyrodniczego, które sà podatne na oddzia∏ywanie ró˝nych czynników
Cz´Êç ogólna
Inne czynniki mogàce wp∏ynàç na sposób ochrony
W tym miejscu omówione sà ró˝ne nieopisane w poprzednim punkcie czynniki, które mogà lokalnie zmieniç ogólne
zasady ochrony. Takimi czynnikami mogà byç na przyk∏ad
szczególne uwarunkowania geodynamiczne niektórych fitocenoz, wyst´powanie rzadkich gatunków zwiàzanych
z obcymi dla danego siedliska gatunkami drzew.
Przyk∏ady obszarów obj´tych dzia∏aniami
ochronnymi
Przyk∏adowy wybrane obszary, na których omawiany typ
siedliska podlega ochronie, wraz z ogólnym omówieniem
rodzaju ochrony i prowadzonych zabiegów ochrony.
Inwentaryzacje, doÊwiadczenia, kierunki badaƒ
Zawarte jest tu podsumowanie stanu wiedzy na temat danego typu siedliska w Polsce. Dotyczy ono znajomoÊci zró˝nicowania, wyst´powania, zagro˝eƒ i in. W przypadku niewystarczajàcej znajomoÊci siedliska przyrodniczego, potrzebnej dla jego skutecznej ochrony, zaproponowane sà
badania w celu wype∏nienia luki. Nale˝y w tym miejscu dodaç, ˝e artyku∏ 18 Dyrektywy Siedliskowej nak∏ada obowiàzek prowadzenia badaƒ naukowych w chronionych siedliskach przyrodniczych.
Monitoring naukowy
W treÊci rozdzia∏u zawarte sà zasady monitoringu siedliska
przyrodniczego i/lub jego najwa˝niejszych sk∏adników.
Wskazane sà czynniki lub sk∏adniki siedlisk przyrodniczych,
które powinny byç obserwowane, okresy dzielàce poszczególne obserwacje oraz metodyka prac. Nale˝y dodaç, ˝e
prowadzenie monitoringu jest wymagane przez Dyrektyw´
Siedliskowà (art. 11), a zasady i zakres jego prowadzenia
w krajach Wspólnoty obecnie sà przedmiotem dyskusji.
Bibliografia
Obejmuje pozycje literatury i ew. opracowaƒ niepublikowanych, które zosta∏y uwzgl´dnione tylko w opisie podtypu i nie zosta∏y zamieszczone w opisie g∏ównego typu siedliska.
Jacek Herbich
2.3. Tryb pracy
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
i w zwiàzku z tym muszà byç brane pod uwag´.w czasie
opracowywania planów ochrony, wytycznych do planów itp.
Zalecane metody ochrony
Opis zawiera prezentacj´ metod ochrony, korzystnych i po˝àdanych dla utrzymania siedliska przyrodniczego we w∏aÊciwym stanie ochrony, oraz wymienia dzia∏ania szkodliwe,
których nale˝y unikaç. Jedne i drugie dotyczà zasad dzia∏ania w ramach ochrony rezerwatowej i ochrony siedlisk przyrodniczych realizowanej na terenach u˝ytkowanych gospodarczo. Omawiane w tej cz´Êci tekstu dzia∏ania ochronne
wynikajà z analizy wszystkich danych analizowanych w pozosta∏ych cz´Êciach opisu siedliska przyrodniczego
Du˝e regionalne i lokalne zró˝nicowanie siedlisk (w sensie
ekologicznym) oraz dynamiki gatunków, fitocenoz i biotopów, rozmaitoÊci kompleksów przestrzennych, ró˝norodnoÊci flory i fauny itp. oraz wynikajàce stàd zró˝nicowanie
priorytetów ochrony w rozmaitych obiektach chronionych
sprawia, ˝e w∏aÊciwe rozwiàzanie problemu ochrony poszczególnych siedlisk przyrodniczych w ró˝nych sytuacjach
mo˝e i powinno byç odmienne. Ze wzgl´du na to zró˝nicowanie siedlisk przyrodniczych w skali regionalnej i lokalnej, nawet tych najbardziej jednorodnych, zaleceƒ ochronnych nie da si´ przedstawiç w postaci jednej gotowej formu∏y dla wszystkich obszarów chronionych. Co wi´cej, takie próby mogà okazaç si´ szkodliwe dla ró˝norodnoÊci
biologicznej, zw∏aszcza dla obiektów ca∏kowicie naturalnych, lecz odbiegajàcych od normy arbitralnie uznanej za
zalecanà. Dlatego podane sà generalne zasady ochrony,
natomiast szczegó∏owe opisy majà przede wszystkim charakter przyk∏adów, ilustrujàcych konkretne sytuacje w okreÊlonych warunkach, opartych na dog∏´bnych badaniach
terenowych metodami stosowanymi w naukach podstawowych i aplikacyjnych. Nale˝y podkreÊliç, ˝e w bardzo wielu przypadkach pogodzenie u˝ytkowania i ochrony jest
mo˝liwe bez szkody dla ˝adnej z obu tych dziedzin; takie
mo˝liwoÊci sà tak˝e przedstawiane w tekstach.
Dla ochrony cz´Êci siedlisk przyrodniczych konieczna jest
kontynuacja u˝ytkowania. Podstawowym warunkiem zachowania siedliska we w∏aÊciwym stanie ochrony jest kontynuacja lub odtworzenie takiej formy i intensywnoÊci
u˝ytkowania, jaka spowodowa∏a powstanie i utrzymanie
zbiorowisk wtórnych, np. ∏àkowych i pastwiskowych. Dla
osób mniej zwiàzanych z badaniami nad dynamikà
i ochronà szaty roÊlinnej mo˝e byç zaskakujàce, ˝e niektóre typy siedlisk przyrodniczych do niedawna uwa˝anych za naturalne przynajmniej cz´Êciowo mia∏y genez´
antropogenicznà. W takiej sytuacji ochrona powinna polegaç na utrzymywaniu odpowiedniej dzia∏alnoÊci cz∏owieka, a na obszarach o wy˝szych rygorach ochrony – na
dobraniu zabiegów ochrony czynnej mo˝liwie przypominajàcych dawne formy u˝ytkowania, które spowodowa∏y
powstanie i utrzymywanie si´ siedliska. Warto tu dodaç,
˝e w praktyce, je˝eli pominàç aspekt formalno-prawny,
cz´sto nie ma jakichkolwiek ró˝nic mi´dzy tak prowadzonà ochronà i gospodarkà.
Teksty opisów siedlisk sà opracowaniami autorskimi. Po ich
przygotowaniu przez autorów wszystkie teksty zosta∏y skierowane do Departamentu Ochrony Przyrody Ministerstwa
Ârodowiska i zaopiniowane przez Dyrekcj´ Generalnà Lasów Paƒstwowych i Departament Zasobów Wodnych MÂ.
Nast´pnie autorzy odnieÊli si´ do uwag DGLP, DZW MÂ
i uwzgl´dnili je w porozumieniu z DOP MÂ. W nast´pnej
fazie teksty by∏y opiniowane przez Ministerstwo Rolnictwa i
Rozwoju Wsi oraz przez Departament Ochrony Przyrody
MÂ. Teksty z uwagami DOP MÂ wróci∏y do ostatecznej redakcji i ew. poprawek przez autorów i zosta∏y przekazane
zleceniodawcy. We wszystkich etapach pracy uczestniczy∏
17
Lasy i bory
redaktor-koordynator, do którego obowiàzków nale˝a∏y:
koordynacja pracy zespo∏u autorów, redakcyjne opracowanie wszystkich tekstów, przygotowanie wst´pu, cz´Êci
ogólnej i aneksów (w przypadku s∏ownika by∏ to wybór
i ostateczna redakcja hase∏ opracowanych przez poszczególnych autorów tekstów).
2.4. Wyst´powanie gatunków z II za∏àcznika Dyrektywy
Siedliskowej i I za∏àcznika Dyrektywy Ptasiej w poszczególnych
siedliskach przyrodniczych
Zestawienia dokonane na podstawie tekstów szczegó∏owych opisów gatunków – Jacek Herbich
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Tab. 1. Wyst´powanie roÊlin z II za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej w siedliskach przyrodniczych z I za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej
liczba oznacza mumer podtypu
? – wyst´powanie potencjalne lub przypuszczalne
18
Gatunek / typ siedliska
9110
rzepik szczeciniasty
Agrimonia pilosa
bezlist okrywkowy
2
Buxbaumia viridis
dziewi´çsi∏ pop∏ocholistny
Carlina onopordifolia
obuwik pospolity
Cypripedium calceolus
˝aglik w∏oskowaty
Dichelyma capillaceum
wid∏ozàb zielony
2
Dicranum viride
˝mijowiec czerwony
Echium russicum
pszonak pieniƒski
Erysimum pieninicum
przytulia krakowska,
p. ma∏opolska
Galium cracoviense
sasanka s∏owacka
Pulsatilla slavica
sierpik ró˝nolistny
Serratula lycopifolia
leniec bezpodkwiatkowy
Thesium ebracteatum
tocja alpejska – karpacka
Tozzia alpina subsp. carpatica
9130
9140 9150 9160 9170
91E0 91I0
91Q0 9410
6210
2,3
3,2
x
1
3
1,3
2-4
1
1-3
1
?
3
1
1,2
2,3
1
1,3
2
3
1
1
6
2
Cz´Êç ogólna
9420
9410
91Q0
91P0
91I0
91F0
91E0
91D0
9190
9180
9170
9160
9150
9140
x
x
?
?
?
?
x
x
x
?
?
x
x
x
?
x
x
?
x
x
?
x
x
?
x
x
?
?
x
?
?
?
x
x
x
x
x
x
x
x
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
motyle
krasopani hera
Callimorpha quadripunctaria
chrzàszcze
biegacz urozmaicony
Carabus variolosus
biegacz Zawadzkiego
Carabus zawadzkii
jelonek rogacz
Lucanus cervus
konarek tajgowy
Phryganophilus ruficollis
kozioróg d´bosz
Cerambyx cerdo
pachnica d´bowa
Osmoderma eremita
pilnicznik fio∏kowy
Limoniscus violaceus
rozmiazg kolweƒski
Pytho kolwensis
sichrawa karpacka
Pseudogaurotina excellens
Êredzinka
Mesosa myops
zag∏´bek bruzdkowany
Rhysodes sulcatus
zgniotek cynobrowy
Cucujus cinnaberinus
nadobnica alpejska
Rosalia alpina
p∏azy
kumak nizinny
Bombina bombina
kumak górski
Bombina variegata
traszka grzebieniasta
Triturus cristatus
9130
Gatunek / typ siedliska
9110
Tab.2. Wyst´powanie zwierzàt z II za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej w siedliskach przyrodniczych z I za∏àcznika Dyrektywy
Siedliskowej
x – wyst´powanie potwierdzone,? – wyst´powanie potencjalne lub przypuszczalne
W tabeli uwgl´dniono wszystkie typy siedlisk mogàce mieç znaczenie dla gatunków – miejsca rozrodu, ˝erowiska, zimowiska i inne.
x
x
x
x
x
19
20
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
9420
x
9410
x
91Q0
91F0
91D0
9190
9180
9170
9150
9160
x
x
91P0
x
x
x
91I0
x
9140
9130
?
91E0
ssaki
bóbr europejski
Castor fiber
mopek
Barbastella barbastellus
niedêwiedê brunatny
Ursus arctos
nocek Bechsteina
Myotis bechsteini
nocek ∏ydkow∏osy
Myotis dasycneme
nocek du˝y
Myotis myotis
˝bik
Felis sylvestris
x
x
x
x
x
x
?
?
?
?
x
x
?
?
?
?
?
x
?
?
x
x
x
x
9420
9410
91T0
x
x
91P0
x
x
x
x
91I0
91F0
x
91E0
x
91D0
x
x
9190
x
x
9180
9170
x
x
9150
x
x
9160
bàczek
bielik
bocian czarny
brodziec piskliwy
cietrzew
czapla siwa
czeczotka
drozd obro˝ny
dzi´cio∏ bia∏ogrzbiety
dzi´cio∏ bia∏oszyi
dzi´cio∏ czarny
dzi´cio∏ Êredni
dzi´cio∏ trójpalczasty
dzi´cio∏ zielonosiwy
dziwonia
gado˝er
gàgo∏
dàsiorek
g∏uszec
jarzàbek
jarz´batka
kania czarna
9140
Gatunek / typ siedliska
9130
Tab. 3. Wyst´powanie ptaków z I za∏àcznika Dyrektywy Ptasiej w siedliskach przyrodniczych z I za∏àcznika Dyrektywy Siedliskowej.
W tabeli uwgl´dniono wszystkie typy siedlisk mogàce mieç znaczenie dla ptaków – miejsca rozrodu, ˝erowiska, zimowiska
i inne. W typach siedlisk nieuwzgl´dnionych w tabeli nie stwierdzono ptaków szczególnie przywiàzanych do nich lub siedliska
te zajmujà zbyt ma∏e powierzchnie.
9110
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Gatunek / typ siedliska
9110
Lasy i bory
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
9420
9410
91T0
x
91P0
91F0
x
91I0
91E0
91D0
9190
9180
9170
9160
9150
x
9140
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
2.5. Bibliografia
BERESZY¡SKI A. (red.) 2004. Ssaki. Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny,
Tom 6. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa.
BRULLO S., MINISSALE P. 1998. Considerazioni sintassonomiche
sulla classe Isoeto-Nanojuncetea. Itinera Geobotanica 11:
263–290.
DEVILLERS P., DEVILLERS-TERSCHUREN J. 1996. A classification
of Palearctic habitats. Nature and Environment 78. Starsbourg.
DIERSSEN K. 1982. Die wichtigsten Pflanzengesellschaften der
Moore in NW-Europas. Conservatoire et Jardin botaniques,
Geneve.
DYDUCH-FALNIOWSKA A., ZAJÑC K. (red.) 1996. Corine Biotopes w integracji danych przyrodniczych w Polsce. Instytut
Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
DYDUCH-FALNIOWSKA A., KAèMIERCZAKOWA R., MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., PERZANOWSKA-SUCHARSKA J., ZAJÑC K. 1999. Ostoje CORINE w Polsce. Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków.
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
x
DYDUCH-FALNIOWSKA A., HERBICH J., HERBICHOWA M., MRÓZ
W., PERZANOWSKA J. 2002. Wdra˝anie koncepcji sieci Natura 2000 w Polsce w latach 2001–2003. Materia∏y instrukta˝owe dla Wojewódzkich Zespo∏ów Realizacyjnych: krótka charakterystyka typów siedlisk przyrodniczych o znaczeniu europejskim, wyst´pujàcych w Polsce. Manuskrypt. Kraków–Gdaƒsk.
ENGLISH T., VALACHOVIC M., MUCINA L., GRABHERR G., ELLMAUER T., 1993. Thlaspietea rotundifolii. W: Grabherr G.,
Mucina L. (red.) Die Pflanzengesellschaften Osterreichs. Naturliche waldfreie Vegetation. Teil II. Jena, Stuttgart, New York,
G. Fischer Verl.; 276-342.
FALI¡SKA K. 1996. Ekologia roÊlin. Podstawy teoretyczne, populacja, zbiorowisko, procesy. Wyd. Nauk. PWN, Warszawa.
GROMADZKI M. (red.) 2004. Ptaki. Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny,
Tom 7. i 8., Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa.
HERBICH J. 2003. Dyrektywa Siedliskowa – za∏o˝enia, realizacja,
prespektywy. Parki Narodowe 2: 3–8.
H∏USZCZYK H., Stankiewicz A. S∏ownik szkolny. Ekologia. Wyd.
Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
kania ruda
lelek
lerka
mucho∏ówka bia∏oszyja
mucho∏ówka ma∏a
nurog´Ê
orlik grubodzioby
orlik krzykliwy
orze∏ przedni
orze∏ek
p∏ochacz halny
podró˝niczek
puchacz
puszczyk uralski
remiz
rybo∏ów
samotnik
siniak
s∏onka
s∏owik szary
sóweczka
strumieniówka
Êlepowron
trzmielojad
w∏ochatka
zimorodek
˝uraw
9130
Gatunek / typ siedliska
9110
Cz´Êç ogólna
21
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
22
Interpretation Manual of European Union habitats – Eur 15/2. version of October 1999., European Commission, DG Environment Nature protection, coastal zones and tourism.
Interpretation Manual of European habitats, Eur 25. 2003. Europaean Commission, DG Environment Nature and biodiversity.
JAROSZEWSKI W., MARKS L., RADOMSKI A. 1985. S∏ownik geologii dynamicznej. Wydawnictwa Geologiczne, Warszawa.
KAèMIERCZAKOWA R., ZARZYCKI K. (red.). 2001. Polska Czerwona Ksi´ga RoÊlin. Instytut Botaniki PAN, Instytut Ochrony
Przyrody PAN, Kraków.
KEPEL A. (red.) 2004. P∏azy i gady. Poradniki ochrony siedlisk
i gatunków – Natura 2000 – podr´cznik metodyczny, Tom 6.
Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa.
KLIMASZEWSKI M. 1978. Geomorfologia. PWN, Warszawa.
LIRO A., DYDUCH-FALNIOWSKA A., MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M. (red.). 2002. Natura 2000 – Europejska Sieç Ekologiczna. Narodowa Fundacja Ochrony Ârodowiska, Warszawa.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., PERZANOWSKA J., ZAJÑC K.
2001. Dyrektywa Siedliskowa – wyst´pujàce w Polsce gatunki wa˝ne dla Wspólnoty Europejskiej. Chroƒmy Przyr. Ojcz.
57.2: 5–60.
MAKOMASKA-JUCHIEWICZ M., TWOREK S. (red.) 2003. Ekologiczna sieç Natura 2000 – problem czy szansa. Instytut
Ochrony Przyrody PAN, Kraków.
MATUSZKIEWICZ W. 2001. Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roÊlinnych Polski. Vademecum Geobotanicum. Wyd.
Nauk. PWN, Warszawa.
MOSS D., WYATT B., CORNAERT M., ROEKARTES M. 1991. CORINE Biotopes, Brussels.
MIGO¡ P., GRYKIE¡ S., PAWLAK R., SOBIK M. 2003. S∏ownik
geograficzny. Europa, Wroc∏aw.
MIREK Z., PI¢KOÂ-MIRKOWA H., ZAJÑC A., ZAJÑC M. 2002. Flowering Plants and Pteridophytes of Poland – a Checklist. Biodiversity of Poland, vol. 1, Kraków.
MRÓZ W., PERZANOWSKA J. 2001. Dyrektywa Siedliskowa: siedliska przyrodnicze o znaczeniu europejskim wyst´pujàce
w Polsce. Chroƒmy Przyr. Ojcz. 57(5): 55–72.
MUCINA L. 1993. Asplenietea trichomanis. [In:] G. Grabherr &
L. Mucina [eds.] Die Pflanzengeellschaften Österreichs. Teil.
II. Natürliche waldfreie Vegetation. pp. 241–275. Gustav Fischer Verlag, Jena – Stuttgart – New York.
OBERDORFER E. 1957. Süddeutsche Pflanzengesellschaften.
Pflanzensiozologie 10. Gustav Fischer Verlag, Stuttgart–Jena.
OCHYRA R., ˚ARNOWIEC J., BEDNAREK-OCHYRA H. 2003.
Census catalogue of Polish Mosses. Biodiversity of Poland,
vol. 3, Kraków
OLACZEK R. 1999. S∏ownik szkolny. Ochrona przyrody i Êrodowiska. Wyd. Szkolne i Pedagogiczne, Warszawa.
PAWLACZYK W., WO¸EJKO L., JERMACZEK A., STA¡KO R.
2002. Poradnik ochrony mokrade∏. Wyd. Lubuskiego Klubu
Przyrodników, Âwiebodzin.
PHYSIS Palaearctic Classification – updated to May 1999. Institut
Royal des Sciences Naturelles, Brusselles.
POPIELA A. 1997: Zbiorowiska namu∏kowe z klasy Isoeto-Nanojuncetea Br. Br. et Tx. 1943 w Polsce. Monogr. Bot. 80: 1–59.
POPIELA A. 2005. Isoëto-Nanojuncetea species and plant communities occurring on their eastern distribution range (Poland). Phytocoenologia 35(1).
POTT R. 1992. Die Pflanzengesellschaften Deutschlands. Verlag
Eugen Ulmer, Stuttgart.
SZWEYKOWSCY A., J. (red.) 1993. S∏ownik botaniczny. Wiedza
Powszechna.
SUTHERLAND W. J., HILL D.A. 1995. Managing Habitats for
Conservation. Cambridge University Press, Cambridge.
ÂWIERKOSZ K. (2004, w druku). Notes on the syntaxonomy of the
Asplenietea trichomanis class in Poland. Polish Bot. Journal.
THEURILLAT J.-P., AESCHIMANN D., KUPFER P., SPICHIGER R.
1994. The higher vegetation units of the Alps. Colloq. Phytosoc. 23: 189–239.
WITKOWSKI Z. (red.) 2004. Bezkr´gowce. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura 2000 – podr´cznik metodyczny,
Tom 6. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa.
WERBLAN-JAKUBIEC H., SUDNIK-WÓJCIKOWSKA B. (red.)
2004. RoÊliny. Poradnik ochrony siedlisk i gatunków Natura
2000. Ministerstwo Ârodowiska, Warszawa.
WOJTERSKA M. (red.). 2001. Szata roÊlinna Wielkopolski i Pojezierza Po∏udniowopomorskiego. Przewodnik sesji terenowych
52. Zjazdu Polskiego Tow. Botanicznego. Bogucki Wyd. Naukowe, Poznaƒ.
ZGÓ¸KOWA H. (red.) Praktyczny s∏ownik wspó∏czesnej polszczyzny. Wyd. Kurpisz, Poznaƒ.
ZARZYCKI K., WOJEWODA W., HEINRICH Z. (red.) 1992. Lista
roÊlin zagro˝onych w Polsce. List of threatened plants in Poland. Wyd. 2. Instytut Botaniki PAN, Kraków.
Jacek Herbich
Cz´Êç ogólna
2.6. Syntetyczna informacja
o typach siedlisk przyrodniczych
opracowanych w tomie 5.
poradnika
9130 ˚yzne buczyny (Dentario glandulosae-Fagenion, Galio odorati-Fagenion)
Kod Physis: 41.13
W∏adys∏aw Danielewicz, Jan Holeksa, Pawe∏ Pawlaczyk, Jerzy Szwagrzyk
9130-1 ˚yzna buczyna ni˝owa
Kod Physis: 41.131
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9130-2 Wilgotna buczyna ni˝owa ze szczyrem
Kod Physis: 41.132
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9130-3 ˚yzne buczyny górskie
Kod Physis: 41.1338, 41.1339
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Jerzy Szwagrzyk, Jan Holeksa
9140 Ârodkowoeuropejskie, subalpejskie
i górskie lasy bukowe z jaworem oraz szczawiem
górskim (Górskie jaworzyny zio∏oroÊlowe)
Kod Physis: 41.15
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
9140-1 Wschodniokarpacka jaworzyna
zio∏oroÊlowa
9150 Ciep∏olubne buczyny storczykowe
(Cephalanthero-Fagenion)
Kod Physis: 41.16
Pawe∏ Pawlaczyk
9150-1 Pieniƒska buczyna storczykowa Carici
albae–Fagetum (= Carici-Fagetum)
Kod Physis: 41.161
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Joanna Perzanowska
9150-2 Jurajska buczyna stoczykowa – zb. Fagus
sylvatica-Cruciata glabra (Carici–Fagetum convallarietosum)
Kod Physis: 41.161
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Joanna Perzanowska
9150-3 Sudecka buczyna storczykowa
Kod Physis: 41.16
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Pawe∏ Kwiatkowski
9150-4 Kaszubskie buczyny storczykowe
Kod Physis: 41.161
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Jacek Herbich, Pawe∏ Pawlaczyk
9150-5 Nadba∏tycka buczyna storczykowa
Kod Physis: 41.161
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
9110 KwaÊne buczyny (Luzulo-Fagenion)
Kod Physis: 41.11, cz´Êciowo 41.12 i 42.11
W∏adys∏aw Danielewicz, Jan Holeksa, Pawe∏ Pawlaczyk, Jerzy Szwagrzyk
9110-1 KwaÊna buczyna ni˝owa
Kod Physis: 41.121
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9110-2 KwaÊna buczyna górska
Kod Physis: 41.112
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Jerzy Szwagrzyk, Jan Holeksa
9110-3 Dolnoreglowy las jod∏owy
Kod Physis: 42.112
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Fagion sylvaticae
Jan Holeksa i Jerzy Szwagrzyk
Kod Physis: 41.15
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska,
Jan Bodziarczyk
9410-2 Zachodniokarpacka jaworzyna
zio∏oroÊlowa
Kod Physis: 41.15
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska, Jan Bodziarczyk
9160 Gràd subatlantycki (Stellario-Carpinetum)
Kod Physis: 41.241, podzespo∏y wilgotne prawdopodobnie tak˝e 41.232
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9160-1 Gràd subatlantycki
Kod Physis 41.241, podzespo∏y wilgotne prawdopodobnie tak˝e 41.232
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Carpinion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
23
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Lasy i bory
24
9170 Gràd Êrodkowoeuropejski i subkontynentalny (Galio-Carpinetum, Tilio-Carpinetum)
Kod Physis: 41.2
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9170-1 Gràd Êrodkowoeuropejski
Kod Physis: 41.261
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Carpinion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9170-2 Gràd subkontynentalny
Kod Physis: 41.262, cz´Êciowo 41.263
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Carpinion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9170-3 Gràdy zboczowe
Kod Physis 41.41?
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Carpinion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
* 9180 Jaworzyny i lasy klonowo-lipowe na
stromych stokach i zboczach
(Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani)
Kod Physis: 41.4
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9810-1 Klonowo-lipowe lasy stokowe Sudetów,
ich Pogórza i Przedgórza
Kod Physis 41.41
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9180-2 Jaworzyna z j´zycznikiem zwyczajnym
Kod Physis 41.41
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9180-3 Karpackie jaworzyny miesiàcznicowe
Kod Physis 41.41
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9180-4 Sudeckie jaworzyny z miesiàcznicà trwa∏à
Kod Physis 41.41
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9180-5 Jaworzyna karpacka
Kod Physis 41.15
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Tilio platyphyllis-Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
*9180-6 Jaworzyny i buczyny zio∏oroÊlowe
Sudetów
Kod Physis 41.15
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjolo-
gicznej: Tilio platyphyllis- Acerion pseudoplatani
Jan Bodziarczyk, Krzysztof Âwierkosz
9190 Pomorski kwaÊny las brzozowo-d´bowy
(Betulo-Quercetum)
Kod Physis: 41.51
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
9190-1 Acidofilny pomorski las brzozowo-d´bowy
Kod Physis 41.51
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Quercion robori-petraeae
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
*91D0 Bory i lasy bagienne
Kod Physis: 44.A1-44.A.4
Maria Herbichowa, Joanna Potocka,
W∏odzimierz Kwiatkowski
*91D0-1 Brzezina bagienna
Kod Physis: 44.A1
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Dicrano-Pinion
Maria Herbichowa
*91D0-2 Bór sosnowy bagienny
Kod Physis: 44.A211
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Dicrano-Pinion
Maria Herbichowa
*91D0-3 Górskie torfowiska wysokie z sosnà
drzewokosà i kosodrzewinà
Kod Physis: 44.A3
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Sphagnion magellanici, Oxycocco-Empetrion,
Joanna Potocka
*91D0-4 Podmok∏a i torfowiskowa Êwierczyna
górska
Kod Physis: 44.A4, 42.23
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Joanna Potocka
*91D0-5 Borealna Êwierczyna bagienna
Kod Physis: 44.A412
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
W∏odzimierz Kwiatkowski
*91D0-6 Sosnowo-brzozowy las bagienny
Kod Physis: 44.A13, 44A.24, 44.A42
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Pino-Betulion pubescentis
W∏odzimierz Kwiatkowski
*91E0 ¸´gi wierzbowe, topolowe olszowe i jesionowe (Salicetum albo-fragilis, Populetum albae,
Alnenion glutinoso-incanae, olsy êródliskowe)
Cz´Êç ogólna
91F0 ¸´gowe lasy d´bowo-wiàzowo-jesionowe
(Ficario-Ulmetum)
Kod Physis: 44.4
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
91F0-1 Wiàzowo-jesionowy ∏´g typowy
Kod Physis: 44.41, cz´Êciowo tak˝e 44.42
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
91F0-2 Wiàzowo-jesionowy ∏´g Êledziennicowy
Kod Physis: cz´Êç 44.41, przejÊciowy mi´dzy 44.41 a 41.2
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
*91IO Ciep∏olubne dàbrowy
(Quercetalia pubescenti-petraeae)
Kod Physis: 41.7A11, 41.573, 41.712
Janina Jakubowska-Gabara
*91I0-1 Âwietlista dàbrowa Potentillo
albae-Quercetum
Kod Physis: 41.7A11
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Potentillo albae-Quercion petraeae
Janina Jakubowska-Gabara
*91I0-2 Podgórska ciep∏olubna dàbrowa
brekiniowa Sorbo torminalis-Quercetum
Kod Physis: 41.573
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Potentillo albae-Quercion petraeae
Pawe∏ Kwiatkowski
* 91I0-3 Kserotermiczna dàbrowa z d´bem
omszonym Quercetum pubescenti-petraeae
Kod Physis: 41.712
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Quercion pubescenti-petreae
Pawe∏ Pawlaczyk
91P0 Jod∏owy bór Êwi´tokrzyski (Abietetum polonicum)
Kod Physis: 42.134
Wojciech Mróz, Antoni ¸abaj
91P0-1 Wy˝ynny jod∏owy bór mieszany
Kod Physis: 42.134
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Wojciech Mróz, Antoni ¸abaj
91Q0 Górskie reliktowe laski sosnowe
(Erico-Pinion)
Kod Physis: 42.542
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
91Q0-1 Reliktowe laski sosnowe w Pieninach
Kod Physis: 42.542
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Erico-Pinion
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
91Q0-2 Reliktowe laski sosnowe w Tatrach
Kod Physis: 42.542
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Erico-Pinion
Wojciech Mróz, Joanna Perzanowska
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
Kod Physis: 44.13, 44.2, 44.3, 44.911 (cz´Êciowo).
Janina Borysiak, Pawe∏ Pawlaczyk
*91E0-1 Nadrzeczy ∏´g wierzbowy Salicetum
albae
Kod Physis: 44.13
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Salicion albae
Janina Borysiak
*91EO-2 Nadrzeczny ∏´g topolowy Populetum albae
Kod Physis: 44.13
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Salicion albae
Janina Borysiak
*91E0-3 ¸´g olszowo-jesionowy
Kod Physis 44.321 i 44.334
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion
Pawe∏ Pawlaczyk
*91E0-4 èródliskowe lasy olszowe na ni˝u
Kody Physis 44.31 i cz´Êciowo 44.911
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion, Alnion glutinosae
Pawe∏ Pawlaczyk
*91E0-5 Podgórski ∏´g jesionowy
Kod Physis 44.31
Pawe∏ Pawlaczyk
*91E0-6 Nadrzeczna olszyna górska Alnetum
incanae
Kod Physis: 44.2131, 44.214
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion
Wojciech Stachnowicz
*91E0-7 Bagienna olszyna górska
Kod Physis 44.2132.
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Alno-Ulmion
Pawe∏ Pawlaczyk
91T0 Âródlàdowy bór chrobotkowy
Kod Physis: 42.52112, cz´Êciowo 61.15
W∏adys∏aw Danielewicz i Pawe∏ Pawlaczyk
91T0-1 Sosnowy bór chrobotkowy
(Cladonio-Pinetum i chrobotkowa postaç
Peucedano-Pinetum)
Kod Physis: 42.52112, cz´Êciowo 61.15
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Dicrano-Pinion
W∏adys∏aw Danielewicz, Pawe∏ Pawlaczyk
25
Lasy i bory
Poradniki ochrony siedlisk i gatunków
9410 Górskie bory Êwierkowe
(Piceion abietis: cz´Êç – zbiorowiska górskie)
Kod Physis: 42.21, 42.22, 42.23
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
9410-1 Acydofilne Êwierczyny górnoreglowe
Kod Physis: 42.21611, 42.233
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
9410-2 Nawapienna Êwierczyna górnoreglowa
Kod Physis: 42.21612
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
9410-3 Dolnoreglowy bór jod∏owo-Êwierkowy
Kod Physis: 42.226
26
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
9420 Górski bór limbowo-Êwierkowy
Pino cembrae-Piceetum
Kod Physis: 42.35
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
9420-1 Górskie bory Êwierkowe z limbà
i modrzewiem
Kod Physis: 42.351
Umiejscowienie zbiorowisk w klasyfikacji fitosocjologicznej: Piceion abietis
Jan Holeksa, Jerzy Szwagrzyk
Jacek Herbich