qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty

qwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwerty
uiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasd
fghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzx
cvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
OSOBOWOŚĆ I JEJ
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
REGULACYJNA
ROLA
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxc
vbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmq
wertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyui
opasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfg
hjklzxcvbnmrtyuiopasdfghjklzxcvbn
mqwertyuiopasdfghjklzxcvbnmqwert
yuiopasdfghjklzxcvbnmqwertyuiopas
dfghjklzxcvbnmqwertyuiopasdfghjklz
xcvbnmqwertyuiopasdfghjklzxcvbnm
Bydgoszcz
2o.o1.2oo8
Mateusz Stebliński
Studia stacjonarne, rok I, grupa C
[email protected]
1
OSOBOWOŚĆ W TEORII
Osobowość bardzo trudno zdefiniować jednoznacznie w sposób
zadowalający wszystkich. Każdy nurt psychologii określa ją jako co innego.
Jednak dla potrzeb mojej pracy przyjąłem definicję zaproponowaną przez L.
A. Pervina i O. P. Johna (2001): osobowość to te charakterystyki osoby, które
wyjaśniają spójny wzorzec uczuć, myślenia i zachowania. Termin osobowość
wyznacza nam kierunek badań, określa te obszary ludzkiej psychiki,
którymi się zajmiemy.
W swojej pracy chciałbym poruszyć problem oddziaływania osoby na
otoczenie i interakcję z innymi jednostkami pod kątem cech osobowości
a także rolę osobowości w kształtowaniu zachowania w różnych sytuacjach.
TYPOLOGIE OSOBOWOŚCI
Patrząc na ludzi, zawsze wyodrębniamy różne grupy ze względu na
jakieś cechy. Może to być rok studiów, przedmiot, płeć czy rasa. Można też
skategoryzować ludzi według typów osobowości – specyficznych
charakterystyk psychiki, przy czym osoba zaliczona do jednej kategorii
osobowości nie może należeć jednocześnie do innej ani nie może należeć do
tej kategorii mniej lub więcej.
Wielu uczonych (niekoniecznie psychologów) starało się tworzyć
różne typologie osobowości. Jedną z pierwszych zaproponował w V w.
przed Chrystusem grecki lekarz Hipokrates. Przedstawił on cztery
podstawowe typy temperamentu, które wskazują na typowe cechy
i zachowania ludzi do nich sklasyfikowanych. Były to: melancholik,
sangwinik, flegmatyk i choleryk.
Typy temperamentu
Hipokratesa:
melancholik – smutny, zadumany;
sangwinik – wesoły, aktywny;
flegmatyk – apatyczny, ospały;
choleryk – łatwo wpadający w
złość, pobudliwy.
Inną ciekawą typologią była, zaproponowana przez W. Sheldona,
klasyfikacja ludzi do trzech somatotypów – powiązanie cech wyglądu
z charakterystycznymi cechami osobowości. Były to następujące typy:
endomorficzny (gruby, miękki, krągły), mezomorficzny (muskularny,
kanciasty, silny), ektomorficzny (chudy, wysoki, kruchy).
Gordon Allport za najistotniejszy element
a zarazem budulec osobowości uważał cechy.
Wyróżnił on trzy rodzaje cech ze względu na ich
istotność w kształtowaniu zachowania człowieka.
Są to: cechy kardynalne, czyli takie, wokół których
osoba organizuje swoje życie, cechy centralne –
właściwości osoby, takie jak uczciwość czy
optymizm oraz cechy drugorzędne, czyli
własności
indywidualne,
pozwalające
przewidzieć zachowanie człowieka, ale nie
mówiące dużo o jego osobowości. Allport uważał,
Rys. 1. Nieśmiałość jako cecha pośrednicząca pomiędzy
sytuacjami a bodźcami które na pierwszy rzut oka
mogą mieć niewiele wspólnego.
2
że to właśnie osobowość (a nie otoczenie) ma największy wpływ na
zachowanie.
Obok Allporta jednym z ważniejszych
teoretyków cech był Hans Eysenck. Przedstawił on
model osobowości łączący typy, cechy i zachowanie.
Na samym dole hierarchii znajdują się pojedyncze
reakcje (jak akty działania). Gdy występują one
regularnie tworzą tzw. reakcje nawykowe, których
zestawienie daje cechę. Połączenie wielu cech daje
nam typ osobowości. Wyniki badań pozwoliły
Eysenckowi zdefiniować trzy wymiary osobowości:
introwertyzm, neurotyzm i psychotyzm, które
umożliwiły opisanie poszczególnych typów na
szczycie hierarchii. Jednak, w przeciwieństwie do
poprzednich typologii, nie zamknął on poszczególnych
typów i założył, że nie są one od siebie odrębne tylko
ciągłe.
Eysenck uważał, że połączenie jego teorii
z innymi klasyfikacjami typów osobowości pozwoli
lepiej ją zrozumieć. I tak zestawił on swoją hierarchię
(a
dokładniej
introwersję-ekstrawersję
oraz
neurotyzm, czyli stałość-niestałość) z typologią
temperamentu Hipokratesa, co obrazuje rys. 2.
Rys. 2. Koło osobowości Eysencka.
KSZTAŁTOWANIE SIĘ OSOBOWOŚCI
Jednym z podstawowych i najważniejszych problemów w badaniach
nad osobowością jest pytanie o to, czy kształt osobowości jest wynikiem
dziedziczenia cech czy też jest on wynikiem wpływu środowiska. Genetyka
behawioralna zajmuje się określeniem w jakim stopniu cechy osobowości
są dziedziczone. By odpowiedzieć na zadane pytanie, badacze
przeprowadzają tzw. badania adopcyjne, czyli porównanie cech osobowości
dzieci z rodzicami biologicznymi oraz z rodzicami przybranymi. Również
dobrą metodą badania stopnia dziedziczności cech jest porównanie cech
osobowości bliźniąt jednojajowych, które były wychowywane razem
z cechami bliźniąt jednojajowych, rozdzielonych po narodzinach
i wychowywanych osobno, oraz cech bliźniąt dwujajowych
wychowywanych razem i takich samych bliźniąt wychowywanych osobno*.
Teoretycznie cechy osobowości takie jak np. towarzyskość powinny
bardziej korelować u bliźniąt jednojajowych (które mają 10% wspólnych
*
W tej chwili w toku jest kilka szeroko zakrojonych badań tego typu m.in.
Minnesockie Studium nad Bliźniętami Wychowywanymi Osobno i Szwedzkie Badania
Bliźniąt i Adopcji w Procesie Starzenia się. Prowadzone są także badania bez udziału
bliźniąt np. Teksańskie Studium Adopcyjne. Badane osoby pochodzą z różnych
krajów i różnych grup socjoekonomicznych a także z różnych grup wiekowych.
3
Badania adopcyjne
genów) niż u bliźniąt dwujajowych (które mają tylko połowę genów
wspólnych). Okazało się, że czynniki dziedziczne wpływają na prawie
wszystkie cechy osobowości i szacuje się on na 20-60%. Choć badacze nadal
spierają co do stopnia, w jakim osobowość jest dziedziczna, to nie ma
wątpliwości, że cechy przekazywane genetycznie przez rodziców mają
istotny wpływ na ukształtowanie osobowości.
Jednak nie oznacza to, że jesteśmy niewolnikami odziedziczonych
cech osobowości. Badania wykazują ogromny wpływ środowiska na jej
kształt. W szczególności dużą rolę odgrywa środowisko odrębne. Jest to
zespół indywidualnych doświadczeń dziecka (w odróżnieniu od środowiska
rodzinnego, które jest wspólne dla wszystkich dzieci w rodzinie), na który
składają się m.in. relacje z rodzicami, relacje z rodzeństwem czy
doświadczenia poza domem. Jednocześnie okazuje się, że wpływ
środowiska rodzinnego jest znikomy – bliźnięta jednojajowe wychowywane
razem wcale nie są do siebie bardziej podobne niż bliźnięta jednojajowe
wychowywane osobno.
Środowisko odrębne i
środowisko rodzinne
OSOBOWOŚĆ A ŻYCIE
Chciałbym teraz omówić regulacyjny wpływ osobowości na życie
ludzi. Postaram się przybliżyć to zagadnienie za pomocą przykładów
z życia, pokazując w jaki sposób zachowali by się ludzie o odmiennych
cechach osobowości w różnych sytuacjach. Chciałbym jednocześnie abyście,
czytając przedstawione sytuacje (zanim przeczytacie zasugerowane przeze
mnie rozwiązania), zastanowili się i odpowiedzieli sobie na pytanie: „Jak ja
bym się zachował?”
Jako pierwszą wyobraźmy sobie następującą sytuację.
Flegmatyk – Choleryk
Zostałaś(-łeś) zaproszona(-y) przez brata i jego rodzinę na
uroczystą kolację. Jednak w tym samym czasie, kiedy ma się
ona odbyć, odbywać się będzie również spotkanie w gronie
przyjaciół, na które czekałaś(-łeś) od dawna. Masz więc
dylemat: czy odmówić bratu, a jeśli tak to w jaki sposób, czy
może przełożyć spotkanie ze znajomymi. Jak z niego wybrnąć?
Do przeanalizowania tej sytuacji wykorzystajmy Eysenckowskie koło
osobowości. Przeciwstawmy przykładowe zachowanie typowego
flegmatyka i typowego choleryka. Możemy założyć, że flegmatyk będzie
próbował jakoś pogodzić zaproszenie brata ze spotkaniem z przyjaciółmi
ze względu na swoje ugodowe usposobienie. Na pewno nie będzie on
wpadał w panikę i denerwował się, gdyż jest typem zrównoważonym
i spokojnym. Prawdopodobnie uda mu się dojść do porozumienia zarówno z
bratem jak i ze znajomymi i zapewne spokojnie rozwiąże problem.
Natomiast osoba o usposobieniu cholerycznym prawdopodobnie w
zaistniałej sytuacji zdenerwuje się i będzie działać impulsywnie. Możliwe,
że będzie próbował wywierać nacisk na jedną ze stron ze względu na swój
agresywny i niespokojny charakter. Mógłby przykładowo zaatakować brata
słowami: „dlaczego teraz mi to mówisz? Ja już od dawna mówiłem, że idę ze
znajomymi i nie mam zamiaru zmieniać planów dla twojego kaprysu!” W tej
4
sytuacji widzimy jak osobowość może regulować nasze relacje z bliskimi
osobami. Osoba flegmatyczna prawdopodobnie, nawet jeśli będzie musiała
zrezygnować z jednego ze spotkań, nie pogorszy swoich relacji ani z bratem
ani ze znajomymi. Całkiem możliwe, że choleryk pogorszy swoje stosunki z
jedną z grup, ponieważ nie potrafi spokojnie przeanalizować problemu
i starać się rozwiązać go „na zimno”.
Przeanalizujmy teraz sytuację, w której przeciwstawimy sobie
postawy i zachowania typowego sangwinika oraz typowego melancholika.
Melancholik – Sangwinik
Pracujesz w dużej korporacji na odpowiedzialnym stanowisku.
Masz do wykonania poważny projekt, który pochłonął już
bardzo dużo twojej pracy. Jednak na jego ukończenie
potrzebujesz jeszcze przynajmniej dwóch tygodni. W czasie
pracy, twój szef poprosił cię do swojego biura i podczas
rozmowy „zasugerował”, że projekt powinien być gotowy już
na najbliższe spotkanie zarządu, które odbędzie się za pięć dni,
pomimo iż termin jego zakończenia jest przewidziany na
przyszły miesiąc. Jak rozwiązać problem? W jaki sposób
ukończyć projekt w tak krótkim czasie?
Melancholik prawdopodobnie nie powie szefowi o tym, że planował
skończyć projekt za dwa tygodnie. Całkiem możliwe, że poświęci swoje
właśnie życie prywatne aby skończyć projekt na czas. Gdyby nie udało mu
się, to, ze względu na swoje pesymistyczne nastawienie i lękliwy charakter,
prawdopodobnie załamie się i będzie chciał zrezygnować z pracy. Możliwe,
że, w przypadku niepowodzenia, zostanie zwolniony i nie będzie starał się
wyjaśnić przyczyn niedopełnienia terminu. Osoba o charakterze
sangwinicznym prawdopodobnie od razu zacznie rozmawiać z szefem
o kształcie i planowanym terminie ukończenia projektu. Możliwe,
że przyjmie „propozycję” ukończenia zadania wcześniej pod warunkiem
przydzielenia dodatkowych osób do pracy nad tym zadaniem. Jeśli tak się
stanie (i rzeczywiście otrzyma dodatkowych pracowników), to będzie on
swoich kolegów mobilizował i wspierał. Prawdopodobnie ukończy pracę na
czas. Jednak w przypadku niepowodzenia, będzie zapewne negocjował
z przełożonym wymiar i rodzaj poniesionych konsekwencji bądź ich
zupełny brak. Zatem w przytoczonej sytuacji lepsze relacje z przełożonymi
zyska (nawet w przypadku niepowodzenia) osoba o charakterze
sangwinicznym, gdyż jest bardziej otwarta, rozmowna i kontaktowa, potrafi
dyskutować na dany temat i nie załamuje się. Melancholik nie ma zdolności
przywódczych i jest typem samotnika, przez co trudno mu brać udział
w dyskusji. Moli przyjmować polecenia i poświęcać swój czas na ich
wykonanie niż prosić o pomoc.
W kolejnej sytuacji chciałbym zanalizować i pokazać różnice
pomiędzy typem stabilnym i niestabilnym.
Jesteś w dyskotece i bawisz się ze znajomymi. W pewnym
momencie w klubie pojawia się chłopak (dziewczyna),
który(-a) od pierwszego spojrzenia bardzo ci się spodobał(-a).
Bardzo chciałabyś (chciałbyś) do niego (niej) podejść ale nie
5
Stabilny – Niestabilny
bardzo wiesz co masz powiedzieć. Co zrobiłabyś (zrobiłbyś)
w takiej sytuacji?
Człowiek o usposobieniu niestabilnym nie najprawdopodobniej nie
podejdzie do osoby, która mu się spodobała. Możliwe, że powie o tym
swoim najbliższym znajomym ale nie będzie miał odwagi podejść do tej
osoby. Jeśli już to zrobi prawdopodobnie bardzo ciężko będzie mu
rozpocząć rozmowę. Bardzo prawdopodobne, że zrazi do siebie swojego
rozmówcę, gdyż jest osobą niespokojną i lękliwą. Na odmowę rozmowy
prawdopodobnie zareaguje impulsywnie i bardzo się nią przejmie, gdyż jest
osobą nadwrażliwą. Stabilna na pewno podejdzie do osoby, którą sie
zainteresował i spróbuje zainicjować rozmowę. Jest to osoba żywa ale
zrównoważona, wiec prawdopodobnie zainteresuje swojego rozmówcę.
Zapewne potrafi skierować rozmowę na taki tor, by była ona przyjemna
i ciekawa, gdyż potrafi wykorzystać swoją wiedzę w nowych sytuacjach
i nie stresuje się przy tym. Jak widzimy osoba o usposobieniu niestabilnym
nie potrafi nawiązywać kontaktów z ludźmi a inicjowanie rozmów
przychodzi jej z wielką trudnością. Z kolei osoby stabilne potrafią bez stresu
odnajdywać się w nowych sytuacjach a w kontaktach z ludźmi wykazują się
często wysoką inteligencją społeczną.
W ostatniej sytuacji chciałbym zaprezentować różnice pomiędzy
typem introwertywnym a ekstrawertywnym.
Jesteś studentem (studentką) psychologii. Na zajęciach cała
grupa otrzymała zadanie wykonania prezentacji na wybrany
temat. Prezentacje można wykonywać w grupach liczących
maksymalnie trzy osoby bądź samodzielnie. Jak się zachowasz?
Czy wykonasz prezentacje samodzielnie, czy będziesz chciał
pracować w grupie?
Osoba o osobowości introwertywnej najprawdopodobniej będzie
chciała wykonać tą prezentację samodzielnie. Osoba taka nie lubi pracy
grupowej. Zamiast rozwijać stosunki z innymi, introwertyk woli
koncentrować się na własnym rozwoju. Przy tym w kontaktach jest bierna
i nie wychodzi z inicjatywą do innych. Ekstrawertycy najprawdopodobniej
pracowali by w grupie. Są to osoby koncentrujące się na relacjach i innymi.
Praca przygotowana przez takie osoby powinna być ciekawa a sposób jej
wygłaszania zachęcać słuchaczy do zaangażowania się. Prace
introwertyków prawdopodobnie skupiały by się na rzeczowym omówieniu
tematu bez wchodzenia w interakcję ze słuchaczami. Można zauważyć w tej
sytuacji jak osobowość reguluje stosunki między ludźmi w grupie sztucznej
jaką jest np. grupa ćwiczeniowa na studiach. Introwertycy mają,
w przeciwieństwie do ekstrawertyków, problemy z nawiązywaniem
kontaktów w grupie przez co często bywają na uboczu i bywają
osamotnieni.
Drodzy czytelnicy. Czy postąpiliście zgodnie z moją prośbą i czytając
przedstawione przeze mnie sytuacje odpowiedzieliście sobie na pytania
postawione w każdej z nich? Jeśli tak to pozostawiam wam ocenę swojej
osobowości i przynależność do określonego typu osobowości.
6
Inteligencja społeczna:
zdolność zrozumienia i
rozpoznania uczuć i nastrojów
drugiego człowieka.
Introwertyk – Ekstrawertyk
PODSUMOWANIE
Na zakończenie chciałbym ustosunkować się do tematu tej pracy. Jak
mogliśmy zauważyć w zaprezentowanych przeze mnie przykładach
osobowość odgrywa ogromną rolę w regulacji stosunków człowiek –
otoczenie. W zależności od cech charakteru (typu osobowości) ludzie w
podobnych sytuacjach zachowują się zupełnie inaczej. Jedni są skuteczni
(jak ekstrawertycy, przygotowujący ciekawe wystąpienie) inni bywają
nieskuteczni (na przykład melancholik, który nie zdołał sam ukończyć
projektu na czas) a jeszcze inni działają przeciwskutecznie (jak człowiek
niestabilny, który zraził do siebie osobę, która podobała mu się w
dyskotece). I właśnie po to, by wyeliminować działania przeciwskutecznie
powinno sie pracować nad cechami osobowości pozbywając się tych, które
uniemożliwiają działanie skuteczne a rozwijając te, umożliwiające
poprawne relacje z innymi ludźmi.
BIBLIOGRAFIA
1. Argyle M. (2002). Psychologia stosunków międzyludzkich. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
2. Aronson E., Wilson T. D., Akret R. (1997). Psychologia społeczna. Serce i umysł. Poznań: wyd. Zysk i
S-ka.
3. Kenrick D. T., Neuberg S. L., Cialdini R. B. (2002). Psychologia społeczna - rozwiązane tajemnice.
Gdańsk: GWP.
4. Pervin L. A., John O. P. (2002). Osobowość – teoria I badania. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu
Jagiellońskiego.
5. Rathus S. A. (2004). Psychologia współczesna. Gdańsk: GWP.
6. Strelau J. (2004). Psychologia tom 2. Gdańsk: GWP.
7. Zimbardo P. G. (1999). Psychologia i życie. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN.
7