Różnice w sposobie od¿ywiania się m³odzie¿y gimnazjalnej w

278
Probl Hig Epidemiol 2006; 87(4): 278-283
Ró¿nice w sposobie od¿ywiania siê m³odzie¿y gimnazjalnej
w województwie pomorskim w zale¿noœci od p³ci
Differences in nutritional habits amongst secondary school youth in Pomorskie Voivodship
in relation to gender
MAGDALENA PIESZKO-KLEJNOWSKA 1/, JOLANTA PÊGIEL-KAMRAT 2/, MARZENA ZARZECZNA-BARAN 2/, MARTA STANKIEWICZ 1/,
IZABELA KOZANECKA 1/, WIES£AWA £YSIAK-SZYD£OWSKA 1/
1/
2/
Zak³ad ¯ywienia Klinicznego i Diagnostyki Laboratoryjnej Akademii Medycznej w Gdañsku
Zak³ad Zdrowia Publicznego i Medycyny Spo³ecznej Akademii Medycznej w Gdañsku
Introduction. Appropriate nutrition is one of the most important
environmental factors determining proper development and human health
status. Therefore, nutritional habits are one of leading topics of public health
all over the world, including Poland. Proper nutrition from early stages of
human life plays a vital role in preservation of a favourable health status
throughout the whole life. Malnourishment especially during fetal and
maturation stages predispose to various diseases.
Aim. The aim of this paper is to compare nutritional habits of adolescents in
relation to gender in chosen secondary schools of Pomorskie voivodeship.
Material and method. The comparison was based on the assessment of
frequency and regularity of meals consumption – breakfast, type of food,
preparation techniques of meat meals, self-assessment of nutritional habits
and self-rated physical activity. The survey was performed in three secondary
schools of health-promotion profile. 308 pupils were examined, including
146 boys and 162 girls.
Results and conclusions. The obtained results confirmed differences in
nutritional habits depending on gender. Boys consumed meals more frequently
– four times per day (37%), and more often had breakfast in the morning
(61%); girls, on the other hand, usually consumed three meals per day
(34%) and only 52% had breakfast every day. Despite various nutritional
errors, over 57% of girls and almost 75% of boys claim to have proper
nutrition.
Key words: adolescents, diet, nutritional habits, lifestyle
Wprowadzenie. W³aœciwe ¿ywienie jest jednym z najwa¿niejszych czynników
œrodowiskowych prawid³owego rozwoju i dobrego stanu zdrowia cz³owieka.
W zwi¹zku z tym stanowi przedmiot zainteresowania zdrowia publicznego na
ca³ym œwiecie, w tym równie¿ w Polsce. Odpowiednie ¿ywienie we wczesnym
okresie ¿ycia ma istotne znaczenie dla zachowania korzystnego stanu zdrowia
w ca³ym póŸniejszym ¿yciu. B³êdy ¿ywieniowe, szczególnie dotycz¹ce okresu
¿ycia p³odowego oraz okresu dojrzewania, predysponuj¹ do rozwoju wielu
schorzeñ.
Cel pracy. Porównanie sposobu ¿ywienia dojrzewaj¹cej m³odzie¿y w zale¿noœci
od p³ci, na przyk³adzie wybranych gimnazjów województwa pomorskiego.
Materia³ i metoda. Porównania dokonano w zakresie czêstoœci i regularnoœci
spo¿ywania posi³ków, codziennego jedzenia œniadania, rodzaju spo¿ywanego
pokarmu, sposobu przyrz¹dzania potraw miêsnych, samooceny sposobu
¿ywienia oraz oceny w³asnej aktywnoœci fizycznej. Badañ dokonano w trzech
gimnazjach o profilu: promocja zdrowia. £¹cznie przebadano 308 uczniów,
w tym 146 ch³opców i 162 dziewcz¹t.
Wyniki badañ i wnioski. Wyniki potwierdzi³y ró¿nice w sposobie ¿ywienia
w zale¿noœci od p³ci. Ch³opcy czêœciej jadali posi³ki 4 razy dziennie (37%)
oraz czêœciej spo¿ywali przed wyjœciem do szko³y pierwsze œniadanie (61%),
a dziewczêta najczêœciej spo¿ywa³y 3 posi³ki (34%), a pierwsze œniadanie
codziennie jada³o tylko 52% z nich. Pomimo wielu uchybieñ w zakresie
od¿ywiania, ponad 57% dziewcz¹t i prawie 75% ch³opców uwa¿a³o, ¿e
od¿ywia siê prawid³owo.
S³owa kluczowe: m³odzie¿, dieta, nawyki ¿ywieniowe, styl ¿ycia
© Probl Hig Epidemiol 2006, 87(4): 278-283
Adres do korespondencji / Address for correspondence
www.phie.pl
Magdalena Pieszko-Klejnowska
Zak³ad Zdrowia Publicznego i Medycyny Spo³ecznej Akademii Medycznej
w Gdañsku, ul. Aleja Zwyciêstwa 42a, 80-210 Gdañsk
tel.: +48 58 349 15 40, fax.: +48 58 349 15 48
e-mail: [email protected]
Nades³ano: 25.11.2006
Zakwalifikowano do druku: 30.12.2006
Wstêp
Uwarunkowania zdrowia wspó³czesnego cz³owieka zwi¹zane s¹ z chorobami przewlek³ymi, wynikaj¹cymi przede wszystkim z wadliwego stylu ¿ycia
i niekorzystnych warunków œrodowiska [1,2,3,4,5].
Dla poprawy stanu zdrowia spo³eczeñstwa winno siê
wiêc zwracaæ baczn¹ uwagê przede wszystkim na elementy stylu ¿ycia. Zachowania zdrowotne s¹ bezpo-
œrednim czynnikiem, w najwiêkszym stopniu determinuj¹cym zdrowie cz³owieka. Niedostatki zachowañ prozdrowotnych s¹ g³ówn¹ przyczyn¹ najczêstszych zaburzeñ – tak w m³odoœci jak i dalszych latach ¿ycia [1,6]. Szczególnym czasem w ¿yciu ka¿dego cz³owieka jest okres dojrzewania, który w znacznym stopniu rzutuje na póŸniejszy stan zdrowia oraz
d³ugoœæ ¿ycia. Niepodwa¿alny jest ju¿ dzisiaj fakt, i¿
Pieszko-Klejnowska M, Pêgiel-Kamrat J, i wsp. Ró¿nice w sposobie od¿ywiania siê m³odzie¿y gimnazjalnej ...
stan zdrowia dziecka decyduje w znacznej mierze
o kondycji zdrowotnej cz³owieka doros³ego [1,2].
Bardzo istotnym elementem, wp³ywaj¹cym na stan
zdrowia, jest stosowanie prawid³owej, dostosowanej
do wieku oraz zrównowa¿onej diety – zarówno pod
wzglêdem iloœciowym jak i jakoœciowym [6,7,8].
B³êdy ¿ywieniowe okresu m³odzieñczego predysponuj¹ do rozwoju takich chorób, jak: cukrzyca insulinozale¿na, nadciœnienie têtnicze, choroba niedokrwienna serca, osteoporoza [5,7,8]. W okresie dorastania utrwalaj¹ siê zachowania zdrowotne nabyte
we wczeœniejszych okresach ¿ycia. Zestaw tych zachowañ wnosi m³ody cz³owiek w swe doros³e ¿ycie
[1,9]. Wa¿ne jest zatem, by m³odzie¿ otrzymywa³a
i utrzymywa³a korzystne wzorce dietetyczne [9,10].
279
Wyniki badañ i ich omówienie
Zrównowa¿ona dieta sprzyja optymalnemu zdrowiu oraz rozwojowi fizycznemu i intelektualnemu.
Istotne jest nie tylko spo¿ywanie produktów zdrowych i urozmaiconych lecz tak¿e czêstotliwoœæ posi³ków [1,5,6,8]. Nieprawid³owa tendencja do rzadkiego spo¿ywania posi³ków powodowana jest prawdopodobnie wadliwymi nawykami ¿ywieniowymi czy
warunkami ¿ycia rodzinnego [1,10]. W przeprowadzonych badaniach ankietowych zaobserwowano, i¿
zasada spo¿ywania czterech i wiêcej posi³ków w ci¹gu dnia by³a przestrzegana przez 64,6% ogó³u badanych uczniów. Najczêœciej spo¿ywano cztery posi³ki
dziennie (34,7%), przy czym czêœciej dotyczy³o to
ch³opców (37%) ni¿ dziewcz¹t (32,7%) (tab. I). Na
podobne tendencje czêstszego spo¿ywania posi³ków
Cel pracy
przez ch³opców wskazuje w swoich pracach WoynaCelem podjêtych badañ by³o porównanie sposo- rowska [5,7]. Z kolei wœród respondentów, którzy
bu ¿ywienia m³odzie¿y gimnazjalnej z województwa jedli tylko dwa lub trzy razy w ci¹gu dnia przewa¿a³y
dziewczêta (47%) w stosunku do ch³opców (22,6%)
pomorskiego, w zale¿noœci od p³ci, w zakresie:
i by³a to ró¿nica znamienna statystycznie (α<0,01).
– czêstoœci i regularnoœci spo¿ywania posi³ków,
– codziennego jedzenia œniadania przed wyjœciem Rzadkie jedzenie posi³ków sprzyja siêganiu przez
m³odzie¿ po ró¿nego rodzaju przek¹ski, które s¹ ³ado szko³y,
two dostêpne, czêsto t³uste lub s³odkie (chipsy, pa– rodzaju spo¿ywanego pokarmu,
luszki, ciastka, batoniki) [11,12]. Niestety spo¿ywa– sposobu przyrz¹dzania potraw miêsnych,
– oceny sposobu ¿ywienia dokonanej przez samego nie tego rodzaju produktów, tzw. podjadanie, nie jest
w³aœciwym nawykiem ¿ywieniowym, szczególnie dla
ucznia.
rozwijaj¹cego siê organizmu.
Materia³ i metoda
Materia³ do badañ stanowi³y odpowiedzi piêtnastolatków, uczniów ostatnich klas gimnazjalnych, zebrane za pomoc¹ anonimowej ankiety. Kwestionariusz ankiety opracowany zosta³ przez autorów. Badanie przeprowadzono metod¹ bezpoœredni¹, w trakcie lekcji wychowawczych. Autorzy (a jednoczeœnie
ankieterzy) pokrótce wyjaœniali istotê badania, byli
obecni w trakcie wype³niania ankiet przez m³odzie¿,
nastêpnie osobiœcie zbierali wype³nione arkusze.
W kwestionariuszu zawarto 19 pytañ zamkniêtych,
dotycz¹cych sposobu ¿ywienia. Po analizie formalno-merytorycznej, do dalszych badañ zakwalifikowano 308 poprawnie wype³nionych ankiet, w tym 162
od dziewcz¹t i 146 od ch³opców. Uczniowie objêci
badaniami pochodzili z trzech szkó³ sprofilowanych
w kierunku promocji zdrowia: 1) Gimnazjum nr 25
w Gdañsku (68 dziewcz¹t, 83 ch³opców), 2) Gimnazjum nr 31 w Gdañsku (64 dziewcz¹t, 45 ch³opców), 3) Gimnazjum w Suchym Dêbie, woj. pomorskie (18 ch³opców, 30 dziewcz¹t).
W zwi¹zku z profilem klas, do których uczêszczali badani uczniowie, ich wiedza na temat w³aœciwego od¿ywiania powinna byæ znacznie wy¿sza, ni¿
rówieœnika z gimnazjum innego typu. Badanie zosta³o wykonane jednorazowo, w marcu 2006 r.
Tabela I. Czêstoœæ spo¿ywania posi³ków
Table I. Frequency of meals consumption
Liczba posi³ków
Number of meals
Ogó³em
Total
Dziewczêta
Girls
n
%
Dwa / Two
34
11,0
21 13,0
13 8,9
Trzy / Three
Cztery / Four
75 24,4
107 34,7
55 34,0
53 32,7
20 13,7
54 37,0
Piêæ / Five
55
27 16,7
28 19,2
17,9
n
%
Ch³opcy
Boys
n
%
SzeϾ / Six
16
5,2
2
1,2
14 9,6
Wiêcej ni¿ szeœæ / More than six
21
6,8
4
2,4
17 11,6
Razem / Total
308 100
162 100
146 100
Istotnym elementem prawid³owego ¿ywienia jest
jedzenie pierwszego posi³ku przed wyjœciem do szko³y. Posi³kiem rozpoczynaj¹cym dzieñ ucznia powinno byæ pierwsze œniadanie, gdy¿ jest ono wa¿nym,
a wed³ug niektórych specjalistów ¿ywienia najwa¿niejszym posi³kiem w ci¹gu dnia [2,3,4,6]. Tylko niewiele ponad po³owa badanych gimnazjalistów zjada³a ten posi³ek w domu i czêœciej byli to ch³opcy (61%)
ni¿ dziewczêta (52,5%). Nigdy nie spo¿ywa³ tego posi³ku co pi¹ty uczeñ i zjawisko to czêœciej wystêpowa³o wœród dziewcz¹t (22,8%) ni¿ ch³opców (18,5%).
Pozosta³e osoby jada³y œniadania w domu, ale nieregularnie (tab. II).
280
Probl Hig Epidemiol 2006; 87(4): 278-283
Tabela II. Jedzenie œniadania przed wyjœciem do szko³y
Table II. Eating breakfast before going to school
Jedzenie œniadania
Eating breakfast
Ogó³em
Total
n
Tak / Yes
Nie / No
Czasem / Occasionally
Razem / Total
%
174 56,5
Tabela IV. Rodzaj t³uszczu najczêœciej stosowanego do smarowania
pieczywa
Table IV. Type of fat most frequently used to butter bread
Dziewczêta
Girls
n
%
Ch³opcy
Boys
n
%
85 52,5
89 61,0
20,8
22,7
37 22,8
40 24,7
27 18,5
30 20,5
308 100
162 100
146 100
64
70
W prawid³owym od¿ywianiu wa¿n¹ rolê odgrywa rodzaj dostarczanego pokarmu, szczególnie pieczywa, którego w naszym polskim jad³ospisie jest
sporo [2,3,4]. Badani najczêœciej jedli pieczywo mieszane (w prawie 50%), rzadziej bia³e (43%). Niepokoj¹ce jest to, i¿ najrzadziej jadano ciemne pieczywo
(7,1%). Ch³opcy najchêtniej jadali pieczywo bia³e
(prawie 55% z nich). Dziewczêta czêœciej od ch³opców wybiera³y pieczywo mieszane lub ciemne, jednak nie s¹ to ró¿nice statystycznie istotne (tab. III).
Tabela III. Preferowany rodzaj pieczywa
Table III. Preferred type of bread
Pieczywo
Bread
Ogó³em
Total
n
Bia³e / White
Ciemne / Dark
%
153 43,2
22
7,1
Dziewczêta
Girls
n
%
73 45,7
15
9,2
Ch³opcy
Boys
n
%
80 54,8
7
4,8
Mieszane / Mixed
133 49,7
74 45,1
59 40,4
Razem / Total
308 100
162 100
146 100
T³uszcz
Fat
Ogó³em
Total
Mas³o / Butter
158 51,3
n
n
%
Ch³opcy
Boys
n
%
77 47,5
81 55,5
29 17,9
15 10,3
Margaryna / Margarine
44
14,3
Smalec / Animal fat
8
2,6
2
1,2
6
4,1
Mix mas³a i margaryny
Mix of butter and margarine
7
2,3
3
1,9
4
2,7
Nie smarujê
Does not butter bread
33
10,7
23 14,2
10
6,8
Tylko czasem smarujê
Occasionally butter bread
58
18,8
28 17,3
30 20,6
308 100
162 100
146 100
Razem / Total
m³odzie¿ wymienia³a p³atki zbo¿owe (13,3%), nastêpnie, choæ znacznie rzadziej, ry¿ i makarony, a bardzo rzadko kaszê czy kukurydzê.
Ziemniaki by³y chêtniej konsumowane przez
dziewczêta (74,1%) ni¿ przez ch³opców (68,6%). Natomiast ch³opcy chêtniej od dziewcz¹t jadali p³atki
zbo¿owe (odpowiednio 16,4% i 10,5%). Pozosta³e
produkty tej grupy by³y jadane przez bardzo ma³e
grupy uczniów (tab. V).
Tabela V. Rodzaj najczêœciej spo¿ywanych produktów wêglowodanowych
Table V. Most frequently consumed carbohydrates
Produkty wêglowodanowe
Carbohydrates
Ogó³em
Total
Ziemniaki / Potatoes
220 71,5
n
T³uszcz dostarczany z po¿ywieniem stanowi najbardziej skoncentrowane Ÿród³o energii. W okresie
dojrzewania wystêpuje zwiêkszone zapotrzebowanie
energetyczne [2,3,5]. W badaniu oceniano preferencje uczniów w stosowaniu t³uszczów do smarowania
pieczywa. Wykazano, ¿e najpopularniejsze by³o mas³o (51,3%), na drugim miejscu, choæ znacznie rzadziej, stosowano margarynê (14,3%). Inne rodzaje
t³uszczu, jak mix mas³a i margaryny czy smalec, u¿ywane by³y sporadycznie. Najczêœciej spo¿ywany rodzaj
t³uszczu, czyli mas³o, czêœciej preferowali ch³opcy
(55,5%) ni¿ dziewczêta (47,5%). Jednak co dziesi¹ty
badany deklarowa³, ¿e w ogóle nie smaruje pieczywa,
a prawie co pi¹ty, ¿e robi to tylko czasem (tab. IV).
Najpowa¿niejszym Ÿród³em energii w ¿ywieniu
cz³owieka s¹ wêglowodany. Powinny one dostarczaæ
jej 50-60%. Przede wszystkim jednak powinny to byæ
cukry z³o¿one, takie jak skrobia. G³ównym Ÿród³em
skrobi s¹ produkty zbo¿owe, suche str¹czkowe i ziemniaki [2,3,8]. Z produktów wêglowodanowych spo¿ywanych przez badan¹ m³odzie¿ najbardziej popularne okaza³y siê ziemniaki, które by³y spo¿ywa³o
przez prawie ¾ ankietowanych. Na drugim miejscu
%
Dziewczêta
Girls
%
Dziewczêta
Girls
n
%
120 74,1
Ch³opcy
Boys
n
%
100 68,6
P³atki zbo¿owe / Cereals
41
13,3
17 10,5
24 16,4
Ry¿ / Rice
20
6,5
10
6,2
10
6,8
Makaron / Noodles
Kasza / Grains
18
7
5,8
2,3
8
7
4,9
4,3
10
0
6,8
0,0
2
0,6
0
0,0
2
1,4
Kukurydza / Corn
Razem / total
308 100
162 100
146 100
W prawid³owej diecie niezbêdne jest spo¿ywanie warzyw i owoców, które s¹ jednym z najlepszych
Ÿróde³ witamin i sk³adników mineralnych oraz b³onnika. Na pytanie: „Jak czêsto jadasz warzywa?” po³owa gimnazjalistów zaznaczy³a odpowiedŸ, ¿e codziennie. Co czwarty uczeñ poda³, ¿e jada³ warzywa 3 do 4
razy w tygodniu. Pozostali przyznali, ¿e w ich jad³ospisie warzywa pojawia³y siê rzadziej. Codziennie
warzywa czêœciej jada³y dziewczêta, natomiast 3 do 4
razy w tygodniu ch³opcy. Jednak nie zaobserwowano
statystycznie istotnych ró¿nic w zale¿noœci od p³ci
(tab. VI).
Owoce równie¿ stanowi¹ niezbêdny element prawid³owej diety. S¹ one nie tylko Ÿród³em energetycznym ze wzglêdu na wystêpuj¹ce w nich monocukry,
Pieszko-Klejnowska M, Pêgiel-Kamrat J, i wsp. Ró¿nice w sposobie od¿ywiania siê m³odzie¿y gimnazjalnej ...
281
czêœciej spo¿ywa³y jeden taki posi³ek, w nastêpnej
kolejnoœci dwa i trzy. W nielicznej grupie osób rzadko lub wcale nie jedz¹cych nabia³u przewa¿a³y dziewSpo¿ywanie warzyw
Ogó³em
Dziewczêta
Ch³opcy
Vegetable consumption
Total
Girls
Boys
czêta, jednak równie¿ w tym przypadku nie by³a to
n
%
n
%
n
%
ró¿nica istotna.
Codziennie / Etery day
157 51,0
86 53,1 71 48,6
Spoœród produktów mlecznych badani ucznio3 - 4 x tygodniowo
84 27,3
41 25,3 43 29,5
wie najczêœciej wybierali mleko (w prawie 50%), na3-4 times a week
stêpnie ¿ó³ty ser (w prawie 25%) oraz jogurt (oko³o
1 - 2 x tygodniowo
48 15,5
27 16,7 21 14,4
18%). Zaobserwowano tutaj znaczn¹ ró¿nicê ze
1-2 times a day
wzglêdu na p³eæ. Ch³opcy statystycznie istotnie chêtRzadziej / More seldom
19 6,2
8 4,9
11 7,5
niej ni¿ dziewczynki pili mleko (α<0,01), natomiast
Razem / Total
308 100
162 100 146 100
one chêtniej jad³y ¿ó³ty ser, jogurt i istotnie czêœciej
twaróg (α<0,05). W badaniu nie uzyskano istotnych,
ale tak¿e ze wzglêdu na obecnoœæ b³onnika oraz zale¿nych od p³ci, ró¿nic w konsumpcji pozosta³ych
sk³adników mineralnych i witamin. Jeœli chodzi o kon- produktów mlecznych (tab. VIII).
sumpcjê owoców, to ponad po³owa badanych deklarowa³a jedzenie ich tylko jeden raz dziennie. Kolejne Tabela VIII. Rodzaj najczêœciej spo¿ywanego nabia³u
nieco ponad 30% jada³o owoce dwa razy dziennie. Table VIII. Most frequently consumed dairy products
Pozosta³e kilkanaœcie procent czyni³o to czêœciej, Nabia³
Ogó³em
Dziewczêta
Ch³opcy
nawet ponad 4 razy dziennie.
Dairy products
Total
Girls
Boys
n
%
n
%
n
%
Czêœciej spo¿ywali owoce ch³opcy (o 10%). Owoce dwa razy dziennie znacznie czêœciej jada³y dziew- Mleko / Milk
153 49,7
66 40,7 87 59,6
czêta (o prawie 13% w stosunku do ch³opców) i by³a Ser ¿ó³ty / Yellow cheese
76 24,7
46 28,4 30 20,5
to ró¿nica znamienna statystycznie (α<0,01) Jogurt / Joghurt
56 18,2
35 21,6 21 14,4
Twaróg / Cottage cheese
11 3,5
9 5,6
2 1,4
(tab. VII).
Tabela VI. Czêstoœæ spo¿ywania warzyw
Table VI. Frequency of vegetable consumption
Ser topiony / Carem cheese
Kefir / Sour milk
Tabela VII. Czêstoœæ spo¿ywania owoców
Table VII. Frequency of fruit consumption
Spo¿ywanie owoców
Fruit consumption
Razem / Total
Ogó³em
Total
Dziewczêta
Girls
Ch³opcy
Boys
9
3
2,9
1,0
308 100
4
2
2,5
1,2
162 100
5
1
3,4
0,7
146 100
Czêsto spo¿ywanym przez Polaków produktem
bia³kowym s¹ jajka, w zwi¹zku z tym w kwestiona1 x dziennie / Once a day
166 53,9
80 49,4 86 58,9
riuszu ankiety zawarto pytanie równie¿ o ten pro2 x dziennie / Twice a day
103 33,4
64 39,5 39 26,8
dukt. Zaobserwowano, i¿ ponad po³owa badanych
3 x dziennie / 3 times a day
25 8,1
14 8,6
11 7,5
uczniów spo¿ywa³a jajka raz w tygodniu, natomiast
4 x dziennie / 4 times a day
8
2,5
4 2,5
4 2,7
nieco mniejszy odsetek (42,2%) spo¿ywa³ jajka 2-3
Ponad 4 x dziennie
6
1,9
0 0,0
6 4,1
razy w tygodniu. Pojedyncze osoby podawa³y, ¿e jajMore than 4 times a day
ka pojawiaj¹ siê codziennie w ich jad³ospisie. Jednak
Razem / Total
308 100
162 100 146 100
wiêkszoœæ dziewcz¹t jada³a jajka raz w tygodniu
a wiêkszoœæ ch³opców kilka razy; by³y to ró¿nice istotZainteresowa³a nas tak¿e czêstoœæ konsumpcji ne statystycznie (α<0,01) (tab. IX).
produktów mlecznych. Ze spo¿ywanego bia³ka powinno pochodziæ 12-14% energii. Bia³ko zapewnia Tabela IX. Czêstoœæ spo¿ywania jajek
Table IX. Frequency of egg consumption
wzrost i rozwój m³odego organizmu, a jego spo¿ycie
zale¿ne jest od: p³ci, wieku, stanu fizjologicznego Spo¿ywanie jajek
Ogó³em
Dziewczêta
Ch³opcy
Total
Girls
Boys
i aktywnoœci fizycznej. Dobrym Ÿród³em bia³ka s¹ Egg consumption
n
%
n
%
n
%
produkty nabia³owe [2,3,4,8]. Badania wykaza³y, ¿e
35,7% gimnazjalistów spo¿ywa³o je w dwu posi³kach. Codziennie / Every day
11 3,6
4 2,5
7 4,8
Nieco mniej uczniów jad³o nabia³ jeden raz dziennie 2 - 3 x w tygodniu
130 42,2
55 34,0 75 51,4
(29,9%) lub 3 razy dziennie (25,6%). Warto zazna- 2-3 times a week
167 54,2 103 63,5 64 43,8
czyæ, i¿ 8,8% badanych nie jada³o nabia³u wcale lub 1 x w tygodniu
nie jada³o go codziennie. Pewne ró¿nice, choæ nie- Once a week
308 100
162 100 146 100
istotne statystycznie, wystêpowa³y w odniesieniu do Razem / Total
p³ci. Ch³opcy najczêœciej spo¿ywali dwa posi³ki z produktami nabia³owymi, nastêpnie trzy oraz jeden taki
posi³ek. Dziewczêta wykazywa³y inn¹ tendencjê; najn
%
n
%
n
%
282
Probl Hig Epidemiol 2006; 87(4): 278-283
Wartoœciowym Ÿród³em bia³ka dla rozwijaj¹cego siê organizmu jest miêso i jego przetwory. Ponad
60% badanej m³odzie¿y stwierdzi³o, ¿e miêso spo¿ywa³o codziennie, kolejne prawie 30%, ¿e by³o ono
obecne na ich sto³ach dwa do trzech razy w tygodniu.
Wœród ankietowanych znalaz³y siê tak¿e osoby (oko³o 10%), które jada³y miêso najwy¿ej raz w tygodniu
lub wcale. Wœród jadaj¹cych miêso codziennie statystycznie istotnie wiêcej by³o ch³opców (α<0,05)
(tab. X). Ankietowanych zapytano tak¿e o najczêœciej jadany rodzaj miêsa. Okaza³o siê, ¿e by³ to drób
(prawie 79%), natomiast znacznie rzadziej konsumowano miêso wieprzowe (prawie 15%) a sporadycznie miêso wo³owe (6,5%). Nie obserwowano znacz¹cych ró¿nic wynikaj¹cych z p³ci respondentów.
Jednak nie tylko rodzaj miêsa, ale i sposób jego przygotowania ma znaczenie dla prawid³owego ¿ywienia.
Okaza³o siê, ¿e 60% badanej m³odzie¿y najczêœciej
jad³o miêso sma¿one, zaœ nastêpne 25% pieczone.
Inny rodzaj obróbki kulinarnej miêsa, jak: gotowanie, duszenie czy grillowanie stosowany, by³ znacznie rzadszy. Sposób przygotowywania miêsa do spo¿ycia nie zale¿a³ od p³ci ucznia.
Tabela X. Czêstoœæ spo¿ywania miêsa i jego przetworów
Table X. Frequency of eating meat and meat products
Spo¿ywanie miêsa
Meat consumption
Ogó³em
Total
n
%
Codziennie / Every day
188 61,0
Dziewczêta
Girls
n
%
Ch³opcy
Boys
n
%
89 54,9
99 67,8
55 33,9
37 25,3
2 - 3 x w tygodniu
2-3 times a week
92
29,9
1 x w tygodniu
Once a week
16
5,2
9
5,6
7
4,8
Wcale nie jem
Does not eat at all
12
3,9
9
5,6
3
2,1
Razem / Total
308 100
162 100
146 100
Innym, niezwykle cennym Ÿród³em bia³ka zwierzêcego, s¹ ryby, niestety w Polsce spo¿ywane stosunkowo rzadko. Badana grupa nie odbiega³a od tych standardów. M³odzie¿ najczêœciej (w ponad 70%) jada³a
ryby jeden raz w tygodniu. Znacznie rzadziej deklarowano ich spo¿ycie dwa do trzech razy w tygodniu –
tylko 8% ankietowanych. Tylko 2 osoby stwierdzi³y,
¿e w ich diecie ryby wystêpowa³y codziennie. Niestety, a¿ 1/5 badanych stwierdza³a, ¿e ryby na ich sto³ach nie pojawiaj¹ siê wcale. Czêœciej ryby jadali ch³opcy, jednak nie by³a to ró¿nica istotna statystycznie
(tab. XI).
Negatywnym zdrowotnie zjawiskiem jest coraz
czêstsze spo¿ywanie przez dzieci i m³odzie¿ powszechnie dostêpnych s³odyczy. Wœród badanej m³odzie¿y zjawisko codziennego spo¿ywania s³odyczy
Tabela XI. Czêstoœæ spo¿ywania ryb
Table XI. Frequency of fish consumption
Spo¿ywanie ryb
Fish consumption
Ogó³em
Total
n
%
Dziewczêta
Girls
n
%
Ch³opcy
Boys
n
%
1
0,7
Codziennie / Every day
2
0,6
1
0,6
2 - 3 x w tygodniu
2-3 times a week
25
8,1
9
5,6
16 10,9
116 71,6
101 69,2
20,8
36 22,2
28 19,2
308 100
162 100
146 100
1 x w tygodniu
Once a week
Wcale nie jem
Does not eat at all
Razem / Total
217 70,5
64
dotyczy³o oko³o 2/3 z nich, bez ró¿nicy ze wzglêdu
na p³eæ. Konsumpcja trzy razy w tygodniu dotyczy³a
¼ ankietowanych. Ponad 15% badanych deklarowa³a rzadsze spo¿ycie s³odyczy ni¿ raz w tygodniu. Tylko 3 osoby z badanej grupy 308 osób nie jada³o s³odyczy wcale i by³y to wy³¹cznie dziewczêta. Zbli¿ony
odsetek osób spo¿ywaj¹cych podobn¹ iloœæ s³odyczy
zanotowany zosta³ w badaniach wed³ug Woynarowskiej i wsp. [5,7].
Powszechnie nasila siê gaszenie pragnienia ³atwo
dostêpnymi i szeroko reklamowanymi gazowanymi
napojami s³odzonymi. Wœród ankietowanych prym
wiod³a Coca Cola, wybierana przez ponad po³owê
uczniów. Nieco czêœciej wybiera³y j¹ dziewczêta prawie 56%) ni¿ ch³opcy (niespe³na 51%), jednak nie
stanowi³o to ró¿nicy znamiennej statystycznie. Napoje typu: Sprite, Fanta, Red Bull i inne wymieniane
by³y rzadziej. Inne napoje, np.: soki, woda, herbata,
stanowi³y ³¹cznie 1/3 wypijanych napojów.
Nie mniej niepo¿¹danym zjawiskiem jest czêste
spo¿ywanie przez polsk¹ m³odzie¿ jedzenia typu fastfood. W Szwecji, gdzie przeprowadzono badania na
temat przyzwyczajeñ ¿ywieniowych stwierdzono, ¿e
z wiekiem u obu p³ci wzrasta czêstotliwoœæ spo¿ywania jedzenia typu fast food (hamburgerów, hot dogów, kebabów itp.) [13]. Ankietowana m³odzie¿ najczêœciej podawa³a, ¿e tego typu produkty spo¿ywa raz
w tygodniu lub rzadziej. Takiej odpowiedzi udzieli³o
2/3 z nich, z prawie tak¹ sam¹ czêstoœci¹ u obu p³ci.
Czêstsze korzystanie z ¿ywnoœci typu fast-food dotyczy³o prawie 12% ankietowanych, którzy czynili to
oko³o trzech razy tygodniowo i oko³o 4% deklaruj¹cych codzienne spo¿ywanie takiej ¿ywnoœci. Wœród
badanych 17,2% deklarowa³o, ¿e w ogóle nie spo¿ywa³o tego typu produktów. Wœród osób jadaj¹cych
w barach szybkiej obs³ugi czêœciej ni¿ raz w tygodniu
dominowali ch³opcy i by³a to ró¿nica istotna statystycznie (α<0,01). Natomiast wcale z tego rodzaju
¿ywienia nie korzysta³y dziewczêta; ró¿nica istotna
statystycznie (α<0,01).
Pieszko-Klejnowska M, Pêgiel-Kamrat J, i wsp. Ró¿nice w sposobie od¿ywiania siê m³odzie¿y gimnazjalnej ...
283
Przedstawiliœmy wybrane elementy diety i spo- Wnioski
sobu od¿ywiania siê badanej m³odzie¿y gimnazjalnej.
1. Badana m³odzie¿ gimnazjalna, pomimo posiadaInteresuj¹ce wydaje siê w zwi¹zku z tym to, jak sami
nej wiedzy na temat prawid³owego ¿ywienia,
badani ocenili sposób swojego od¿ywiania. Prawie
w praktyce wykazywa³a znaczne b³êdy w tym za2/3 ankietowanych stwierdzi³o, ¿e od¿ywiaj¹ siê prakresie.
wid³owo i byli to istotnie czêœciej ch³opcy (α<0,01). 2. Obserwowano znaczne ró¿nice w od¿ywianiu
Dziewczêta swoje od¿ywianie ocenia³y bardziej sum³odzie¿y gimnazjalnej w zale¿noœci od p³ci.
rowo.
3. Zasadê spo¿ywania czterech i wiêcej posi³ków
w ci¹gu dnia stosowa³o 2/3 badanych gimnazjalistów i znamiennie czêœciej byli to ch³opcy.
4. Mimo wielu uchybieñ w zakresie od¿ywiania, 2/3
badanej m³odzie¿y stwierdza³o, ¿e od¿ywia siê
prawid³owo i czêœciej byli to ch³opcy.
Piœmiennictwo / References
1. Oblaciñska A, Wojnarowska B (red.). Zdrowie subiektywne, zadowolenie z ¿ycia i zachowania zdrowotne uczniów
szkó³ ponadgimnazjalnych w Polsce. Instytut Matki i Dziecka, Warszawa 2006.
2. Gawêcki J, Hryniewiecki L. ¯ywienie cz³owieka – podstawy nauki o ¿ywieniu. Wyd Naukowe PWN Warszawa
2000.
3. Hasik J, Hryniewiecki L, Grzymys³awski M. Dietetyka. Wyd
Lekarskie PZWL Warszawa 1999.
4. Hasik J, Gawêcki J. ¯ywienie cz³owieka zdrowego i chorego. Wyd Naukowe PWN Warszawa 2003.
5. Woynarowska B. Zdrowie i szko³a. Wyd Lekarskie PZWL
Warszawa 2000.
6. Ziemlañski Œ. Normy ¿ywienia cz³owieka. Wyd Naukowe
PZWL Warszawa 2001.
7. Woynarowska B. Profilaktyka w pediatrii. Wyd Lekarskie
PZWL Warszawa 1998.
8. Szotowa W, Wachnik Z, Wezer H. ¯ywienie dzieci zdrowych. Wyd Lekarskie PZWL Warszawa 1996.
9. Curie C, Hurrelmann K, Smith R, Todd J. Health and health behavior among young people. WHO Health Policy
for Children and Adolescents (HEPCA). Series No 1. Copenhagen, WHO 2000.
10. Komosiñska K, Woynarowska B, Mazur J. Zachowania zdrowotne zwi¹zane z ¿ywieniem u m³odzie¿y szkolnej w Polsce w latach 1990-1998. ¯yw Cz³ow Metab 2001; 28, 1:
17-29.
11. Pollitt E, Mathews R: Breakfast and cognition a integrative
summary. Am J Clin Nutr 1998;67:804-813.
12. Socha J, Stolarczyk A, Socha P. Zachowania ¿ywieniowe –
od genetyki do œrodowiska spo³eczno-kulturowego. Nowa
Pediatria 2003; 3,30: 212-217.
13. von Post-Skagegard M, Samuelson G, Karlstrom B. Changes in food habits in healthy Swedish adolescents during
the transition from adolescence to adulthood. European
Journal of Clinical Nutrition 2002; 56: 532-538.