INFORMACJA DOTYCZĄCA FUNKCJONOWANIA DOMU POMOCY

Transkrypt

INFORMACJA DOTYCZĄCA FUNKCJONOWANIA DOMU POMOCY
INFORMACJA DOTYCZĄCA
FUNKCJONOWANIA
DOMU POMOCY SPOŁECZNEJ „KALINA”
W SUWAŁKACH W 2011 ROKU
Suwałki, marzec 2012
Dom Pomocy Społecznej „Kalina”
ul. Gen. K. Pułaskiego 66 16-400 Suwałki
tel. (087) 562 85 00; tel/fax 562 85 07
NIP 844-13-10-538 REGON 000293344
www.dpskalina.suwalki.pl e-mail: [email protected]
Informacja o działalności Domu Pomocy
Społecznej „Kalina” w Suwałkach za 2011 rok
DPS „Kalina” ma zasięg ponadlokalny i specjalizuje się w opiece
nad osobami przewlekle somatycznie chorymi.
Dom dysponuje 195 miejscami. W 2011 r. wszystkie miejsca były
wykorzystane.
W tym okresie w DPS przebywały osoby z 35 gmin
z północno-wschodniej Polski. Na 195 mieszkańców 92 pochodziło
z Suwałk, 19 z Gminy Suwałki, 14 z Augustowa, 7 z Olecka
oraz po 5 osób z gmin Bakałarzewo i Filipów, po 4 osoby z Gołdapi i Gminy
Kalinowo, po 3 osoby z Siemiatycz, Giżycka oraz z gmin Szypliszki, Przerośl
i Nowinka. Pozostali pensjonariusze to pojedyncze osoby z innych gmin
ościennych.
Poniższy schemat graficzny obrazuje procentowo udział poszczególnych
gmin w kierowaniu do nas mieszkańców w 2011 r.
Giżycko
1,5%
Gołdap
2,1%
pozostałe gminy
13,8%
Szypliszki
1,5%
Kalinowo
2,1%
Krasnopol
1,5%
Nowinka
1,5%
Przerośl
1,5%
Siemiatycze
1,5%
miasto Suwałki
47,2%
Olecko
3,6%
Bakałarzewo
2,6%
Filipów
2,6%
Augustów
7,2%
gmina Suwałki
9,7%
Z zestawienia wynika, że największy odsetek ogółu mieszkańców,
bo aż około 47,2%, stanowiły osoby skierowane przez MOPS Suwałki.
Taka statystyka utrzymuje się od kilku lat i ma tendencję wzrostową
(w porównaniu do roku ubiegłego nastąpił wzrost o 1,2%).
2
W stosunku do poprzedniego roku w 2011 r. czas oczekiwania na miejsce
w DPS wydłużył się o 1/3 i wynosił około 4 miesięcy. Główną przyczyną
była mniejsza liczba zgonów pensjonariuszy.
W omawianym okresie rotacja mieszkańców przedstawiała
się następująco: zmarło 31 mieszkańców, opuściło placówkę 6 osób
(w tym 3 wróciły do środowiska zamieszkania, 3 skierowano do hospicjum,
a jedna ze względów rodzinnych przeniosła się do domu pomocy społecznej
w woj. mazowieckim). Na ich miejsce przyjęto 37 nowych mieszkańców.
Według stanu na 31.12.2011 r. spośród ogółu mieszkańców 161 osób
posiadało I grupę inwalidzką lub znaczny stopień niepełnosprawności, 18 osób
legitymowało się II grupą inwalidzką lub umiarkowanym stopniem
niepełnosprawności, natomiast w przypadku 6 pozostałych osób trwają
procedury ustalania stopnia niepełnosprawności.
Wiek mieszkańców, wg stanu na 31.12.2011 r., był porównywalny
do roku ubiegłego i przedstawiał się następująco:
19 - 40 lat
3,1%
41 -60 lat
20,5%
powyżej
74 lat
47,9%
61- 74 lat
27,7%
Źródło: opr. własne na podstawie danych DPS „Kalina”
Najliczniejszą grupę mieszkańców, 75,6%, stanowiły osoby, które
przekroczyły 60. rok życia, a większość z nich wykazywała znaczne
ograniczenie sprawności psychofizycznej, co wiązało się ze zwiększonym
zapotrzebowaniem na różnego rodzaju usługi. W porównaniu do roku ubiegłego
liczba tych osób wzrosła o 1,8%.
Spośród ogółu mieszkańców 15,4% stanowiły osoby obłożnie chore,
31,7% osób poruszało się na wózkach inwalidzkich, 8,7% osób poruszało
się przy pomocy balkoników, a 5,1% przy pomocy kul. W porównaniu do roku
ubiegłego prawie o 10% zmalała liczba mieszkańców sprawnych ruchowo
i wyniosła 78 na 195 osób, przy czym ich stan zdrowia wymagał również
rehabilitacji, terapii i podawania leków.
3
Ponadto w porównaniu do 2010 r. zwiększyła się o 6,5% liczba osób
obłożnie chorych, a o 5,5% poruszających się na wózkach inwalidzkich.
Na 195 mieszkańców 6 osób miało rozpoznane jedno schorzenie,
po dwa schorzenia stwierdzono u 15 mieszkańców, a u pozostałych 174 osób
zdiagnozowano 3 lub więcej schorzeń. Dominowały choroby neurologiczne,
internistyczne i układu krążenia, przy czym u 72 mieszkańców stwierdzono
również choroby psychiczne, co stanowi aż 37% ogółu mieszkańców. Grupa
ta wymaga specyficznej opieki i absorbuje dużo uwagi personelu. Ponadto
u 80% mieszkańców stwierdzono nietrzymanie moczu, co oprócz oddziaływań
leczniczych i pielęgnacyjnych zmuszało do częstszego prania i wymiany
odzieży, bielizny osobistej i pościeli. Dane statystyczne w tym zakresie
są porównywalne od kilku lat.
Znaczna grupa, bo aż 39 mieszkańców (o 9 osób więcej niż w roku
ubiegłym) nadużywa alkoholu, przy czym u 26 zdiagnozowano zespół
uzależnienia w tym zakresie. Należy dodać, że osoby te ze względu na wiek
i zaawansowanie choroby alkoholowej przy współistnieniu innych poważnych
schorzeń nie kwalifikują się do terapii uzależnień, niemniej jednak pracownicy
Domu prowadzą z tymi osobami intensywną pracę socjalną, w efekcie czego
znacznie zmalała liczba przypadków pijaństwa kończącego się pobytem
pensjonariuszy w Izbie Wytrzeźwień.
Pogarszający się stan zdrowia mieszkańców, co wskazano
w przedstawionych powyżej danych statystycznych, wymusza dokonanie
zakupu kolejnych łóżek rehabilitacyjnych oraz innego sprzętu rehabilitacyjnego,
stosowania kosztownych diet oraz intensyfikowania oddziaływań pielęgnacyjno
– opiekuńczo – terapeutycznych. Osobny, narastający problem stanowią osoby
nadużywające alkoholu, które, oprócz zakłócania porządku, przyczyniają
się też do powstawania strat, niszcząc mienie DPS pod wpływem alkoholu.
Z powodu nasilenia i różnorodności schorzeń mieszkańców kuchnia
w 2011 r. przygotowywała średnio 32 diety dziennie, o jedną więcej niż w roku
ubiegłym, natomiast liczba wydawanych mieszkańcom dodatków specjalnych
utrzymała się na tym samym poziomie i wynosiła 45 dodatków dziennie.
Liczba mieszkańców spożywających posiłki w pokojach przy pomocy
personelu była porównywalna do roku ubiegłego i wynosiła 128 osób. Jednakże
osoby spożywające posiłki na stołówce w większości również wymagały
pomocy personelu przy podawaniu, rozdrabianiu posiłku, nalewaniu zupy itp.
Zarówno diety, jak i dodatki specjalne wydawane są na zlecenia lekarskie
i stanowią istotne uzupełnienie farmakoterapii i rehabilitacji leczniczej.
Na uwagę zasługuje fakt, że średnia stawka żywieniowa, czyli tzw. „wsad
do kotła”, wyniosła 7,59 zł i była o 34 gr mniejsza, niż w roku 2010 pomimo
znaczącego wzrostu cen towarów i usług.
4
Wzorem lat ubiegłych mieszkańcy Domu Pomocy Społecznej
uczestniczyli w różnorodnych formach terapii i zajęciach integracyjnych.
Na co dzień były to zajęcia grupowe z zakresu malarstwa, haftu, dziewiarstwa,
origami, muzykoterapii, teatroterapii oraz ćwiczenia ogólnousprawniające.
Ponadto na terenie placówki odbyło się 10 spotkań integracyjnych, z czego
2 organizowane wspólnie ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Domu Pomocy
Społecznej „Kalina” w ramach realizacji projektów finansowanych ze źródeł
zewnętrznych. Średnio w spotkaniach uczestniczyło po kilkadziesiąt osób.
Mieszkańcom zapewniano również możliwość prezentacji osiągnięć
kulturalnych i umiejętności terapeutycznych w zaprzyjaźnionych domach
pomocy społecznej z innych miejscowości (zorganizowano 8 wyjazdów).
Najważniejsze wydarzenia w DPS „Kalina” w 2011 roku
Zdobycie wyróżnień:






II miejsce w Przeglądzie Twórczości Osób Niepełnosprawnych
woj. podlaskiego w kategorii szycie i krawiectwo (nagrodzona praca makatka pt. „Gospodyni przy pracy”),
wyróżnienie na Międzynarodowym Przeglądzie Zespołów Artystycznych
Domów Pomocy Społecznej w Białymstoku – za spektakl „TV Kalina”,
wyróżnienie na Międzynarodowej Spartakiadzie mieszkańców Domów
Pomocy Społecznej – Nowa Wieś Ełcka 2011,
wyróżnienie w Spartakiadzie Seniorów – Kowno 2011,
wyróżnienie w Jesiennych Zawodach Sportowych organizowanych przez
Środowiskowy Dom Samopomocy w Ukcie,
wyróżnienie w Przeglądzie Prozy i Poezji Patriotycznej – Kowale Oleckie
2011,
wyróżnienie w Przeglądzie Piosenki Religijnej - Łomża 2011.
Uczestnictwo:






w spektaklu teatralnym pn. „Kozucha kłamczucha” oraz pn. „O bogowie”
zaprezentowanym przez artystów sceny krakowskiej,
w spotkaniu integracyjnym osób niepełnosprawnych w Warsztatach
Terapii Zajęciowej w Filipowie,
w spotkaniu integracyjnym pn. „Obrzędy karnawałowe w Nowej Wsi
Ełckiej,
w koncercie zorganizowanym przez Państwową Szkołę Muzyczną
I i II stopnia w Suwałkach (konkatedra pw. św. Aleksandra),
w występie kabaretu pod Egidą J. Pietrzaka,
w występie zespołu wolontariuszy z Łotwy, Litwy i Estonii,
5







w pikniku integracyjnym pt. „Na Przeorskim rynku” w Przerośli,
w „Dniach Suwałk” organizowanych przez Urząd Miejski w Suwałkach,
w pikniku integracyjnym pn. „Schizofrenia otwórzcie drzwi” w Lipniaku,
w spotkaniu integracyjnym w Giżycku pn. „Pożegnanie lata”,
w spotkaniu integracyjnym w Marijampolu pn. „Święto jesieni”,
w spotkaniu integracyjnym oraz warsztatach pn. „Sposób na życie”
w Kowalach Oleckich,
w spotkaniu andrzejkowym pn. „Czary mary” organizowanym przez
Środowiskowy Dom Samopomocy w Suwałkach.
Zorganizowanie:














2 montaży słowno - muzycznych pt. „Papież Polak – święty za życia”
oraz „Śpieszmy się kochać ludzi, bo tak szybko odchodzą”,
spektaklu teatralnego pt. „Tradycje wielkanocne” oraz komedii teatralnej
„Kargul i Pawlak” wzorowanej na popularnym cyklu filmowym,
X Jubileuszowych Spotkań Rodzinnych,
2 spotkań z okazji obchodów 100. rocznicy urodzin mieszkanek Domu,
3 zabaw tanecznych mieszkańcom „Kaliny”, (walentynkowo karnawałowej i andrzejkowej),
spotkania terapeutycznego podsumowującego rok terapeutyczny,
2 spotkań oazowych,
występu „Kapeli rodzinnej Siłkowskich”,
występu chóru seniorów z Domu Kultury w Raczkach,
2 występów chóru z Uniwersytetu Trzeciego Wieku,
4 montaży słowno – muzycznych dzieci ze szkół podstawowych
i gimnazjalnych w ramach integracji międzypokoleniowej,
4 spotkań poetycko – muzycznych w ramach terapii zajęciowej,
spotkania integracyjnego z okazji Światowego Dnia Osób Chorych
na Alzheimera,
spotkania opłatkowego mieszkańcom DPS.
Zorganizowanie w partnerstwie ze Stowarzyszeniem Przyjaciół DPS ”Kalina”:

IX Integracyjnego Biegu Ulicznego (16.06.2011 r.) – Integracyjny Bieg
Uliczny zgromadził około 350 uczestników, z czego ponad 140 osób
stanowili zawodnicy: mieszkańcy domów pomocy społecznej, uczestnicy
warsztatów terapii zajęciowej z Polski (makroregion północno wschodni) i Litwy ( Kowno, Mariampol, Preny) oraz dzieci ze Szkoły
Podstawowej nr 7 w Suwałkach. Zawodnicy startowali w kategoriach
z podziałem na płeć i wiek. Najmłodszy uczestnik biegu miał 7 lat
6

i reprezentował Kowno, najstarszy uczestnik biegu miał 89 lat i był
mieszkańcem DPS z Preny (Litwa),
VIII Animacji Teatralnych (4.10.2011 r.), w których uczestniczyły
zespoły z 11 placówek tj.: z domów pomocy społecznej i warsztatów
terapii zajęciowej województwa podlaskiego i warmińsko - mazurskiego
oraz z Marijampola.
W 2011 r. DPS otrzymał środki z następujących źródeł:
ogółem:
z budżetu wojewody
z budżetu samorządowego
w tym: środki otrzymane z innych gmin
2010 r.
5.597.474,00 zł
1.712.303,00 zł
3.885.171,00 zł
1.604.417,82 zł
2011r.
5.610.491,00 zł
1.506.485,00 zł
4.104.006,00 zł
1.627.032,00 zł
Dotacje otrzymywane przez DPS „Kalina” są ściśle związane z systemem
ponoszenia odpłatności za pobyt w placówce. Osoba umieszczona w domu
pomocy społecznej ponosi opłatę za pobyt w wysokości 70% otrzymywanych
świadczeń (renta, emerytura, zasiłek stały z pomocy społecznej). Pozostałą
część kosztów pobytu w przypadku osób umieszczonych przed 1 stycznia
2004 r. pokrywa wojewoda, a w przypadku osób umieszczanych po 1 stycznia
2004 r. - rodzina mieszkańca i gmina właściwa ze względu na miejsce
ostatniego zamieszkania.
Według stanu na 31 grudnia 2011 r. w Domu Pomocy Społecznej
„Kalina” mieszkało 71 mieszkańców, czyli o 12 mniej niż w 2010 r., których
pobyt był współfinansowany z budżetu wojewody. Jednocześnie o tyle samo,
czyli o 12, wzrosła liczba mieszkańców współfinansowanych przez gminy
i rodziny - i wyniosła 124 osoby. W 2011 r. średnia miesięczna kwota dotacji
centralnej na jednego mieszkańca wyniosła 1.642,84 zł, a średnia miesięczna
odpłatność mieszkańca wynosiła 591 zł. Wzrósł do około 20% odsetek rodzin
finansujących pobyt osób przebywających w DPS, jednakże większość kosztów
utrzymania związanego z nowo przybyłymi mieszkańcami ponoszą gminy.
Średni miesięczny koszt utrzymania mieszkańca w DPS „Kalina”
w tym okresie wynosił 2.465,20 zł i był konkurencyjny w porównaniu do innych
tego typu placówek w Polsce.
7
Poniżej przedstawiamy wydatki bieżące według rodzaju wyróżnianego
paragrafami klasyfikacji budżetowej:
§
Wyszczególnienie
3020 nagrody i wydatki osobowe
4010 wynagrodzenia osobowe
4040 dodatkowe wynagrodzenie roczne
4110 składki na ubezpieczenie społeczne
4120 składki na fundusz pracy
4170 wynagrodzenia bezosobowe
4210 zakup materiałów
4220 zakup środków żywności
4230 zakup leków i materiałów medycznych
4260 zakup energii
4270 zakup usług remontowych
4280 zakup usług zdrowotnych
4300 zakup usług pozostałych
4350 zakup usług dostępu do sieci
4360 opłaty z tytułu zakupu usług
telekomunikacyjnych telefonii
komórkowej
4370 opłaty z tytułu telefonii stacjonarnej
4410 podróże służbowe krajowe
4420 podróże służbowe zagraniczne
4430 różne składki i opłaty
4440 odpisy na zakładowy fundusz
świadczeń socjalnych
4520 opłaty na rzecz budżetu jednostek
samorządu terytorialnego
4700 szkolenie pracowników niebędących
członkami korpusu służby cywilnej
4740 zakup materiałów papierniczych do
sprzętu drukarskiego
4750 zakup akcesoriów komputerowych
i programów licencyjnych
6050 wydatki inwestycyjne
6060 wydatki na zakupy inwestycyjne
razem wydatki
2010 r.
2011 r.
(w zł)
(w zł)
27.276,40
22.355,56
3.119.373,98 3.135.902,00
231.558,50
243.394,11
502.482,22
496.342,87
65.938,98
61.097,33
83.001,51
65.478,48
305.609,27
305.668,26
565.539,00
561.690,33
62.406,97
53.519,59
322.303,14
331.284,79
32.657,74
27.250,81
1.996,00
3.918,00
93.255,13
111.989,86
847,80
701,25
3.670,02
3.189,50
11.284,35
5.718,30
4.087,26
12.282,00
129.085,14
8.442,15
4.602,65
10.915,00
133.441,13
880,90
880,90
3.220,00
3.630,60
2.114,05
-
10.885,34
-
10.499,99
14.295,84
5.597.474,00 5.610.491,00
8
Z zestawienia wynika, że na wydatki osobowe – wynagrodzenia oraz
pochodne od wynagrodzeń (§ 3020, 4010, 4040, 4110, 4120) wydatkowano
w 2011 r. kwotę 3.959.091,87 zł, która stanowiła 70,60 % wydatków bieżących
jednostki. W grupie pozostałych wydatków, tak zwanych rzeczowych,
stanowiących 29,40 % wydatków bieżących czyli 1.651.399,13 zł największy
procent, analogicznie jak w latach poprzednich, stanowiły wydatki na zakup
środków żywności, energii i środków czystościowych. W 2011 r.
w DPS ,,Kalina” nie wystąpiły zobowiązania wymagalne.
Planowane roczne dochody zostały wykonane w 100 % i wyniosły
ogółem:
2.677.372,61 zł
w tym:
 dochody z najmu i dzierżawy składników
majątkowych
2.246,36 zł,
 wpływy z usług
2.636.025,89 zł,
 pozostałe odsetki
3.334,04 zł,
 wpływy z różnych dochodów
35.766,32 zł.
Z powyższych danych wynika, że wzorem lat ubiegłych najwyższy udział
w zrealizowanych dochodach miały dochody stanowiące tzw. ,,wpływy
z usług”, czyli odpłatność mieszkańców za pobyt.
Według stanu na 31.12.2011 r. mieszkańcami opiekowała
się 113 - osobowa załoga wspierana stażystami, praktykantami, wolontariuszami
oraz pracą więźniów, co pozwoliło nam utrzymać wskaźnik zatrudnienia
na wymaganym poziomie 0,6.
Struktura zatrudnienia:
Stanowisko
Dyrektor
Gł. księgowy
Dział Terapeutyczno – Opiekuńczy
Dział Medyczno – Rehabilitacyjny
Sekcja finansowa
Główny specjalista
Dział gospodarczy i obsługi
Stanowisko ds. pracowniczych
Razem
osoby
1
1
39
52
3
1
15
1
113
etat
1
1
38,75
51,75
3
1
15
1
112,50
9
Standard usług wymagał systematycznego szkolenia kadry pracowniczej.
W omawianym okresie odbyły się szkolenia zewnętrzne dotyczące następującej
tematyki:
„Zamówienia publiczne”,
„Stres,
wypalenie zawodowe
i asertywność”, „III Wizyta Studyjna”, „Trening zastępowania agresji”,
„Jak skutecznie tworzyć grupy wsparcia”, „Znowelizowane prawo pracy”,
„Praca z osobą zaburzoną psychicznie i jej rodziną”, „Mediacje rodzinne”,
„Trening interpersonalny”, „Wystąpienia publiczne”, „Arteterapia”.
Powyższe
szkolenia
zorganizowane
zostały
nieodpłatnie
przez Regionalny Ośrodek Polityki Społecznej w Białymstoku ze środków Unii
Europejskiej.
Ponadto organizowano wewnątrzzakładowe warsztaty szkoleniowe
o następującej tematyce: „Jak komunikować się z mieszkańcami domu pomocy
społecznej”, „Komunikacja personalna – warsztat szkoleniowy”, „Życie osób
chorych na cukrzycę”, „Niepełnosprawność”, „Prawa mieszkańców domu
pomocy społecznej w świetle obowiązujących przepisów”, „Pracownik
dps wobec zjawiska przemocy”, „Problemy zdrowotne ludzi starszych”, „Praca
z osobą zaburzoną psychicznie”. W ww. blokach tematycznych uczestniczyło
od 16 do 79 pracowników, większość z nich skorzystała z kilku szkoleń, ogółem
we wszystkich blokach przeszkolono 256 osób.
Na uwagę zasługuje fakt, że większość tych szkoleń również odbywała
się nieodpłatnie.
Najważniejsze zakupy dotyczyły środków utrzymania czystości i higieny
osobistej mieszkańców oraz zakupu odzieży i bielizny osobistej i pościelowej.
W celu optymalizowania kosztów utrzymania rokrocznie opracowuje
się i realizuje „Program oszczędnościowy” mający na celu systematyczną
kontrolę wydatkowanych środków. Wiąże się to zarówno z racjonalnym
dokonywaniem niezbędnych zakupów, oszczędnym gospodarowaniem mieniem
DPS, analizą wykorzystywania materiałów i środków pod kątem
wypracowywania racjonalnych norm ich zużywania, jak też racjonalną polityką
ograniczania kosztów zatrudnienia poprzez współpracę z Aresztem Śledczym
w Suwałkach oraz pozyskiwanie refundowanych pracowników we współpracy
z Powiatowym Urzędem Pracy w Suwałkach. Na szeroką skalę w jednostce
rozwinięta jest również działalność wolontarystyczna. Średnio pracowało u nas
27 wolontariuszy miesięcznie. W 2011 r. do pracy pozyskano 3 pracowników
w ramach prac interwencyjnych, 1 stażystę i 3 więźniów.
Na terenie DPS „Kalina” w 2011 r. odbywały praktyczną naukę zawodu
aż 64 osoby w zawodzie: opiekun medyczny, opiekun osób starszych z językiem
niemieckim, biomasażysta, opiekun domowy/ opiekunka domowa.
Byli to uczniowie Policealnej Szkoły Medycznej, Centrum Nauki i Biznesu
10
„ŻAK”, Towarzystwa Wiedzy Powszechnej oraz Agencji Rozwoju
Regionalnego „ARES” S.A. Obecność praktykantów obok wolontariuszy i pracy
więźniów stanowiła znaczące wsparcie dla etatowej kadry pracowniczej.
Systematycznie kontrolowane były również wydatki związane
z korzystaniem z energii elektrycznej, cieplnej i wody, dzięki czemu dzienne
zużycie w przeliczeniu na jednego mieszkańca w porównaniu do 2010 r.
wzrosło zaledwie o 6 gr.
We wszystkich komórkach organizacyjnych Domu przeprowadzano,
nie rzadziej niż raz na kwartał, kontrole wewnętrzne związane z monitoringiem
„programu oszczędnościowego” oraz kontrolą prawidłowości organizacji pracy.
W 2011 r. została przeprowadzona kontrola kompleksowa Bloku
Żywienia w zakresie oceny stanu sanitarnego z pobraniem dekady do oceny
przez Państwowego Powiatowego Inspektora Sanitarnego w Suwałkach oraz
dwie kontrole przeprowadzone przez Podlaski Urząd Wojewódzki - Wydział
Polityki Społecznej: jedna w zakresie przestrzegania standardu świadczonych
usług oraz zgodności zatrudnienia pracowników z wymaganymi kwalifikacjami,
druga w zakresie zapewniania mieszkańcom DPS dostępu do świadczeń
zdrowotnych w zakresie opieki długoterminowej.
Zarówno kontrole
nieprawidłowości.
wewnętrzne jak i zewnętrzne
nie wykazały
11