docDostosowanie maszyn i innych urz¹dzeń technicznych u
download 
Reklamacja Transkrypt
Dostosowanie maszyn i innych urz¹dzeń technicznych u
BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2002 mgr in¿. MARIUSZ D¥BROWSKI mgr in¿. JÓZEF GIERASIMIUK Centralny Instytut Ochrony Pracy Dostosowanie maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych u¿ytkowanych w miejscach pracy do zgodnoci z dyrektywami udowa oraz warunki i sposoby u¿ytkowania, tj. instalowania, obs³ugiwania, konserwacji i napraw maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych maj¹ istotny wp³yw na liczbê i ciê¿koæ wypadków przy pracy, a w konsekwencji na zwi¹zane z nimi koszty. Z tych wzglêdów wymagania dotycz¹ce bezpieczeñstwa konstrukcji oraz u¿ytkowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych zawarte s¹ zarówno w przepisach polskich, jak i w dyrektywach europejskich. W Unii Europejskiej minimalne wymagania dotycz¹ce maszyn, narzêdzi i aparatury oraz zwi¹zanych z nimi instalacji (zwanych w dalszej czêci maszynami i innymi urz¹dzeniami technicznymi), u¿ytkowanych przez pracowników w miejscach pracy, okrela dyrektywa 89/655/ EWG nale¿¹ca do grupy tzw. dyrektyw spo³ecznych. Zosta³a ona zmieniona i uzupe³niona dyrektywami: 95/63/WE dotycz¹c¹ minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa przy u¿ytkowaniu maszyn mobilnych z napêdem lub bez i maszyn do podnoszenia ³adunków i ludzi 2001/45/WE dotycz¹c¹ minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa przy pracach na wysokoci z wykorzystaniem drabin, rusztowañ i lin. Dyrektywy te adresowane s¹ do u¿ytkowników maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, a przede wszystkim do pracodawców. Nak³adaj¹ na nich obowi¹zek: dostarczania pracownikom nowych maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, spe³niaj¹cych wymagania odnosz¹cych siê do nich, tzw. dyrektyw ekonomicznych, np. dyrektywy 98/37/WE (tzw. maszynowej), dyrektywy 73/23/ EWG (tzw. niskonapiêciowej), dyrektywy 89/336/EWG (dotycz¹cej kompatybilnoci elektromagnetycznej) lub innych, w³aciwych dyrektyw nowego i globalnego podejcia. W przypadku braku odnosz¹cych siê do danej maszyny lub in- 30 nego urz¹dzenia dyrektyw ekonomicznych, nale¿y stosowaæ wymagania dyrektyw 89/655/EWG oraz 95/63/WE i 2001/ 45/WE dostosowania u¿ytkowanych w przedsiêbiorstwach starych maszyn i urz¹dzeñ do zgodnoci z minimalnymi wymaganiami, wymienionymi w za³¹czniku 1 do tych dyrektyw w³aciwego u¿ytkowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, tj. utrzymania ich w takim stanie, aby przez ca³y czas u¿ytkowania by³y zgodne z dotycz¹cymi ich, minimalnymi wymaganiami. Wymagania dyrektywy 89/655/EWG oraz dyrektyw j¹ uzupe³niaj¹cych w przewa¿aj¹cej wiêkszoci znajduj¹ odzwierciedlenie w przepisach polskich, g³ównie w kodeksie pracy [8], rozporz¹dzeniach ministra pracy i polityki socjalnej: w sprawie ogólnych przepisów bhp [9], dotycz¹cym szkolenia bhp [10] oraz w przepisach dotycz¹cych dozoru technicznego [11, 12, 13] i u¿ytkowania niektórych grup maszyn. Planuje siê przeniesienie w ca³oci postanowieñ tych dyrektyw do prawa polskiego w rozporz¹dzeniu ministra gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie u¿ytkowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych, którego projekt znajduje siê obecnie w fazie uzgodnieñ. Zakup maszyny lub innego urz¹dzenia technicznego W krajach Unii Europejskiej nowe, wyprodukowane po 1992 roku, maszyny powinny odpowiadaæ wymaganiom dyrektyw nowego i globalnego podejcia, które ich dotycz¹. W przypadku zakupu nowych maszyn i innych urz¹dzeñ, pracodawca w Unii Europejskiej powinien sprawdziæ, czy dana maszyna lub inne urz¹dzenie techniczne s¹ oznakowane znakiem CE i posiadaj¹ deklaracjê zgodnoci producenta (lub jego pe³nomocnika) z tymi dyrektywami Wspólnoty, uprawniaj¹c¹ do takiego oznakowania. Nale¿y równie¿ pamiêtaæ, ¿e producent maszyny lub urz¹dzenia obowi¹zany jest dostarczyæ instrukcjê obs³ugi sporz¹dzon¹ w jêzyku kraju u¿ytkownika, a wszelkie informacje umieszczone na maszynie lub urz¹dzeniu musz¹ byæ jednoznaczne i zrozumia³e w kraju u¿ytkownika. Obowi¹zkiem pracodawcy jest zapewnienie kontroli przed dopuszczeniem do ruchu i pierwszym uruchomieniem maszyny lub urz¹dzenia, po posadowieniu i zainstalowaniu na stanowisku pracy. Kontrola ta powinna byæ przeprowadzona przez osoby kompetentne, a jej wyniki powinny byæ zapisane w protokole pokontrolnym, który, podobnie jak protoko³y ze wszystkich przeprowadzanych kontroli okresowych i specjalnych, powinien byæ archiwizowany. W Polsce, wed³ug obecnego stanu prawnego i postanowieñ zawartych w projekcie rozporz¹dzenia ministra gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ bhp w zakresie u¿ytkowania maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych: maszyna nowa (nie u¿ywana): ª dostarczona po dniu 31 grudnia 2002 r. powinna spe³niaæ wymagania zasadnicze i szczegó³owe okrelone w przepisach wydanych na podstawie art. 6 ust. 2 i art. 7 ust. 1 ustawy z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodnoci, akredytacji i zmianie niektórych ustaw [3]. S¹ to przede wszystkim przenosz¹ce postanowienia dyrektyw 98/37/WE i 73/23/EWG do prawa polskiego rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie wymagañ zasadniczych wobec: maszyn i elementów bezpieczeñstwa [4] sprzêtu elektrycznego [5]. Je¿eli przepisy te nie maj¹ zastosowania lub maj¹ zastosowanie czêciowo, wówczas maszyna powinna spe³niaæ minimalne wymagania wynikaj¹ce z projek- BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2002 maszyna u¿ywana ª dostarczona po dniu 31 grudnia tu wymienionego rozporz¹dzenia ministra gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bhp w zakresie u¿ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [2]. Producent, importer lub inny dostawca zobowi¹zany jest, aby ka¿da dostarczana maszyna: posiada³a znak CE od dnia uzyskania przez Rzeczpospolit¹ Polsk¹ cz³onkostwa w Unii Europejskiej by³a dostarczana wraz z deklaracj¹ zgodnoci WE (potwierdzaj¹c¹ zgodnoæ maszyny z wymaganiami wymienionych przepisów) posiada³a instrukcjê obs³ugi (dokumentacjê techniczno-ruchow¹) w jêzyku polskim; dostarczona przed dniem 31 grudnia 2002 r. powinna, zgodnie z ustaw¹ z dnia 3 kwietnia 1993 r. o badaniach i certyfikacji [6] oraz ustaw¹ z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodnoci, akredytacji oraz zmianie niektórych ustaw [3] oraz art. 215 ÷ 219 kodeksu pracy [8], spe³niaæ wymagania wynikaj¹ce z odnosz¹cych siê do niej przepisów i norm. Producent, importer, dystrybutor lub inny dostawca zobowi¹zany jest, aby ka¿da maszyna: ¢ podlegaj¹ca certyfikacji (wg rozporz¹dzenia Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1999 r. [7]): by³a oznakowana znakiem bezpieczeñstwa B oraz mia³a certyfikat upowa¿niaj¹cy do takiego oznakowania posiada³a instrukcjê obs³ugi (dokumentacjê techniczno-ruchow¹) w jêzyku polskim ¢ nie podlegaj¹ca certyfikacji: posiada³a deklaracjê zgodnoci z dotycz¹cymi jej krajowymi przepisami i normami, jeli by³a dostarczona przed dniem 1 stycznia 2001 r. posiada³a instrukcjê obs³ugi (dokumentacjê techniczno-ruchow¹) w jêzyku polskim; 2002 r. powinna byæ zgodna z postanowieniami projektu rozporz¹dzenia ministra gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ bhp w zakresie u¿ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [2] dostarczona przed dniem 31 grudnia 2002 r. powinna byæ zgodna z dotycz¹cymi jej krajowymi przepisami i normami wprowadzonymi do obowi¹zkowego stosowania. U¿ytkownik powinien wymagaæ, aby ka¿da z tych maszyn: posiada³a deklaracjê zgodnoci z dotycz¹cymi jej wymaganiami, przy czym importer, dystrybutor lub inny dostawca jest obowi¹zany dostarczyæ tak¹ deklaracjê dotycz¹c¹ maszyn dostarczonych przed dniem 1 stycznia 2001 r. posiada³a instrukcjê obs³ugi (dokumentacjê techniczno-ruchow¹) w jêzyku polskim. Przeznaczenie nabywanej nowej maszyny powinno odpowiadaæ celowi, do jakiego ma byæ ona zastosowana i warunkom rodowiska, w którym bêdzie ona u¿ytkowana. Dlatego u¿ytkownik powinien okreliæ najwa¿niejsze w³aciwoci maszyny, której potrzebuje, uwzglêdniaj¹c: proces technologiczny, który powinna ona realizowaæ, parametry fizyczne i chemiczne rodowiska, w którym ma ona pracowaæ, a tak¿e wszystkie inne elementy, które mog¹ mieæ wp³yw na ryzyko zawodowe. Lista takich wymagañ, uwzglêdniaj¹ca tak¿e postanowienia przepisów i norm, pozwala u¿ytkownikowi wybraæ w³aciwego dostawcê, a do³¹czona do zamówienia pozwala dostawcy w³aciwie zaspokoiæ oczekiwania jego klienta. Mo¿e tak¿e stanowiæ podstawê do rozstrzygniêcia ewentualnych kwestii spornych. 2005 r. wszystkie u¿ytkowane maszyny i inne urz¹dzenia techniczne, znajduj¹ce siê w przedsiêbiorstwach, powinny spe³niaæ wymagania ujête w tym rozporz¹dzeniu. W przypadku wiêkszoci maszyn i innych urz¹dzeñ, a zw³aszcza kupowanych z tzw. drugiej rêki, pracodawca nie ma ¿adnej gwarancji, ¿e w ca³ym okresie eksploatacji nie zosta³y one zdekompletowane lub nie uleg³y przeróbkom u jednego z poprzednich u¿ytkowników. Dlatego niezbêdne jest dokonanie przegl¹du stanu tego sprzêtu, a nastêpnie oceny jego zgodnoci z minimalnymi wymaganiami technicznymi, okrelonymi w za³¹czniku 1. do omawianych dyrektyw. Przegl¹d i ocena s¹ elementami ca³ociowego dzia³ania zmierzaj¹cego do dostosowania u¿ytkowanych w miejscach pracy maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych do zgodnoci z wymaganiami bezpieczeñstwa wynikaj¹cymi z dyrektyw europejskich i powinny byæ przeprowadzone w pierwszej kolejnoci (rys.). Postêpowanie z u¿ytkowanymi w przedsiêbiorstwie maszynami i innymi urz¹dzeniami technicznymi Znacznie trudniejsze zadanie stoi przed pracodawc¹ w odniesieniu do u¿ywanych maszyn i innych urz¹dzeñ. Bardzo czêsto ich dokumentacja jest niekompletna, a zastosowane przy ich konstruowaniu normy i przepisy nieaktualne i trudno dostêpne. Projekt rozporz¹dzenia ministra gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bhp w zakresie u¿ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [2] stanowi, ¿e po dniu 31 grudnia Fazy dzia³añ prowadz¹cych do uzyskania zgodnoci maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych z wymaganiami bezpieczeñstwa wynikaj¹cymi z dyrektyw WE 31 BEZPIECZEÑSTWO PRACY 7-8/2002 Przegl¹d parku maszynowego powinien byæ przeprowadzony przez zespó³ kompetentnych osób, najlepiej pracowników przedsiêbiorstwa znaj¹cych zagadnienia: techniczne, w tym minimalne wymagania bezpieczeñstwa (z dzia³ów: g³ównego konstruktora, g³ównego mechanika, g³ównego technologa, bhp i wydzia³u produkcyjnego) i ekonomiczne (reprezentanci dzia³ów: ekonomicznego, handlowego i ksiêgowoci). W czasie przegl¹du nale¿y zwróciæ uwagê na stan zu¿ycia maszyny, stopieñ jej zamortyzowania oraz wymagania wynikaj¹ce z rozwoju technologii i aktualnych potrzeb rynku. Podczas oceny stanu zgodnoci maszyn i innych urz¹dzeñ z minimalnymi wymaganiami bezpieczeñstwa warto pos³ugiwaæ siê list¹ kontroln¹, opracowan¹ na podstawie wymagañ technicznych za³¹cznika I dyrektywy 89/655/ EWG. Taka lista, opracowana przez CIOP na podstawie listy stosowanej we Francji, by³a wykorzystana w badaniach ankietowych [1] (odpowiedzi nades³a³o oko³o 1050 przedsiêbiorstw) zwi¹zanych z okreleniem kosztów dostosowania u¿ytkowanych w Polsce maszyn do wymagañ omawianych dyrektyw. Lista kontrolna, oprócz umo¿liwienia zapisu ewentualnych niezgodnoci z wymaganiami, powinna uwzglêdniaæ dalsze kroki, a wiêc konieczne dzia³ania w celu doprowadzenia do zgodnoci, przewidywany ich koszt oraz termin realizacji. Zakres wymagañ podlegaj¹cych ocenie, uwzglêdniony w takiej licie powinien obejmowaæ: zgodne z przeznaczeniem u¿ytkowanie maszyny i innego urz¹dzenia technicznego sygnalizacjê ostrzegawcz¹ w przypadku braku widocznoci strefy zagro¿enia ze stanowiska operatora, uruchamianie, zatrzymywanie normalne i awaryjne oraz pierwszeñstwo funkcji zatrzymywania przed uruchamianiem, a tak¿e oznakowanie, usytuowanie, widocznoæ i dostêp do elementów sterowniczych ochronê przed bezporednim kontaktem z ruchomymi czêciami przeniesienia napêdu i w strefie roboczej maszyn oraz przed skutkami ewentualnego ich rozerwania statecznoæ maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych owietlenie ochronê przed zagro¿eniami termicznymi, emisj¹ szkodliwych substancji i py³u oraz po¿arem lub wybuchem 32 od³¹czanie maszyny i innego urz¹dzenia technicznego od zasilania elektrycznego, pneumatycznego, hydraulicznego oraz innych róde³ energii prowadzenie napraw i konserwacji przy zatrzymaniu ruchów niebezpiecznych lub poza strefami zagro¿enia, albo z zastosowaniem odpowiednich rodków ochronnych bezpieczny dostêp do miejsc obs³ugi ochronê przed pora¿eniem elektrycznym oznakowanie ostrzegawcze. Dysponuj¹c wype³nionymi dla ka¿dej maszyny i innego urz¹dzenia technicznego, listami kontrolnymi oraz danymi z przegl¹du, mo¿na przejæ do opracowania planu doprowadzenia do zgodnoci. W harmonogramie uwzglêdniane s¹ wy³¹cznie maszyny i urz¹dzenia z listy sprzêtu przeznaczonego do dostosowania. Kolejnoæ dzia³añ powinna uwzglêdniaæ w pierwszym rzêdzie maszyny i urz¹dzenia stwarzaj¹ce szczególne zagro¿enia. Niezwykle istotnym elementem podjêtych dzia³añ jest nadzorowanie. Kontrola sprzêtu roboczego nie sprowadza siê wy³¹cznie do sprawdzenia przed pierwszym uruchomieniem. Maszyny i urz¹dzenia techniczne powinny byæ poddawane regularnym kontrolom okresowym, a tak¿e kontrolom nadzwyczajnym, przeprowadzanym w miarê potrzeb, gdy zajdzie okolicznoæ mog¹ca wp³yn¹æ na zmianê poziomu bezpieczeñstwa, np. modyfikacja lub przeniesienie maszyny w inne miejsce. Wyniki tych kontroli powinny byæ rejestrowane. * * * Pomimo ujêcia wiêkszoci wymagañ omawianych dyrektyw w obowi¹zuj¹cych przepisach, w wielu, zw³aszcza ma³ych i rednich przedsiêbiorstwach w Polsce stosowane s¹ maszyny i urz¹dzenia nie spe³niaj¹ce tych wymagañ. Wdro¿enie dyrektyw europejskich bêdzie zatem obejmowaæ zarówno przystosowanie do obowi¹zuj¹cych przepisów, jak i dodatkowe wymagania ujête w projekcie rozporz¹dzenia ministra gospodarki [2]. Oprócz wymagañ technicznych rozporz¹dzenie to zawiera postanowienia dotycz¹ce organizacji pracy: ogólne, odnosz¹ce siê do u¿ytkowania wszystkich maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych oraz szczegó³owe, odnosz¹ce siê do pewnych ich grup, np. maszyn mobilnych, do podnoszenia ³adunków. PIMIENNICTWO [1] Raport z drugiego etapu badañ kosztów wdro¿enia dyrektywy 89/655/EWG w sprawie minimalnych wymagañ bezpieczeñstwa i higieny pracy przy u¿ytkowaniu przez pracowników maszyn i innych urz¹dzeñ technicznych podczas pracy (znowelizowanej dyrektyw¹ 95/ 63/WE) oraz stanu dostosowania do wymagañ dyrektywy 89/655/EWG. Centralny Instytut Ochrony Pracy, Warszawa 2001. [2] Projekt rozporz¹dzenia Ministra Gospodarki w sprawie minimalnych wymagañ dotycz¹cych bezpieczeñstwa i higieny pracy w zakresie u¿ytkowania maszyn przez pracowników podczas pracy [3] Ustawa z dnia 28 kwietnia 2000 r. o systemie oceny zgodnoci, akredytacji i zmianie niektórych ustaw. DzU nr 43, poz. 489 z pón. zm. [4] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie wymagañ zasadniczych dla maszyn i elementów bezpieczeñstwa podlegaj¹cych ocenie zgodnoci, warunków i trybu dokonywania oceny zgodnoci oraz sposobu oznakowania tych maszyn i elementów bezpieczeñstwa. DzU nr 127, poz. 1391 [5] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 3 lipca 2001 r. w sprawie wymagañ zasadniczych dla sprzêtu elektrycznego, warunków i trybu dokonywania oceny zgodnoci oraz sposobu oznakowania sprzêtu elektrycznego. DzU nr 120, poz. 127 [6] Ustawa z dnia 3 kwietnia 1993 r. o badaniach i certyfikacji. DzU nr 53, poz. 250 z pón. zm. [7] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 9 listopada 1999 r. w sprawie wykazu wyrobów podlegaj¹cych obowi¹zkowi certyfikacji na znak bezpieczeñstwa i oznaczania tym znakiem oraz obowi¹zkowi wystawiania deklaracji zgodnoci producenta. DzU 2000, nr 5, poz. 53 [8] Ustawa Kodeks pracy z dnia 26 czerwca 1974 r. Tekst jedn. DzU z 1998 r., nr 21, poz. 94 z pón. zm. [9] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 wrzenia 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeñstwa i higieny pracy. DzU nr 129, poz. 844 [10] Rozporz¹dzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 28 maja 1996 r. w sprawie szczegó³owych zasad szkolenia w dziedzinie bezpieczeñstwa i higieny pracy. DzU nr 62, poz. 285 [11] Ustawa z dnia 21 grudnia 2000 r. o dozorze technicznym. DzU nr 122, poz. 1321 [12] Rozporz¹dzenie Ministra Przemys³u z dnia 29 grudnia 1988 r. w sprawie wykonania niektórych przepisów ustawy o dozorze technicznym. DzU nr 44, poz. 351 z pón. zm. [13] Rozporz¹dzenie Rady Ministrów z dnia 31 grudnia 1988 r. w sprawie dozoru technicznego. DzU z 1989 r. nr 1, poz. 3 z pón. zm.
